Vallen voorkomen Vallen en opstaan hoort bij het leven. Vanaf het 50e levensjaar (en soms al eerder) kan een valpartij ernstige gevolgen hebben. Vanaf deze leeftijd neemt het aantal botbreuken door een val snel toe. De angst om opnieuw te vallen kan ervoor zorgen dat het leven steeds minder plezierig wordt. Voor sommige senioren betekent een valpartij het einde van hun onafhankelijkheid. Er zijn een aantal factoren die de kans op een valpartij vergroten. Deze factoren nemen we in deze folder stapsgewijs door en we geven adviezen over hoe u daarmee om kunt gaan. Als u over een bepaald onderwerp meer informatie wilt hebben, kunt u hiervoor terecht bij uw huisarts. Deze kan u dan verwijzen, naar bijvoorbeeld de valpolikliniek van Gelre Ziekenhuizen. Flauwvallen (syncope) door orthostatische hypotensie Flauwvallen of Syncope (spreek uit sin-ko-pee ) is een kortdurende en vanzelf overgaande bewusteloosheid die veroorzaakt wordt door een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen. Vaak voelt u dit aankomen en kan een val worden voorkomen, maar soms leidt dit toch tot een val. Flauwvallen wordt veelal veroorzaakt door een te lage bloeddruk of verandering van het hartritme waardoor er te weinig bloed naar de hersenen gepompt kan worden. Als de bloedtoevoer langzaam vermindert, ontstaan er meestal verschillende waarschuwingstekens zoals licht gevoel in het hoofd, zwarte vlekken zien en zoemen in de oren. Bij jongeren ontstaat dit bijvoorbeeld door stress of schrik (het zien van bloed). Bij de meeste ouderen ontstaat syncope door een te lage bloeddruk bij (op)staan. De medische term is orthostatische hypotensie. De bloedvaten in de benen worden onvoldoende samengeknepen in staande houding, zodat het bloed naar de benen zakt. De reflex die de bloeddruk normaal op peil houdt bij het opstaan uit een zittende of liggende houding, is verminderd. De bloeddruk zakt vanaf het moment van opstaan en kan binnen enkele seconden tot vele minuten een niveau bereiken waarbij het brein niet meer functioneert en men dus flauw valt. Bij senioren kan dit ook langer dan enkele minuten aanhouden. Deze bloeddrukdaling kan ook ontstaan na bijvoorbeeld plassen of eten. Of het van voorbijgaande aard is, is erg afhankelijk van de oorzaak van de stoornis in de bloeddrukregeling. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 1/8
Adviezen bij orthostatische hypotensie Voeding Zorg dat u niet zoutloos eet: voeg normaal zout toe bij het eten. Dit mag niet als u een hoge bloeddruk of hartproblemen heeft; overleg dan eerst met uw arts. Drink voldoende: 2 à 2½ liter per dag. Gebruik kleine maaltijden, zodat de bloeddruk door verplaatsing van bloed naar de darmen niet overmatig daalt. Plaats het hoofdeinde van het bed een beetje hoger of gebruik kussens onder het matras om de benen hoger te leggen. Medicijngebruik Medicijnen die het hart- en vaatstelsel beïnvloeden kunnen een nadelige invloed hebben op uw klachten. Voorbeelden hiervan zijn neusdruppels (Otrivin), bloeddrukmedicijnen, medicijnen tegen psychische klachten en verdovingen bij de tandarts. Beweging Probeer niet te veel in bed te liggen. Blijf overdag het liefst zitten of staan. Na een tijd gelegen te hebben verergeren de klachten. Wanneer u duizelig wordt terwijl u staat, ga zo mogelijk op uw hurken zitten, ga liggen of ga zitten in een stoel met uw benen omhoog. Probeer niet te blijven staan. Kom bij het wegtrekken van de klachten rustig overeind. Vermijd langdurig stilstaan. Bij klachten tijdens het staan kunt u de benen kruisen en op beide benen stevig gaan staan. Zo kan er minder bloed wegzakken. Sta altijd rustig op vanuit liggende of zittende houding en wacht met weglopen als u licht in het hoofd wordt. Vermijd plaatsen waar u niet kunt gaan zitten.neem waar mogelijk een opvouwbaar stoeltje of de rollator mee, om te kunnen gaan zitten in geval van klachten. Overig Vermijd hete douches. Ga tijdens het douchen op een stevige stoel zitten. Medicijngebruik Hoe meer geneesmiddelen u gebruikt, hoe groter de kans op ongewenste effecten. Eén van deze effecten kan een vergrote kans op een val zijn. Het is daarom belangrijk de medicijnen zorgvuldig te gebruiken, want dan werken ze het beste en is er minder kans op bijwerkingen. Hierbij zijn de volgende punten van belang. Kalmeer- en slaapmiddelen Deze middelen worden over het algemeen veel voorgeschreven en dragen aanzienlijk bij tot de kans op vallen. Overleg goed met uw arts of er geen andere oplossing voor uw klachten bestaat. Gebruik, indien mogelijk, lichtere middelen die minder lang doorwerken en daardoor minder ongewenste effecten met zich meebrengen. Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 2/8
Gaan de verschillende medicijnen die u gebruikt goed samen? Sommige medicijnen gaan niet goed samen. Door van verschillende artsen medicijnen te krijgen en zelf medicijnen in de winkel te kopen kan het zijn dat u misschien combinaties van medicijnen gebruikt die elkaars werking beïnvloeden. Uw arts kan dit beoordelen; vertel daarom altijd aan uw arts welke medicijnen u allemaal gebruikt. Ook als het gaat om homeopathische middelen die u zelf koopt. Sommige plantenbereidingen kunnen bijvoorbeeld het effect van bepaalde geneesmiddelen versterken. Bij uw eigen apotheek kunt u gratis het geneesmiddelenpaspoort verkrijgen. Hierin worden alle medicijnen vermeld die u gebruikt, inclusief de middelen die u zonder recept heeft aangeschaft. Neem dit geneesmiddelenoverzicht mee bij ieder bezoek aan een medisch specialist. Heeft u voldoende informatie over het medicijn? Uw arts en uw apotheker kunnen u alle informatie geven over de medicijnen die u gebruikt. Ook de bijsluiter is een belangrijke bron van informatie. De apotheek maakt vaak zelf een bijsluiter bij een bepaald medicijn, die duidelijker en beter te begrijpen is. Vraag ernaar in uw apotheek. Wees matig met alcohol. Neemt u het medicijn op de juiste manier in? Vraag uw arts om een zo duidelijk mogelijk schema op te stellen en houdt u zich precies aan dit schema. Zorg dat u zoveel mogelijk rechtop zit tijdens het innemen van uw medicijnen en zorg dat u er voldoende bij drinkt. Als u moeite heeft met het innemen van de medicijnen, bespreek dat met de apotheker. Vaak is een medicijn ook in een andere, voor u makkelijkere, toedieningsvorm te krijgen. Verder zijn er ook allerlei hulpmiddelen bij de apotheek te verkrijgen, zoals bijvoorbeeld een tabletten splijter (als u het doorslikken van grote tabletten lastig vindt), een inname schema of een weekdoos (als u moeilijk kunt onthouden op welk tijdstip van de dag u welk medicijn moet innemen of als u meerdere medicijnen op verschillende tijden van de dag in moet nemen). Bewaart u het medicijn op de juiste wijze? Over het algemeen is een koele en droge bewaarplek het beste. Dus beter niet in een vochtige badkamer. Bewaar ze in ieder geval buiten het bereik van kinderen of huisdieren. Als een medicijn op een speciale plek bewaard moet worden, bijvoorbeeld in de koelkast, wordt dit in de bijsluiter vermeld. Houd ook de houdbaarheidsdatum van de medicijnen in de gaten. Breng de middelen die u niet meer gebruikt terug naar de apotheek of lever ze in bij de chemokar. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl Suikerziekte Als u Suikerziekte (diabetes mellitus) heeft, dan kan het gebeuren dat uw bloedsuiker soms te hoog of soms te laag is. Hierdoor heeft u een groter risico om te vallen. Let goed op de verschijnselen die bij een te hoge bloedsuiker horen (hyperglykemie ofwel hyper ). Let ook goed op de verschijnselen die bij een te lage bloedsuiker horen (hypoglykemie of hypo ). Op de volgende pagina worden de verschijnselen vermeld en uitgebeeld. Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 3/8
Bron: Novo Nordisk Farma B.V Wees alert op goede voet- en teennagelverzorging. Eventuele wondjes genezen minder goed bij mensen met diabetes mellitus. Wondjes aan de voeten kunnen problemen geven tijdens het lopen. Indien er wondjes zijn die niet behandeld worden kan dit uiteindelijk zelfs leiden tot amputatie. In en om uw huis Algemeen Gebruik nooit een stoel of krukje om iets te pakken dat hoog staat, maar gebruik hiervoor een stevige huishoudtrap met beugel. Zorg dat er op elke verdieping een makkelijk te bereiken telefoon aanwezig is en haast u niet als de telefoon rinkelt. Zorg voor goed schoeisel, ook als u binnenshuis loopt. Vloeren Zorg dat er geen losliggende snoeren op de vloeren liggen. Verwijder losse kleden en tapijten. Als dit niet mogelijk is, maak tapijten vast aan de vloer of zorg dat ze een antisliplaag hebben. Laat niets op de vloer slingeren. Loop niet op een natte vloer. Verlichting Goede verlichting in de eigen woning is erg belangrijk. Dit wordt vaak onderschat. Enkele tips om valincidenten door slechte verlichting te voorkomen: Zorg voor gelijkmatige, niet verblindende verlichting in heel het huis. Zorg dat vooral de trap goed verlicht is, omdat veel valincidenten bij ouderen op de trap gebeuren. Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 4/8
Zorg vooral voor goede, niet verblindende verlichting van de slaapkamer naar het toilet en gebruik deze ook. Wees hier niet voorzichtig mee om bijvoorbeeld de partner niet wakker te maken. Zorg voor een lichtknopje bij het bed, zodat opstaan in het donker niet nodig is. Zorg dat het looppad vrij van obstakels is. Badkamer en toilet Breng hulpmiddelen aan zoals een handgreep bij toilet, douche en bad als u steun nodig heeft bij het opstaan. Gebruik geen steunpunten die niet als steunpunt bedoeld zijn zoals bijvoorbeeld fontein, glijstang, deurklinken, verwarmingsbuizen. Gebruik een stoel met armleuningen in de douche. Zorg in natte ruimtes voor antislip-matjes zoals in en naast de douche en in en voor het bad. Deze antislip-matjes moeten goed plakken en regelmatig vervangen worden als dit niet meer zo is. Gebruik geen andere toilet - en badkamermatten dan antislipmatten. Trappen Laat geen spullen op de trap liggen. Zorg in ieder geval voor één leuning, als het mogelijk is zelfs twee leuningen. Laat treden die niet bekleed zijn met een vloerbedekking bekleden met een antisliplaag of strip. Zorg voor een goed onderscheid tussen de onderste treden en de vloer, zodat de onderste treden niet gemist worden. Woonkamer Plaats in de woonkamer geen meubels die omvallen als u erop zou leunen. Zorg voor voldoende loopruimte tussen de meubels door. Leg geen losse kleedjes in de woonkamer. Keuken Maak keukenkastjes na gebruik steeds weer dicht zodat u er niet achter kunt blijven hangen. Zet spullen die veel gebruikt worden in kastjes die makkelijk bereikbaar zijn. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl De ogen Mensen die minder goed zien lopen een groter risico om te vallen. Ze merken minder snel een obstakel of oneffenheid in de ondergrond op. Daarom volgen hier een aantal tips om vallen door slecht zien te voorkomen. Laat één keer per jaar bij een opticien of oogarts uw ogen nakijken. Ofwel om te bekijken of de bril die u gebruikt nog de juiste sterkte van glazen heeft, ofwel om te bekijken of het nodig is om een bril te gaan gebruiken. Zorg dat de verlichting in huis voldoende is, vooral op plekken die gevaarlijke situaties op kunnen leveren. Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 5/8
Doe s nachts het licht aan als u naar het toilet gaat. Gebruik geen bril die van een ander persoon is. Botontkalking en botbreuken Na het 50e levensjaar resulteert 1 op de 20 valincidenten in een botbreuk. Tussen de 50 en 70 jaar wordt vooral de pols gebroken, terwijl boven de 70 jaar steeds vaker een heup wordt gebroken. Het is moeilijk om op hogere leeftijd te revalideren na een heupfractuur en om op hetzelfde niveau van functioneren terug te komen, daarom is het voorkomen hiervan zo belangrijk. Vooral vrouwen hebben een verhoogde kans op botontkalking (osteoporose) en daardoor een grotere kans op een botbreuk. Uw huisarts kan met u doornemen of u een verhoogd risico heeft op botontkalking. Als bij u sprake is van osteoporose is het zinvol hier maatregelen tegen te nemen. Het eten en drinken van calciumhoudende producten zoals kaas en melk, is bewezen effectief. Dit geldt ook voor extra bewegen, en overdag buiten komen. Onder invloed van zonlicht maakt uw lichaam vitamine D aan, dat goed is voor het opnemen van extra calcium uit de darmen. Vaak dienen er ook medicijnen ingenomen te worden. Overleg met uw huisarts of specialist of u daarvoor in aanmerking komt. Deze medicijnen dient u wel lange tijd in te nemen, tot vijf jaar. Ook bij ouderen is de effectiviteit van deze medicijnen aangetoond. Incontinentie van urine of ontlasting Oorzaken van incontinentie zijn soms dezelfde als oorzaken voor verminderde spierkracht of balans. Door deze oorzaken te behandelen kan soms de incontinentie behandeld worden. Als het voor u moeilijk blijft om op tijd bij het toilet te komen, is het verstandig om incontinentiemateriaal te gebruiken. Dit om te voorkomen dat u zich haast naar het toilet. Door uzelf te haasten loopt u een verhoogd risico om te vallen met alle gevolgen van dien. Informatie over de verschillende soorten incontinentie en het incontinentiemateriaal zijn bij iedere apotheek te krijgen.accepteer echter nooit zomaar dat u urine of ontlasting verliest. Maak incontinentie bespreekbaar met uw huisarts. Wat als u gevallen bent? Als u gevallen bent, kan het lastig zijn om weer overeind te komen. Daarom geven we u hierbij de volgende tips: Rol om tot u op de buik ligt. Druk u omhoog en kruip op handen en knieën naar een stevig meubel dat voldoende steun biedt om recht te komen. Houd het meubel stevig vast. Zet één voet plat op de grond. Probeer met de steun van beide armen en één been rechtop te komen. Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 6/8
Soms is een trap ook een uitstekende plaats om langzaam op te hijsen tot u in een positie komt van waaruit u opnieuw rechtop kunt gaan staan. Als u niet meer rechtop kunt komen, zorg dan dat u niet te sterk afkoelt. Trek alles naar u toe dat als isolatie kan dienen, zoals bijvoorbeeld een kussen, handdoeken, tapijtjes, kledingstukken. Probeer de aandacht te trekken van mensen in uw omgeving door middel van het maken van lawaai en het roepen van hulp. Accepteer nooit dat u zomaar valt. Bij onverklaarde valincidenten of als aanvulling op het onderzoek van uw huisarts kunt u worden verwezen voor een uitgebreid medisch onderzoek. Een dergelijk onderzoek wordt binnen Gelre ziekenhuizen o.a. uitgevoerd op de valpolikliniek, onderdeel van de polikliniek Geriatrie. Overleg met uw (huis)arts of het zinvol is een valtraining te volgen. Hier kunt u bijvoorbeeld leren hoe weer rechtop te komen als u gevallen bent. Enkele fysiotherapeuten in de regio zijn hierin gespecialiseerd. Apeldoorn: J.H.Smit, telefoon: 055 366 29 39 H. Geerdink, telefoon: 055 355 66 57 Zutphen: Valpreventietraining Behandelcentrum Sutfene Contactpersoon: R. Coehoorn, telefoon: 0517 594 171 Sociale alarmering thuis Als u alleenwonend bent of veel alleen thuis bent, is het van belang dat u in een noodsituatie iemand kunt waarschuwen. Als u gevallen bent en niet zelf op kunt staan en geen telefoon binnen handbereik heeft, is het moeilijk om iemand te waarschuwen. Als u in dit geval een alarmketting zou dragen, kunt u door middel van een druk op de knop van de alarmketting altijd iemand waarschuwen die u kan helpen. Voor informatie over het aanvragen van deze sociale alarmering kunt u contact opnemen met het Zorgloket van de gemeente. In Apeldoorn via: Het Portaal, Deventerstraat 43, telefoon: 055 580 2002 Zie ook: www.apeldoorn.nl (zoekwoord zorgloket) Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl In Zutphen via: Born Ouderenwerk, telefoon: 0575 517 555 Sensire, telefoon 0900-8856 Woonbedrijf ieder1, telefoon: 088 1110 333 zie ook www.perspectiefzutphen.nl Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 7/8
Beweging Bewegen is goed voor de gezondheid tot op hoge leeftijd. U kunt uw spierkracht, coördinatie en ook uw geestelijke conditie onderhouden door lichamelijk actief te blijven. Het spreekwoord rust roest geldt nog altijd. Lichaamsbeweging is makkelijk te krijgen door het doen van dagelijkse activiteiten: Boodschappen doen, activiteiten in en rond het huis, dagelijks een stukje wandelen en fietsen. Zorg tijdens al deze activiteiten binnenshuis en buitenshuis altijd voor goede, stevige schoenen. Gebruik geen sloffen, behalve als die dezelfde kenmerken hebben als een goede schoen. Een goede schoen heeft de volgende eigenschappen: Geen hoge en/of smalle hakken Goede, stevige aansluiting aan de hiel Een dunne maar stevige laag tussen voetbed en zool Er is altijd de mogelijkheid om u aan te sluiten bij een organisatie die sportactiviteiten speciaal gericht op ouderen heeft. Dit wordt veelal gedaan onder de noemer Meer Bewegen voor Ouderen (MbvO). Deze organisatie heeft als doel door middel van bewegingsactiviteiten een bijdrage te leveren aan het zo optimaal en zelfstandig mogelijk functioneren van ouderen in de samenleving. De activiteiten zijn aangepast aan de wensen en mogelijkheden van de deelnemers. Alle MbvO-lessen worden verzorgd door bevoegde docenten. Door u aan te sluiten bij het MbvO heeft u daarnaast een reden om eens de deur uit te gaan en op die manier in contact te komen met andere mensen. Voor informatie over Meer Bewegen voor Ouderen bij u in de buurt kunt u contact opnemen met de Stichting Welzijn Ouderen in uw eigen gemeente: Apeldoorn: telefoon 055 521 96 44 Zutphen: Born Ouderenwerk, telefoon 0575 517 555 Vragen? Voor meer informatie kunt u terecht bij uw eigen huisarts. Indien nodig kan uw huisarts u verwijzen naar de valpoli van de polikliniek geriatrie. Bereikbaarheid Polikliniek Geriatrie is te bereiken: Gelre ziekenhuizen Apeldoorn, tel: 055-581 83 95 Gelre ziekenhuizen Zutphen, tel: 0575-59 23 13 maandag t/m vrijdag 8.30-16.30 uur Geriatrie GER-507 22 juni 2015 pagina 8/8