Wanneer kan buikpijn wijzen op seksueel misbruik? Buikpijn is een veelvoorkomende klacht bij kinderen die seksueel misbruikt worden. Tegelijkertijd is het óók een containerbegrip en kan buikpijn allerlei andere oorzaken hebben. Wanneer moeten er alarmbellen afgaan? Auteur: Louël de Jong / Fotografie: Rebke Klokke Buikpijnklachten 1 / 6
Van huisarts tot kinderarts, van schooljuf tot ouder: iedereen krijgt weleens te maken met een kind met onverklaarbare buikpijn. Ingrid Russel, kinderarts sociale pediatrie in het UMC Utrecht: Vage buikklachten komen ongelooflijk vaak voor. Kinderen noemen iets ook al snel buikpijn. Bij ongeveer 90 procent van deze kinderen wordt geen organische oorzaak gevonden. Als ze bij haar binnenkomen stelt Russel eerst vragen als: hoe vaak heb je last? Wat lokt de pijn uit? Wat kun je er zelf aan doen? Ik praat altijd met het kind, uiteraard pas ik mijn taalgebruik aan op de leeftijd. Dat is les 1 van de studie kindergeneeskunde: het kind is je patiënt, niet de ouders. Dus probeer je contact te maken, het kind in de ogen te kijken. Een kind met specifieke klachten zoals pijn door een blaasontsteking of blindedarmontsteking filtert ze er meteen uit. Daarnaast is er de groep kinderen bij wie de klachten verdwijnen nadat Russel serieus onderzoek heeft gedaan en kind en ouder gerustgesteld heeft. Zat het dan tussen de oren? Russel benadrukt voorzichtig te zijn in het onderscheid psychische en fysieke klachten, omdat alles met elkaar samenhangt. Heeft een kind een belangrijke toets, dan kan het bijvoorbeeld buikpijn en diarree krijgen van de spanning. Puzzelstukjes Resteert de derde groep: kinderen met buikpijn waarvoor geen lichamelijke oorzaak te vinden is, maar bij wie de klachten niet vanzelf verdwijnen. Russel: Deze kinderen wil ik altijd alleen spreken. Zelden geven ze een spontane onthulling van iets vervelends dat hen is overkomen, een disclosure, dus ga ik verder in gesprek. Laagdrempelig en open. Ik vraag of er onlangs nog iets leuks is gebeurd, of iets naars? Of ze zelf misschien weten waarom de buikpijn er is? Als ik seksueel misbruik vermoed, is dat altijd een optelsom van klachten en signalen. En, én, én. Het kind is bijvoorbeeld ook al vaker bij de huisarts geweest met slapeloosheid, zondert zich af of vertoont juist agressief gedrag of heeft opvallende blauwe plekken. Dan vallen puzzelstukjes soms op hun plek. Seksueel misbruik komt regelmatig voor in combinatie met lichamelijke mishandeling. Andere signalen dan buikpijn Naast buikpijn zijn veelvoorkomende lichamelijke klachten: onregelmatige ontlasting, obstipatie, eetproblemen, plotselinge onzindelijkheid, slapeloosheid, bedplassen, jeuk aan de geslachtsdelen, hyperventilatie en braakneigingen. Neem ze serieus, zeker als ook sprake is van opmerkelijk, al dan niet seksueel getint, gedrag. Denk aan: hyperactief of hyperalert gedrag, woede-uitbarstingen, concentratieproblemen, regressie in de ontwikkeling, nachtmerries of somberheid. Ook als een kind een voor de leeftijd abnormaal grote kennis van seksualiteit heeft, is dat een teken aan de wand. Uit literatuuronderzoek blijkt dat een grote kennis over seksualiteit een van de duidelijkste signalen is voor misbruik. Buikpijnklachten 2 / 6
Totaalbeeld Gemiddeld worden in het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ), onderdeel van het UMC Utrecht, drie kinderen per week gezien die mogelijk seksueel misbruikt worden. Russel: Bij een vermoeden is de volgende stap helder: ik volg de Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld. Afhankelijk van de leeftijd van het kind overleg ik met de consultatiebureauarts of schoolarts, de huisarts en mijn collega s hier in het WKZ. Deze samenwerking tussen artsen is ontzettend belangrijk. Zo ontstaat een totaalbeeld. Is mijn vermoeden hierna nog steeds sterk, dan vraag ik, over het algemeen met medeweten van de ouders, advies bij Veilig Thuis en worden volgende stappen gezet. Buikpijnklachten 3 / 6
Open naar de ouders Het is altijd goed om, als een kind buikklachten blijft houden waar geen verklaring voor gevonden is, met de ouders te bespreken dat die klachten kunnen wijzen op seksueel misbruik. Maar hoe bespreek je zoiets? Kinderarts Russel: Ik ben voorzichtig, maar draai er zeker niet omheen. Sommige ouders wuiven de mogelijkheid weg, anderen zeggen er zelf ook aan gedacht te hebben. Volwassenen weten immers dat stress buikpijn veroorzaakt. Stel aan de ouders een vraag als: is het mogelijk dat je kind dit heeft meegemaakt? En laat tegenover het kind merken dat het met jou over eventueel misbruik kan praten, dat jij niet zo snel zult schrikken. Dat maakt het voor ouders én kind makkelijker om open te zijn. Seksueel misbruik vermoed je vaak bij een optelsom van klachten en signalen. Én, én, én Vertrouwensarts Judith Bosman is vertrouwensarts bij Veilig Thuis Kennemerland en het Multidisciplinair Centrum Kindermishandeling Kennemerland (MDCK). Als vertrouwensarts brengt ze advies uit bij vermoedens van seksueel misbruik. Niet alleen een kinderarts, ook een basisschooljuf kan contact met haar zoeken als een leerling signalen afgeeft die daarop kunnen duiden. Soms zijn die heel duidelijk. Bijvoorbeeld als een kind vaak piemels tekent, of zegt een geheimpje te hebben, namelijk dat papa elke zaterdag in bed komt liggen en rare dingen doet. Bosman: In zo n geval heb je een disclosure en lijkt het een vrij duidelijke zaak. Ik vraag zo n leerkracht om een officiële melding te maken en vervolgens pakken we het op en gaan ermee aan het werk. Het onderzoek richt zich op bevestigen of ontkrachten van vermoedens van kindermishandeling en het creëren van veiligheid. Afhankelijk van de conclusie wordt actie ondernomen, eventueel in samenwerking met de Raad voor de Kinderbescherming of de politie. Top-teen onderzoek Wanneer daar aanleiding voor is, laat Veilig Thuis het kind lichamelijk onderzoeken door het MDCK. Bij dat zogenaamde Top-Teen onderzoek wordt het onderzocht op sporen van misbruik en mishandeling. Bosman: Uiteraard bereiden we het kind daar goed op voor. We vertellen dat we beginnen bij het topje van het hoofd en eindigen bij het puntje van de tenen, en dat de billen dus óók aan de beurt komen. Maar zo n onderzoek geeft lang niet altijd uitsluitsel. Bosman: Als we niks opmerkelijks zien, zoals blauwe plekken op de bovenbenen of rode uitslag bij de genitaliën, wil dat níet zeggen dat er niks aan de hand is. Een kind laten meekijken naar porno, likken of betasten dat laat geen lichamelijke sporen achter. Bovendien: bij minder dan 5 procent van de misbruikte kinderen zijn fysieke verschijnselen aan de genitaliën zichtbaar, en áls ze er al zijn, verdwijnen ze vaak binnen 24 tot 48 uur na het seksuele contact. Uitgebreid literatuuronderzoek van het AMC heeft ook aangetoond dat geen enkel lichamelijk signaal een Buikpijnklachten 4 / 6
zekere factor is voor seksueel misbruik. Zulke signalen kunnen ook ontstaan door stress als gevolg van een verhuizing, pesterijen of een echtscheiding. Sterk vermoeden Het kan dus heel erg lastig zijn om zekerheid te krijgen over seksueel misbruik bij een kind. Onverklaarbare buikpijn is maar een van de mogelijke signalen. Het gaat altijd om een optelsom van klachten en je moet ook kijken naar de context van het gezinssysteem. Maar: de mogelijkheid van seksueel misbruik moet altijd in overweging worden genomen, benadrukt zowel Russel als Bosman. Wat te doen bij een vermoeden? Door bevindingen intern te delen met collega s en eventueel raad te vragen, bijvoorbeeld bij Veilig Thuis, kunnen signalen van seksueel misbruik objectiever worden geduid. Ook kan advies worden ingewonnen bij Centrum Seksueel Geweld, de Raad voor de Kinderbescherming, jeugdzorg en de politie. De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) heeft de Richtlijn Diagnostiek bij (een vermoeden van) seksueel misbruik bij kinderen' opgesteld. Ook de Vereniging Vertrouwensartsen inzake Kindermishandeling (VVAK) heeft een landelijke Richtlijn: Onderzoek bij Vermoeden van Seksueel Misbruik van kinderen. Meer informatie Lees ook het interview met professor kindergeneeskunde Martin Finkel over praten met kinderen die mogelijke seksueel misbruikt zijn. Reactie Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen: Volgens mijn onderzoek Op goede grond wordt 1 op de 3 kinderen voor zijn of haar achttiende jaar slachtoffer van een vorm van strafbaar seksueel misbruik. Gezien die aantallen zouden we eigenlijk veel alerter moeten zijn op signalen van seksueel misbruik. Zeker mensen die met een professionele blik naar kinderen kijken, zoals artsen en juffen en meesters, hebben hierin een verantwoordelijkheid. Gelukkig wordt de alertheid steeds meer gefaciliteerd en ingebed, onder andere door het gebruik van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Soms kan het voor professionals voelen alsof ze meteen naar de politie moeten stappen, maar dat is gelukkig niet zo, er zijn verschillende mogelijkheden tot overleg en tot het verzamelen van meer signalen die de drempel verlagen om iets met het eerste signaal te doen. Met die ontwikkeling ben ik heel tevreden. Buikpijnklachten 5 / 6
Buikpijnklachten 6 / 6