24 mei 2012 Scandic Crown Hotel - Borgerhout Jaarverslag 2011
INHOUDSTAFEL Woord vooraf 1 INLEIDING EN STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN 2 SAMENSTELLING EN WERKING BESTUUR 3 BOEKHANDELS BREIDEN UIT, VERDWIJNEN, VERNIEUWEN & WINNEN PRIJZEN 4 LOBBYWERK & BEMIDDELING 5 OPLEIDING, BOEKENBANK, (JURIDISCHE) DIENSTVERLENING & SAMENWERKING 6 INNOVATIE EN ONDERZOEK 7 COMMERCIËLE ACTIVITEITEN 8 OVERHEID EN DE BOEKHANDEL IN VLAANDEREN ANNO 2011 9 VVB INTERNATIONAAL 1
2
WOORD VOORAF Ondernemerschap of romantiek? Ambitie of idealisten? We zijn idealisten, maar beredeneerde idealisten Deze woorden komen uit de mond van Pascal Vandenhende die samen met zijn echtgenote eind 2012 boekhandel Theoria overnam. Dit credo geldt voor alle boekhandelaars, zeker in deze tijden. Onzekerheid, paniek, overhaaste beslissingen en gecultiveerd cynisme voeren nergens toe. De sector staat onder druk, daar kunnen we niet omheen maar dit dwingt de spelers binnen de retail van boeken kritisch naar hun zaak te kijken. De koppigheid, het eigengereide van de boekhandelaar geeft in vele gevallen een smoel aan zijn zaak. Maar die houding kan ook zijn zwakte worden. Het zich mordicus blijven vastklampen aan jarenlange gewoontes zal niet meer tot het gewenste resultaat leiden. Aan hen de keuze: bij de pakken blijven zitten en kijken of de bui overwaait of het over een andere boeg gooien. Durven is het beste middel om te slagen. Samen met Boek.be is VVB ervan overtuigd dat er slaagkansen voor de retail zijn. Met de steun van het kenniscentrum wordt er sterk ingezet op innovatie binnen onze sector. De mogelijkheden van CRM (Customer Relations Management) zijn legio. Verder werd bij de overheid het dossier Boekhandel van de toekomst ingediend. Na goedkeuring zal het kenniscentrum alle VVB-leden nog meer en beter professioneel advies geven. Bij het einde van de vorige Boekenbeurs werd samen met het Vlaamse Fonds voor de Letteren het Masterplan voor de Boekhandel voorgesteld. Eén van de kernpunten met name het Peterschapsproject, kende een mooie start en het enthousiasme van deelnemers groeit bij iedere sessie. En West-Vlaamse boekhandelaars brainstormden met het Innovatiecentrum in Kortrijk volop hoe ze nieuwe initiatieven kunnen ontplooien. Samen met de inkoopbeurzen die sinds 2012 door de VVB worden aangestuurd, zorgen al deze stappen voor mooie netwerkmomenten. In 2011 werd ook het onderzoek 'Koop-, leen-, en leesgedrag in Vlaanderen' uitgevoerd. De resultaten werden in maart 2012 door minister Schauvliege voorgesteld. Tegelijkertijd overhandigde de sector aan Vlaams minister Joke Schauvliege een Actieplan voor de boekensector met ruime aandacht voor de boekhandel: professionalisering van de sector door opleiding, oprichting van een bemiddelingskantoor voor auteurs, uitwisseling van data,... Meer dan ooit heeft de boekhandel een stem in het boekenvak. Luc Tessens Secretaris Afgevaardigd Bestuurder VVB Iris van Germeersch Voorzitter VVB Mei 2012 3
4
1. INLEIDING & STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN De Vereniging Vlaamse Boekverkopers heeft als doel de belangen van haar leden op verschillende vlakken te behartigen. Ze laat de stem van de boekhandel klinken in acties waarbij andere partners betrokken zijn, en lobbyt op politiek vlak. VVB treedt in overleg met de leden van Boek.be, uitgevers en importeurs, participeert aan collectieve promotieacties van Boek.be en creëert ontmoetingskansen. Samen met het kenniscentrum van Boek.be ontwikkelt VVB vakopleidingen en initieert onderzoeken zoals innovatie in retail. Ze geeft een antwoord op o.a. juridische vragen, verzamelt actueel nieuws uit het boekenvak, zoekt partnerships met andere spelers uit het culturele veld. Als lid van de European (EBF) en International Booksellers Federation (IBF) verzamelt en verdeelt VVB boekenvaknieuws van gelijkaardige buitenlandse organisaties. EBF zorgt via lobbywerk in de Europese commissie en parlement dat de stem van de boekhandel ook op dat niveau gehoord wordt. 2. SAMENSTELLING EN WERKING BESTUUR 2011 a. Bestuur Iris Van Germeersch (I*Boeks) Voorzitter Rita Lissens (Fnac) - Vice-voorzitter Tim Roels (Tse Tse) Karla De Ceulener (Salvator) Manuella De Deckker (ECI) (nam in september ontslag en werd opgevolgd door Jan Bellens) Marjan Mertens (Acco) Katelijne Ryssaert (Etiket) Yvonne Steinberger (De Reyghere) - Penningmeester Diane Vangeneugden (De Groene Waterman) Isabel Bouckaert(CLUB) Luc Tessens (VVB) - Secretaris en gedelegeerd bestuurder b. Vertegenwoordigingen Raad van Bestuur Boek.be: Rita Lissens, Iris Van Germeersch, Yvonne Steinberger Algemene Vergadering Boek.be: Werkelijke leden: Karla De Ceulener, Rita Lissens, Marjan Mertens, Tim Roels, Katelijne Ryssaert, Yvonne Steinberger, Iris Van Germeersch. Toegetreden leden: Manuella De Deckker (vanaf september 2011 vervangen door Jan Bellens) Promotiecommissie Boek.be: Vé Bobelyn (Standaard Boekhandel), Rita Lissens, Luc Vander Velpen (CoLibro), Diane Vangeneugden Boekenbank: Geert Schotte, Karla De Ceulener, D. Hanegreefs (in februari 2011 vervangen door Rita Lissens) Hoge Raad voor de Zelfstandigen en de KMO: Luc Tessens EBF/IBF: Luc Tessens en Yvonne Steinberger Unizo: Luc Tessens Bureau Boek.be: Luc Tessens 5
Het VVB-bestuur vergaderde op volgende data in 2011: 28 februari, 12 mei, 19 september, 28 november Vaste agendapunten waren de vertegenwoordigingen en rapporteringen uit commissies en werkgroepen. Andere belangrijke thema s die in 2011 behandels werden: Boekenbank, Bibbank en de verdere ontwikkeling van Meta4Books evaluatie collectieve acties boekenbeurs & aanpassing reglement de start van de ombudsdienst opleidingen afronding studie waarderingsregels voorraad gunningscriteria bibliotheekbestellingen herziening tarieven bonnenclearing ontwikkeling rendabilteitstool Masterplan voor de boekhandel & steun aan de boekhandel via Agentschap Ondernemen: voorbereiding Peterschapsproject. voorbereiding inkoopbeurs... c. Algemene Vergadering Vereniging Vlaamse Boekverkopers Op maandag 12 mei 2011 vond de jaarlijkse Gewone Algemene Vergadering plaats in het Conrad Hotel te Borgerhout. Het was de start van een nieuwe formule waarbij alle beroepsverenigingen van Boek.be op dezelfde dag hun Algemene Vergadering hielden. Tijdens de namiddag sprak de heer Wouter Torfs, CEO van Schoenen Torfs en auteur van het boek De ziel zit in een schoenendoos voor de plenaire vergadering van Boek.be. In zijn uiteenzetting gaf hij aan hoe zijn strategie en marketing vertrok vanuit identiteit en missie: people, planet, profit. Hij lijstte de uitdagingen voor de boekensector en de zelfstandige boekhandelaar op: Differentiatie van grote winkelketens en E-geweld door excellente klantenservice. Wat zijn jouw customer values? Differentiatie door Customer experience. Ga voor beleving en transformatie ipv transactie. Durf te dromen over de boekenwinkel van de toekomst. Vele grijze concepten vandaag. Denk na over CRM! Uitgever: denk aan de marge van de retailers! Zo verzorg en versterk je het distributienetwerk. Denk strategisch en maak keuzes! Hanteer het egelconcept van Jim Collins. Volgende boekhandels werden op de Algemene Vergadering definitief aanvaard: Koeritza Brüsel Het Gebroken Zwaard Willi s Wereld Alta Via Books in a Box (Octopus Company) 11.11.11 Archaeo Inzicht Inzicht 6
Volgende boekhandels werden op de Algemene Vergadering als lid definitief geschrapt: Techniek & Kunst De Boektiek De Striep Oostende Mollet Kookboeken Krokodil Leuven Forum Bontebaai Eureka Liber Mundi Volgende boekhandels werd in 2011 (in afwachting van de definitieve goedkeuring op de Algemene Vergadering van 2012) door de Raad van Bestuur van VVB voorlopig aanvaard: Reisboekhandel J. De Waele, Lochristi Boek & Koek, Evergem Letters & Co, Deinze Boekenhof, Aartselaar Managementbib.com De Markt, Schepdaal Volgende boekhandels werden in 2011 voorlopig als lid geschrapt: Woeste Willem Keyen De Cock Press Shop A. Buyl, Oostende Webshop Corelio Publishing Nomade, Leuven De Boekuil, Borgerhout 3. BOEKHANDELS BREIDEN UIT, VERDWIJNEN, VERNIEUWEN & WINNEN PRIJZEN a. Het boekhandelsveld - Standaard Boekhandel Eind oktober lanceerde de Belgische keten Standaard Boekhandel officieel zijn nieuwe webwinkel. In de winkel is een half miljoen producten te koop, naast boeken ook cd s, dvd s en games. Het is de bedoeling dat de webshop zich ontwikkelt tot een brede vrijetijdswinkel. Klanten van de webwinkel kunnen hun aankopen laten thuisbezorgen, of ze ophalen en betalen in een van de 140 Standaard Boekhandels. Standaard Boekhandel startte simultaan met een klantenkaart. - ECI ECI sloot in juli de vestiging in Wijnegem shopping center en per 1 januari 2012 de vestigingen in Kortijk en Antwerpen. Hierdoor houdt de boekenclub nog drie winkels over in Vlaanderen. ECI sluit de winkels omdat de huurcontracten afliepen. Tegelijk heeft ECI een samenwerking opgezet met Boekenvoordeel. ECI heeft nu shop-in-shops in Boekenvoordeels in o.a. Kortrijk, Antwerpen en Leuven. 7
- Boekhandel Theoria Boekhandel Theoria in het Vlaamse Kortrijk ging einde 2011 na 42 jaar over in andere handen. Nieuwe eigenaren Pascal Vandenhende en Annemie Bernaerts komen allebei uit het bedrijfsleven. - Boekhandel Letters & Co (Deinze) Eind oktober opende Letters & Co zijn deuren in Deinze. Deze nieuwe onafhankelijke boekenwinkel van Lies Scheerlinck en Chris Verhecken zorgt voor literatuur gecombineerd met artisanale koffie. - Boekhandel Forum Na meer dan 50 jaar sloot Forum in februari de deuren. De winkel was eigendom van de Socialistische Mutualiteiten. - Boekhandel De Zondvloed In januari werd de Mechelse boekhandel De Zondvloed door de Vlaamse Auteursvereniging (VAV) uitgeroepen tot meest auteursvriendelijke boekhandel. Het was de eerste maal dat de prijs werd uitgereikt. De prijs is in het leven geroepen omdat de VAV naar eigen zeggen een schijnwerper wil richten op plekken die een voorbeeld zijn. De Zondvloed werd uitverkoren vanwege het zeer uitgebreide programma aan activiteiten en het brede assortiment, en het mooie aanbod poëzie. - Boekhandel Paard van Troje De Vlaamse boekhandel Paard van Troje verkocht zijn filiaal in Leuven. Eigenaar Bart van Aken wilde zich concentreren op zijn winkel in Gent, die in 2012 verhuisde naar een nieuwe locatie in de Gentse binnenstad. Op 1 oktober 2011 kreeg de winkel in Leuven nieuwe zaakvoerders: Tom Van Aken en Werner Camps. - Boekhandel Raaklijn Op 16 november 1961 opende Jean Darthet in Brugge boekhandel Raaklijn. Ter gelegenheid van deze 50ste verjaardag werd de novelle De moeder en de drie soldaten, een verhaal uit 1939 van Ernest Claes, opnieuw uitgegeven. De heruitgave kwam tot stand met medewerking van het Ernest Claesgenootschap. Alle tekeningen werden tentoongesteld in Raakpunt - Boekhandel Liber Mundi Patrick Houben en Gladys Faillie legden in mei 2011 de boekenvan hun boekhandel neer. Liber Mundi was opgericht in Lier in 2007 en nog in 2009 naar een andere locatie overgebracht. - Boekhandel Woeste Willem In juni 2011 sloot Woeste Willem uit Aalst definitief zijn deuren. Zaakvoerder Joke Guns besloot meer tijd vrij te maken voor haar gezin en het auteurschap. - Einde CoLibro Het samenwerkingsverband van 29 zelfstandige boekhandels Colibro stopte in november na dertien jaar samenwerking. Colibro was het meest zichtbaar door de gezamenlijke marketing en stand op de Boekenbeurs. Het bedrijf waar het samenwerkingsverband Colibro deel van uitmaakt, blijft wel bestaan. Dat bedrijf, Co-Libro geheten, bestaat uit Colibro en het samenwerkingsverband Books2, waar perswinkels met boekenaanbod annex buurtboekhandels lid van zijn. - Bol.com Op 18 mei vond een eerste gesprek met Daniel Ropers, algemeen directeur Bol.com plaats. Bol.com had blijk gegeven interesse te hebben in een lidmaatschap bij VVB. 8
Op 28 november was er een presentatie van Bol.com (Pam Brosens) voor de Raad van Bestuur waarin te kennen werd gegeven dat Bol.com een actieve rol binnen de vereniging zou kunnen spelen door te zetelen in rvb VVB en/of Meta4Books, bij te dragen aan de samenwerking met uitgevers, - kennis te delen over boekenmarkt, e-commerce, digitaal lezen. Bol.com diende een aanvraag tot aansluiting in maar kon statutair nog niet aanvaard worden vermits ze geen Vlaamse vestiging hebben. b. De markt - Amazon Amazon kwam in juli bij Boek.be langs om te kijken naar de werking van de vereniging en te horen wat de mogelijkheden zijn om lid te worden. Anderzijds heeft Boek.be gevraagd wat Amazon van plan is. Er zijn geen verdere contacten geweest tussen VVB en Amazon. - Carrefour Carrefour startte in 2011 in Franstalig België een nieuwe formule uit voor zijn hypermarkten (Planets) waarin boekhandels met bestelmogelijkheid en een nieuwe aankleding (zetels, boekenkasten, aangepaste verlichting) een eigen plek kregen. In 2012 komt Vlaanderen aan de beurt. De gesprekken over een eventueel lidmaatschap zijn nog steeds gaande. 4. LOBBYWERK & BEMIDDELING a. Bezoeken aan boekhandels Om meer de vinger aan de pols te hebben enerzijds, en om anderzijds een blijk van appreciatie te tonen voor het lidmaatschap werd in samenwerking met Boekenbank - in 2008 gestart met het bezoeken van boekhandels. Deze boekhandelsbezoeken werden gecontinueerd in 2011. Uit de gesprekken met de boekhandelaars bleek eens te meer dat correcte data in Boekenbank als onontbeerlijk worden beschouwd. Correcte data zijn belangrijk in de service naar de klant. Daarnaast zijn deze bezoeken uitgelezen momenten om boekhandelaars verder wegwijs te maken in de uitgebreide mogelijkheden van Boekenbank. b. Boekenoverleg Dit structureel overleg van organisaties* uit alle geledingen van de Vlaamse boekensector, opgericht in 2007 onder impuls van het VFL, ontwikkelt gemeenschappelijke standpunten tegenover het beleid, wisselt aandachtspunten uit waarmee de verschillende organisaties bezig zijn en zet ad hoc werkgroepen op rond strategische thema's. Het overleg werd in 2011 voorgezeten door Erik Vlaminck, voorzitter van de Vlaamse Auteursvereniging. Het secretariaat werd verzorgd door Stichting Lezen. Het BoekenOverleg kwam in 2011 viermaal samen. In een open sessie stelden vier organisaties hun werking voor: Bibnet, LOCUS, Boek.be en Stichting Lezen. Belangrijke vergaderthema s waren de werkplanning 2011, (toekomstige) samenstelling en werkvorm van het Overleg, voorbereiding en opvolging van de actiepunten. Drie grote actiepunten in 2011 waren de Staat van het Boek (21.04), het Voorstel van resolutie betreffende een actieplan voor de letteren in Vlaanderen (26.10) en overleg met minister Schauvliege (20.10). 9
Het programma van de Staat van het Boek startte met de keynote-lezing van Hans Boussie met als titel: Het einde van het boekenvak: lessen uit de muziekindustrie. Slotwoord was voor minister Joke Schauvliege die een tipje van de sluier oplichtte over haar geïntegreerd letterenbeleid. In zes sessies werden verschillende aspecten uit de actualiteit van de boekensector voorgesteld, becommentarieerd en bediscussieerd. Onder meer: Recente marktcijfers ; De bibliotheek in 2020 ; De Nieuwe Lezer ; Boeken in de media en Het boek en de lezer in de veranderende samenleving. De betrokkenheid van de meer dan 250 aanwezigen uit bibliotheken, de economische boekensector, literaire organisaties, de academische wereld, auteurs en vertalers, de erfgoedsector en de media die een staalkaart boden van alle boekbetrokkenen, toonde een concretisering van de groeiende synergie en samenwerking tussen de commerciële en de zuiver culturele spelers. Het BoekenOverleg leverde de basisgegevens voor een voorstel van resolutie betreffende een actieplan voor de letteren in Vlaanderen. Op 26 oktober werd dit ingediend in het Vlaams Parlement door mevrouw Yamila Idrissi en de heren Philippe De Coene, Paul Delva, Lieven Dehandschutter en Bart Caron. De resolutie schetst de recente onderzoeken en beleidsinitiatieven binnen het letterenen het ruimere cultuurveld, benoemt de uitdagingen en formuleert elf aanbevelingen voor alle facetten van het letteren- en boekenbeleid (institutioneel, ondersteunend, beleidsoverschrijdend, digitale ontwikkelingen, positie van de boekhandel, netwerk van openbare bibliotheken, noodzaak aan opleidingen, digitaal depot, federale thema s). Tijdens de ontmoeting met minister Schauvliege formuleerde het BoekenOverleg vier prioritaire aandachtspunten: 1) de formele erkenning van het BoekenOverleg als sectoraanspreekpunt; 2) de ondersteuning van cultureel waardevolle aspecten van de boekenwereld (moeilijke genres; boekhandel; leesbevordering); 3) de uitbouw van een digitaal bewaardepot en 4) aandacht voor een dreigende beleidsversnippering op het gebied van de bibliotheekwerking. Signalementen voor toekomstige agendapunten waren: opleidingsvoorzieningen; een billijke leenvergoeding en de bundeling en beleidsopvolging van lopende onderzoeken. De minister lichtte haar beleidsvisie toe op de aangehaalde punten: ze bevestigde de positie van het BoekenOverleg, ondersteunde het Masterplan van de boekhandel dat in voorbereiding is, kondigde een ruimer overleg aan over leesbevordering, beloofde de verankering van het wettelijk depot binnen het bestaande erfgoeddecreet te onderzoeken en wees op de kansen die het witboek interne staatshervorming biedt voor de bibliotheeksector. * deelnemers aan het BoekenOverleg: Bibnet; Boek.be (VVB, VUV); Canon Cultuurcel; Letterenhuis; KANTL; LOCUS; Stichting Lezen Vlaanderen; Vlaamse Auteursvereniging; Vlaamse Erfgoedbibliotheek; Vlaams Fonds voor de Letteren; Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie. (bron: Jaarverslag VFL 2011) c. Gunningscriteria Openbare Bibliotheken Met de hulp van UNIZO werd op 16 februari 2011 met de Vereniging Vlaamse Steden en Gemeenten ( VVSG) een afspraak gemaakt. VVSG werd vertegenwoordigd door Hilde Plas, Stafmedewerker Cultuur en Erfgoed, en Katrien Colpaert-Arickx, juriste. De delegatie van VVB bestond uit Carlo Van Baelen (uit persoonlijke naam), Jan van Damme (boekhandel Beatrijs), Iris Van Germeersch (voorzitter VVB) en Luc Tessens (secretaris afg. Bestuurder VVB). Bedoeling was vanuit VVSG- hoek steun te krijgen voor het invoeren van meer kwalitatieve gunningscriteria bij openbare aanbestedingen. VVSG beseft dat een kortingsslag op termijn negatief zal zijn, maar steden en gemeenten krijgen steeds meer autonomie. VVSG heeft meer en meer een adviserende functie. 10
Vanuit VVSG kan er steun komen wanneer er ook andere elementen aan bod komen. Tijdens dit onderhoud werd verwezen naar het belang van een beperkte ecologische voetafdruk en de plaatselijke tewerkstelling van minder geschoolden of andersvaliden. Een aantal bibliotheken wil kastklare boeken aangeleverd krijgen. Daarom had VVB eveneens contact met het VLAB (Vlaamse Federatie van Beschutte Werkplaatsen) en bezocht Amival in Turnhout. Deze beschutte werkplaats is op het vlak van boeken kastklaar maken de voortrekker. Zij kunnen op maat van de bibliotheken werken en zijn bereid deze kennis te delen met andere BW s in andere provincies op voorwaarde dat de huidige tewerkstelling in hun afdeling gewaarborgd blijft. VVB onderzoekt de diverse mogelijkheden voor de boekhandel. d. Boekenbeurs 2011 Het Boekenbeursreglement en de overtredingen bleef in 2011 een heikel punt. Ook tijdens de boekenbeurseditie 2011 werden er een aantal overtredingen geconstateerd. De beschikbaarheid bij uitgeverijen van personeel ten dienste van de boekhandel tijdens de Boekenbeurs, is verre van optimaal. VVB en Boek.be zoeken in deze gevallen naar overleg met de betrokken partijen en streven naar. evenwichtige schikkingen. E-paviljoen Op de Boekenbeurs kon het nieuwe e-paviljoen van Boek.be op grote belangstelling rekenen. Het was een samenwerking met Fnac. Tegelijkertijd verscheen de e-readingkrant die ook via boekhandels verspreid werd. e. Ombudsdienst en bonnenclearing Om op een neutrale manier tegemoet te kunnen komen aan de stijgende vraag naar antwoorden op diverse prangende vragen in het boekenvak, ging Boek.be van start met een Ombudsdienst. Hilde Geerinck, ex-directeur van WPG België, wordt aangesteld als ombudsvrouw. Haar taak is om de relaties tussen professionele boekenvakkers te verbeteren. Boek.be en zijn verenigingen kregen steeds meer vragen krijgt die de neutraliteit van de vereniging in gevaar brengen. In het verleden waren er al initiatieven om tot een code of conduct te komen met wisselend succes. Samen met de andere verenigingen keurde VVB in 2011 de oprichting van een ombudsdienst goed. De doelstellingen van deze ombudsdienst: - Relaties tussen de deelnemers in de keten verbeteren. - Conflicten in het boekenvak op een snelle, neutrale en voor alle partijen aanvaardbare manier op te lossen of te proberen oplossen of daarin op verzoek van partijen te bemiddelen, of minstens de omvang van het conflict en de posities van de verschillende spelers objectief te beschrijven. - Conflicten in het boekenvak omzetten in positieve en proactieve adviezen en aanbevelingen. - Verder professionaliseren van het vak door het expliciteren van een impliciete gedragscode, die vertrekt van concrete gevallen om te komen tot abstracte maar heldere richtsnoeren. - Komen tot een de facto deontologische code op basis van best practices. - Het imago van de sector versterken. - Door zelfregulering en een snelle en efficiënte bemiddeling of geschillenbeslechting vermijden dat spelers naar de rechtbank stappen, met alle negatieve effecten (imagoschade, lange tijdsduur, overmatige kosten, ) van dien. 11
De Ombudsdienst van Boek.be wordt bemand door Hilde Geerinck, een boekenvakker die van vele markten thuis is. Van 1998 tot eind 2010 was ze directeur van WPG Uitgevers België. Boek.be neemt de vergoeding van de ombudsvrouw op zich; bemiddelingsopdrachten gebeuren tegen betaling. Hilde Geerinck zal de vragen steeds persoonlijk beantwoorden en zoekt indien nodig advies of oplossingen bij experten. Consumentenvragen worden doorverwezen naar de relevante consumentenverenigingen. Het is de expliciete bedoeling dat een (anonieme) samenvatting van het advies of het antwoord telkens online wordt geplaatst zodat er geleidelijk een database van best practices en advies wordt opgebouwd waar de hele sector baat bij heeft De Ombudsdienst kwam ingeschakeld rondom het item van de bonnenclearing. Begin maart, nam Standaardboekhandel eenzijdig het initiatief de deelnemende uitgevers voor te stellen de clearing niet meer via Boek.be te laten verlopen, maar rechtstreeks te regelen. De uitgevers reageerden hierop positief, voorbijgaand aan het feit, dat zij door deelname aan de promotieacties, zich ook engageerden om de bonnenclearing via Boek.be te laten verlopen aan de geldende voorwaarden. Dit heeft geleid tot een groot verlies aan inkomsten van VVB in 2011. Daarnaast stelde zich eveneens het probleem van de rapportering en evaluatie van de acties. Dankzij bemiddeling door de Ombudsdienst konden de clearinginkomsten nog gerecupereerd worden ( tot en met het Spannende Boek). De uitgevers kwamen hun engagementen voor 2011 na. In antwoord heeft VVB de clearingtarieven aan de uitgevers marktconform aangepast. De clearinginkomsten zijn echter blijvend naar een substantieel lager niveau gedaald. f. Bezoek aan Vlaams Minister President Kris Peeters Op 5 juli overhandigde Boek.be aan minister-president Kris Peeters een boekenmand vol boeiende en aangename vakantielectuur voor de minister en zijn collega s van de Vlaamse regering. Bij de overhandiging van het boekenpakket vroeg Boek.be de Vlaamse Regering bijzondere aandacht te hebben voor haar voorstellen inzake het boekenvak. De belangrijkste voor de boekhandel: - Meer bedrijfseconomische begeleiding met verwijzing naar een masterplan: intense samenwerking met Agentschap Ondernemen. - Aandacht voor het onderzoek koop-, lees- en leengedrag in Vlaanderen 5. OPLEIDING, BOEKENBANK/META4BOOKS, (JURIDISCHE) DIENSTVERLENING & SAMENWERKING Opleiding Het Kenniscentrum Boek.be biedt in samenwerking met VVB op een structurele en continue basis professionele, betaalbare en ledengerichte opleidingen voor de verschillende spelers in het boekenvak. Het wil dit waar maken door zowel basismateriaal, initiatie als verdieping aan te bieden, waar zowel starters als door de wol geverfde werknemers terecht kunnen. De werkgroep opleiding stuurt het programma van de opleidingen binnen Boek.be aan. Op twee vergaderingen werd de planning van de diverse opleidingen besproken en geëvalueerd. De werkgroep opleiding was in 2011 als volgt samengesteld: Yvonne Steinberger (VVB), Annemie Obbels (FNAC), Luc Tessens (VVB), Patricia Defour (VUV), Carlo Van Baelen (Vlaams Fonds voor de Letteren), Marieke Van der Vloedt (VUV), Pierre Delsaerdt (Universiteit Antwerpen), Jef Maes (Boek.be), Davy Hanegreefs (Boek.be) 12
a. Staat van het Boek Op 21 april 2011 organiseerde Boek.be de tweede editie van Staat van het Boek. Het ontmoetingstreffen voor iedereen die in de breedst mogelijk zin in en rond het boekenvak actief is: auteurs, uitgevers, boekverkopers, bibliothecarissen, beheersvennootschappen, organisatoren van literaire evenementen, opiniemakers, politici, beleidsverantwoordelijken en lezers. Plaats van het gebeuren was desingel. b. Leerstoel Boek.be aan de Universiteit Antwerpen De Leerstoel van Boek.be wordt jaarlijks georganiseerd i.s.m. de Universiteit Antwerpen rond een actueel thema in het boekenvak. Op 18 maart gaf Robert Darnton, Director of the Harvard University Library een lezing. Hij is een wereldvermaarde cultuurhistoricus en ook de grondlegger van het Gutenberg e-project.hij zat op de eerste rij bij de afspraken tussen Google en de Amerikaanse universiteiten. In zijn lezing voor de Leerstoel Boek.be ging Darnton dieper in op de verhouding tussen het gedrukte boek en het elektronische boek. Hij maakte een evaluatie op van het Google Book Search programma vanuit zijn ervaring als gesprekspartner van Harvard University en plaatste het binnen een historisch perspectief. c. Dag van het Boekenvak - 7 november Tijdens de Dag van het Boekenvak op de Boekenbeurs werd het boek De Winst van de Lezer voorgesteld. Ook de plannen Bibbank werden ontvouwd en aansluitend werd de eerste versie van de rendabiliteitstool gepresenteerd. Uit de gesprokkelde reacties bleek dat er nog werk aan de winkel was om dit financieel-economisch stuurboord op punt te stellen. d. Lessenreeks uitgeverijen en boekhandel: actuele vraagstukken Tijdens het academiejaar 2010 2011 werd de lessenreeks gecontinueerd. Studenten die voor hun paper een boekhandel als onderwerp hadden kregen een extra seminarie waar ze met hun vragen en ervaringen terecht konden bij Luc Tessens. e. Customer Journey Map (CJM) Op 23 november vond een pilootproject plaats met CJM in boekhandel De Groene Waterman. Na een inleiding door een medewerker van het innovatiecentrum van Antwerpen over het doel en de aanpak van CJM werden de contactmomenten met de klanten in kaart gebracht. Daarna volgende een brainstorm over de voorstellen. De oefening duurde 3 uur. Het is een handig instrument voor de boekhandel. Bedoeling is dat een personeelslid van Boek.be opgeleid wordt om deze CJM s in andere boekhandels te verzorgen. f. Masterclass Social Media Op 29 november vond de Master Class Social Media plaats o.l.v. Richard Van Hooijdonk. In deze masterclass stonden drie zaken centraal - Kennis maken met social media en social marketing tijdens een inspiratiesessie. - Tijdens diverse colleges zelf aan de slag gaan met met social marketing. Aan de hand van een case een social marketingstrategie leren ontwikkelen. 13
- beheersing van het stappenplan The Social Media Cycle : de eerste stappen zetten bij de ontwikkeling van een social marketingstrategie. g. Bezoeken aan uitgeverij Boekhandelaren hebben er wel een idee van maar de finesses van het uitgeven? Die zijn minder bekend. Wie beslist waarom en wanneer een boek verschijnt? Wat met het overaanbod? Hoe wordt het drukproces begeleid? Wat met digitale producten? Om boekhandelaren een beter beeld te geven van de interne keuken van een uitgeverij werd op 21 februari een bedrijfsbezoek gebracht aan Uitgeverij Lannoo en haar distributiecentrum DistriMedia. Boekenbank/Meta4Books - Bibbank a. Boekenbank in cijfers 2011 Gebruikers - 359 boekhandels (verkooppunten) - 214 bibliotheken en instellingen - > 70.0000 boekenbrieflezers Orders / bestellingen - 80.785 orderlijnen/maand - ca. (<)1 miljoen orderlijnen/jaar - 3.756 bestellijnen/maand (bib) - ca. (>)45 duizend bestellijnen/jaar Titels - Actueel bestand: 303.731 - Historisch bestand: 341.610 - Open Markt Module: 5.950.619 Content - 1.236.846 covers - 146.379 flapteksten - 120.133 achterflappen b. Meta4Books Eind mei 2011 besliste de Algemene Vergadering van Boekenbank om de vzw Boekenbank te laten overgaan in een nieuwe vzw Meta4Books. Boekenbank blijft bestaan als bestel- en informatiesysteem voor het boekenvak. Maar de vzw heeft de ambitie op zich genomen om hèt metadatacentrum te worden voor het Nederlandstalige boekenvak. Meta4Books wil er alles op inzetten om, vertrekkende van de bestaande Boekenbank-database, het digitaal referentieplatform van het Vlaamse en bij uitbreiding het Nederlandstalige boekenvak te creëren. Meta4Books moet een metadatacentrum zijn dat diensten kan aanbieden aan alle professionals uit het boekenvak met betrekking tot titel-, auteurs-, uitgeversinformatie, kortom tot alle informatie met betrekking tot het boek in zijn totaliteit. Om deze doelstellingen te kunnen nakomen is de nood aan correcte gegevens bijzonder hoog. Het belang van correcte en volledige titelinformatie, en meer bepaald van correcte metadata zal in de toekomst nauwelijks nog onderschat kunnen worden. We denken hierbij ook aan het semantische web, waarbij metadata automatisch herkend en geïnterpreteerd zullen worden door zoekmachines 14
met betere en relevantere zoekresultaten tot gevolg. Meta-informatie van een boek is dan ook de nieuwe marketingtool binnen het boekenvak van morgen. Correcte en volledige informatie staat immers gelijk aan (online) zichtbaarheid, en leidt dus rechtstreeks tot een betere verkoop. c. Bibbank In een online enquête gaf 80 % v.d. boekhandels aan dat ze met bibliotheken werken. 73% wenst gebruik te maken van Bibbank, het collectieplatform tussen boekhandel en bibliotheek, op Voorwaarde dat de kost niet te hoog is en er ruimte is voor differentiatie. Na gunning werd de ontwikkeling toegewezen aan Cronos (Heaven can wait. Het voorziene budget voor fase 1 lag tussen 55.000-75.000. De financiering gebeurt door Boekenbank, IO-fonds en VVB Wat zijn de baten voor de boekhandel? Tijdwinst, betere service naar bibliotheken en differentiatie. Dienstverlening & Samenwerking a. Voorraadwaardering In het kader van de ondersteuning aan haar leden wenste VVB een inzicht te krijgen in de waarderingsregels van de voorraad van de Vlaamse boekhandels. Daarom werd aan VMB Bedrijfsrevisoren de vraag gesteld om na te gaan hoe de huidige voorraad van de boekhandels wordt gewaardeerd. Het rapport heeft als dusdanig geen juridische of boekhoudkundige autoriteit maar toont aan hoe waarderingsregels kunnen worden toegepast en hoe men daarbij rekening kan houden met de specifieke elementen die van toepassing zijn op de betrokken onderneming. Het verslag werd maart 2011 gefinaliseerd aan alle leden van VVB bezorgd. Deze algemene regels kunnen indien nodig gebruikt worden bij contacten met de fiscus. b. Managementtool voor de boekhandel Het instrument is een interne analyse die een resultaat verschaft rond onder andere de efficiëntie van het voorraad-, ruimte- en arbeidsbeheer. Hierbij wordt rekening gehouden met verschillende assortimentsgroepen (kantoorbenodigdheden, tijdschriften, ) en rubrieken (NUR). Op basis van de ingevoerde parameters worden enkele ratio s berekend. De ratio s geven informatie over de liquiditeit, rendabiliteit, solvabiliteit en toegevoegde waarde van de boekhandel. Indien de gegevens van de boekhandels dit toelaten kunnen deze ratio s ook berekend worden per assortiment en/of rubriek. Tot slot kan een matrix gemaakt worden om de rendementsbijdrage van de verschillende productgroepen te visualiseren. Het is de bedoeling dat dit instrument een online applicatie wordt dat de boekhandel kan gebruiken. Op basis hiervan kan de boekhandel een rapport ontvangen met enkele toelichtingen, en indien gewenst advies verkrijgen van externe consultants. De tool wordt deels gefinancierd het IO-fonds. Na een offerteronde van 2 partijen - Cronos en Crius ging de voorkeur naar deze laatste. De realisatie van de tool is op 14.600 (excl. BTW) begroot. 3.000 nam VVB voor zijn rekening. 15
De demo van de tool werd gegeven tijdens de Dag van het Boekenvak op 7/11. Na deze evaluatie wordt de tool momenteel verder geoptimaliseerd. c. Juridische dienstverlening VVB-leden kunnen met hun juridische vragen aankloppen. Deze dienstverlening is betalend, maar voor de leden van de ledenverenigingen geldt een verlaagd tarief. d. Digitaal abonnement Boekblad In 2011 konden de leden een papieren abonnement krijgen met 10% reductie en een digitaal abonnement tegen 50/jaar. e. London Book Fair & Buchmesse Omdat VVB lid is van de European Booksellers Federation kon de organisatie haar leden een belangrijk voordeel aanbieden: gratis toegang tot beide beurzen. f. Samenwerking met Stichting Lezen In het teken van de Jeugdboekenweek stelde Stichting Lezen voor de 6 leeftijdsgroepen boekenpakketen samen. Deze pakketten konden tegen aantrekkelijke voorwaarden door scholen en bibliotheken worden aangekocht. Een keuzelijst en een affiche van Jeugdboekenweek kregen ze er bovenop. De boekhandels verzorgden de fijnmazige distributie naar de scholen en verdeelden in 2011 1.476 Jeugdboekenweekpakketten naar scholen en bibliotheken. In de loop van 2011 werd de coördinatie hiervan overgeheveld naar Boek.be. De selectie van de titels gebeurt nog door SL. Ook materiaal voor de Voorleesweek werd naar kinder- en jeugdboekhandels gestuurd. Centraal Boekhuis nam ook dit maal de verzendkosten op zich. 6. INNOVATIE EN ONDERZOEK a. Marktonderzoek In 2011 steeg de omzet van de algemene boekenmarkt in Vlaanderen (d.w.z. educatieve en wetenschappelijke boeken niet meegerekend) goed voor om en bij de 211 miljoen euro. In aantal stuks vertegenwoordigde dit 16.143.000 exemplaren. Voor het volledige jaar 2011 eindigde de boekenverkoop in Vlaanderen op een lichte stijging t.o.v. 2010: +1,0% in omzet en -1,8% in afzet (aantal verkochte boeken). Dit gaat in tegen alle trends in de ons omringende landen (bv. Nederland - 4,6% omzet ). De bestsellers top 20 bevatte niet minder dan vijf kookboeken en zes strips - een typisch Vlaams fenomeen. Daarnaast waren het vooral de spannende boeken die het goed deden. Slechts twee nonfictie titels (Congo en Dag Vlaanderen!) wisten tot de top 20 door te dringen. De groei in de boekenverkoop situeerde zich volledig in de verkoop bij de webwinkels, die met een flinke 90% stegen. De internetverkoop nam in Vlaanderen 7% van de totale markt voor zijn rekening. De grootste daling deed zich voor bij de onafhankelijke boekhandel die het moet stellen met bijna 16
13% minder omzet. De sluiting van een aantal winkelpunten heeft daar zeker een invloed op gehad. Opvallend is ook de grote terugval bij de entertainmentstores: terwijl zij in 2010 nog een groei van maar liefst 21,8% lieten optekenen, daalden ze in 2011 met -7,4%. De reden lag voornamelijk in de daling van de kinderboekenverkoop, gezien de entertainmentstores daar hun groei kenden in 2010. De boekhandelketens moesten een daling van -1,5% verwerken. Ook de grootwarenhuizen kenden een kleine omzetdaling van -1,5%. b. Librius Ruit wijzigde zijn naam in Librius. Na goedkeuring door de algemene vergadering trad het IO-fonds (IO= Innovatie en Ontwikkeling) in werking. Het IO-fonds ondersteunt innovatie in de boekensector financieel. Een stuurgroep met daarin VVB-vertegenwoordiging adviseert bij de toekenning van de middelen. c. Werkgroep innovatie In februari verving Bart De Prins (Acco-boekhandel, Leuven) Davy Hanegreefs in de werkgroep. Davy werd de nieuwe innovatiemanager ter vervanging van Karel Ameije Belangrijkste items: - Vernieuwing e-boek.org - E-paviljoen op Boekenbeurs - Voorbereiding dossier Boekhandel van de toekomst 7. COMMERCIËLE ACTIVITEITEN a. Verkoop verpakkingsmateriaal Het verpakkingsmateriaal kreeg een heuse facelift door frisse illustraties van Mark Borgions. Voor ieder formaat creëerde hij een fijne visual die het boek als ideaal cadeau onderstreept. Naast de familie papieren zakken is er nieuwe vorm bijgekomen: de big strip. In 2011 werd in zee gegaan met de firma PML Bags die boekhandels in de mate van het mogelijke verpakkingsmateriaal op maat leverde. b. Verkoop schoolkalender De oplage bedroeg ruim 25.500 exemplaren. Ook hier zorgde illustrator M. Borgions voor een nieuwe look die aansluit bij het verpakkingsmateriaal. c. Bonnenclearing Bonnenclearing is een structurele bron van inkomsten voor VVB. Signalen uit het veld gaven echter aan dat de commissie die VVB aanrekent te hoog was voor kortingsbonnen met een waarde hoger dan 5. In 2011 werden de tarieven aangepast. Om de clearing efficiënter ter laten verlopen nam VVB kennis van de mogelijkheden op digitaal vlak en had een meeting met GS1 Belgilux. Zij zijn producent van GS Belgilux Coupon Data Pool, een elektronisch verwerkings- en clearingplatform voor kortingsbonnen. 17
De voordelen van dit systeem zijn talrijk maar vragen op boekhandelsniveau een aanpassing in automatisering. d. Inkoopbeurs Binnen VVB werd eind 2011 beslist om de organisatie van de inkoopbeurs op zich te nemen. De beurs zal open staan voor alle VVB-leden, maar het moet wel in eerste instantie een aankoopbeurs zijn. VVB komt niet tussen in commerciële onderhandelingen, zij faciliteert enkel. 8. DE OVERHEID EN DE BOEKHANDEL ANNO 2011 a. A-boekhandels De kwaliteitsboekhandel is binnen de waardeketen van het boek een economisch kwetsbare schakel met een hoge culturele meerwaarde. De betrachting van het letterenbeleid om een gevarieerd en kwaliteitsvol boekenaanbod mee tot stand te brengen, boet aan kracht in wanneer boekhandels als tussenschakel het brede aanbod niet (meer) voorstellen aan een ruim publiek. Uitgevers en boekhandels zijn meer dan ooit belangrijke bruggenbouwers tussen de auteur en de lezer. Daarom ontwikkelde het VFL in 2008 in overleg met de minister van Cultuur een ondersteuningsregeling voor de boekhandel. In 2010 werd de regeling uitgebreid naar stripboekhandels. De regeling wil kwaliteitsboekhandels ondersteunen die een ruim, divers en kwaliteitsvol assortiment nastreven, extra aandacht besteden aan informatieverstrekking en dienstverlening aan de lezer en literaire activiteiten organiseren. Kwaliteitsboekhandels die aan de voorwaarden voor het label A- Boekhandel' voldoen, kunnen aanspraak maken op gratis exemplaren van titels die productiesteun hebben ontvangen van de Vlaamse Gemeenschap (het VFL en het Agentschap Kunsten en Erfgoed). Ook kunnen literaire activiteiten in de boekhandel worden gesubsidieerd. Om een ruimer titelaanbod inhoudelijk te duiden voor hun cliënteel kunnen de boekhandels inschrijven op een gratis abonnement op de recensietijdschriften van Vlabin-vbc, De Leeswolf en De Leeswelp. De steunmaatregelen hebben positieve effecten voor alle betrokken partijen. Allereerst voor het publiek: er ontstaat extra zichtbaarheid voor een aantal moeilijk beschikbare titels. Die liggen nu gegarandeerd in de boekhandel, voorzien van een BoekWijzer -sticker. Bovendien kan de bezoeker nog meer genieten van de aangename leescontext van de boekhandel door deel te nemen aan literaire activiteiten in die boekhandel. Ten tweede kunnen de boekhandels door de onrechtstreekse ondersteuning via gratis boeken en de activiteitensubsidie hun publieksbereik vergroten. Ten derde kunnen de auteurs het publiek in een boekenomgeving bereiken en een (beperkte) bijkomende inkomstenbron aanboren dankzij de literaire activiteiten. Ten slotte zet de Vlaamse Gemeenschap als subsidiënt de laatste stap in het traject van creatie tot lezer door de gesubsidieerde titels gemakkelijker bereikbaar te maken. Eind 2011 waren er 77 A-Boekhandels en 14 A-Stripboekhandels. In 2011 werden 2.113 exemplaren van 18 verschillende titels gratis aan de A-(Strip)Boekhandels bezorgd. 71 boekhandelsactiviteiten konden rekenen op een subsidie van 350 euro. A-Boekhandelaars konden zich ook gratis abonneren op de boekentijdschriften De Leeswolf en De Leeswelp. Budget: 60.826 (Bron Jaarverslag VFL) 18
b. Agentschap Ondernemen & Masterplan voor het boekenvak Als reactie op de ontmoeting met Minister-President Peeters was er meeting met het Agentschap Ondernemen (AO) om mogelijke specifieke steunmaatregelen voor de VVB-leden te bespreken. Het AO wil specifiek voor boekhandels, bij uitbreiding de creatieve industrieën (platen en modesector), projecten opzetten rond creatief ondernemerschap in de detailhandel en zoekt naar intermediairen die het aanbod kunnen hertalen naar de specifieke sectoren. Naar aanleiding van de openingstoespraak op de Boekenbeurs van Geert Joris en de aankondiging van minister-president Kris Peeters de dag voordien om 1,2 miljoen euro vrij te maken voor peterschapsprojecten voor de boekhandel (en bij uitbreiding de boekensector), hebben Boek.be, de Vereniging Vlaamse Boekverkopers en het Vlaams Fonds voor de Letteren tijdens de Boekenbeurs een masterplan gemaakt voor de Vlaamse boekhandel. Het Masterplan voor de Vlaamse boekhandel focust op de boekdetailhandel, de noodzakelijke tussenschakel tussen uitgever en lezer. Een tussenschakel die in Vlaanderen om uiteenlopende redenen onder druk staat en zich tegelijkertijd moet voorbereiden op het nieuwe digitale tijdperk. Het Masterplan is een overkoepelend, veelzijdig actieplan dat bestaande instrumenten vertaalt en herverpakt, informatie en nieuwe inzichten verzamelt, aangepaste toekomstgerichte antwoorden formuleert, de uitvoering en implementatie coördineert, integreert en faciliteert. Het is een beleidsdomeinoverschrijdend voorstel dat wordt voorgelegd aan de ministers van economie, innovatie en cultuur. Zowel die diverse invalshoeken als de geïntegreerde aanpak maken het tot een sector-masterplan. Het Masterplan gaat in op de volgende topics: De noodzaak van de boekhandel in een (digitale) boekenmarkt Uitdagingen voor de Vlaamse boekhandel Behoeftenschets van het onderzoeksproject (heroriëntatie van bestaande boekhandels en positiebepaling van de boekhandel in een digitale omgeving) Mogelijke antwoorden op de geschetste behoeftes Strategische denkoefening rond de waardeketen Dit voorstel van masterplan werd ook overgemaakt aan de ministers van Economie, Cultuur en Innovatie Gezien de omvang en diversiteit van het project stelt Boek.be voor om een voltijdse coördinator als projectleider aan te stellen. Boek.be wil als overkoepelende sectororganisatie deze rol op zich nemen en onder regie van het Agentschap Ondernemen en in nauw overleg met de betrokken kabinetten en departementen dit Masterplan verder ontwikkelen en uitvoeren. 9. VVB INTERNATIONAAL EBF/IBF General Assembly De klemtoon van het EBF komt meer en meer op lobbywerk te liggen. Het mandaat van Luc Tessens als bestuurslid van EBF werd in april verlengd. Tijdens deze conferentie op de London Book Fair werd het Vlaams E-boekplatform kort toegelicht door Luc Tessens. 19