De waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie

De waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie Geschreven door: Lesley Huang en Pepijn Veldhuizen Vakken: Economie School en klas: Scholengemeenschap Were Di, vwo 6 Begeleider: De heer J. Smolders

Inhoudsopgave 1. Titel 1 2. Inhoudsopgave 2 3. Inleiding 3 4. Wat is de relatie tussen BBP en consumptie van energie in Nederland 4 4.1 Relatie tussen BBP en consumptie van energie in Nederland 4.2 Wat is versterkte broeikaseffect? 4.3 Welke stoffen versterken het broeikaseffect en wat zijn hiervan de gevolgen? 4.4 Hoeveelheid CO 2 in fossiele brandstoffen 4.5 Consumptie van energie 4.6 Vergelijking 5. Conclusie 10 6. Begrippenlijst 11 7. Bronnenlijst 12 2

Inleiding Wij zijn Lesley Huang en Pepijn Veldhuizen. We zitten in 6 vwo en hebben een profielwerkstuk gemaakt. Voor ons profielwerkstuk hebben we gewerkt voor het ministerie van infrastructuur en milieu vanuit de organisatie Worldschool. Daar werden verschillende onderwerpen aangeboden, uiteindelijk kozen we voor De waarde van het BBP. Hier moesten we nog een hoofdvraag bij formuleren. We wouden echt iets onderzoeken en we moesten het natuurlijk ook interessant vinden. Aangezien we allebei het vak economie interessant vinden en we iets over het milieu gingen doen hebben we een hoofdvraag gekozen die hierover gaat. Uiteindelijk zijn we tot de volgende hoofdvraag gekomen: Wat is de relatie tussen BBP en consumptie van energie in Nederland en wat zijn de gevolgen hiervan? We hebben hier deelvragen bij gemaakt om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden. Deze hebben we beantwoord door middel van literair onderzoek. 3

4. Wat is de relatie tussen BBP en consumptie van energie in Nederland? 4.1 Relatie tussen BBP en consumptie van energie in Nederland 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Grafiek 1 BBP in miljarden USD BBP in Nederland [1] 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 Consumptie van energie [2] - 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Grafiek 2 Consumptie van energie in Mtoe (= miljoen ton olie equivalent) Energie bestaat uit : Olie, Gas, Kolen, Nuceaire Energie, Waterkracht, Zonne-energie, Windenergie, Geothermisch, Biomassa en overige Als je kijkt naar het verloop van de grafiek van BBP in Nederland en Consumptie van energie, vertonen ze veel overeenkomsten. Grofweg kun je zien dat beide grafieken stijgend zijn tot ongeveer 1980. Vervolgens zijn de grafieken BBP in Nederland en 4

Consumptie van energie dalend om daarna stijgend te zijn tot de kredietcrisis uitbreekt in 2007. Hoe kun je verklaren dat het verloop van beide grafieken overeenkomsten vertoont? Om het BBP te laten stijgen, moet er geproduceerd worden, want BBP is gelijk aan productie [3]. Je zult wel begrijpen dat consumptie van energie noodzakelijk is om te produceren. Maar wat betekent het dat het BBP in Nederland procentueel meer is gestegen dan de consumptie van energie sinds 1965? Het BBP in Nederland is gegroeid van 21 miljard USD in 1965 naar 800,2 miljard USD in 2013, een stijging van 3710,5%. De consumptie van energie is gegroeid van 36,1 miljoen ton olie equivalent naar 86,8 miljoen ton olie equivalent, een stijging van 140,8%. 2 Consumptie van energie [2] / miljard BBP [1] 1,5 1 0,5 0 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Grafiek 3 BBP in USD Consumptie van energie in Mtoe (= miljoen ton olie equivalent) Energie bestaat uit : Olie, Gas, Kolen, Nuceaire Energie, Waterkracht, Zonne-energie, Windenergie, Geothermisch, Biomassa en overige Met de bovenstaande grafiek kun je concluderen dat: De consumptie van energie per miljard USD BBP is gedaald van ruim 1,7 miljoen ton olie equivalent per miljard BBP naar ruim 0,1 miljoen ton olie equivalent per miljard USD. Je kunt dus concluderen dat Nederland efficiënter omgaat met haar energie, ± 15,8 keer efficiënter. Dit geeft antwoord op de vraag wat het betekent dat het BBP in Nederland procentueel meer is gestegen dan de consumptie van energie sinds 1965. Dit zal constant blijven op korte termijn. Willen we namelijk nog efficiënter omgaan met ons energie, dan zullen we moeten innoveren en dit is niet te realiseren op korte termijn. De energieefficiëntie kan om verschillende redenen toegenomen zijn, we noemen er een paar op. Ten eerste zijn bedrijven efficiënter gaan werken met energie. Er is rond dit thema ook veel aandacht geweest, de overheid heeft er aandacht aan 5

besteed en dat heeft zijn uitwerking gehad. Ook is de secundaire sector in verhouding kleiner geworden en is de tertiaire sector in verhouding gegroeid. De tertiaire sector heeft een hogere productie per hoeveelheid energie dan de secundaire sector. Dat is logisch omdat er in de secundaire sector goederen worden geproduceerd en in de tertiaire diensten. Bovendien is de richtingscoëfficiënt het grootst tussen 1973 en 1974. Je kunt dus concluderen dat de efficiëntie het grootst is gestegen tussen 1973 en 1974. 4.2 Wat is versterkte broeikaseffect? [4][5][6] De temperatuur op aarde wordt grotendeels bepaald door de atmosfeer. Die bestaat uit een mengsel van gassen die zonnestraling en dus warmte doorlaten naar de aarde. De aarde straalt deze warmte ook weer uit, echter wordt deze uitstraling door sommige gassen in de atmosfeer tegengehouden. Die gassen houden de warmte vast, het zijn de zogenaamde broeikasgassen. Die broeikasgassen zijn goed, zonder hen zou de temperatuur op aarde te laag zijn. Het probleem is echter dat er steeds meer broeikasgassen in de atmosfeer komen. Hierdoor stijgt de temperatuur op aarde omdat er de atmosfeer meer warmte vasthoudt dan dat de aarde uitstraalt. Dit heet het versterkte broeikaseffect. 4.3 Welke stoffen versterken het broeikaseffect en wat zijn hiervan de gevolgen? [7][8][14] Er zijn een heleboel stoffen die het broeikaseffect versterken. Dit zijn broeikasgassen. De belangrijkste van deze stoffen zijn koolstofdioxide, methaan, en lachgas. Een andere is nog waterdamp, maar dit komt vooral extra in de atmosfeer als de aarde opwarmt. Dit is dus indirect. Koolstofdioxide, methaan en lachgas worden uitgestoten bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Koolstofdioxide wordt bijna alleen maar veroorzaakt door fossiele brandstoffen, methaan deels en lachgas ook deels. De ene stof veroorzaakt per molecuul meer klimaatverandering dan de andere. Dit wordt uitgedrukt in co2-equivalent. Koolstofdioxide heeft per definitie een co2 equivalent van 1. Methaan heeft 28, lachgas 265. Deze waarden zijn moeilijk te meten en dus klopt het niet helemaal. De gevolgen van het versterkt broeikaseffect zijn ernstig. Het aantal overstromingen zal toenemen, er zal minder landbouwgrond beschikbaar zijn en honderden miljoenen mensen zullen moeilijker aan zoet water kunnen komen. Verder zullen ecosystemen uit balans raken en zullen er dus dieren uitsterven en meer bosbranden uitbreken. Kusten zullen sneller beschadigd raken en ziektes kunnen zich door de warmte makkelijker verspreiden. 6

4.4 Hoeveelheid CO 2 in fossiele brandstoffen [9] Zoals je ziet in de tabel hieronder zit er het meeste CO 2 per ton olie equivalent in kolen, dan heb je olie en daarna gas. Energietype Ton CO 2 /ton olie equivalent Olie 3,07 Gas 2,35 Kolen 3,96 Tabel 1 4.5 Consumptie van energie Kijken we naar hoe de consumptie van energie is opgebouwd, dan levert dat de volgende grafiek en tabel op: 120,0 100,0 Consumptie van energie [2] Geothermal, Biomass and Other Wind 80,0 60,0 40,0 20,0 - Solar Hydroelectricity Nuclear Energy Coal Gas Oil Grafiek 4 Consumptie van energie in Mtoe (= miljoen ton olie equivalent) Cumulatie van Olie, Gas, Kolen, Nuceaire Energie, Waterkracht, Zonne-energie, Windenergie, Geothermisch, Biomassa en overige van een jaar geeft de totale consumptie van energie van dat jaar. 7

Aandeel (%) in de totale consumptie van energie [2] 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2013 Oil 70,1 64,5 49,6 52,4 42,0 46,8 46,3 49,0 52,1 47,8 47,7 Gas 3,6 26,9 45,4 40,9 46,7 40,2 41,4 40,3 36,8 40,8 38,5 Coal 26,3 8,5 3,6 5,3 9,9 11,5 10,8 9,1 8,5 7,9 9,6 Nuclear Energy 0,0 0,2 1,0 1,2 1,3 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 0,7 Hydroelectricity 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Solar 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 Wind 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,9 1,5 Geothermal, 0,0 0,0 0,3 0,3 0,1 0,2 0,3 0,5 1,2 1,7 2,0 Biomass and Other Tabel 2 In sommige gevallen geeft cumulatie minder of meer dan 100%. Dit komt doordat het getal na de berekening is afgerond op één decimaal. Met de bovenstaande grafiek en tabel kun je concluderen dat: Het aandeel van Oil en Coal in de totale consumptie van energie is gedaald. Het grootste deel is vervangen door Gas. Dit is een positieve ontwikkeling, want de emissie van stoffen die het broeikaseffect versterken is minder bij consumptie van Gas dan bij consumptie van dezelfde hoeveelheid Oil en Coal ; Wat opvalt is dat het aandeel van Hydroelectricity in de totale consumptie van energie nog steeds 0% is in 2010; Verder is het aandeel van Nuclear Energy, Wind en Geothermal, Biomass and Other gestegen sinds 1965. Het aandeel van energietypen, die geen stoffen uitstoten die het broeikaseffect versterken, is momenteel 4,2% van de totale consumptie van energie; Wederom zijn de aandelen in de totale consumptie van energie op korte termijn constant. Willen we overstappen op energietypen die geen stoffen uitstoten die het broeikaseffect versterken, dan zullen we moeten innoveren en investeren in bijvoorbeeld zonnepanelen. Ook dit is niet te realiseren op korte termijn. Feit is wel dat de totale consumptie van energie van Nederland voor 95,8% bestaat uit de fossiele brandstoffen Oil, Gas en Coal. Ook is de totale consumptie van Oil, Gas, en Coal gestegen van 36,1 miljoen ton olie equivalent in 1965 naar 92,7 miljoen ton olie equivalent in 2010, een stijging van 156,8%! Dat betekent eveneens dat de emissie van CO 2 sinds het jaar 1965 moet zijn gestegen. Onderstaande grafiek ondersteunt dat. 8

300,0 Carbon Dioxide Emissions [2] 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0-1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 Grafiek 5 Koolstofdioxide uitstoot in miljoen ton CO 2 4.6 Vergelijking Nederland Wereld Consumptie van energie [2] / 0,108 0,169 miljard BBP [1] Aandeel olie, gas en kolen in totale consumptie van energie [2] 95,8% 86,0% CO 2 -uitstoot [2] / miljard BBP [1] 0,298 0,466 Tabel 3 Vergelijking op basis van cijfers in 2013 Consumptie van energie in Mtoe (= miljoen ton olie equivalent) BBP in USD Koolstofdioxide-uitsoot in Mtoe (= miljoen ton olie equivalent) Zoals je kunt zien is Nederland aanzienlijk efficiënter dan het gemiddelde van de rest van de wereld. Wat opvalt is dat het aandeel van olie, gas en kolen in de totale consumptie van energie van Nederland veel groter is dan het gemiddelde van de rest van de wereld hoewel de CO 2 -uitstoot per miljard BBP van Nederland kleiner is dan het gemiddelde van de rest van de wereld. De veel meer schadelijke stoffen bevattende kolen spelen een veel prominentere rol in de totale consumptie van energie van de wereld (30,2%) dan in Nederland (9,6%) daardoor is dus ook de CO 2 -uitstoot per miljard BBP van de wereld groter. 9

5. Conclusie en advies Het verband tussen BBP in Nederland en consumptie van energie is positief, omdat consumptie van energie zal stijgen wanneer het BBP stijgt. Bovendien zijn er positieve ontwikkelingen voltrokken door de jaren heen. Zo is Nederland efficiënter omgegaan met haar energie, het aandeel van gas in de consumptie van energie ten koste van de meer vervuilende olie en kolen. Ook doet Nederland het niet slecht vergeleken met de rest van de wereld. Het Centraal Planbureau (CPB) rekent dit jaar op meer economische groei dan eerder verwacht. In de nieuwste ramingen groeit de economie dit jaar met 1,7 procent en volgend jaar met 1,8 procent [10]. Omdat consumptie van energie per miljard BBP en opbouw van consumptie van energie constant zijn op korte termijn, zal ook ons consumptie van energie met 1,7 procent dit jaar en volgend jaar met 1,8 procent toenemen waarvan 95,8% uit olie, gas en kolen. De koolstofdioxide-uitstoot zal dus stijgen op basis van de groei van de economie. Ons adviezen zijn innovatie stimuleren, het gebruik van kolen verder verminderen in Nederland en misschien kernenergie. Innovatie stimuleren lijkt ons een goed idee omdat er nog geen oplossingen zijn die het wereldwijde probleem snel en goed oplossen en dus lijkt het ons nuttig om daar onderzoek naar te doen. Kolen verminderen in Nederland omdat kolen het meest vervuilend zijn en dit dus op korte termijn al effect kan hebben. Kernenergie omdat dit zonder het klimaat te beïnvloeden veel energie levert, wij hebben echter niet gekeken naar de nadelen van kernenergie en die zijn er ongetwijfeld 10

6. Begrippenlijst Wat is BBP? [11] Omschrijving Het bruto binnenlands product (bbp) geldt als de belangrijkste graadmeter voor de economische ontwikkeling in ons land. De economische groei wordt namelijk afgemeten aan de volume-ontwikkeling van het bbp. Dit is de som van de in het binnenland gevormde toegevoegde waarde. Overige informatie De toegevoegde waarde is gelijk aan de waarde van de productie minus de waarde van het verbruik. Het gaat hier dus om de waarde die aan de in het productieproces aangewende goederen en/of diensten wordt toegevoegd. Tot het verbruik behoren niet de diensten van ingezette arbeid en kapitaal. De toegevoegde waarde kan gewaardeerd worden tegen basisprijzen en tegen marktprijzen. Als de indirecte belastingen en subsidies (met uitzondering van de niet-productgebonden belastingen en subsidies) geen onderdeel uitmaken van de toegevoegde waarde spreken we van de toegevoegde waarde tegen basisprijzen. Wanneer de indirecte belastingen en subsidies wel onderdeel zijn van de toegevoegde waarde spreken we van de toegevoegde waarde tegen marktprijzen. De term bruto geeft aan dat ook de afschrijvingen in de toegevoegde waarde, dus ook in het bruto binnenlands product, zijn opgenomen. Wat is Mtoe? [12] Er zijn verschillende definities in de literatuur van een ton olie equivalent (toe). In OECD (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) / IEA (Internationaal Energieagentschap) publicaties is het gelijk aan 10.0 kcal (kilocalorie), terwijl in ander publicaties het gelijk is aan 10,7 x 10 6 kcal (kilocalorie)(thermochermisch). Deze keuzes corresponderen respectievelijk met: 1 toe (ton olie equivalent) = 1,00 x 10 10 cal (calorie) = 41.868 GJ (gigajoule) = 39.68 MBtu (Million Britisch thermal unit) en 1 toe (ton olie equivalent) = 1,07 x 10 10 cal (calorie) (thermochemisch) = 44.769 GJ (gigajoule) = 42.46 (Million Britisch thermal unit). In OECD (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) / IEA (Internationaal Energieagentschap) tabellen, de miljoen ton olie equivalent (Mtoe), is gelijk aan 4.1868 x 10 16 J (joule), worden deze tabellen gebruikt als de algemene eenheid om de energie inhoud van alle brandstoffen te beschrijven. Wat zijn fossiele brandstoffen? [13] Aardgas, steenkool, aardolie en daarvan afgeleide producten. 11

7. Bronnenlijst 1. Wereldbank, (2015). GDP (Current US$). http://data.worldbank.org/indicator/ny.gdp.mktp.cd 2. BP, (2014). BP Statistical Review or Wolrd Energy June 2014 3. LWEO, (2013). Hoofdstuk 3 Inkomen hoe verdien je dat. https://www.lweoplus.nl/loadpdf.aspx?aid=0613b0c0-28dc-4786-b7e8-b0a986932a8e.pdf 4. Rijksoverheid. Wat is het broeikaseffect en wat zijn broeikasgassen?. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/vraag-en-antwoord/wat-is-hetbroeikaseffect-en-wat-zijn-broeikasgassen.html 5. KNMI. Klimaatverandering en Broeikaseffect. http://www.knmi.nl/klimaatverandering_en_broeikaseffect/ 6. Jolanda te Lindert en Piet Mooren, (2005). Biologie Voor Jou. Den Bosch: Malmberg 7. Lenntech. Broeikasgassen. http://www.lenntech.nl/broeikaseffect/broeikasgassen.htm 8. Milieuloket. Klimaatverandering, http://www.milieuloket.nl/9353000/1/j9vvhurbs7rzkq9/vhurdyxq5fv8 9. BP, (2014). BP Statistical Review or Wolrd Energy June 2014 10. NOS, (2015).CPB: economie trekt verder aan. http://nos.nl/artikel/2022809-cpb-economietrekt-verder-aan.html 11. CBS. Bbp. http://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/dossiers/conjunctuur/publicaties/conjunctuurbericht/inhoud/conjunctuurkl ok/toelichtingen/ck-10.htm 12. American Physical Society. Energy Units. http://www.aps.org/policy/reports/popareports/energy/units.cfm 13. Centraal bureau voor de statistiek. Fossiele brandstoffen. http://www.cbs.nl/nl- NL/menu/methoden/toelichtingen/alfabet/f/fossiele-brandstoffen.htm 14. Platform communication on climate change. Het IPCC-rapport en de betekenis voor Nederland. http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=0&j=0&k=0&p=0&itemid=732 12