Resultaten verhuisonderzoek doorstromers en ouderen

Gemeente Vaals Resultaten verhuisonderzoek doorstromers en ouderen Eindrapportage Rapportnummer: 203X00350.042165_3_4 Datum: 14 oktober 2008 Contactpersoon opdrachtgever: dhr. A. Lenzen Projectteam BRO: Johan de Kievit Trefwoorden: Gemeente Vaals, resultaten verhuisonderzoek BRO Boxtel Postbus 4 5280 AA Boxtel Bosscheweg 107 Boxtel T +31 (0)411 85 04 00 F +31 (0)411 85 04 01 E info@bro.nl

Inhoudsopgave pagina 1. INLEIDING 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Vraagstelling gemeente Vaals 3 1.3 Onderzoeksmethode 4 1.4 Response 5 1.5 Leeswijzer 7 DEEL I: RESULTAAT VERHUISONDERZOEK DOORSTROMERS 9 INTERMEZZO: DEMOGRAFISCHE ANALYSE 11 2. VESTIGERS IN VAALS 17 2.1 Inleiding 17 2.2 De resultaten 17 2.3 Conclusies vestigers 21 3. VERTREKKERS UIT VAALS 23 3.1 Inleiding 23 3.2 De resultaten 25 3.3 Conclusie vertrekkers 30 4. HUIDIGE INWONERS 31 4.1 Inleiding 31 4.2 Enquêteresultaten 31 4.3 Conclusie huidige inwoners 35 5. BINNENVERHUIZERS 37 5.1 Inleiding 37 5.2 Resultaten 37 5.3 Conclusie binnenverhuizers 38 Inhoudsopgave 1

6. BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN 39 6.1 Beantwoording onderzoeksvragen 39 6.2 Conclusie 40 DEEL II: RESULTAAT VERHUISONDERZOEK OUDEREN 43 7. INLEIDING 45 7.1 Aanleiding 45 7.2 Vraagstelling gemeente 45 7.3 Onderzoeksmethode 45 INTERMEZZO 47 8. UIT VAALS VERTROKKEN OUDERE HUISHOUDENS 51 9. OUDERE HUISHOUDENS VAALS 53 9.1 Inleiding 53 9.2 Oudere huishoudens Nederlandse nationaliteit 53 9.3 Oudere huishoudens met de Duitse nationaliteit 57 10. CONCLUSIE EN AANBEVELING 61 10.1 Conclusie 61 10.2 Aanbeveling 61 10.3 Reflectie op bouwprogramma 62 2 Inhoudsopgave

1. INLEIDING 1.1 Aanleiding Gedurende vele jaren heeft Vaals een positief migratiesaldo gekend, mede vanuit de positie van Vaals binnen de woningmarkt van Aken. Maar de laatste jaren is dit positieve saldo minder groot en in de afgelopen jaren wisselend negatief. Omdat het saldo van de natuurlijke aanwas (verschil tussen aantal geboorten en het aantal sterfte) al geruime tijd negatief is, er al jaren sprake is van een vertrek overschot, neemt de bevolking van Vaals af, met alle gevolgen van dien voor de gemeente, het voorzieningenniveau en daarmee voor de leefbaarheid van Vaals. In het onderdeel Intermezzo is deze ontwikkeling nader beschreven en toegelicht met afbeeldingen. De gemeente Vaals is m.b.t. die specifieke uitstroom op zoek naar de verhuismotieven van de huishoudens die Vaals verlaten, of zich er juist vestigen, of blijven wonen om inzicht te krijgen in de verhuisfactoren waar zij als gemeente zelf enige invloed op uit kan oefenen. De focus van het onderzoek en de resultaten is daarmee sterk kwalitatief van aard en gaat vooral om het bieden van inzicht. Inzicht in de verhuismotieven is noodzakelijk om te kunnen beoordelen of de door het gemeentebestuur te nemen maatregelen de migratiestromen kunnen beïnvloeden. Die maatregelen kunnen betrekking hebben op het woningbouwprogramma (aantal, type, prijs), maar ook op zaken als voorzieningenniveau en werkgelegenheid. 1.2 Vraagstelling gemeente Vaals In het offerteverzoek zijn de vragen beschreven waarop de gemeente Vaals graag een antwoord wil. De vragen zijn: Welke gezinssamenstelling, welke leeftijden, welke inkomensgroepen hebben zich in Vaals gevestigd? Wat waren de pull-factoren van Vaals voor de Duitsers en Belgen om in Vaals te komen wonen?: waren dat economische factoren (werk, salaris, fiscale voordelen), verhouding prijs/kwaliteit op de huur- en koopwoningmarkt, ontspannen huurwoningmarkt, kinderopvang, gezondheidszorg, verenigingsleven, ouderenzorg of goedkope levenstandaard? Welke gezinssamenstelling, welke leeftijden, welke inkomensgroepen zijn vertrokken uit Vaals? Hoofdstuk 1 3

Wat waren de push- en/of pull-factoren van Vaals voor de Duitsers en Belgen om weg te verhuizen uit Vaals?: waren dat economische factoren (werk, salaris, fiscale voordelen), verhouding prijs/kwaliteit op de huur- en koopwoningmarkt, ontspannen huurwoningmarkt, wijzingzorgstelsel in Nederland, kinderopvang, gezondheidszorg, ouderenzorg, geen bloeiend verenigingsleven, geen acceptatie, goedkope levenstandaard of een taalbarrière? De antwoorden zijn, op basis van de enquêteresultaten en de interviews, verwerkt in deze rapportage. Per deelpopulatie wordt inzicht gegeven in het waarom van de gerealiseerde verhuizingen en ook van de eventuele verhuiswens. Behoudens de eerdergenoemde vragen is inzicht gewenst op de volgende aspecten: zijn Nederlandse inwoners van plan te vertrekken naar het omliggende buitenland en wat zijn dan de reden in termen van push- en pulfactoren? wat zijn te verwachten verhuisbewegingen van Duitsers en Belgen in Vaals? welke nieuwe pull-factoren kunnen worden aangewend om externen aan te trekken? wat zijn de te verwachten verhuizingen van Nederlanders? wat kan gedaan worden om Duitsers en Belgen te behouden voor Vaals dan wel om Duitsers en Belgen aan te trekken? zijn er concurrerende woningbouwplannen in de omliggende grensgemeenten? Ook deze vragen worden in hoofdstuk 6 van een antwoord voorzien. 1.3 Onderzoeksmethode BRO heeft via een internetenquête de volgende populaties bevraagd op hun gerealiseerde verhuizing en/of hun eventuele verhuiswens. 1. de huishoudens (tot 65 jaar) die in de periode 2002 t/m 2007 naar Vaals zijn verhuisd vanuit een andere woonplaats in Nederland, Duitsland of België (vestigers); 2. de huishoudens (tot 65 jaar) die in de periode 2002 t/m 2007 verhuisd zijn uit de gemeente Vaals naar een andere woonplaats in Nederland, Duitsland of België (vertrekkers); 3. de huishoudens (tot 65 jaar) die nu woonachtig zijn (exclusief de populaties 2 en 4); 4. de huishoudens (tot 65 jaar) die in de periode 2002 t/m 2007 binnen Vaals zijn verhuisd. Aanvullend is er schriftelijk geënquêteerd onder de groep 65 jaar en ouder, waarbij zowel de vertrokken ouderen naar Duitsland en België zijn bevraagd als ook de ouderen die binnen Nederland zijn verhuisd. 4 Hoofdstuk 1

Daarnaast zijn alle huishoudens in Vaals waarvan minstens één lid van het huishouden 65 jaar of ouder is, per brief gevraagd deel te nemen aan een schriftelijke enquête over hun eventuele verhuiswensen. 1.4 Response 1.4.1 Response deelnemers tot 65 jaar Onderstaande tabel geeft een cumulatief overzicht van de response per geënquêteerde groep. Overzicht 1a. Populatie tot 65 jaar en respons enquêtes Vaals Populatie Benodigd aantal enquêtes Response opmerking (aantal uitgezette enquêtes) voor statistisch 95% betrouwbaarheid 1. vestigers 484, waarvan: 114 uit België of Duitsland 370 uit Nederland 208 208 1 steekproef gehaald 2. vertrokken huishoudens 3. huidige huishoudens 4. binnenverhuizers 1.814, waarvan: 101: België 648 Duitsland 1.065 Nederland 283 252 steekproef niet gehaald 2.853 320 403 steekproef gehaald 839 264 264 steekproef gehaald Voor de deelpopulaties waarvan de steekproef is gehaald (1. vestigers, 3. huidige huishoudens en 4. binnenverhuizers) kunnen statistische betrouwbare en representatieve uitspreken worden gedaan. Voor de deelpopulatie waarvan de steekproef net niet is gehaald (2. vertrokken huishoudens), zijn de uitspraken minder stellig en zijn ze meer indicatief en inzicht biedend van aard. Dergelijke uitspraken zijn wel belangrijk voor de uitkomsten van het onderzoek. We komen daar in de betreffende hoofdstukken op terug. De reden dat de steekproefomvang van de vertrokken huishoudens niet gehaald is, is niet te achterhalen. De ervaring leert dat vertrokken huishoudens hun binding met de oude gemeente min of meer zijn kwijt geraakt (uit het oog, uit het hart) en veel minder geneigd zijn deel te nemen aan de enquête. 1 2 Voor deze groep is de internetenquête aangevuld met een telefonische enquête, waarbij de steekproef is volgebeld. uitgaande van 95% betrouwbaarheid. Hoofdstuk 1 5

1.4.2 Response deelnemers vanaf 65 jaar Wat de response is geweest op de schriftelijke enquêtes onder huishoudens van 65 jaar en ouder, staat in overzicht 1b. Overzicht 1b. Populatie 65 jaar en ouder en respons enquêtes vertrokken uit Vaals omschrijving populatie omvang response benodigde steekproef steekproef populatie omvang 3 gehaald vertrokken huishoudens naar land van vestiging vertrokken ouderen naar Duitsland 53 2 47 nee vertrokken ouderen naar België 7 0 7 nee vertrokken ouderen naar Nederland 109 29 85 nee De resultaten die behaald zijn bij de uit Vaals vertrokken huishoudens zijn verre van voldoende om statistisch betrouwbare uitspraken te doen. Die worden dus ook niet gedaan. Deze slechte response is een niet ongebruikelijk beeld bij vertrokken huishoudens. Uit het oog, uit het hart gaat voor deze doelgroep vaak op. Is de exercitie van het bevragen van deze vertrokken oudere huishoudens dan zinloos geweest? Nee. In hoofdstuk 8 worden de uitkomsten van de geretourneerde formulieren kort beschreven omdat er toch relevante informatie uit te halen is over het verhuismotief. De informatie is niet statistisch verantwoord, maar wel inzichtgevend en daarom waardevol. Overzicht 1c. Response ouderen woonachtig in Vaals omschrijving populatie omvang populatie response benodigde steekproefomvang steekproef gehaald huishoudens Vaals naar nationaliteit Nederlandse ouderen in Vaals 1.137 591 287 ja Duitse ouderen in Vaals 201 103 132 nee Belgische ouderen in Vaals 30 9 24 nee Bij de groep ouderen die woonachtig zijn in Vaals is (voor zover mogelijk) een onderscheid gemaakt tussen de drie nationaliteiten. De resultaten die behaald zijn bij de groep ouderen die nu woonachtig is in Vaals, zijn, wat betreft de ouderen met de Nederlandse nationaliteit, uitstekend; de steekproefomvang is ruim behaald en dus kunnen betrouwbare conclusies worden getrokken. 3 Bij steekproeven geldt de regel hoe kleiner de populatie, des te groter de steekproef moet zijn om toevalsfactoren in een kleine populatie uit te sluiten. 6 Hoofdstuk 1

De ouderen met de Duitse nationaliteit hebben verhoudingsgewijs goed gereageerd (de helft van de uitgezette formulieren is ingevuld en wel teruggestuurd), maar de benodigde steekproefomvang is niet gehaald. De resultaten zijn desondanks toch geanalyseerd en beschreven, omdat er veel informatie uit te halen is. Het aantal huishoudens met de Belgische nationaliteit is echt te laag om statistisch betrouwbare uitspraken te doen. De analyse van negen teruggestuurde formulieren is om die reden dan ook niet uitgevoerd. 1.5 Leeswijzer De resultaten van de enquêtes worden per deelpopulatie in een afzonderlijk hoofdstuk behandeld, waarbij wordt ingezoomd op de internationale component van de gerealiseerde verhuizing dan wel de gewenste verhuizing. Hoofdstuk 1 7

8 Hoofdstuk 1

DEEL I: RESULTAAT VERHUISONDERZOEK DOORSTROMERS Intermezzo 9

10 Intermezzo

INTERMEZZO: DEMOGRAFISCHE ANALYSE Inleiding Voor het goed verstaan en kunnen plaatsen van de enquêteresultaten is het gewenst eerst een beeld te geven van de demografische ontwikkelingen en de woningmarktontwikkelingen in Vaals. Op basis van cijfers over Vaals van het CBS wordt in dit hoofdstuk een beeld geschetst van een aantal ontwikkelingen van de periode vanaf 1995. Daarbij maken we vooraf één opmerking, namelijk dat de cijfers van het CBS kunnen afwijken van de meer accurate cijfers van de gemeente zelf. Omdat deze afwijking beperkt is, zo leert de ervaring, en de analyse vooral tot doel heeft trends op hoofdlijnen te laten zien, is dit geen onoverkomelijk probleem. Bevolkingsontwikkeling Vaals Afbeelding 1. Aantal inwoners Vaals, 1995-2006 Vaals, aantal inwoners 1-1-jaar aantal personen 11200 11000 10800 10600 10400 10200 10000 9800 9600 9400 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Bron: CBS In de periode 1995-2001 zien we ups en downs in het verloop van het aantal inwoners; na 2001 zijn er enkel downs. Het aantal inwoners in Vaals neemt sinds 2001 structureel af. Intermezzo 11

De veranderingen in het aantal inwoners worden beïnvloed door twee factoren, namelijk: de natuurlijke bevolkingsontwikkeling (geboorten en sterfte) en de migratie (vertrek en vestiging). Beide factoren lichten we kort toe. Afbeelding 2. Natuurlijke aanwas Vaals, 1995-2006 Vaals, natuurlijke aanwas 1995-2006 200 150 aantal personen 100 50 0-50 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006-100 jaar geboorte sterfte saldo Bron: CBS De figuur laat zien dat het aantal geboorten langzaam maar zeker terugloopt van circa 100 per jaar in de laatste vijf jaren van de vorige eeuw tot circa 55 per jaar anno 2006. Het aantal sterfte schommelt tussen de 100 en de 125 per jaar, met enkele pieken naar 140/150 per jaar. Omdat het aantal geboorten geleidelijk daalt en het aantal sterfte licht toeneemt, is er sprake van een structurele negatieve natuurlijke bevolkingsaanwas. 12 Intermezzo

Afbeelding 3. Migratie Vaals, 1995-2006 Vaals, vestiging en vertrek, 1995-2006 500 400 300 aantal personen 200 100 0-100 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006-200 jaar Bron: CBS vestiging vanuit NL vertrek naar NL immigratie emigratie migratie saldo Een aantal zaken vallen op in deze figuur, namelijk dat: het aantal vestigers en vertrekkers naar en van Nederlandse gemeenten met pieken en dalen beweegt binnen marges van 200 tot 400 personen per jaar, het aantal mensen dat vanuit het buitenland naar Vaals verhuist (de immigratie) sinds 2000 fors terugloopt, het aantal mensen dat Vaals verlaat voor een woonplek in het buitenland (de emigratie) langzaam maar zeker terugloopt. alles bij elkaar er toe bijdraagt dat er sinds 2001 sprake van een structureel negatief migratiesaldo. Huishoudensontwikkeling Er zit een verschil tussen de ontwikkeling van het aantal inwoners en het aantal huishoudens. Door de huishoudenverdunning kan bij een afnemend aantal inwoners het aantal huishouden nog toenemen. De navolgende tabel en afbeelding geven antwoord op de vraag of dit fenomeen zich ook in Vaals voordoet. Intermezzo 13

Tabel 1. Ontwikkeling type huishoudens Vaals periode 1995-2006 eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen totaal aantal huishoudens 1995 1.954 1.388 1.738 5.080 1996 1.900 1.392 1.737 5.029 1997 1.863 1.443 1.711 5.017 1998 1.885 1.452 1.685 5.022 1999 1.848 1.468 1.694 5.010 2000 1.843 1.469 1.679 4.991 2001 1.864 1.460 1.644 4.968 2002 1.845 1.479 1.614 4.938 2003 1.828 1.509 1.579 4.916 2004 1.780 1.521 1.552 4.853 2005 1.761 1.533 1.511 4.805 2006 1.781 1.530 1.459 4.770 Bron: CBS De bovenstaande tabel als afbeelding ziet er zo uit (afbeelding 4). De trend van forse afname van het aantal huishoudens met kinderen (de reguliere gezinnen) en de lichte afname van het aantal eenpersoonshuishoudens zijn duidelijk zichtbaar. De groei zit m in het aandeel huishoudens zonder kinderen; dit zijn in Vaals de oudere tweepersoonshuishoudens. Afbeelding 4. Huishoudenontwikkeling Vaals 1995-2006 Vaals huishoudensontwikkeling 1995-2006 2200 2000 aantal huishoudens 1800 1600 1400 1200 1000 Bron: CBS 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 eenpersoonshuishoudens huishoudens zonder kinderen huishoudens met kinderen 14 Intermezzo

Afrondend Dit intermezzo geeft op basis van cijfers een kwantitatief beeld van de migratie van en naar Vaals. Het gemeentebestuur van Vaals wil graag weten wat de motieven zijn geweest van de huishoudens om te verhuizen naar Vaals of juist weg te verhuizen uit Vaals. Als die motieven bekend zijn, kan het bestuur wellicht via maatwerk in beleid die verhuisstroom beïnvloeden en daarmee de uitstroom reduceren en de instroom bevorderen. De leefbaarheid en de voorzieningen in Vaals zouden daar baat bij kunnen hebben. Intermezzo 15

16 Intermezzo

2. VESTIGERS IN VAALS 2.1 Inleiding Overzicht 2. Respons vestigers Populatie (aantal uitgezette enquêtes) 1. vestigers 484. waarvan 114 uit België of Duitsland 4 370 uit Nederland Benodigd aantal enquêtes voor statistisch 95% betrouwbaarheid Response opmerking 208 208 steekproef gehaald In de enquête is als eerste gevraagd naar de nationaliteit van het huishouden. De reden hiervoor is duidelijk. Het gemeenbestuur wil graag weten in hoeverre wonen in Vaals aantrekkelijk is voor vestigers vanuit Nederland en het buitenland. Tabel 2. Nationaliteit respondenten nationaliteit aantal percentage Nederland 181 87% Duits 8 4% Belgisch 2 1% anders/onbekend 17 8% totaal 208 100% Uit overzicht 2 en tabel 2 blijkt dat het aantal huishoudens afkomstig uit Duitsland of België met 114 in zes jaar tijd (2002 t/m 2007) beperkt is geweest. We zien ook dat het aantal Duitse of Belgische huishoudens dat heeft deelgenomen aan de enquête zeer laag is. Deze lage aantallen laten het absoluut niet toe voor deze groep statistisch betrouwbare en daarmee representatieve conclusie te trekken. 2.2 De resultaten Aan de respondenten is gevraagd in welke jaar zij zich gevestigd hebben in Vaals. 4 Van de vestigers is uit de aangeleverde adreslijst niet te achterhalen uit welk land deze vestigers afkomstig zijn. Hoofdstuk 2 17

Tabel 3. Jaar van vestiging jaar van vestiging aantal percentage 2002 24 12% 2003 21 10% 2004 23 11% 2005 32 15% 2006 50 24% 2007 32 15% anders/onbekend 26 13% totaal 208 100% Constatering: Er is sprake van een redelijk gelijke verdeling over de jaren. Met uitzondering van het jaar 2006, waar voor dat jaar een bescheiden piek in het aantal vestigers te zien is. De reden hiervoor is niet bekend. Zoals in hoofdstuk 1 is vermeld, is het gemeentebestuur van Vaals op zoek naar de verhuismotieven. De gedachte daarbij is dat door middel van en gericht woningbouwprogramma gestuurd kan worden op de verhuisbeweging. De verhuismotieven geven aan waarom de huishoudens verhuisd zijn naar Vaals. De respondenten konden maximaal drie redenen aangeven. Tabel 4. Verhuismotief vestigers in Vaals verhuismotief aantal percentage privé-redenen ik ben verhuisd vanwege relatie etc. 52 39% ik wilde graag terug naar mijn familie 43 33% vanwege goed voorzieningenniveau in Vaals 15 11% ik ben verhuisd vanwege studie/opleiding 8 6% ik wilde graag terug naar NL 7 5% voor mijn werk 6 5% in NL zijn de belastingsregels veel gunstiger voor mij 1 1% subtotaal 132 57% woningmarktgerelateerde redenen in Vaals zijn er koopwoningen beschikbaar die mij aanspraken 34 15% in Vaals is veel aanbod aan vrijkomende woningen 11 5% in mijn vorige woonplaats zijn de woningen veel te duur 9 4% in mijn vorige woonplaats kwamen nauwelijks woningen vrij 7 3% subtotaal 61 27% geen reden/onbekend 37 16% totaal 230 100% 18 Hoofdstuk 2

Constatering: Meer dan de helft van de verhuisredenen zijn privé-redenen (relatie, terug naar familie, graag terug naar Nederland). Woningmarktgerelateerde zaken worden in veel mindere mate genoemd. En hebben grotendeels betrekking op het beschikbare aanbod in Vaals. Geconcludeerd kan worden dat niet-woningmarktgerelateerde motieven in meerderheid een rol spelen in de beslissing om te verhuizen dan woningmarktgerelateerde motieven. Werk en de woning spelen een bescheiden rol in de afweging; en dat zijn bij uitstek de beleidsvelden waar het gemeentebestuur kan sturen. De vestigers hebben in meerderheid (circa 65%) een koopwoning betrokken (huurders 28%, weet niet/geen opgave 7%). Dat is gezien de samenstelling van de woningvoorraad in Vaals (ruim 50% koop-, en bijna 50% huurwoningen; bron CBS) opvallend. De vraag daarbij is of er bij vestigers een bepaalde prijsklasse een duidelijke voorkeur heeft. Tabel 5. WOZ-waarde huidige koopwoning WOZ-waarde (in euro s) aantal percentage minder dan 150.000 17 12% 150.00-200.000 28 20% 200.000-250.000 19 14% 250.000-300.000 16 12% 300.00-350.000 13 9% 350.000-400.000 3 2% 400.000-450.000 5 4% 450.000-500.000 2 1% meer dan 500.000 6 4% weet niet/geen antwoord 28 20% totaal 137 100% Constatering: Vestigers kiezen voor koopwoningen in alle prijsklassen; er is geen prijsklasse waarin een sterke over- of ondervertegenwoordiging is. Bijna 60% van de vestigers die een koopwoning hebben gekocht, hebben gekozen voor een woning tot 3 ton. Vestigers vertonen daarmee dezelfde voorkeur als binnenverhuizers (zie hoofdstuk 5). Hoofdstuk 2 19

Enkele losse resultaten: de herkomst van de vestigers uit Nederland is ongeveer 2/3 uit de regio Zuid- Limburg en 1/3 uit de rest van Nederland; het aantal Duitsers of Belgen in de enquête is met 10 respondenten zeer laag; daarom zijn voor deze specifieke groep geen statistisch onderbouwde uitspraken te doen; 80% van de woningen van de vestigers is een grondgebonden woningen, 20% is een appartement. Tabel 6. Samenstelling vestigers naar leeftijd leeftijdsklasse aantal percentage 18-28 jaar 35 17% 29-39 jaar 34 16% 40-49 jaar 57 27% 50-59 jaar 40 19% 60-69 jaar 36 17% onbekend 6 3% totaal 208 100% Constatering: Alle leeftijdsgroepen zijn min of meer gelijk vertegenwoordigd in de enquête. Tabel 7. Samenstelling vestigers naar inkomen inkomen (in euro s) aantal percentage 0-5.000 3 1% 5.000-15.000 10 5% 15.000-30.000 37 18% 30.000-45.000 34 16% 45.000-60.000 20 10% meer dan 60.000 18 9% geef ik niet aan 58 28% weet niet/geen antwoord 28 13% totaal 208 100% Constatering er zijn veel huishoudens die geen informatie geven over het inkomen; bij de huishoudens die wel informatie hebben gegeven over dit onderwerp, zien we inkomens van half modaal ( 15.000) tot twee keer modaal ( 60.000); de verdeling over de inkomensgroepen is normaal gespreid; er is geen sprake van een onder- of oververtegenwoordiging van lage of hoge inkomens in de enquête. Daarmee is de enquête een goede afspiegeling van de gehele populatie. 20 Hoofdstuk 2

2.3 Conclusies vestigers In dit onderdeel van de enquête zijn de huishoudens bevraagd die zich in de periode 2002 t/m 2007 gevestigd hebben in de gemeente Vaals. Op basis van de enquêteresultaten kunnen twee belangrijke zaken worden geconcludeerd. De eerste is dat het aantal huishoudens dat verhuisd is naar Vaals vanuit Duitsland en België met 114 in zes jaar tijd beperkt is. Dit is een duidelijk signaal dat de grote instroom van Duitse huishoudens in Vaals voorbij is. Het is jammer dat maar zeer weinig van deze huishoudens hebben deelgenomen aan de enquête, waardoor we over hun verhuismotief in feite niets kunnen concluderen. Het tweede dat geconcludeerd kan worden is dat de verhuisstroom van elders in Nederland naar Vaals voldoende is om onderbouwde conclusies te trekken. Tweederde van deze groep is afkomstig uit de regio Zuid-Limburg, eenderde uit overig Nederland. De redenen om te verhuizen naar Vaals waren met name privé-redenen als relatie, terug naar familie en graag terug naar Vaals. De groep huishoudens die aangeeft verhuisd te zijn om redenen van de woningmarkt is klein. Zij noemen zowel de prijs als de beschikbaarheid van woningen in de vorige woonplaats als vertrekmotief (de pushfactoren) als ook het beschikbare aanbod in Vaals (de pullfactoren). Geconcludeerd kan worden dat het woningaanbod in Vaals een bescheiden rol speelt in het verhuismotief van vestigers. Hoofdstuk 2 21

22 Hoofdstuk 2

3. VERTREKKERS UIT VAALS 3.1 Inleiding Overzicht 3. Respons vertrokken huishoudens Populatie Benodigd aantal enquêtes Response opmerking (aantal uitgezette enquêtes voor statistisch 95% betrouwbaarheid vertrokken huishoudens totaal 1.814, waarvan: 101: België 648 Duitsland 1.065 Nederland 283 252 steekproef niet gehaald Tabel 8. Land van bestemming vertrokken huishoudens aantal percentage Nederland 147 58% Duitsland 91 36% België 8 3% anders 6 2% totaal 252 100% Constatering: Het aandeel huishoudens in de enquête dat naar Duitsland of België is verhuisd, is ongeveer eenderde. Dat aantal is te laag om statistisch verantwoorde conclusie te trekken. De uitkomsten zijn daarmee indicatief. Dat neemt niet weg het wel interessant is om daarvan kennis van te nemen. Het aandeel Belgen in de enquête is verwaarloosbaar klein en speelt dan ook geen rol van betekenis. Omdat de steekproef niet gehaald is, zijn de uitkomsten statistisch niet verantwoord; dat neemt niet weg dat de uitkomsten inzicht bieden in de verhuisprocessen. Afbeelding 5 geeft aan naar welke Duitse gemeenten de vertrokken huishoudens uit Vaals verhuisd zijn 5. Verondersteld kan worden dat verhuizingen over een lange afstand ingegeven zijn door motieven als werk en relatievorming. Verhuisbewegingen over een korte afstand binnen de eigen woningmarkt, zullen veel meer ingegeven zijn door woningmarktgerelateerde motieven. 5 Deze afbeelding is gemaakt op basis van de adresbestanden van de verhuisde huishoudens. Hoofdstuk 3 23

Afbeelding 5. Verhuisrichting vanuit Vaals naar aangrenzende regio in Duitsland 24 Hoofdstuk 3

3.2 De resultaten Er is geënquêteerd onder huishoudens die in de periode 2002-2007 zijn verhuisd weg uit Vaals. Tabel 9 geeft de verdeling van de respondenten over die periode aan. Tabel 9. Jaar van verhuizing vertrokken huishoudens jaar van verhuizing aantal percentage 2002 33 13% 2003 33 13% 2004 33 13% 2005 43 17% 2006 41 16% 2007 45 18% onbekend/anders 24 10% totaal 252 100% Constatering: vertrekjaren zijn redelijk evenredig verspreid over de periode 2002-2007; verondersteld wordt dat met deze aantallen per jaar er een representatief beeld van de achtergrond van de verhuizing gegeven kan worden. In de enquête is nadrukkelijk gevraagd naar het verhuismotief. Tabel 10 geeft een overzicht van het aantal keren dat de onderscheiden verhuismotieven zijn genoemd voor de gehele populatie vertrekkers. In tabel 11 is een zelfde exercitie uitgevoerd voor de vertrekkers naar Duitsland en België. Tabel 12 geeft een samenvattend beeld van beide groepen (NL en Dld/B). Tabel 10. Verhuismotieven vertrokken huishoudens, alle huishoudens verhuismotief aantal keren percentage (meerdere antwoorden mogelijk) genoemd privéredenen voor mijn werk 54 18% vanwege studie/onderwijs 29 10% vanwege de taalbarrière/ niet geaccepteerd 16 5% in buitenland is de gezondheidszorg beter 15 5% in buitenland zijn belastingsregels gunstiger voor mij 12 4% vanwege een slecht voorzieningenniveau 9 3% in buitenland is het leven goedkoper 7 2% in buitenland is de kinderopvang beter 4 1% er was geen actief en bloeiend verenigingsleven 4 1% in het buitenland kan ik meer verdienen 0 0% Hoofdstuk 3 25

verhuismotief aantal keren percentage (meerdere antwoorden mogelijk) genoemd subtotaal 150 50% woningmarkt gerelateerde redenen In Vaals kwamen nauwelijks woningen vrij 27 9% In Vaals zijn de woningen veel te duur 16 5% in buitenland prijs-kwaliteitverhouding koopwoning beter 15 5% in buitenland koopwoningen die mij aanspreken 11 4% in buitenland groot aanbod aan vrijkomende woningen 2 1% subtotaal 71 24% anders 81 27% totaal 302 100% Constatering: de privéredenen maken 50% van alle reacties uit; werk en studie voeren daarin de boventoon; woningmarktgerelateerde motieven worden beperkt genoemd. In tabel 10 zijn alle vertrokken huishoudens bij elkaar gezet. Nadere analyse van de verhuismotieven van hen die naar het buitenland (Dld/B) zijn verhuisd, geeft het volgende beeld (tabel 11). Tabel 11. Verhuismotieven naar buitenland (Dld/B) vertrokken huishoudens verhuismotief aantal keren percentage (meerdere antwoorden mogelijk) genoemd privéredenen voor mijn werk 8 8% vanwege studie/onderwijs 2 2% vanwege de taalbarrière/ niet geaccepteerd 12 12% in buitenland is de gezondheidszorg beter 15 15% in buitenland zijn belastingsregels gunstiger voor mij 12 12% vanwege een slecht voorzieningenniveau 0 0% in buitenland is het leven goedkoper 7 7% in buitenland is de kinderopvang beter 4 4% er was geen actief en bloeiend verenigingsleven 0 0% in het buitenland kan ik meer verdienen 0 0% subtotaal 60 58% woningmarkt gerelateerde redenen In Vaals kwamen nauwelijks woningen vrij 0 0% In Vaals zijn de woningen veel te duur 0 0% in buitenland prijs-kwaliteitverhouding koopwoning beter 15 15% 26 Hoofdstuk 3

verhuismotief aantal keren percentage (meerdere antwoorden mogelijk) genoemd in buitenland koopwoningen die mij aanspreken 11 11% in buitenland groot aanbod aan vrijkomende woningen 2 2% subtotaal 28 27% anders 15 15% totaal 103 100% Constatering: privéredenen voeren de boventoon (hoofdzakelijk betere gezondheidszorg, taalbarrière, niet geaccepteerd in Vaals, gunstigere belastingregels in het buitenland); de woningmarktgerelateerde redenen (betere prijs-kwaliteitverhouding koopwoningen en meer aansprekende koopwoningen in het buitenland) zijn beperkt genoemd. Tabel 12. Verhuismotieven naar Nederland en buitenland (Dld/B) vertrokken huishoudens verhuismotief (meerdere antwoorden mogelijk) aantal keren genoemd percentage Dld/B aantal keren genoemd NL percentage NL Dld/B privéredenen voor mijn werk 8 8% 46 23% vanwege studie/onderwijs 2 2% 27 14% vanwege de taalbarrière/ niet geaccepteerd 12 12% 4 2% in buitenland is de gezondheidszorg beter 15 15% 0 0% in buitenland zijn belastingsregels gunstiger 12 12% 0 0% voor mij vanwege een slecht voorzieningenniveau 0 0% 9 5% in buitenland is het leven goedkoper 7 7% 0 0% in buitenland is de kinderopvang beter 4 4% 0 0% er was geen bloeiend verenigingsleven 0 0% 4 2% in het buitenland kan ik meer verdienen 0 0% 0 0% subtotaal 60 58% 90 45% woningmarkt gerelateerde redenen vorige woonplaats kwamen nauwelijks 0 0% 27 14% woningen vrij vorige woonplaats zijn de woningen veel 0 0% 16 8% te duur in buitenland prijs-kwaliteitverhouding koopwoning beter 15 15% 0 0% Hoofdstuk 3 27

verhuismotief (meerdere antwoorden mogelijk) in buitenland koopwoningen die mij aanspreken in buitenland groot aanbod aan vrijkomende woningen aantal keren percentage aantal keren percentage genoemd Dld/B genoemd NL NL Dld/B 11 11% 0 0% 2 2% 0 0% subtotaal 28 27% 43 22% anders 15 15% 66 33% totaal 103 100% 199 100% Constatering: de verhuismotieven voor de Nederlanders enerzijds en de Duitsers/Belgen anderzijds zijn uiteraard verschillend; voor verhuizingen naar Duitsland speelt de factor prijs-kwaliteitverhouding vaker een rol. Aan de respondenten is ook gevraagd of ze willen terugverhuizen naar Vaals. De resultaten op deze vraag staan in de navolgende tabel (tabel 13). Tabel 13. Terugverhuizen naar Vaals? antwoord aantal vanuit NL percentage aantal vanuit percentage Bld/B ja, graag zsm 28 19% 20 19% ja, wellicht later 8 6% 4 4% weet nog niet 33 23% 20 19% nee 59 41% 52 49% geen antwoord 17 12% 11 10% totaal 145 100% 107 100% Constatering: het aandeel dat direct terug wil verhuizen vanuit elders in Nederland als ook vanuit Duitsland bedraagt circa 25%; het merendeel van de respondenten weet het nog niet of zegt gewoon nee. 28 Hoofdstuk 3

Tabel 14. Reden om niet terug te verhuizen naar Vaals motief om niet terug te verhuizen (meerdere antwoorden mogelijk) aantal keren genoemd percentage NL aantal keren ge- percentage Dld/B NL noemd Dld/B waar ik nu woon, woon ik goed 36 24% 23 28% de woningen in Vaals zijn te duur voor mij 45 30% 4 5% ik woon waar ik werk 22 14% 14 17% in de regio Vaals is geen werk voor mij 7 5% 0 0% het gewenste woningtype staat niet in Vaals 3 2% 6 7% in DLD is de prijs-kwaliteitverhouding van 0 0% 5 6% woningen beter de voorzieningen in Vaals zijn slecht 10 7% 0 0% anders 29 19% 29 36% totaal 152 100% 81 100% Constatering: de Nederlandse respondenten zeggen dat ze het naar hun zin hebben in hun huidige woonplaats en niet terug willen vanwege de relatief hoge prijzen van woningen in Vaals. Tabel 15. Samenstelling vertrokken huishoudens NL en Dld/B aantal NL percentage NL aantal Dld/B percentage Dld/B alleenstaand 46 31% 26 25% alleenstaand met kinderen 3 2% 6 6% 2 volwassenen 44 30% 27 26% 2 volwassenen met kinderen 32 22% 38 36% gezin met andere familieleden 2 1% 6 6% anders/onbekend 20 14% 2 2% totaal 147 100% 105 100% Constatering: de samenstelling van de huishoudens die vertrokken zijn naar elders in Nederland en Duitsland/België is verhoudingsgewijs ongeveer gelijk. Hoofdstuk 3 29

Tabel 16. Samenstelling vertrokken huishoudens naar inkomen inkomen (in euro s) aantal percentage 0-5.000 12 5% 5.000-15.000 15 6% 15.000-30.000 23 9% 30.000-45.000 40 16% 45.000-60.000 33 13% meer dan 60.000 47 19% geef ik niet aan 27 11% weet niet/geen antwoord 55 22% totaal 252 100% Constatering: de samenstelling van de huishoudens die vertrokken zijn uit Vaals is bijzonder met een groot aandeel 2x modaal en meer dan 2x modaal; de reden hiervan is niet bekend; een nadere verfijning van deze relatief kleine groep naar hun verhuismotief geeft statistisch gezien geen betrouwbare uitkomsten. 3.3 Conclusie vertrekkers Nogmaals, de steekproef is niet gehaald en daarmee zijn de uitkomsten en de conclusies statistisch niet verantwoord, maar bieden wel inzicht in de materie. De huishoudens die naar Duitsland zijn verhuisd, geven grotendeels privé-redenen aan voor de verhuizing vanuit Vaals en slechts in beperkte mate woningmarkt gerelateerde redenen. Van deze huishoudens denkt ongeveer een kwart om niet terug te keren naar Vaals; als belangrijkste reden om niet terug te keren wordt aangegeven dat ze nu goed wonen in de buurt van hun werk. Door de huishoudens die vertrokken zijn naar elders in Nederland, worden eveneens voor het merendeel privéredenen als vertrekmotief genoemd. Als voornaamste redenen om niet terug te keren naar Vaals worden genoemd de te dure woningen in Vaals en het goed wonen in de nieuwe woonplaats, kort bij het werk. 30 Hoofdstuk 3

4. HUIDIGE INWONERS 4.1 Inleiding Overzicht 4. Populatie en respons huidige inwoners Populatie Benodigd aantal enquêtes Response opmerking (aantal uitgezette enquêtes voor statistisch 95% betrouwbaarheid huidige huishoudens 2.853 320 414 steekproef gehaald Alle huishoudens die niet behoren tot de groep binnenverhuizers of de groep vestigers, zijn in deze enquête bevraagd. De response was goed, dus de conclusies zijn statistisch verantwoord. In de enquête is gevraagd naar de nationaliteit van de respondenten. Van de 414 respondenten heeft circa 75% de Nederlandse nationaliteit en circa 23% de Duitse nationaliteit. De overige 2% heeft een andere nationaliteit, waaronder de Belgische. Daarmee is het aandeel Duitsers goed vertegenwoordigd in de steekproef. Aan de respondenten zijn vragen gesteld of ze eventueel willen verhuizen en welke wensen ze daarin hebben (type woning, prijs van de woning e.d.) en in of ze dan naar Duitsland of België willen verhuizen? 4.2 Enquêteresultaten Tabel 17. Bent u van plan te verhuizen? aantal percentage ja, zo snel mogelijk 26 6% ja over een jaar 17 4% ja, over twee jaar 18 4% ja, over drie jaar 9 2% ja, over vier jaar 13 3% ja totaal 83 20% weet nog niet/nee 331 80% totaal 414 Constatering: verhuizen? een vijfde deel van de respondenten zegt ja; de resterende 80% zegt weet niet of gewoon nee! Hoofdstuk 4 31

Tabel 17 betreft alle huishoudens. Van de huishoudens die hebben aangegeven dat ze zeker willen verhuizen, is gevraagd welke regio of welk land hun voorkeur heeft. Dat staat in tabel 18. Tabel 18. Voorkeur van verhuisgeneigde voor landsdeel en land aantal percentage binnen de gemeente 31 15% binnen de regio 19 9% binnen Limburg 4 2% ergens in Nederland 4 2% naar Duitsland 23 11% naar België 2 1% weet nog niet/geen voorkeur 128 61% totaal 211 100% Constatering: de voorkeur voor de verhuisgeneigden is binnen de gemeente of binnen de regio of provincie; de belangstelling voor het buitenland is beperkt. Tabel 19. Nationaliteit van verhuisgeneigden 6 Nederlands Duits ja, zo snel mogelijk 21 (7%) 4 (4%) ja over een jaar 14 (5%) 2 (2%) ja, over twee jaar 15 (5)% 3 (3%) ja, over drie jaar 6 (2%) 3 (3%) ja, over vier jaar 10 (3%) 3 (3%) weet nog niet/nee 230 (78%) 85 (85%) totaal 296 (100%) 100 (100%) Constatering: het zijn vooral de Nederlanders die zeggen te willen verhuizen. 6 De tabel telt niet op tot 414 omdat de Belgische nationaliteit en andere nationaliteiten niet zijn meegenomen. 32 Hoofdstuk 4

Van de huishoudens die overwegen naar Duitsland te verhuizen, is naar hun verhuismotief gevraagd. Tabel 20. Motief verhuisgeneigde inwoners Vaals met een voorkeur voor Duitsland motief (meerdere antwoorden mogelijk) aantal percentage in DLD zijn de belastingsregels veel gunstiger voor mij 18 29% in DLD is de gezondheidszorg beter 11 18% in DLD is de ouderenzorg beter 6 10% voor mijn werk 4 6% in DLD is het leven goedkoper 1 2% in DLD is de prijs-kwaliteitverhouding koopwoningen beter 4 6% in DLD is het gewenste woningtype beschikbaar en in Vaals niet 3 5% in DLD is veel meer keuze in woningen 2 3% anders 12 19% totaal 61 98% Constatering: ongeveer een derde zegt te willen verhuizen vanwege het meer gunstige belastingregime in Duitsland; woningmarkt gerelateerde redenen, zoals een betere prijs-kwaliteitverhouding, zijn beperkt genoemd. Tabel 21. Gewenste woning (huur of koop) van verhuisgeneigden? aantal percentage koop 48 57% huur 20 24% geen voorkeur 17 19% totaal 83 100% Constatering: er bestaat een duidelijke voorkeur voor een koopwoning onder de verhuisgeneigden. Hoofdstuk 4 33

Tabel 22. Maximaal te betalen bedrag voor koopwoning van verhuisgeneigden bedrag in euro s aantal percentage minder dan 150.000 4 8% 150.00-200.000 12 25% 200.000-250.000 11 22% 250.000-300.000 5 11% 300.000-350.000 2 5% 350.000-400.000 2 4% 400.000-500.000 3 6% meer dan 500.000 1 1% weet niet/geen antwoord 8 18% totaal 48 100% Constatering: het grootste deel van de vraag richt zich op de prijsklasse 150.000 tot 250.000 euro, de meest courante prijsklasse. Tabel 23. Naar welk type woning zouden de verhuisgeneigden graag verhuizen (huurders en kopers)? type aantal percentage vrijstaand 24 36% betaalbaar appartement 10 15% geen voorkeur 9 14% tweekapper 8 11% seniorenwoning 6 9% bungalow/patio 3 5% rijtjeswoning 2 4% duur appartement 2 3% anders 2 3% totaal 68 100% Constatering: de vrijstaande woning is het meest in trek. 34 Hoofdstuk 4

Tabel 24. Leeftijd doorstromers aantal percentage 18-28 36 9% 29-39 57 14% 40-49 101 24% 50-59 91 22% 60-64 49 12% geen antwoord/onbekend 80 19% totaal 414 100% Constatering: de respondenten betreffen alle leeftijdsgroepen; daarmee zijn de resultaten een goede afspiegeling van de populatie. 4.3 Conclusie huidige inwoners De huidige inwoners van Vaals zijn ook bevraagd op hun eventuele woonwens. Ongeveer een vijfde deel van het zegt ja tegen een verhuizing. Dat betekent niet dat zij de gemeente gaan verlaten; in tegendeel, want eenderde van hen wil verhuizen binnen de gemeente Vaals. Bijna een kwart van de verhuisgeneigden geeft de voorkeur aan een verhuizing naar Duitsland. Voor hen zijn zaken als meer gunstige belastingsregels, betere gezondheids- en ouderenzorg doorslaggevend in de wens te willen verhuizen. Dit zijn dus pull-factoren. Pushfactoren die te maken hebben met de prijs en de kwaliteit van woningen in Vaals worden nauwelijks genoemd. Hoofdstuk 4 35

36 Hoofdstuk 4

5. BINNENVERHUIZERS 5.1 Inleiding Overzicht 5. Populatie en respons binnenverhuizers Populatie Benodigd aantal enquêtes Response opmerking (aantal uitgezette enquêtes) voor statistisch 95% betrouwbaarheid binnenverhuizers 839 264 264 steekproef gehaald De groep binnenverhuizers is ook geënquêteerd omdat deze groep destijds bij het zoeken naar een andere woning gekozen hebben voor een woning in Vaals, en dus niet naar een woning in Duitsland. 5.2 Resultaten Aan de huishoudens die binnen Vaals verhuisd zijn is gevraagd wat de redenen waren om te verhuizen. Tabel 25 geeft daar uitsluitsel over (meerdere antwoorden waren mogelijk). Tabel 25. belangrijkste verhuismotief binnenverhuizers verhuismotief (meerder redenen mogelijk) aantal percentage wilde van een huur- naar koopwoning 33 10% wilde groter wonen 62 18% wilde naar een vrijstaande woning 14 4% wilde graag een twee-onder-een-kap woning 3 1% wilde van een koop- naar een huurwoning 4 1% vorige woning was te klein 27 8% ik wilde naar een seniorenwoning 6 2% vorige woning was te groot geworden 17 5% wilde geen tuin meer 8 2% vond de buurt niet meer leuk 22 6% ben verhuisd naar het huis van mijn ouders 2 1% ben goedkoper gaan wonen 6 2% anders 143 41% totaal 347 100% Hoofdstuk 5 37

Constatering: de verhuismotieven zijn divers, en hebben in belangrijke mate betrekking op de voorkeur voor een andere type woning. Tabel 26. Heeft u overwogen om naar Duitsland of België te verhuizen? aantal percentage nee, ik wilde gewoon in NL blijven wonen 229 87% ja, maar in DLD of B zijn de woningen te duur voor mij 6 2% ja, maar hier in NL zijn de belastingregels gunstiger voor mij 4 2% ja, maar in het buitenland zijn er verschillen: taal, cultuur, normen 11 4% en waarden anders, geen opgave 14 5% totaal 264 100% Constatering: de binnenverhuizers hebben slechts in beperkte mate een verhuizing naar het buitenland overwogen, ongeveer 90% blijkt gewoon honkvast te zijn. Tabel 27. Bent u van plan de komende vijf jaar te verhuizen? aantal percentage ja, zo snel mogelijk 18 7% ja over een jaar 12 5% ja, over twee jaar 14 5% ja, over drie jaar 3 1% weet nog niet 40 15% nee 177 67% totaal 264 100% Constatering: het aantal en aandeel binnenverhuizers met verhuisplannen is beperkt. Drie van de verhuisgeneigde huishoudens geven aan naar Duitsland te willen verhuizen en twee naar België. Zes huishoudens geven aan binnen de regio te willen verhuizen. De meerderheid kiest bij een verhuizing voor blijven wonen in Vaals. 5.3 Conclusie binnenverhuizers De reden waarom de bevraagde huishoudens destijds verhuisd zijn binnen Vaals, is de gebruikelijke reden van groter wonen. Nog geen tien procent van hen heeft overwogen om naar Duitsland of België te verhuizen. Wel overwogen, maar dus uiteindelijk niet gedaan. Hieruit blijkt dat de aantrekkingskracht van wonen in Duitsland al een geruime tijd niet meer zo groot is als wel eens gedacht werd. 38 Hoofdstuk 5

6. BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN 6.1 Beantwoording onderzoeksvragen In paragraaf 1.2 zijn de onderzoeksvragen opgesomd. Deze vragen worden in de navolgende alinea s beantwoord. Gezinssamenstelling, leeftijden, inkomensgroepen vestigers De instroom is gemengd geweest wat betreft samenstelling van de huishoudens (één- en tweepersoonshuishoudens en gezinnen), van alle leeftijden en met inkomens van één tot twee keer modaal en meer. In de groep vestigers zijn geen bijzonderheden qua samenstelling. Gezinssamenstelling, leeftijden, inkomensgroepen veertrekkers De samenstelling van de huishoudens die vertrokken zijn uit Vaals is divers; alle typen huishoudens zijn vertegenwoordigd. Het aandeel gezinnen met kinderen dat naar Duitsland is verhuisd ligt iets hoger dan het aandeel gezinnen met kinderen dat binnen Nederland is verhuisd. De reden hierachter is moeilijk te achterhalen omdat de aantallen te gering zijn om representatieve uitspraken te doen. In de groep vertrekkers zijn qua samenstelling van het huishouden en leeftijd en inkomen geen opvallende zaken. Push-factoren voor vertrekkende Duitsers en Belgen Samengevat zijn de pull-factoren dat het leven in Duitsland goedkoper is dan in Nederland. Pushfactoren als het niet kunnen vinden van een passende woning of de taalbarrière worden nauwelijks genoemd. Verhuisgeneigdheid Nederlandse inwoners naar buitenland en verhuismotief Ongeveer een vijfde deel (20%) van de Vaalse huishoudens heeft verhuisplannen. Het verhuisdoel is in ongeveer gelijke mate de eigen gemeente en Duitsland. Degenen die willen verhuizen naar Duitsland willen dat doen omdat de belastingsregels gunstiger zijn, de gezondheids- en ouderenzorg beter en de prijskwaliteitverhouding beter is. Te verwachten verhuisbewegingen van Duitsers en Belgen Qua verhuisplannen komen de Duitsers redelijk overeen met de Nederlanders, met dit verschil dat het aandeel Duitsers dat weg wil uit Vaals kleiner is dan het aandeel Nederlanders dat weg wil verhuizen. In de gesprekken met de makelaars is gezegd dat een deel van de Duitsers is ingeburgerd, het naar z n zin heeft in Vaals en zal blijven. Hoofdstuk 6 39

Daarnaast is er een kleine groep die vanwege de prijs weer teruggaat naar Duitsland; deze groep springers laat zich nadrukkelijk leiden door de prijskwaliteitverhouding van een woning waar dan ook. Is het elders goedkoper, dan gaan ze daar naar toe. Om die reden zijn ze destijds ook in Nederland komen wonen. Nieuwe pull-factoren om externen aan te trekken Nieuwe pullfactoren zijn afhankelijk van de situatie op de woningmarkt. Indien de prijs van woningen in het buitenland lager is dan in Vaals, kan hier mee niet geconcurreerd worden. Een goed woon- en leefklimaat en een upgrading van het centrum kan wel meehelpen aan het vergroten van de vraag. 6.2 Conclusie Woningmarktregio Aken Vaals maakt deel uit van de woningmarktregio Aken. De landsgrens vormde, zo blijkt uit de enquêteresultaten, nagenoeg geen belemmering voor verhuisde huishoudens. De keuze van huishoudens voor een andere woning wordt door veel factoren beïnvloed. De prijs van de woning is daar een belangrijke factor in, maar deze is niet altijd de doorslaggevende factor. De enquêteresultaten laten zien dat privéredenen de boventoon voeren bij verhuismotieven, maar dat voor hen die naar Duitsland zijn verhuisd ook de factor prijs van woningen een rol heeft gespeeld. Voor de groep Duitsers die in Vaals woonachtig was, is een deel terugverhuisd vanwege zaken als betere gezondheidszorg en ouderenzorg in het land van herkomst. Dat de groep Duitsers destijds in grote getale naar Vaals is verhuisd, was vanwege de lagere prijs van woningen in Vaals ten opzichte van Duitsland. Nu in de loop der jaren dat prijsvoordeel geheel is verdwenen, gaan andere factoren een rol spelen in de overweging te verhuizen. De verhuismotieven betere gezondheidszorg en ouderenzorg zijn daar voorbeelden van. Op dit moment zijn de prijzen van koopwoningen aan de andere kant van de grens gunstiger dan in Nederland (daar het de woningen in de kleine kernen betreft), en pakt de prijs-kwaliteitverhouding uit in het voordeel van wonen in Duitsland. In feite zien we hetzelfde prijsmechanisme als toen de Duitsers naar Nederland verhuisde, maar nu gaat de verhuisstroom de andere kant op. Dat er eigenlijk sprake is van een natuurlijk verhuisproces neemt niet weg dat de gemeente Vaals de laatste jaren geconfronteerd wordt met de negatieve directe en indirecte effecten hiervan. Door het verhoogde aanbod aan woningen van vertrekkende huishoudens en de teruglopende vraag naar woningen als gevolg van demografische ontwikkelingen, stabiliseren of dalen zelfs de prijzen van woningen. 40 Hoofdstuk 6

Door deze ontwikkeling neemt ook de animo voor nieuwbouwwoningen voor senioren en ouderen af. Immers, je kan in principe alleen verhuizen als je je eigen woning hebt verkocht. Lukt dat niet vlot, dan wordt de verhuizing uitgesteld en dus ook de aankoop van een andere woning. De woningmarkt lijdt hier onder. De oplossing voor de beschreven problematiek ligt ons inziens primair niet op het lokale niveau. Immers, de woningmarkt is een regionale markt. Sturing daarin dient op regionaal niveau plaats te vinden. Deze afspraken kunnen zijn afspraken met het stadbestuur van Aken. En daar is aanleiding toe i.v.m. het plan van de gemeente Aken om in Richterich, vlak bij de Nederlandse grens, een nieuwe woonwijk te bouwen met eengezinswoningen en appartementen die plaats bieden voor circa 2.600 mensen. Bouwinitiatieven en bouwplannen in Vaals zullen hier mogelijk nadelige effecten van ondervinden. We zeggen mogelijk want uit de enquêteresultaten van de binnenverhuizers blijkt dat het animo voor een verhuizing naar Duitsland maar in weinig gevallen is overwogen destijds en bij verhuisplannen staat Duitsland laag op de wensenlijst. De waardering voor het wonen in Vaals is goed, en dus is investeren in het behoud van een goed woonklimaat zinvol om de mensen voor Vaals te behouden. Geconstateerd kan worden dat Vaals en Aken behoren tot één woningmarkt. Vaals is in feite een onderdeel van het stedelijk gebied van Aken. Voorheen was er een trek van de stad naar het platteland; nu wordt er een terugbeweging geconstateerd. Mensen die naar Vaals verhuizen betreffen vooral terugkeerders met als voornaamste redenen: privé en studie en niet vanwege woningmarktredenen (zie tabel 4, hoofdstuk 2). Mensen die wegtrekken uit Vaals doen dat vooral vanwege aantrekkelijkheid van de woningmarkt en de prijs-kwaliteit elders, en vanwege privéredenen, studie en werk. Aken Campus Europa Het gemeentebestuur van Aken heeft plannen om de grootste technische universiteit van Europa te realiseren. De plannen houden in dat de universiteitsgebouwen fors worden uitgebreid en dat circa 50 internationale en veelal beursgenoteerde technologiebedrijven zich vestigen op de campus. De combinatie van hoogwaardige technologie bedrijven en een technische universiteit staan volgens de krantenberichten en de verslagen van werkconferenties garant voor forse impuls voor de hoogwaardige werkgelegenheid in de regio Aken. In 2015 moeten alle plannen uitgevoerd zijn. Er zijn dan circa 10.000 nieuwe hoogopgeleide werknemers werkzaam op de campus. En al deze mensen met hun gezinnen moeten ergens wonen in de regionale woningmarkt van Aken. Voor Vaals, de nabuurgemeente van Aken, betekent deze extra regionale vraag naar woningen een welkome aanvulling in een krimpende lokale woningmarkt. Wonen in Vaals en werken op de Campus in Aken is gezien de nabijheid een optie. Deze optie is het waard hier nader studie naar te doen. Hoofdstuk 6 41

42 Hoofdstuk 6

DEEL II: RESULTAAT VERHUISONDERZOEK OUDEREN Hoofdstuk 6 43

44 Hoofdstuk 6

7. INLEIDING 7.1 Aanleiding De gemeente Vaals is m.b.t. de specifieke uitstroom op zoek naar de verhuismotieven van de huishoudens die Vaals verlaten, of zich er juist vestigen, of blijven wonen om inzicht te krijgen in de verhuisfactoren waar zij als gemeente zelf enige invloed op uit kan uitoefenen. Deze onderzoeksvraag is beantwoord in deel I. De resultaten ten aanzien van de verhuismotieven van ouderen vanaf de leeftijd van 65 jaar worden in deel II van de rapportage weergegeven. 7.2 Vraagstelling gemeente In het offerteverzoek zijn de vragen beschreven waarop de gemeente Vaals graag een antwoord wil. De vragen zijn, voor zover ze betrekking hebben op de onderzoeksgroep vanaf 65 jaar, niet specifiek genoemd, maar komen in hoofdlijnen hier op neer: In hoeverre zijn deze oudere huishoudens verhuisgeneigd, naar welke gemeente of land willen ze dan verhuizen en wat zijn daarbij de motieven? Is er verschil tussen de ouderen met de Nederlandse of de Duitse nationaliteit? Wat waren de motieven voor de oudere huishoudens die de afgelopen jaren zijn verhuisd uit Vaals naar elders, binnenland en buitenland? en willen de vertrokken huishoudens weer terug verhuizen naar Vaals? 7.3 Onderzoeksmethode Voor het onderzoek onder de beschreven populatie is een schriftelijk enquête toegestuurd aan alle Vaalse huishoudens van 65 jaar en ouder, waarbij de huishoudens met de Duitse nationaliteit een vragenlijst in de Duitse taal hebben ontvangen. Een zelfde vragenlijst is verstuurd naar alle huishoudens van 65 jaar en ouder die in de periode 2002-2007 zijn verhuisd weg uit Vaals. De vertrokken huishoudens die naar Duitsland zijn verhuisd, zijn ook in de Duitse taal aangeschreven. Hoofdstuk 7 45