N 70 JACQUES NÈVE Horloger d Art + 32 (0)477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net «MAISON JAROSSAY» TE PARIJS MUURKLOK MET REGULATEURWERK MET LANGE LOOPTIJD Omstreeks 1850 Gesigneerd op de wijzerplaat JAROSSAY À PARIS H : 134 cm ; B : 32 cm ; D : 17 cm BIBLIOGRAFIE : Tardy, Dictionnaire des horlogers français ; The Art of Horology in France, catalogue Antiquorum 1993. 1
2
3
4
5
6
«MAISON JAROSSAY» TE PARIJS MUURKLOK MET REGULATEURWERK MET LANGE LOOPTIJD, OMSTREEKS 1850 GAANDWERK Het gaandwerk is gemonteerd op één enkele platine, met raderoverdracht via twee wormschroeven. De kracht wordt gecreëerd door een zeer vernuftig systeem met een grote katrol die twee veertrommels bevat rondom een vast middelpunt. De signatuur JAROSSAY & Comp ie A PARIS est is op het bovenste gedeelte van de katrolmontage aangebracht. Een gekruist koord laat de overdracht toe naar het gaandwerk. Gaandwerk met stiftenechappement, masophanging en cylindervormige slinger met microregeling en larikshouten staaf. Looptijd van 6 maanden. WIJZERPLAAT De wijzerplaat is vervaardigd uit email met romeinse cijfers voor de uuraanduiding, en is gesigneerd JAROSSAY À PARIS. De wijzerplaat heeft drie 7
concentrische wijzers in geblauwd staal van het Bréguet-type, waarvan een secondenwijzer. KAST De kast is vervaardigd uit massief larikshout, en de basis is gemaakt van eikenhout. Aan de bovenkant en de basis is de klok versierd met discrete kapitelen. De deur opent over de hele hoogte en heeft een rond venster bovenaan die uitgeeft op de wijzerplaat. Daaronder is er een lang venster, met ronde uiteinden, waardoor men de katrol en de slinger kan zien. Hoogte 134 cm, B 32 cm, D 17 cm. Deze zeer vernuftige muurklok met regulateurwerk is gebouwd volgens brevetten nr. 215 en 216 die van 16 oktober 1844 dateren. Vaak wordt Jarossay beschouwd als één van de meest inventieve klokkenmakers van de XIXe eeuw. Hij heeft een speciale erkenning gekregen voor zijn werken met wormschroef, iets dat hij diepgaand bestudeerd heeft (fig. 1). Hij deponeerde een ander brevet in 1850 voor het gebruik van wormschroeven in klokken (met regulateurwerk). Dit laatste brevet liet toe de productiekosten te verlagen. 8
Fig.1. Een eerste versie van het gaandwerk met wormschroef (Catalogue Antiquorum 1993) Ook door de kast in larikshout te vervaardigen, kon hij de productiekosten verlagen, maar duurzame kwaliteit en een pure lijn echter behouden. De houten slingerstaaf heeft twee voordelen: dit materiaal is het minst ontvankelijk voor temperatuur- of vochtverschillen, en is flexibel genoeg om hem via de voorkant in positie te brengen zonder het mechanische gedeelte te moeten demonteren. De reden waarom de veertonnen op een grote katrol, een uiterst originele opbouw, zijn gemonteerd, is dat dit een krachtige overdracht toelaat met verscheidene veren, zonder gevaar van torsie op het centrale gaandwerk dat zeer 9
delicaat is. De overdracht gebeurt via een simpele eindeloze koord, en de nodige tractie is vrij zwak. De grote katrol maakt ongeveer om de 4 dagen een omwenteling. Door een vermenigvuldiging van 150 tanden op de veertonnen naar 32 tanden op het vaste centrale rad, zal één omwenteling van de veerton 4,68 omwentelingen van de katrol veroorzaken, oftewel 18,75 dagen looptijd. De veertonnen laten 11,5 opwindingsomwentelingen toe; men bekomt dus 215 dagen looptijd, iets meer dan 7 maanden. 10
11
12
Voor zover men weet bestaan er slechts drie exemplaren van deze klok met regulateurwerk met grote beweegkatrol. Ook lijkt het wel dat de onze de eerste is, aangezien hier nog geen slingersysteem met dubbele verticale stalen staaf voor thermische compensatie wordt gebruikt zoals in de andere, latere exemplaren (fig. 2,3,4). Fig. 2. Sotheby s veiling 2008 (de kast werd waarschijnlijk later gemaakt) 13
Fig. 3. Christies veiling 2008 (latere kast) 14
Ander model klok met regulateurwerk van Jarossay, omstreeks 1850 Fig. 4. Voormalige collectie Jacques Nève in 2012 15