REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR NIEUWE DOELENSTRAAT 19, telefooncentrale en v.m. rijwielstalling gemeente postcode + plaats straat + huisnr. naam object oorspronkelijke functie huidige functie bouwjaar architect bouwstijl/type : Zevenaar : 6901 AR Zevenaar : Nieuwe Doelenstraat 19 :: telefooncentrale : telefooncentrale, het oudste deel staat grotendeels leeg : 1949 : Casper Caspers, Rijksgebouwendienst (toegeschreven) : Traditionalisme (Delftse School) beschrijver datum opname datum beschrijving bronnen : H.P. Boer ING : 17-11-2011 : 04-04-2012 : bouwdossier Nieuwe Doelenstraat 19 C.van der Peet en G. Steenmeijer, De Rijksbouwmeesters, Rotterdam 1999 B. Janssen en Th. Keultjes, Rondom de Doelen in Zevenaar, Zevenaar 2001 1
REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR Historie Op 1 april 1945 werd het Zevenaarse telefoongebouw, dat achter het postkantoor in de Doelenstraat stond, door de Duitse bezetter opgeblazen. Na de bevrijding bracht men de centrale tijdelijk onder aan de overkant van de straat bij electricien J.G. Willemsen aan de Doelenstraat 6. De Rijksgebouwendienst ontwierp in 1949 een nieuwe telefooncentrale (knooppuntcentrale) aan de Nieuwe Doelenstraat. Hoewel het ontwerp onder verantwoording van Rijksbouwmeester Gijsbert Friedhoff tot stand kwam, was Casper Caspers waarschijnlijk de ontwerper. Op de onderhoek van de bewaard gebleven bouwtekeningen staat namelijk de paraaf CC. Caspers (1908 / 1985) was sinds 1926 in dienst bij de Rijksgebouwendienst. Direct na de oorlog werkte hij als architect veel aan nieuwe PTT gebouwen. Aan de straatzijde werd in 1955 een inmiddels weer verwijderde terreinafscherming opgericht. De centrale werd in 1969 aan de achterzijde uitgebreid met een niet beschermenswaardige vleugel. Situering De centrale is in aanleg rondom vrij gesitueerd op een nog onbebouwd terrein. Aan de oostzijde kwam een bestraat binnenplein. Aan de achterzijde grenst het terrein aan de Oude Wal, waar ook een inrit met een poort gerealiseerd is. Tegen de erfgrens is naast deze inrit een rijwielstalling (aan de westzijde) en een haspelberging (aan de oostzijde) gebouwd. De haspelberging is inmiddels verdwenen, de rijwielstalling is verbouwd tot berging. Het terrein is rondom afgezet met een hekwerk. De bescherming betreft de in 1949 ontworpen telefooncentrale en de voormalige rijwielstalling. TELEFOONCENTRALE Hoofdopzet De centrale is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en telt boven de kelder twee bouwlagen onder een schilddak. Tegen de langsschilden zijn links en rechts vier dakkapellen geplaatst. De hoofddraagconstructie bestaat uit een betonskelet met betonnen vloeren en aangestorte balken. De betonnen kolommen zijn gedeeltelijk in de gevels opgenomen. In de kelder en op de begane grond zijn in de overspanning tussenkolommen geplaatst. De houten kapconstructie is opgebouwd uit verbeterde Hollandse kapspanten die de gordingen dragen. Het dak is gedekt met ceramische gesmoorde OVH dakpannen. Exterieur De gevels zijn rondom opgetrokken in metselwerk in kruisverband. De vensters hebben tenzij anders vermeld houten kozijnen met een houten kalf, ingevuld met stalen ramen met een roedeverdeling. De vensters worden aan de bovenzijde afgesloten met gemetselde strekken en hebben houten lekdorpels. Rondom de dakvoet is een geprofileerde goot op klossen aangebracht die rust op een licht uitkragende vertande rollaag. Op de nok staat aan de voorzijde een gemetselde schoorsteen. voorgevel De voorgevel is symmetrisch ingedeeld met centraal op de begane grond de voordeur, geflankeerd door twee kleine vensters. Tegen de blank geverniste voordeur zijn ruitvormen opgebouwd uit stroken in een geometrisch patroon aangebracht. In de deur is een kleine ruitvormige kijkopening uitgespaard. De deur is afgehangen in een aan de bovenzijde met een segmentboog afgesloten kozijn, dat verdiept geplaatst is binnen een natuurstenen omlijsting. Voor de deur ligt een natuurstenen bordes met drie optreden. De vensters links en rechts van de deur hebben een natuurstenen omlijsting en een koperen lekdorpel. Boven de deur is een natuurstenen reliëf aangebracht met daarop een ruiter op een steigerend paard in de wolken. Op zijn schouder draagt de ruiter wat mee. Waarschijnlijk wordt hiermee een boodschapper verbeeld, met een verwijzing naar het gevleugelde paard Pegasus uit de Griekse Mythologie dat voor de god Zeus bliksemschichten vervoerde. Op de verdieping heeft de gevel in het midden een groot venster, ingedeeld met 9 ramen (3 x 3) met een natuurstenen omlijsting. Boven dit venster is een reliëf met het logo van de PTT aangebracht. Tegen het dakschild is een oculus in de vorm van een kleine ronde koker met daarin een raam geplaatst. linker zijgevel De linker zijgevel is asymmetrisch ingedeeld en negen vensterassen breed. Aan de voorzijde zijn naast elkaar drie kleine kelderlichten geplaatst in een omlijsting van rollagen. Daar boven is ter hoogte van de verdiepingsvloer een rond venster gevuld met gekleurd glas-in-lood met een gestileerde voorstelling met vier vliegende vogels. Het linker deel van de gevel heeft boven de betonnen uitbouw van de kelder negen kelderlichten, met een stalen kozijn gevuld met draadglas 2
REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR en omlijst door rollagen. De vensters op de begane grond hier boven zijn voorzien van een roedeverdeling (2 x (2 + 1)). Het tweede en vierde venster vanuit de achtergevel zijn afgedekt met lamellenroosters. Op de verdieping zijn aan de voorzijde links en rechts van een balkon vensters met een roedeverdeling (2 x (2 + 1)) geplaatst. Het balkon bestaat uit een vrij uitkragende betonnen plaat met een eenvoudig spijlenhek en is toegankelijk via een stalen deur met kruisroede onder een tweeledig bovenlicht. Boven deze gevelopeningen zijn drie kleine vierkante vensters aangebracht. De zes vensters in het linker deel van de gevel op de verdieping zijn dubbel uitgevoerd met een middenstijl en voorzien van een roedeverdeling (2 x 2 x (2 + 2)). Deze vensters zijn voorzien van dubbele ramen, aan de binnenzijde uitgevoerd met onder dubbele stalen draairamen en boven enkele stalen draairamen Tegen het dakschild staan vier houten dakkapellen met een met dakpannen gedekt schilddak en voorzien van houten oren. rechter zijgevel De rechter zijgevel is asymmetrisch ingedeeld en tien vensterassen breed. Boven de betonnen uitbouw van de kelder zijn negen kelderlichten aangebracht, met een stalen kozijn gevuld met draadglas en omlijst door rollagen. Deze vensters zijn in de huidige situatie voor een deel vervangen en/of gaan schuil achter latere houten kabeluitbouwen. De vensters op de begane grond zijn voorzien van een roedeverdeling (2 x (2 + 1)). Op de verdieping zijn aan de voorzijde drie vensters met een roedeverdeling (2 x (2 + 2). De zes vensters in het rechter deel van de gevel op de verdieping zijn dubbel uitgevoerd met een middenstijl en voorzien van een roedeverdeling (2 x 2 x (2 + 2)). Deze vensters zijn voorzien van dubbele ramen, aan de binnenzijde uitgevoerd met onder dubbele stalen draairamen en boven enkele stalen draairamen. Tegen het dakschild staan vier houten dakkapellen met een met dakpannen gedekt schilddak en voorzien van houten oren. De wanden van de gangen, hal en trappenhuis zijn afgewerkt met een vlakke sierpleister, waarschijnlijk met als toevoeging cellulose of perlite. achtergevel De achtergevel is voor het grootste deel ingebouwd door de latere uitbreiding. Interieur De indeling en de afwerking daarvan is voor het grootste deel nog zoals in de bouwtijd. het voorste gedeelte van het gebouw wordt op de begane grond en de verdieping ingenomen door een hal met daarin aan de linker zijde het trappenhuis en aan de rechter zijde sanitaire voorzieningen. De trap, samengesteld uit rechte steektrappen met tussenbordessen, heeft treden en stootborden die afgewerkt zijn met natuursteen tegels, waarschijnlijk Comblanchien. De trap is afgezet met eenvoudige stalen buisbalusters, afgedekt met een houten leuning. De vloer in de hal op de begane grond en de gang en de hal op de verdieping is afgewerkt met diagonaal gelegde dhg vloertegels met een zwarte hardstenen plint. begane grond De gang die vanuit de hal naar achteren loopt is twee treden hoger aangelegd en heeft in het voorste deel op de vloer diagonaal gelegde natuursteen tegels, waarschijnlijk Comblanchien. Aan de linker zijde is in de gangmuur een houten loket aangebracht. Links en rechts van het verlengde deel van deze gang zijn werkruimten gesitueerd. De glasdeuren met canale matglas van deze ruimten zijn afgehangen in plaatstalen kozijnen. Het plafond in de gang is een vlak stucplafond. verdieping De vertrekken die grenzen aan de gang op de verdieping zijn toegankelijk via stompe deuren die afgehangen zijn in houten kozijnen. Het plafond in de gang is een vlak stucplafond. De toiletruimten in de hal hebben stompe deuren met een ronde lichtopening gevuld met figuurglas en zijn afgehangen in stalen kozijnen. kelder De kelder is ingedeeld met centraal in de lengte een verbindingsgang, met links en rechts daarvan technische ruimten. Op de vloer van de gang liggen gele dhg vloertegels. RIJWIELSTALLING Hoofdopzet De voormalige rijwielstalling is gebouwd op een langgerekte rechthoekige plattegrond en is afgedekt met een schilddak dat is gedekt met gesmoorde Rijnlandpannen. De berging is vijf traveeën breed, op de oorspronkelijke bouwtekening staan zeven traveeën getekend. Mogelijk is het gebouwtje later een stuk ingekort. De gevels en de dragende kolommen zijn opgetrokken in metselwerk in kruisverband. De kapconstructie bestaat uit eenvoudige houten spanten die rusten op langsliggers die opgelegd zijn op natuurstenen dekplaten met een taps opzetstuk. Tussen de kapspanten zijn houten 3
REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR daksporen aangebracht, die aan de dakvoet oversteken en zo de gootbodem vormen. Aan de zijden van de zij- en achtergevels is de bovenzijde van de gevels open gelaten. De voorzijde wordt afgesloten met stalen hekken met een gaasvulling. Motivering Object van algemeen belang voor de gemeente Zevenaar vanwege zijn schoonheid, de betekenis voor de wetenschap en de cultuurhistorische waarde. algemeen historische waarden - De telefooncentrale en de rijwielstalling zijn van belang als belangrijk onderdeel van het naoorlogse herstel en de uitbreiding van het telefoonnnetwerk. - De telefooncentrale en de rijwielstalling zijn van belang als uitdrukking van het toenemende belang van het telefoonverkeer als communicatiemiddel. - De telefooncentrale is van belang vanwege de herkenbaarheid van de oorspronkelijke functie zoals die blijkt uit de indeling en inrichting. ensemblewaarden en stedenbouwkundige waarden - Het complex is van belang vanwege de vrijstaande situering aan de Nieuwe Doelenstraat op een terrein dat doorloopt tot aan de Oude Wal waar tevens een inrit aanwezig is. architectectuurhistorische waarden - De telefooncentrale en de rijwielstalling zijn van belang vanwege het gaaf bewaard gebleven ontwerp. - De telefooncentrale en de rijwielstalling zijn van belang voor het oeuvre van de architect Casper Caspers. - De telefooncentrale is van belang vanwege de bewaard gebleven interieurafwerking. Bouwtekening uit 1949 met de plattegronden van het gebouw. 4
REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR Linker zijgevel. Rechter zijgevel. 5
REDENGEVENDE OMSCHRIJVING NIEUWE DOELENSTRAAT 19 ZEVENAAR Overzicht van het trappenhuis. Gang op de begane grond, gefotografeerd vanuit de hal. 6