ONDERZOEK NAAR INACTIEVE KINDEREN IN DE GEMEENTE ACHTKARSPELEN Sportonderzoek Buitenpost, december 2016 versie 1 Organisatie: Opdrachtgever: Opdrachtnemer: Gemeente Achtkarspelen, afd. sportstimulering Yannick de boer Joel Wagenaar & Mart Zuidema Hanzehogeschool Groningen Sportkunde 2G
Inhoudsopgave 1. Aanleiding... 2 1.1 Context omschrijving van het probleem... 3 1.2 Maatschappelijke relevantie... 3 1.3 Praktijk relevantie... 3 2. Theoretisch kader... 3 2.1 Beschrijving huidige stand van zaken o.b.v. literatuur... 4 3. Doelstelling/vraagstelling... 5 3.1 Doel van het onderzoek... 6 3.2 Hoofdvraag en deelvragen... 6 4. Methode... 6 4.1 Type onderzoek en ontwerp a.d.h.v. doelstelling onderzoek... 7 4.2 Onderzoekspopulatie... 7 4.3 Meetinstrumenten... 7 4.4 Procedure... 7 4.5 Data-analyse... 8 5. Literatuur... 8
1. Aanleiding Mart en Joël zijn werkzaam als stagiaires op het gemeentehuis in Buitenpost op de afdeling sportstimulering van de gemeente Achtkarspelen. De gemeente Achtkarspelen is een gemeente ten oosten van Friesland. Dit is één van de 24 gemeenten binnen de provincie. De afdeling Sportstimulering doet verschillende projecten om kinderen in beweging te krijgen en bewustwording te creëren onder de kinderen en ouders. Naast het uitvoeren van verschillende projecten houden de stagiaires zich ook bezig met verschillende onderzoeken. In overleg met Yannick de Boer (stagebegeleider) en Mart en Joël is er besloten om onderzoek te doen naar inactieve jeugd in de gemeente Achtkarspelen. 1.1 Context omschrijving van het probleem Uit recent onderzoek uitgevoerd door GGD Fryslân en High Five For Sport (Afdeling sportstimulering gemeente Achtkarspelen) is gebleken dat er anno 2016 nog steeds kinderen zijn, die vanwege verschillende redenen, zijn of haar sport niet kunnen beoefenen (Fryslan, 2015). Vanuit de gemeentelijke sportstimulering binnen de gemeente Achtkarspelen zal er geprobeerd worden deze inactieve kinderen aan het sporten te krijgen. 1.2 Maatschappelijke relevantie Onderzoek kan op verschillende manieren bijdragen aan de samenleving. Op maatschappelijk niveau kan dit een positief effect hebben, omdat er aan de hand van een onderzoek actie kan worden ondernomen met de gegeven die zijn verzameld uit een onderzoek. Aan de hand van het onderzoek moet er een beeld komen van de inactieve jeugd in de gemeente. Vervolgens gaat de gemeente een actieplan opstellen om meer kinderen aan het sporten te krijgen. Dit kan een positief effect hebben op de maatschappij: - Het belangrijkste punt is dat sport moet bijdragen aan zowel de fysieke als mentale gezondheid. - Sport kan een economische betekenis hebben. Mensen geven bijvoorbeeld geld uit voor lidmaatschappen voor sportverenigingen en voor sportschoenen of ander materiaal in het kader van sport. - Een ander economisch effect van de sport is dat het in Nederland zorgt voor 118.000 fte.1 (Boonstra, 2011) - Het kan bijdragen aan de opvoeding en socialisatie van kinderen. De gedachte is dat kinderen via sport leren samenwerken, leren omgaan met winst en verlies en dat ze bepaalde normen en waarden aanleren. - Ook is het mogelijk dat er door sport de sociale samenhang in buurten wordt verbeterd en dat er een positieve beeldvorming tussen verschillende groepen in de Nederlandse samenleving ontstaan (Boonstra, 2011). 1.3 Praktijk relevantie Dit onderzoek zal zich voornamelijk richten op het ontwikkelen van een dossier dat een indicatie geeft van de inactieve jeugd binnen de gemeente. Naderhand kan de gemeente Achtkaspelen het dossier overnemen om vervolgens actie te ondernemen en de inactieve jeugd te kunnen bereiken. Voor de gemeente Achtkarspelen is het dermate belangrijk dat er eerst onderzoek wordt gedaan om te kunnen meten hoe groot het probleem is. Door verschillende enquêtes af te nemen op scholen in de gemeente komen er cijfers uit dat als bewijslast geldt voor verdere maatregelen. De gemeente heeft enthousiast gereageerd op dit onderzoek en hoopt op een duidelijk resultaat dat perspectief biedt voor de toekomst.
2. Theoretisch kader Het is al heel lang bekend dat voldoende beweging een voorwaarde is voor een gezonde groei en opgroeiende kinderen. Er wordt in het algemeen gedacht dat kinderen van nature veel bewegen en worden weinig aangemoedigd om daadwerkelijk actief te zijn in hun vrije tijd (Kemper, 2016). Volgens de onderzoekers van Commission on Physical Activity zit het in de dagelijkse beweging om van A naar B te komen. Wandelen en/of fiets zou gestimuleerd moeten worden (Waal, 2014). 2.1 Beschrijving huidige stand van zaken o.b.v. literatuur Overgewicht Overgewicht zorgt voor hogere kosten in de gezondheidszorg, lichamelijke beperkingen, een slechte kwaliteit van leven en uiteindelijk een hogere sterfte. De prevalentie van overgewicht onder jongeren is drastisch toegenomen. Ook is de bewegingsarmoede opgelopen (Boxtel, Invloed van inactiviteit op het ontstaan van overgewicht bij jongeren, 2014). Er blijkt een duidelijk verband te zijn ontstaan tussen inactieve jeugd en gezondheidsproblemen, zoals Diabetes Mellitus type 2 en hart- en vaatziekten (Boxtel, Invloed van inactiviteit op het ontstaan van overgewicht bij jongeren, 2014). De factoren die samenhangen met onvoldoende lichamelijke activiteit zijn; negatieve houding ten opzichte van bewegen (attitude), leeftijd, geslacht, omgeving: sociale veiligheid en verkeersveiligheid, geringe eigen effectiviteit, ongunstige fysieke omgeving, ongunstige sociale omgeving. Een negatieve houding ten opzichte van beweging. Er zijn andere interesses waar jongeren zich mee bezig houden. De leeftijd en het geslacht spelen een belangrijke rol als het gaat om bewegen. De omgeving heeft in zekere zin invloed op het gedrag van een kind. Door een ongunstige fysieke omgeving is er een kans dat er geen mogelijk is om te sporten. Doordat ouders een drukke baan of geen vervoer heeft is het niet mogelijk om ver te reizen om het kind toch te laten sporten. Door een ongunstige sociale omgeving kan dit ook parten spelen. Kinderen met een geringe eigen effectiviteit zijn moeilijk in staat hun attitude te veranderen in tegenstelling tot sport. Soms schamen ze zich voor hun overgewicht of ze zijn bang dat ze gepest worden door hun omgeving (Boxtel, Invloed van inactiviteit op het ontstaan van overgewicht bij jongeren, 2014). Onderzoek GGD Vorig jaar is er onderzoek gedaan met betrekking tot de gezondheidssituatie van kinderen van 4 t/m 12 jaar. De cijfers zijn uitgesplitst naar gebied, gemeente en provincie. De cijfers zijn afkomstig uit de Gezondheidsmonitor 4-12 jaar 2015 van GGD Fryslân. Dit is een vragenlijstonderzoek op basis van zelfrapportage (Friesland, 2015). Tabel 1: Achtergrond respondenten Gemeente 4-12 jaar Jongen Meisje 4-7 jaar 8-12 jaar Eenoudergezin Allochtoon Geen van beide ouders betaald werk Opleiding moeder laag Lage SES Achtkarspelen 576 308 268 251 325 8,9% 5,6% 6,3% 22,8%* 25,7%* Fryslân 9.125 4.655 4.470 3.900 5.225 8,4% 11,0% 5,4% 16,9% 19,5% *Dit zijn de respondenten die hebben deelgenomen aan het onderzoek van de GGD in 2015.
Gebied 1 Gebied 2 Gebied 3 Gebied 4 Gebied 5 Achtkarspelen Fryslân Tabel 2: Gebiedsindeling Gebied 1 Gebied 2 Gebied 3 Gebied 4 Gebied 5 Woonplaats PC Woonplaats PC Woonplaats PC Woonplaats PC Woonplaats PC Surhuister- veen 9230 Twijzel 9286 Surhuister- veen 9231 Boelenslaan 9233 Surhuizum 9283 Harkema 9280 Twijzelerheide 9287 Harkema 9281 Augustinusga 9284 Buitenpost 9285 Kootstertille 9288 Drogeham 9289-9870 Stroobos 9871 Stroobos 9872 Gerkesklooster 9873 *In bovenstaand tabel staan de gebieden weergeven waar onderzoek is gedaan. In dit onderzoek (Friesland, 2015) komt een duidelijk beeld naar voren op het gebied van bewegen van de jeugd in de gemeente Achtkarspelen. De cijfers laten zien dat er redelijk veel overgewicht is binnen de gemeente. De verschillen in de gebieden zijn duidelijk zichtbaar in tabel 3. Door dit onderzoek van de GGD kan er worden gekeken naar de aanleiding van het overgewicht en/of de reden van het niet sporten binnen de gemeente. De gemeente hoopt door dit onderzoek een goed beeld te krijgen van de verschillende redenen en daarop voortborduren. Tabel 3: Gebiedscijfers 4-12 jaar 1 Een (zeer) goed ervaren gezondheid 99% 95% 98% 98% 97% 97% 97% Gewicht (Ernstig) overgewicht 10% 13% 16% 17% 21% 15% 11% Oordeel gewicht ouders: te zwaar 6% 5% 7% 5% 11% 7% 7% Bewegen en sporten Elke dag lopend of fietsend naar school 62% 60% 60% 73% 70% 65% 68% Beweegt wekelijks 96% 99% 97% 96% 100% 98% 97% Sport wekelijks 87% 79% 84% 75% 80% 81% 81% Sport bij een club of vereniging 89% 80% 87% 76% 81% 83% 82% Beweegt 7 dagen per week 1 uur per dag 43% 54% 40% 47% 41% 45% 45% *Dit tabel geeft een overzicht van het overgewicht en over het bewegen en sporten van kinderen van 4 tot en met 12 jaar. De tabel geeft per gebied aan wat de stand van zaken is in percentages. 1
3. Doelstelling/vraagstelling 3.1 Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is een indicatie geven en het signaleren van de inactieve kinderen in de groepen 5 t/m 8 op basisscholen binnen de gemeente Achtkarspelen. De resultaten die voortvloeien uit het onderzoek vormen de kern voor het te overhandigen dossier aan de gemeente. 3.2 Hoofdvraag en deelvragen Voor de totstandkoming van het onderzoek is het belangrijk om informatie te verkrijgen. Dit zal worden gedaan door zowel deskresearch als fieldresearch. Uit dit onderzoek zal blijken hoeveel inactieve kinderen er op dit moment zijn onder de groepen 5 t/m 8 bij verschillende basisscholen in de gemeente Achtkarspelen en wat de oorzaken daarvan zijn. Om antwoord te krijgen op de hoofdvraag zullen er enkele onderzoeksvragen worden gehanteerd waar antwoord op wordt gezocht. De onderzoeksvragen luiden als volgt: Hoofdvraag: Hoeveel inactieve kinderen binnen de groepen 5 t/m 8 bevinden zich op basisscholen in de gemeente Achtkarspelen en wat zijn de oorzaken.
4. Methode 4.1 Type onderzoek en ontwerp a.d.h.v. doelstelling onderzoek Om te komen tot een indicatie van het aantal inactieve kinderen op basisscholen in de gemeente Achtkarspelen en de achterliggende redenen waarom deze inactieve kinderen niet sporten zal er een beschrijvend onderzoek uitgevoerd worden. Een onderzoek waarin een kwantitatief en kwalitatief onderzoek gecombineerd zal worden, de zogenaamde mixed method (Baarda, 2013). 4.2 Onderzoekspopulatie Het onderzoek zal gehouden worden onder de groepen 5 tot en met 8 op basisscholen in de gemeente Achtkarspelen. Tijdens het onderzoek wordt er ingezet op de bovenbouw van iedere basisschool om de betrouwbaarheid van het onderzoek te vergroten. De gemeente beschikt over kleine en grote scholen met verschillende aantallen per groep. De aantallen verschillen per school tussen de 50 en 250 kinderen. Aan de hand van de resultaten zullen ouders/verzorgers van de inactieve kinderen uitgenodigd worden voor gesprek. 4.3 Meetinstrumenten Tijdens het kwantitatieve- en kwalitatieve onderzoek wordt er gebruik gemaakt van schriftelijke vragenlijsten waarin zowel ja/nee vragen, meerkeuzevragen en open vragen in zijn opgesteld. Middels dit meetinstrument wordt er geprobeerd informatie boven de tafel te krijgen. De vragenlijsten worden op een interactieve manier besproken en als klas gezamenlijk ingevuld in het bijzijn van elkaars vriendjes/vriendinnetjes en groepsleerkracht. Wanneer de eerste resultaten binnen zijn van het kwantitatieve onderzoek en de inactieve kinderen gesignaleerd zijn, zal er op basis van deze resultaten een klein vervolginterview plaatsvinden onder de inactieve kinderen om dieper in te gaan op de gegeven antwoorden, dit zal plaatsvinden in een veilige omgeving. Vanaf dit moment gaat het kwalitatieve onderzoek van start. Nadat er een gesprek plaats gevonden heeft met het kind zal er contact opgenomen worden met zijn/haar ouders/verzorgers. Aan de hand van de resultaten zal er een mondeling interview plaatsvinden waarin er gericht vragen gesteld kunnen worden en er dieper op bepaalde onderwerpen ik kan worden gegaan. 4.4 Procedure Tijdens het onderzoek zal het hieronder weergegeven stappenplan aangehouden worden. Het is belangrijk dat de onderzoekers de vooropgestelde stappen, die bij de scholen bekend zijn, aan te blijven houden. Dit om misverstanden te voorkomen en onprofessioneel over te komen bij de scholen en ouders/verzorgers.
Stappenplan 1. Contact afd. sportstimulering Achtkarspelen met schooldirectie over de opzet van het project 2. Informatievoorziening naar ouders over het project via nieuwsbrief 3. Afnemen sport-inventarisatie, klassikaal invullen van vragenlijst op de school 4. Bespreken van de uitslag van de inventarisatie met de school (groepsleerkracht) 5. In overleg verstrekt de school contactgegevens en worden ouders van inactieve kinderen geïnformeerd 6. De afd. sportstimulering neemt contact op met ouders van inactieve kinderen 7. De afd. sportstimulering maakt een afspraak met gezinnen die open staan voor een gesprek 8. Actieplan om gezamenlijk te komen tot sportdeelname (kennismakingslessen, Jeugdsportfondsaanvraag etc.) 9. Uitvoering follow-up/nazorg met gezinnen over vervolg sportdeelname 4.5 Data-analyse De resultaten van het kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek zullen overzichtelijk gepresenteerd worden in een datamatrix. De datamatrix is een overzicht van alle gegevens afkomstig uit vragenlijsten en interviews. Voor deze nominale en ordinale gegevens zullen tabellen en grafieken gebruikt worden. De uitkomsten worden besproken met groepsleerkrachten, afdeling sportstimulering en ouders/verzorgers (Baarda, 2013).
5. Literatuur Baarda. (2013). Basisboek Methoden en Technieken, kwantitatief praktijkgericht onderzoek op wetenschappelijke basis. Noordhoff Uitgevers bv. Boonstra, N. (2011, september). De maatschappelijke waarde van sport. Opgehaald van Verwey- Jonker Instituut. Boxtel, M. v. (2014). Invloed van inactiviteit op het ontstaan van overgewicht bij jongeren. Opgehaald van Kennisbank HVA. Boxtel, M. v. (2014). Invloed van inactiviteit op het ontstaan van overgewicht bij jongeren. Opgehaald van Kennisbank HVA. Friesland, G. (2015). Gebiedscijfers Achtkarspelen. Achtkarspelen: GGD. Fryslan, G. (2015). gezondheidsrapport. Achtkarspelen. Kemper, H. C. (2016). Minder bewegen, meer gezondheidsrisico. Opgehaald van Lichamelijke activiteit bij jongeren. Waal, W. v. (2014, April 10). Inactieve leefstijl van kinderen. Opgeroepen op December 1, 2016, van Sportnext.