R E D E N G E V E N D E O M S C H R I J V I N G

Transcriptie

1 R E D E N G E V E N D E O M S C H R I J V I N G Adres: Doetinchemseweg 19, 7007 CA DOETINCHEM Oorspronkelijke functie: R.K. onderwijzerswoning Huidige functie: Woonhuis Opdrachtgever: Onbekend Ontwerp- en bouwjaren: Architect: Onbekend Opgesteld door: J. Vromen, Belfort Bureau voor Cultuurhistorie en Monumenten Datum: Inleiding situering Het gebouw is gelegen aan de oostzijde van de Doetinchemseweg in de kern van de voormalige buurtschap Wijnbergen. Direct ten noorden van het pand bevindt zich de R.K. school met aan de straat de speelplaats. Het gebouw wordt aan de zuidzijde begrensd door de tuin en een aftakking van de Doetinchemseweg. Deze weg zorgt voor de ontsluiting van de huizen Doetinchemseweg 19a, 19b en 19c, gelegen aan de oostzijde van het onderzochte pand, aan de oever van de Oude IJssel. achtergronden Wijnbergen is van oorsprong een kleine buurtschap, gelegen in de noordoostelijke hoek van het voormalige graafschap Bergh. Op de kadastrale minuut van 1832 is de toenmalige situatie en bebouwing van het plangebied Wijnbergen waar te nemen. De kaart geeft een beeld van een zeer open en landelijk gebied, met een kleine bebouwingskern aan de weg van Zeddam naar Doetinchem (de huidige Doetinchemseweg). Naast de concentratie van bebouwing rond de kerk lagen in het gebied enkele boerderijen. In 1861 werd de huidige Doetinchemseweg verhard en ontdaan van haar kronkels. Omstreeks 1920 wordt ten zuiden van de R.K. kerk een R.K. schoolgebouw gebouwd. In dezelfde periode worden elders in de gemeente Bergh diverse lagere R.K. scholen opgericht: in Lengel ( ), Kilder (1921), Zeddam ( ), s Heerenberg ( ), Braamt (1923), Stokkum ( ) en in Beek ( ). De oprichting van talloze R.K. scholen is direct verbonden met het einde van de Schoolstrijd in Voor 1917 werden bijzondere scholen in tegenstelling tot openbare scholen niet financieel door de overheid ondersteund. Hevige kritiek hierop leidde uiteindelijk tot de nieuwe Onderwijswet van 1920, waarin gelijkheid (ook financieel) werd vastgesteld tussen bijzondere en openbare scholen. De nieuwe Sint Martinusschool in Wijnbergen werd in augustus 1921 geopend voor katholieke leerlingen uit Dichteren en Wijnbergen, die voorheen op de Openbare school de Tol onderwijs genoten. Aan de hand van kadastrale hulpkaarten wordt duidelijk dat de woning in de periode is gebouwd. De aanbouw rechts achter (met balkon ) en het schuurtje met plat dak zijn omstreeks 1979 gerealiseerd. Hierbij is ook de zijgevel van de bestaande aanbouw aan de linkerzijde (nu in gebruik als tussenlid naar het schuurtje) vernieuwd. Na 2000 is de woning gemoderniseerd, waarbij nieuwe luiken zijn aangebracht. Vanaf het begin van de jaren twintig van de 20 ste eeuw hebben achtereenvolgens W.H.J.M. Simons, J.H. de Greef en J.H.A. Dijkman als schoolhoofd in de onderwijzerswoning gewoond. Hierna, waarschijnlijk nog voor de Tweede Wereldoorlog is het pand in particulier bezit gekomen en heeft het haar functie als dienstwoning voor het schoolhoofd van de R.K. school verloren. N.B. De bescherming heeft alleen betrekking op de oorspronkelijke onderwijzerswoning. De latere aanbouw rechtsachter, het schuurtje en de sterk verbouwde aanbouw linksachter (nu in gebruik als tussenlid) vallen buiten de bescherming van dit object.

2 Beschrijving hoofdopzet De voormalige onderwijzerswoning van één bouwlaag en een zolder onder een zadeldak is gebouwd op een nagenoeg rechthoekige plattegrond en heeft rechtsachter op de begane grond een aanbouw onder een plat dak dat in de huidige situatie als balkon functioneert. Linksachter wordt het hoofdhuis via een eenlaags tussenlid verbonden met de achtergelegen schuur. Het dak van het hoofdhuis is gedekt met gesmoorde, opnieuw verbeterde Hollandse dakpannen en bijbehorend vorstpannen. In het rechter dakschild staat een gemetselde schoorsteen en is later een dakraam aangebracht. Het linker dakschild heeft twee dakramen. De verdiepingsvloer bestaat, gezien de aanwezigheid van gevelankers, uit een houten balklaag. Deze is niet in het zicht. De kapconstructie van het pand bestaat in hoofdzaak uit een gordingenkap, ondersteund door naaldhouten kapspanten met kreupele stijlen. exterieur De gevels zijn met rode bakstenen in schoon metselwerk opgetrokken. Het metselwerk van de woning is in kruisverband gemetseld. Rondom de woning en het tussenlid is de plintzone van de gevels afgesloten met een rollaag. De vensteropeningen van het pand zijn, mits anders aangegeven, aan de bovenzijde afgesloten met een latei en hebben aan de onderzijde een bakstenen lekdorpel. De voorgevel aan de Doetinchemseweg is twee vensterassen breed en asymmetrisch ingedeeld. In de top en aan beide zijkanten is is spaarzaam decoratief metselwerk toegepast in ruitvorm. Links op de hoek is in een toegangsportiek de hoofdentree ondergebracht in de vorm van een paneeldeur met dubbele glasopening, aan de onderzijde afgesloten met een hardstenen dorpel. De deur is voorzien van een bovenlicht met roedeverdeling (3x4) dat gevuld is met kathedraalglas. Rechts in het portiek een gemoderniseerd enkelruits venster onder een rollaag. In het portiek ligt een terrazzovloer. Rechts op de begane grond oorspronkelijk een dubbel enkelruits schuifvenster met bovenlichten, afsluitbaar met opgeklampte luiken die draaien op duimgehengen. De middenstijl is later verwijderd. Op de verdieping twee enkelruits schuifvensters met bovenlichten. De bovenlichten zijn gevuld met glas-in-lood. De linker zijgevel is asymmetrisch ingedeeld met rechts de uitgespaarde opening van het portiek, aan de onderzijde afgesloten met een rollaag. In het midden van de gevel bevinden zich twee kleine vensters onder een rollaag: links een valraam gevuld met glas-in-lood met de beeltenis van een vogel, rechtsonder een drieruits venster gevuld met kathedraalglas. Deze vensters worden geflankeerd door een vensteras bestaande uit een stolpvenster op de zolderverdieping met op de begane grond aan de linkerzijde een T-schuifvenster en rechts een tweeruits schuifvenster. De achtergevel is symmetrisch ingedeeld met op de zolderverdieping oorspronkelijk twee vensters, waarvan de linker vervangen is door een deur naar het plat dak en het rechter is gemoderniseerd. Onder de dakvoet accentueert een bakstenen lijst, rustend op uitkragend metselwerk, de daklijn van het zadeldak. De rechter zijgevel is drie vensterassen breed. Centraal op de begane grond zijn dubbele openslaande deuren geplaatst met aan weerszijden smalle, enkelruits vensters. Het geheel is voorzien van geschakelde bovenlichten, gevuld met glas-in-lood. Ter hoogte van de zolderverdieping zijn drie stolpvensters aangebracht. Aan weerszijden van de openslaande deuren en in de aanbouw bevinden zich twee T-schuifvensters, waarvan de bovenlichten gevuld zijn met glas-in-lood. Alle vensteropeningen op de begane grond zijn afsluitbaar met opgeklampte, houten luiken die draaien op duimgehengen. interieur De ruimtelijke indeling van het interieur is op de begane grond en verdieping nog grotendeels in oorspronkelijke staat. De woning is op de begane grond ingedeeld in een lange gang van de voordeur tot aan het tussenlid, met rechts een voor- en achterkamer en-suite, van elkaar gescheiden door een scheidingswand met schuifdeuren. De gang en de kamers zijn voorzien van een stucplafond met een rechte lijst. Op de begane grond zijn diverse oorspronkelijke deurkozijnen en houten dorpels bewaard gebleven. In de gang ligt een terrazzovloer en bevindt zich de trap naar de verdieping. De trap is uitgevoerd als naaldhouten trap met tussenbordes, voorzien van een open leuning met houten balusters en een rijk geprofileerde trappaal. Op de zolderverdieping was oorspronkelijk sprake van een vide, deze ruimte is later met een kast dichtgezet met behoud van het traphek. De kamers op de zolderverdieping hebben paneeldeuren met bovenlichten met kathedraalglas.

3 Waardering De nummers tussen de haken verwijzen naar de waarderings- en selectiecriteria van de gemeente Doetinchem. cultuurhistorische waarden (1.2 en 1.4) De voormalige onderwijzerswoning vertegenwoordigt een belangrijke cultuurhistorische waarde als dienstwoning van de R.K. school in Wijnbergen. De woning vormt een tastbare herinnering aan de emancipatie en ontwikkeling van de bijzondere, lagere R.K. scholen in de regio na het einde van de Schoolstrijd en de implementatie daarvan in de nieuwe Onderwijswet van Het pand is in de eerste helft van de 20 ste eeuw door diverse schoolhoofden van de Sint Martinusschool bewoond. architectuurhistorische waarden (2.3, 2.4 en 2.5) Doetinchemseweg 19 is van belang als gaaf en herkenbaar voorbeeld, zowel wat betreft de verschijningsvorm als de ruimtelijke indeling, van een voorname onderwijzerswoning van omstreeks Aan de achterzijde is de architectonische gaafheid aangetast door de latere aanbouwen en het wijzigen van de vensters ter hoogte van de zolder. Het pand is gebouwd in traditioneel ambachtelijke stijl met invloeden van het rationalisme en vertoont opvallende gelijkenis met de in 1923 gebouwde onderwijzerswoning aan de s Heerenbergseweg 6 in Zeddam. De bouwstijl komt tot uiting in de karakteristieke hoofdvorm en gevelindeling van de woning, het spaarzame gebruik van decoratief metselwerk in de in schoon metselwerk uitgevoerde gevels en de vormgeving van de lateien boven de vensters. Bijzonder is de ruime toepassing van glas-in-lood. De waarde van het interieur wordt bepaald door de oorspronkelijke indeling, de terrazzovloeren in het portiek en de gang, de trap en de plafonds op de begane grond. Op de begane grond zijn tevens houten onderdorpels en deurkozijnen uit de bouwtijd bewaard gebleven. stedenbouwkundige waarden, ensemblewaarden en landschappelijke waarden (3.2, 3.4 en 3.5) Het pand heeft een sterke historisch-ruimtelijke relatie met de naastgelegen school, het verenigingsgebouw, ten zuiden van de kerk en pastorie en vormt met deze bebouwing een gaaf en waardevol R.K. ensemble. De voormalige onderwijzerswoning levert een belangrijke bijdrage aan de historisch gegroeide dorpskern van Wijnbergen. De woning met tuin is beeldbepalend gesitueerd op een ruim perceel aan de Doetinchemseweg. Advies Naar aanleiding van de specifieke cultuurhistorische- en architectuurhistorische waarden en ensemblewaarden, is het advies om de voormalige onderwijzerswoning Doetinchemseweg 19 aan te wijzen als gemeentelijk monument volgens Hoofdstuk 2 van de Erfgoedverordening gemeente Doetinchem 2013 en het object te plaatsen op de gemeentelijke monumentenlijst. Het accent ligt daarbij op het exterieur en de genoemde interieuronderdelen van het object. Bronnen - Kadastrale hulpkaarten, beschikbaar via het kadasterkantoor in Arnhem. - Ergoedcentrum Achterhoek en Liemers, 0159 Gemeentebestuur Bergh , onderwijs. - Redengevende beschrijving R.K. school Doetinchemseweg 17, Gelders Genootschap 1997.

4 Afbeeldingen Kadastrale hulpkaart van het perceel uit 1914, opgemeten in Kadastrale hulpkaart van het perceel uit 1922, opgemeten in Kadastrale hulpkaart van het perceel uit 1979, met in rood de wijzigingen aan de achterzijde van het pand. Overzicht van de R.K. school en de bijbehorende onderwijzerswoning Doetinchemseweg 19. Voorgevel van Doetinchemseweg 19. Overzicht van de linker zijgevel van Doetinchemseweg 19.

5 Linker zijgevel en portiek met terrazzovloer. Achtergevel van Doetinchemseweg 19 met de latere aanbouwen. Rechter zijgevel van Doetinchemseweg 19 met rechts de latere aanbouw. Overzicht van de kamers-en-suite. Trap in de gang van de woning. Overzicht van de gang in de richting van de voordeur.

6 Detail van het glas-in-lood van een venster in de linker zijgevel, gefotografeerd vanuit de gang. Overzicht van de zolderverdieping.