Structuurvisie Marum - kiezen voor kansen vastgesteld door de gemeenteraad op 1 maart 2010

P l e k v o o r i d e e ë n Structuurvisie Marum - kiezen voor kansen vastgesteld door de gemeenteraad op 1 maart 2010

Structuurvisie Marum - kiezen voor kansen Marum/ Assen 145.00.01.10.00.00 1 maart 2010

Inhoud 1.0 Inleiding 1.1 Aanleiding voor structuurvisie 07 2.0 Historie: wat was er 2.1 Het landschap 09 2.2 De mensen 11 2.3 De cultuur 13 3.0 Inventarisatie: wat is er nu 3.1 Economie en ruimte 15 3.2 Fysiek en infra 19 3.3 Sociaal maatschappelijk 21 4.0 Analyse: wat is sterk en wat vraagt aandacht 4.1 Werkwijze 23 4.2 Uitkomsten analyse 25 4.2.1 Rapportages 25 4.2.2 SWOT 27 4.2.3 Veldbezoek 29 4.2.4 Interviews met externen 29 4.2.5 Trendanalyse 33 4.2.6 Raadsdiscussie 35 4.2.7 Conclusies 37 5.0 Visie: waar willen we heen 5.1 Visie op Marum 39 5.2 Positionering 41 5.3 Projecten 43

1.0 Inleiding foto autosnelweg A7 Marum is een zelfbewuste gemeente die het goede biedt van het platteland met de voorzieningen van grote stedelijke kernen op korte afstand. De gemeente is gelegen in een fraai landschap en heeft als woongemeente haar plek op de kaart. Ook bedrijvigheid is sterk ontwikkeld nabij de snelweg A7, van moderne bedrijvigheid tot traditionele bedrijven in de landbouw en ambachtelijke bedrijven. De detailhandel is met de concentratie in het kader van het komplan Marum sterk in kracht toegenomen. Op het gebied van toerisme en recreatie is Marum vooral sterk in cultuurhistorie en kleinschalige voorzieningen. Deze structuurvisie is opgesteld als beleidskader voor de komende 10 tot 15 jaar. Hoe gaat Marum om met haar bestaande waarden. Welke waarden worden versterkt. Hoe worden kansen die er zijn verzilverd. Ook kiest de gemeente ervoor bepaalde sterke punten verder te ontwikkelen en zo haar eigen profiel te versterken. Leeswijzer De structuurvisie bestaat uit vier beschrijvende delen; hoofdstuk 2, wat was er, hoofdstuk 3, wat is er nu en hoofdstuk 4, wat is sterk en wat vraagt aandacht. In hoofdstuk 5 wordt de visie opgebouwd onder de titel, waar willen we heen. Marum heeft ervoor gekozen de visie te concretiseren naar een aantal sleutelprojecten. 7

Landschapstypen

2.0 Historie: wat was er kaart landschap 2.1 Het landschap Het landschap rond Marum, Nuis en Niebert en tussen Noordwijk en Boerakker is voornamelijk onderdeel van het coulissenlandschap van het Zuidelijk-Westerkwartier. Even over de grens met Friesland is het nationaal landschap Noordelijke Friesche Wouden gelegen dat bij Trimunt raakt aan de gemeente Marum. Dit type landschap wordt van oorsprong gekenmerkt door smalle langgerekte kavels die worden gescheiden door houtsingels. Op de lagere gronden ontbreken de houtsingels en is er sprake van een open landschapstype. In de gemeente Marum is dit type beekdallandschap gelegen rond het Oude Diep dat zelf een landschapselement is. Een vierde landschapstype wordt gevormd door de voormalige veengebieden in het zuiden van de gemeente. Dit landschap is ontstaan dankzij de vervening die zowel vanuit Leek als vanaf Friesland plaatsvond bij De Wilp en Jonkersvaart. Het landschap wordt gekenmerkt door de Jonkersvaart en de Wilpstervaart. De laatstgenoemde vaart is voor het grootste deel gedempt. Qua structuur is rond De Wilp een relatief gesloten landschap met houtsingels ontstaan, rond Jonkersvaart is er sprake van een open landschap. Het vijfde landschap is ontstaan toen de heide- en hoogveengebieden werden ontgonnen. Het gaat dan men name om het westelijk deel van de gemeente dat gelegen is rond de buurtschap De Haar. 9

Cultuurhistorie

kaart cultuurhistorie 2.2 De mensen De eerste bewoners die zich vestigden in de gemeente kozen voor een leefplek op de overgang tussen de hoge gronden en de lage gronden. Hierdoor ontstond de lintbebouwing die zich vanaf Tolbert via Niebert en Nuis uitstrekte tot Marum. De drager van dit bewoningslint was het Malijkse pad. Ook in Noordwijk en Lucaswolde vonden de eerste bewoners van het gebied een droge woonplek op de daar gelegen gast (hoger gelegen zandrug). Een tweede golf van bewoners trok tijdens de vervening vanuit Friesland het gemeentelijk grondgebied in. De Wilp werd de kern die hierdoor kon ontstaan. Ook vanaf de Groninger zijde werd door de aanleg van de Jonkersvaart voor de vervening een nieuw dorp gesticht. De jongste kern van de gemeente is Boerakker dat in de 20ste eeuw op een kruispunt van wegen ontstond. Marum heeft veel landschapstypen die allemaal een eigen historie hebben en allerlei cultuurverschillen hebben gegeven en nog geven. Het verleden heeft daarmee een zwaarder stempel op het heden dan zo eerst opvalt. Met de zandrug waarop Marum gebouwd is ongeveer als grens, is sprake van een ontgonnen veenlandschap in het zuiden waar veel armoede geheerst heeft. Generaties lang is gezwoegd en uiteindelijk beloond. Arbeiders kregen van de toenmalige afbrokkelende macht, kleine stukjes grond. Er is veel ambachtelijke bedrijvigheid in het gebied. Men is honkvast en trouw. Noordelijk van de zandrug is de occupatie uit noordelijk Groningen tot stand gekomen. Landbouw in relatie tot het beekdal. Het landschap is daardoor romantischer en fraaier. Nu treffen we daar veel nieuwe economie aan, instrumentenmakers, adviseurs, chirurgen, e.d. Boeren vormen hun bedrijven om of verkopen het. Mensen staan open voor nieuwigheid. 11

Karakterschets

kaart karakterschets 2.3 De cultuur Het bijzondere van de gemeente Marum is de cultuur die in verschillende periodes vorm kreeg. Het lint van Marum en de gast van Noordwijk zijn vooral vanaf de Groningse zijde en in een vroege periode bevolkt. Hier is sprake van een meer traditioneel ingestelde cultuur die zich identificeert met de Gronings- Westerkwartierse cultuur. Dit geldt eveneens voor de bevolking van Jonkersvaart en Boerakker. Het eerstgenoemde streekdorp is bevolkt door mensen die tijdens de vervening hier kwamen wonen. Dit gebied heeft daardoor een bevolking met een meer ondernemende aard. Boerakker kwam als laatste dorp van de gemeente op de kaart. De Wilp werd vanuit Friesland verveend. Hier is de bevolking duidelijk onderdeel van de Friesche cultuur. Men spreekt er ook Fries en heeft het ondernemende karakter van een pioniersvolk. Marum-West is ook te typeren als een overwegend Friestalige kern. Dit in tegenstelling tot het deel van Marum langs de Kruisweg dat in aansluiting op de lintbebouwing van Nuis en Niebert duidelijker Groningstalig is. 13

3.0 Inventarisatie: wat is er nu foto bedrijvigheid 3.1 Economie en ruimte Economie Marum kent een economie die enerzijds als ambachtelijk is te typeren maar anderzijds ook innovatief en hoogwaardige componenten kent. Met name in het buitengebied komen steeds vaker bedrijven voor die foot loose opereren in de kenniseconomie. In de linten is een grote variatie aan ambachtelijke bedrijven actief. Deze laten een beeld zien van een actieve streek waarbij overal bordjes te koop in de bermen staan. Naast het eigen profiel is er in de gemeente ook sprake van snelweggebonden bedrijven. Deze streken vanaf de jaren 60 en 70 neer langs de A7. De transportsector, distributiecentra en productiebedrijven hebben op de terreinen in de kern Marum, nabij de A7 de overhand. Ook de agrarische sector heeft in de gemeente een sterk profiel. Moderne bedrijven dragen bij aan het in stand houden van het landschap naast het productieproces. Toeristisch is Marum een gemeente die het vooral moet hebben van kleinschalige cultuurhistorische trekkers. Grootschalige recreatie bevindt zich buiten de gemeente rond Opende, Bakkeveen en in Leek en Roden. De detailhandel is in de gemeente Marum de afgelopen jaren sterk ontwikkeld. De vorming van een winkelconcentratie in de kern van Marum heeft gezorgd voor een toename in het aantal winkelbedrijven. In de overige kernen zijn op enkele winkels in de kern van De Wilp na vrijwel geen winkelvoorzieningen meer aanwezig. 15

foto kerk Noordwijk Ruimte De ruimtelijke structuur van de gemeente Marum wordt sterk bepaald door de oude ontwikkelingsas vredewold. Hierop liggen de kernen Niebert, Nuis en Marum en de buurtschap De Haar. Met de aanleg van de rijksweg 43, de huidige autosnelweg A7, ten noorden van deze dorpen, is het gebied aantrekkelijk geworden als vestigingsplaats. Met name de hoofdkern Marum is vanaf de jaren 70 sterk gegroeid. Het dorp dat eerder bestond uit twee kernen is zo aan elkaar gegroeid en vormt nu een plaats met meer dan 5600 inwoners. Ook Nuis en in mindere mate Niebert kregen vanaf de jaren 70 enkele uitbreidingen. De tweede kern van de gemeente is het dorp De Wilp dat gelegen is op de grens met de provincie Friesland. Ook hier werden vanaf de jaren 60 nieuwe woonbuurten gebouwd die het dorp lieten groeien tot de huidige 1600 inwoners. Ten oosten van De Wilp ligt verder het streekdorp Jonkersvaart dat nog een basisschool bezit. Ten noorden van de A7 ligt het Oude Diep en haar wijdse landschap. Noordwijk ten noorden en Boerakker ten zuiden van het Oude Diep vormen in het houtwallenlandschap twee levendige kleine dorpen. Tussen beide kernen ligt de buurtschap Lucaswolde dat geen kom heeft maar bestaat uit verspreid liggende bebouwing. 17

Huidige infrastructuur

Kaart Huidige infrastructuur 3.2 Fysiek en infra De belangrijkste drager qua infrastructuur is de autosnelweg A7. Binnen de gemeente zijn er drie op-en afritten op deze weg bij Boerakker, Marum en Trimunt. Parallel aan de autosnelweg loopt de verbinding tussen Tolbert en Marum welke een belangrijke dragende structuur vormt binnen de gemeente. Naar het noorden zijn er provinciale verbindingen naar Boerakker en Noordwijk en richting Surhuisterveen. Naar het zuiden zijn er wegen richting Frieschepalen, De Wilp en Jonkersvaart. In de recreatieve infrastructuur zijn vooral het pad over het tracé van de Drachtster tram en het Malijkse pad belangrijke hoofdstructuren. Deze paden verbinden attracties als het landgoed De Coendersborg in Nuis, het Iwema Steenhuis in Niebert, Trimunt en Strandheem met elkaar. De waterverbindingen hebben in de gemeente een puur afvoerende taak. Het Oude Diep is in het noorden van de gemeente belangrijk terwijl in het zuiden de Jonkersvaart en Wilpstervaart deze functie vervullen. Recreatief is het gebruik van beide waterlopen gering tot niet bestaand. 19

foto verzorgingstehuis De Hoorn, Marum 3.3 Sociaal maatschappelijk Sociaal Maatschappelijk De gemeente Marum wordt gekenmerkt door een hoge organisatiegraad en sterke sociale verbanden in de dorpen. Er is een rijk verenigingsleven en zelfs de kleinste kernen kennen meerdere clubs. Voor het dorp Marum is het ontbreken van een vereniging dorpsbelangen aanwijzing voor een minder sterke organisatiegraad. Ook is er geen dorpshuis maar fungeert MFC t Marheem als ontmoetingspunt. De kleinere dorpen hebben alle een eigen dorpshuis en een belangenvereniging. Andere maatschappelijke voorzieningen zijn de Openbare Bibliotheken in Marum en De Wilp. Zorg Marum heeft een traditionele opbouw in zorgvoorzieningen. Zelfstandige praktijken van huisartsen en therapeuten in Marum en De Wilp bieden basiszorg. Verder zijn er in de gemeente instellingen zoals een verzorgingstehuis en groepen voor gehandicaptenhuisvesting. Gespecialiseerde zorg wordt geboden in Drachten en Groningen. 21

4.0 Analyse: wat is sterk en wat vraagt aandacht foto centrum Marum 4.1 Werkwijze De structuurvisie start niet op een 0-situatie. Daarom is een aantal bronnen geraadpleegd om meer inzicht te krijgen in waar de gemeente heel goed in is en wat nadere aandacht vraagt. Die bronnen zijn: - Tal van rapporten die geschreven zijn over Marum en die gescreend zijn op zaken op structuurvisieniveau. - Er is een SWOT*-enquette rondgestuurd die beantwoord is door medewerkers van de gemeenten en externe betrokkenen. - Er is een veldbezoek geweest. - Er zijn interviews met 10 externe betrokkenen, inwoners van Marum, gehouden. - Er is een trendanalyse gemaakt en gekeken welke trends het Marum van nu in de kaart spelen. - Er is een brainstorm-bijeenkomst met raadsleden geweest. Navolgend wordt kort ingegaan op de uitkomsten. * SWOT = een sterkte-zwakte analyse; letterlijk: Strengths, Weaknesses, Opportunities, en Threats. 23

foto landschap Marum 4.2 Uitkomsten analyse 4.2.1 Rapportages Wat in de geraadpleegde rapporten duidelijk naar voren komt is dat Marum gekenmerkt wordt door een afwisselend landschap en reliëf. Dat microreliëf verklaart de occupatie van het gebied maar de leesbaarheid nu laat op plekken te wensen over. Toch overheerst de gaafheid van landschapsstructuren en wegen. De ligging van de gemeente is strategisch. Als grensgemeente tussen 3 provincies, gelegen tussen de grote kernen Drachten en Groningen, gelegen aan het landelijk hoofdwegennet en nabij grote nationaal gewaardeerde natuurlandschappen. Opmerkelijk is ook dat de klassieke strijd tussen natuur en landschap in milde vorm wordt gevoerd. Marum kent een sterke landbouwkundige structuur maar de schaalvergroting is door de kleinschaligheid van het landschap vanouds beperkt. Boeren hebben op veel plekken het bestaan verbreed naar landschapsbeheer en recreatie. De landbouw wordt niet als een bedreiging ervaren voor de ecologische en landschappelijke kwaliteiten van de gemeente. Er is een rijk en geschakeerd cultureel en sociaal leven maar hier komen wel grote verschillen in voor. De dorpen zuidelijk van de A7 kennen een sterkere dorpscultuur (nabuurschap) maar in de noordelijke linten is het minder sterk. De cultuur wordt niet als overheersend of verplichtend ervaren. Echte toeristische trekkers ontbreken in de gemeente. Potenties worden er wel gezien bij de omgeving van Trimunt. De kleinschalige recreatie (met name de routing in het gebied) wordt positief geoordeeld. Het algemene beeld is dat er weinig uitspringt in de gemeente maar dat er ook weinig mis is. De gemeente heeft geen eenduidige identiteit. De gemeente is gegroeid maar heeft haar landelijkheid ook weten te behouden. Als één van de weinige snelweggemeenten heeft Marum bijvoorbeeld nog een groene gordel tussen dorp en A-weg. 25

historie en cultuur werken waar je woont nul-energie gemeente voor alle leeftijden en waterrecreatie Imago Zelfbeeld zorglandschap landbouwgemeente winkel en boodschappendorp(en) recreatiegemeente uniek!

4.2.2 SWOT In figuur is de SWOT opgenomen. Hoe is deze tot stand gekomen? Aan de hand van een vragenlijst op 10 thema s hebben twee groepen scores ingevuld. Het invullen duurde niet meer dan 10 minuten. Het invullen is geen wetenschappelijke exercitie maar beoordeling op basis van een persoonlijk afweging (die niet nader bekend is) en gevoel. Toch is het opmerkelijk hoe consistent beide groepen in de beantwoording zijn geweest. De eerste groep was intern (ambtenaren en bestuurders) en leidde tot zelfbeeld. De tweede groep was extern (betrokken inwoners en ondernemers van Marum) en dat leidde tot imago. De lijnen kunnen geïnterpreteerd worden in de zin van overschatting, onderschatting en waar ze overeenkomen. Beide groepen zijn grotendeels eens over de kwaliteiten van de gemeente op het gebied historie en cultuur, de kansen voor een nul-energiegemeente, de kwaliteit als landbouwgemeente en de kansen voor alle leeftijdsgroepen. De gemeente onderschat de kansen op het gebied van de waterrecreatie, versterking als recreatiegemeente en werken waar je woont. Dat is opmerkelijk omdat de gemeente daar wel visie voor heeft. De gemeente overschat de kansen van het unieke karakter van de gemeente (identiteit), de kwaliteit van het winkel- en boodschappendorp(en) en het zorglandschap. Beide laatste punten vragen ook aandacht. Marum dorp heeft destijds een unieke facelift gehad van dorpscentrum naar subregionaal centrum. Er is nieuwe visie nodig voor de komende jaren. Ook zorg is een punt van aandacht. Er komen wel nieuwe gezinnen bij maar de gemiddelde leeftijd loopt op de komende jaren. Er is nieuwe visie op zorg en ouderen nodig (is een algemene trend). 27

foto boerderij in het buitengebied 4.2.3 Veldbezoek Een rondrit door de gemeente levert altijd aardige informatie op in de sfeer van indrukken. Als je rondrijdt in Marum valt op dat in het buitengebied en de linten, erg veel borden staan, het meeste ervan te koop. En dan niet de woning maar de handel. Je ziet wat de mensen als hobby of werk hebben. De erven zien er netjes maar bedrijvig uit. Ook de landbouwbedrijven lijken er ondanks de beperkingen van natuur en landschap, levenkrachtig uit te zien. Dwars door de gemeente loopt de A7. Naarmate je dichter bij de A7 komt, hebben mensen meer haast. Ze spoeden zich duidelijk naar één van de opritten toe of zijn bezig hun snelwegsnelheid te verlagen naar dorpse waarden. Het stille landschap dringt zich sterk op aan voorbijganger en het noopt tot aanpassing. Het is allesbehalve een zoutloos gebied. De kleinschalige economische kracht ligt dicht onder oppervlakte. Bewoners zijn zich bewust van subtiele cultuurverschillen en mijden het of passen zich erbij aan. 4.2.4 Interviews met externen Een paar hoofdlijnen. Opgemerkt wordt dat ieder dorp zijn eigen markante cultuur heeft behouden. De gemeente wordt als volgzaam ervaren en zou best meer lef mogen tonen in de regio om eigen kwaliteiten uit te werken. Marum moet zich zelf kunnen redden (de broek ophouden) en niet teveel van anderen afhankelijk maken. Samenwerking is goed op sterke punten maar het eigene moet wel zelfstandig worden uitgedragen. Er is behoefte aan visie en lijnen voor de toekomst, met name bij de ondernemers in de gemeente. De mensen vinden dat Marum jong moet blijven en daarmee in de woningbouw expliciet rekening moet houden. Boeren en burgers trekken gezamenlijk op en dat wordt ervaren als waardevol. Ondernemers krijgen over het algemeen ruimte ook al duren procedures erg lang. Er wordt beaamd dat in de gemeente sprake is van allerlei fijnmazige cultuur- en taalgrenzen die op de historie terug gaan en al eeuwen hardnekkig overleven. Niet alle dorpen kennen een sterke organisatiegraad voor wat betreft het verenigingsleven. Men 29

foto bedrijvigheid entree dorp Marum waardeert de rust in de gemeente maar vind ook dat er geld verdiend moet worden. men heeft het idee dat de krimp Marum niet hard raakt vanwege de ligging tussen grote steden. Er klinken ook waarschuwingen. Het karakter van het landelijk gebied staat onder druk (met name het coulisselandschap en de houtwallen). Er is geen zone voor landbouwgroeibedrijven en dat kan een knelpunt in de toekomst opleveren. Buitenstaanders vinden de entree van Marum-dorp rommelig, alle opknaprondes ten spijt. Bezoekers hebben het gevoel over een bedrijventerrein binnen te komen en ook de ruimte rond de centrale rotonde oogt leeg en weinig leefzaam door de grote (meestal lege) parkeerterreinen. Het centrum van het dorp is alleen indirect bereikbaar. De cultuurhistorie zou nadrukkelijker voor het voetlicht moeten komen. De gemeente dient zich in te spannen om eigen bedrijven in alle opzichten te faciliteren. Al eerder werd gerept over te grote bescheidenheid. Zolang de gemeente zelfstandig is, moet zij nadrukkelijker haar eigen koers varen, niet wijken voor de provincie (die overigens ruimte moet geven voor eigen beleid) en sterker de identiteit van de gemeente uitdragen. Men ziet ook kansen. De ligging nabij grote toeristische trekkers (Appelscha, Lauwersmeergebied, de stad Groningen, strand Opeinde) bieden kansen voor netwerktoerisme. Verder is het cultuurtoerisme rond Trimunt te versterken door de resten van het oude klooster op te waarderen, de historie van de voormalig Duitse radarpost uit WO II op te waarderen en kan het herstel van de loop van het Oude Diep het kleinschalig vaartoerisme kansen geven (in samenhang met waterbeheer in de regio). Ook de natuurbrug noordelijk van de A7 die tot diep Groningen in gaat, is een verrassend soort nieuw landschap. In enkele jaren tijd zijn veel vogel- en plantensoorten weer terug gekomen. Een kans is tevens de centrumfunctie van Marum in een volgende fase van dynamiek te brengen. Ook de ligging aan het toekomstig spoor Groningen-Heerenveen biedt kansen. Marum moet de middelmaat ontstijgen door nadrukkelijker de eigen identiteit en kwaliteiten uit te dragen. Bijvoorbeeld: een groene snelweggemeente met ruimte voor ondernemerschap en wonen voor alle leeftijden. 31

foto trend historiserende nieuwbouw 4.2.5 Trendanalyse De samenleving verandert snel. Ook het denken over ruimte. Ruimtelijke veranderingen kunnen een samenleving beperken (veranderingen kunnen zo snel gaan dat de ruimte gaat belemmeren) terwijl ruimte altijd een neerslag is geweest van het handelen van die samenleving. Bij visieontwikkeling is gevoel voor maatschappelijke trends daarom van belang. We noemen er een paar die kansrijk zijn voor Marum: - De samenleving is mondig en wil invloed op beleid. Ze wil haar belang verwezenlijkt zien en wordt minder door politiek idealisme uitgedaagd. Het is boter bij de vis en het vertrouwen dat dat gebeurt, is gering geworden. De samenleving wil daarin ook zelf investeren. Als men een ontwikkeling ziet zitten, is het van belang op basis van gelijkwaardigheid uit te werken. Uiteindelijk staat de overheid ten dienste van de samenleving. - De samenleving is gevoelig voor nostalgie. Grootschaligheid en globalisme leidden tot ontheemdheid en gebrek aan intieme ruimtes. Oude landschappen en monumentale gebouwen doen het goed. Het dorpse leven is een overzichtelijk geheel en met name kinderen leren op een veilige manier hun eigen gang in te gaan. - Mensen houden er steeds meer van tegenstellingen te combineren. Een landschap met afwisseling of een dorp aan een snelweg wordt steeds minder beoordeeld als niet bij elkaar passend maar als interessante tegenstelling. - Bezit wordt door jongere generaties ingewisseld voor ervaring en beleving. De totale omgeving bij een huis telt mee. Afstand is daarbij geen probleem meer. Deze trends spelen in het voordeel van goed bereikbare dorpen op steenworp afstand van grotere steden. Een gemeente die daar slim op inspeelt behoeft geen duizenden nieuwe bewoners te trekken maar net die aantallen die de voorzieningen in stand houden en het gebied daarmee nieuw elan geeft. 33

foto Bosgebied Trimunt 4.2.6 Raadsdiscussie Met de raadsleden zijn de eerste resultaten van de analyse gedeeld en besproken. Ze zijn nog niet richtinggevend maar getoetst op kansrijkheid voor Marum. De volgende stellingen zijn daarbij besproken: - Moet Marum zich sterk recreatief gaan ontwikkelen? Er zijn zeker kansen voor recreatie maar op een beperkte schaal. De kern is de ontwikkeling van een interessant routenetwerk, de opwaardering van historische plekken (leesbaarheid) en de herpositionering van Trimunt, eventueel in relatie tot herstel van het Oude Diep (waterbeheer). - Moet Marum regionaal een eigen herkenbare koers volgen? Het provinciaal beleid geeft meer ruimte aan gemeenten. Samenwerking wordt zinvol geacht maar het sterker neerzetten van het Marumse wordt als een uitdaging gezien. De structuurvisie moet daarvoor aanknopingspunten bieden. - Marum is vooral een woongemeente. Grotendeels wordt dit ondersteund. Maar daarmee is Marum niet klaar. Het simpel uitgeven van nieuwe kavels is allang over. De totale aantrekkingskracht als woongemeente in relatie tot het voorzieningenniveau is een aandachtspunt. - Marum moet een eigen station aan de nieuwe spoorlijn krijgen. Deze ambitie wordt niet door iedereen gedeeld. Met de snelweg is bereikbaarheid geen primair probleem. Het zou meegenomen zijn voor hen die van het OV afhankelijk zijn maar ook daarvoor zijn er goede alternatieven (busvervoer). 35

foto oudste deel centrumplan Marum - Marum s eigen ondernemers moeten alle ruimte krijgen. De raad vindt ruimte voor ondernemerschap in vele vormen cruciaal. Samenwerking en het leveren van maatwerk is daarin een sleutelwoord. Zeker naar de eigen ondernemers is communicatie van groot belang. - Natuurontwikkeling primair, landbouw secundair. Hier ligt volgens de raad een tegenstelling die niet zo gevoeld wordt. De keuze is niet nodig omdat de landbouw zich proportioneel ontwikkeld. Tegelijkertijd is er een indrukwekkende hoeveelheid nieuwe natuur aangelegd. Het evenwicht zoeken is belangrijk. - Het winkelcentrum Marum-dorp heeft een nieuwe impuls nodig. Er wordt druk gesleuteld aan het centrumgebied i.v.m. parkeren en logistiek. Vernieuwing zal in samenwerking met de ondernemers moeten. Algemeen wordt van belang geacht dat Marum haar subregionale positie behoudt en liefst versterkt. 4.2.7 Conclusies Wat opvalt, is dat de mensen tevreden zijn met het wonen, werken en verblijven in Marum. Grote toeristische magneten liggen direct over de grens. Kansen liggen er voor een fijnmazig netwerk dat historie van de streek sterker verteld. Rond Trimunt zou meer kunnen (restanten klooster en bunkers). Veel koesteren de wensen om iets te doen met een vaarverbinding (in het kader van waterbeheer). Als de A7 toch op de kop gaat voor een spoorwegverbinding Heerenveen-Groningen, zou dat gebied in de lift kunnen. Het centrum van Marum is aan een optimaliseringslag toe. Er liggen meer kansen in de samenwerking overheid-markt. 37

Visiekaart

5.0 Visie: waar willen we heen visiekaart 5.1 Visie op Marum Marum is een gemeente gelegen in een aantrekkelijk landschap tussen de stedelijke kernen Drachten en Groningen. De gemeente heeft daardoor enerzijds een sterk landelijk profiel en anderzijds te maken met overloop uit de steden. Sterke punten zijn de ondernemendheid van de bevolking en de kansen die de ligging tussen stedelijke kernen biedt. Hier ligt echter ook de sterkste bedreiging, de ondernemendheid en groei kan leiden tot bedreigingen voor het fraaie landschap. Er zal met de voorliggende visie gewerkt worden aan de balans tussen landschap en natuur enerzijds en ontwikkelingen op het gebied van wonen, toerisme en werken anderzijds. Zo zal Marum ook richting het jaar 2020 haar karakter behouden en een levendige groene gemeente kunnen zijn tussen de kernen Drachten en Groningen. Ontwikkelingen qua wonen en werken zijn met name voorzien in aansluiting op de bestaande kernen waarbij de nadruk ligt op het dorp Marum. Om de kleine kernen levendig te houden zijn ook hier op een beperkte schaal ontwikkelingen voorzien. Met het project levendige linten kan ook in aansluiting op de kleine dorpen ontwikkeling plaatsvinden in de bestaande bebouwing. Toeristisch zet Marum in op netwerken tussen in de omgeving gelegen recreatiecentra en haar eigen cultuurhistorische trekpleisters. Ook biedt de driehoek Strandheem, Frieschepalen, Marum kansen voor ontwikkelingen op toeristisch gebied. In deze driehoek wordt ook het Oude Diep weer zichtbaar. 39

Regionale positionering

Kaart positionering 5.2 Positionering Marum maakt in deze visie een duidelijke keuze voor een eigen positie in de regio. Kleinschalige ontwikkelingen passen meer bij Marum dan grootschalige. Het ontwikkelen van het toerisme, ambachtelijke bedrijvigheid en detailhandel passen bij Marum. Grote snelweggebonden bedrijvigheid en uitgestrekte nieuwbouwwijken passen in deze visie niet. Alleen het dorp Marum kan nog een grotere groei doormaken. Door deze keuze te maken kiest Marum voor haar eigen kracht, een zelfbewuste plattelandsgemeente die haar sterke waarden (landschap en ondernemerschap) bewaakt en zich duurzaam ontwikkeld op een verantwoord tempo. Bij ontwikkeling gaat het dan ook meer om kwaliteit dan kwantiteit. Een ontwikkeling past alleen als het de kwaliteit van Marum en de andere dorpen versterkt. 41

I Bedrijvige linten II Leefbare dorpen III Sterk centrum

Kaart projecten 1 5.3 Projecten Kansen pakken en bestaande kwaliteiten versterken. Dit motto past bij de projecten waar Marum zich tussen nu en 2025 op zal richten. I Bedrijvige linten (Levendige linten) Bestaande linten als bijvoorbeeld Lucaswolde en Jonkersvaart zijn bij uitstek geschikt voor de ontwikkeling van ambachtelijke bedrijven in het buitengebied. Het terugtrekken van de landbouw maakt ruimte voor nieuwe bedrijfjes die passen op het platteland en de lokale economie en werkgelegenheid versterken. II Leefbare dorpen (Dorpen voor alle leeftijden) Het dorp Marum heeft door haar centrumfuncties en ligging aan de A7 een duidelijke aantrekkingskracht op forensen. Woningbouw kan met inachtneming van de landschappelijke waarden op een rustig tempo worden doorontwikkeld. De kleinere kernen zullen leefbaar blijven door ook hier ontwikkeling mogelijk te maken. Kleine uitbreidingsplannen en aandacht voor de plaats van senioren in deze dorpen zorgen voor behoud van de leefbaarheid. De dorpen blijven zo plaats bieden aan mensen van alle leeftijden. III Sterk centrum (consolidatie in de kern) Het dorp Marum is het brandpunt van de gemeente. De succesvolle ontwikkeling van het winkelhart kan nu worden uitgebouwd in een rustig tempo. Verbetering van het verblijfsklimaat, toevoegen van ontbrekende branches en het optimaliseren van de parkeergelegenheid kunnen ter hand worden genomen. Daarnaast zal ook de sociaalmaatschappelijke centrumfunctie kunnen worden uitgebouwd. Een multifunctionele accommodatie voor cultuur en ontmoeting completeert de centrumfunctie van het dorp Marum. 43

IV Netwerktoerisme

Kaart projecten 2 IV Netwerktoerisme Marum is gelegen tussen grotere toeristische trekpleisters als Strandheem in Opende, Dunedelle in Bakkeveen, het Ronostrand in Een en landgoed Nienoord in Leek. Door een schakel te gaan vormen tussen deze trekkers kan Marum zich op bescheiden wijze toertistisch gaan ontwikkelen. Cultuurhistorie, natuur en landschap zijn hierbij de aspecten die de gemeente Marum op de kaart kunnen zetten. Zo zijn de Coendersborg, Het Iwema Steenhuis, Trimunt en de middeleeuwse kerken van de dorpen parels in de ketting. Het netwerktoerisme zal met name tot stand komen door andere bewegwijzering aan te brengen en het bestaande (fiets)padennetwerk te completeren/intensiveren door nieuwe ontbrekende paden aan te leggen. In aansluiting op de routes door de gemeente kunnen kleine voorzieningen voor verblijfsrecreatie worden ontwikkeld. 45

V Landschapsontwikkeling

Kaart projecten 3 V Landschapsontwikkeling De aantrekkingskracht van de gemeente Marum wordt sterk bepaald door het landschap. Het gesloten coulisselandschap vormt een fraai contrast met de openheid van de loop van het Oude Diep. De ambitie om het Oude Diep ook ten zuiden van de A7 weer zichtbaar te maken is een van de belangrijkste ontwikkelingen op landschappelijk gebied. Ook het toerisme kan hierbij naast de natuurontwikkeling van profiteren. De ecologische verbindingen maken deel uit van het plan het Oude Diep weer zichtbaar te maken. Een andere ecologische verbinding is gelegen tussen Nuis en Jonkersvaart en draagt zorg voor een structuur tussen het Oude Diep, het landgoed Coendersborg en het in de gemeente Leek gelegen Nanninga s bosch. De gemeente Marum zal verder het behoud en herstel van houtwallen blijven ondersteunen. 47

visiekaart A3 (los bijgevoegd)

Colofon Opdrachtgever Gemeente Marum Contactpersoon Sije van Dijk Structuurvisie Peter Bügel Allard Wiersma BügelHajema Adviseurs Projectleiding BügelHajema Adviseurs Projectnummer 145.00.01.10.00.00