Verwachting voor week 46 Verwachtingen week 46 Spot Frontmaanden Lange Termijn Power NL Power BE Power DE Gas TTF Crude Oil Coal Emissierechten Weer & temperatuur Macro economisch Bullish Neutraal Bearish 1
Power NL Power Spot NL, gelijke prijzen verwacht De gemiddelde day-aheadprijs realiseerde afgelopen week hoger dan de week ervoor: 46.25 in de afgelopen week tegen 41.48 in de week daar voorafgaand. De gemiddelde novembererrealisatie ligt op 44.80 voor base en 54.19 voor piek. De laatste settlement van het Nov-17-contract was 44.20/54.30 /MWh voor basis/piek. November zit daarmee vlot op het niveau van de realisatie. De reden daarvoor ligt in de afgelopen, vrij frisse, week. De hogere vraag werd gecombineerd met een bescheiden zon- en windaanbod, wat de Nederlandse spot op woensdag zelfs hoog maakte. Toen op donderdag de wind opstak werd een erg lage spot gerealiseerd. Het weekeinde realiseerde vrij duur door een stroomomleiding vanuit Frankrijk en het wegvallen van de Maasvlakte-centrale. Ook de komende week worden ongeveer dezelfde prijzen verwacht, zij het iets minder volatiel. Toch kan door een mager aanbod wind en zon halverwege de week weer een vrij dure dag optreden en komt de Maasvlaktecentrale pas vrijdag weer terug. Ook de Rijnmondcentrale levert vanaf dinsdag slechts op halve kracht. Tegen Power NL (APX), Day Ahead Base Peak 31-okt 38.48 41.09 1-nov 39.17 44.03 2-nov 43.20 49.54 3-nov 49.48 59.79 4-nov 39.69 5-nov 38.48 6-nov 47.04 56.67 7-nov 46.15 54.83 8-nov 60.56 78.83 9-nov 40.12 43.24 10-nov 41.17 44.48 11-nov 44.59 12-nov 44.13 13-nov 48.57 56.31 Gemiddelde Nov: 44.80 het einde van de week daalt de temperatuur, maar neemt de wind weer wat toe. Dan moeten de prijzen iets kunnen dalen, vooral in de piekuren. De avonduren zijn nu vrij gevoelig voor krapte en realiseren soms flink hoger dan de overige uren. Het spotmodel komt voor deze week uit op 45.60 voor base en 57.80 voor piek. 2
Power NL Power NL-forwards, lagere prijzen verwacht De hogere steenkoolprijzen van de laatste tijd lijken ietwat te stagneren rond het niveau van 86 $/Mt. De gasprijs is de laatste weken zodanig opgelopen dat daar enige correctie verwacht mag worden. Dit kan ook doorwerken in een goedkopere opwekking van stroom in de gascentrales. Dit kan, naast het neutrale kolenbeeld, een dempend effect geven op de powerfutures in Nederland op de langere termijn. De spark spread is ook 2 / MWh verslechterd. De meeste stijging in de futures zat dan ook op de kortere termijn en deze had andere redenen zoals kouder weer, en een mager aanbod van Franse kerncentrales. De afgelopen week toonde namelijk weer aan dat APX gevoelig kan zijn voor erg hoge prijzen onder ongunstige omstandigheden. Voor de contracten op kortere termijn - komende winter - geldt dat dat beeld waarschijnlijk gelijk blijft. Power NL 10-11-2017 03-11-2017 dec-17 45.90 1.29 44.61 jan-18 47.10 0.58 46.52 feb-18 46.05 1.33 44.72 Q1-18 45.00 0.91 44.09 Q2-18 39.70 0.33 39.37 Q3-18 38.00 0.36 37.64 Q4-18 42.00 0.42 41.58 Cal-18 41.16 0.50 40.66 Cal-19 38.53-0.10 38.63 Cal-20 39.98 0.08 39.90 3
Power BE Power BE Spot, lagere prijzen verwacht De Belgische spotprijzen gingen de afgelopen week de hoogte in. Het gemiddelde kwam uiteindelijk uit op 78.52 /MWh. De week ervoor lag het gemiddelde op 54.81 /MWh. De krapte op de Belgische en Franse markt verergerde toen Franse kerncentrales juist minder leverden in plaats van meer, juist in een vrij koude week zonder al te veel wind. Belgisch gas was ook tijdelijk een paar honderd MW minder beschikbaar. Tenslotte waren er de afgelopen week nauwelijks feestdagen omdat de Dag van de Wapenstilstand juist op een zaterdag viel. De enorm hoge prijzen - sommige uren leverden op 300 euro - leveren nu al een maandgemiddelde op van 66.97. De settlement van Nov-17 is echter maar 63.25. De komende week worden de prijzen wel iets lager verwacht, ook al blijft de Franse vraag hoog. De Franse hydro kruipt namelijk wel langzaam uit het dal en de levering van Franse kerncentrales lijkt 2-3 GW hoger te liggen dan de afgelopen week. De kans op extreem hoge pieken lijkt dan ook iets kleiner dan de afgelopen week. In België zelf is het halverwege de week tijdelijk duidelijk warmer, vooral in de nacht. Power BE (Belpex), Day Ahead Base Peak 31-okt 69.29 80.63 1-nov 45.11 49.09 2-nov 63.58 74.51 3-nov 62.60 66.88 4-nov 41.89 5-nov 41.28 6-nov 67.86 78.45 7-nov 70.68 78.41 8-nov 92.77 117.94 9-nov 122.61 164.26 10-nov 79.18 94.08 11-nov 70.01 12-nov 46.53 13-nov 66.47 81.75 Gemiddelde Nov: 66.97 Dit alles betekent niet dat de prijzen ver weg zullen zakken. Eigen nucleaire levering blijft namelijk 4 GW omdat Doel 3 en Tihange 1 nog steeds buiten bedrijf zijn. wer BE 4
Power BE Power BE-Forwards, gelijke prijzen verwacht De Belgische forwards hebben op de meest nabije contracten de weg naar boven duidelijk gevonden. De reden daarvan lijkt te liggen in winterkrapte, door een mager aanbod aan Franse kerncentrales en een vrij koud weerbeeld. Ook de afgelopen week kwam er weinig positief nieuws uit Frankrijk en dit drukte de prijs. Voor de komende week kan de druk op de contracten voor de wintermaanden wellicht iets verlicht worden. Het Franse aanbod wordt namelijk iets hoger verwacht, zowel qua hydro als nucleair. In België komt Tihange 1 een week eerder terug. Op de lange termijn kan een iets lagere prijs verwacht worden, en de reden daarvan ligt in de gasprijs. Deze is de afgelopen weken stevig gestegen waardoor het draaien van de gascentrales Power BE 10-11-2017 03-11-2017 dec-17 58.50 3.00 55.50 jan-18 57.15 2.79 54.36 feb-18 53.45 0.69 52.76 Q1-18 51.21 0.95 50.26 Q2-18 36.15 0.15 36.00 Q3-18 34.20-0.27 34.47 Q4-18 44.43 0.29 44.14 Cal-18 41.46 0.28 41.18 Cal-19 38.92 0.17 38.75 Cal-20 39.92 0.19 39.73 flink duurder is geworden. Op dit vlak wordt een zekere prijscorrectie verwacht. Ook de olieprijs lijkt even pas op de plaats te maken. Het begin en einde van de curve laten zo een tegengesteld beeld zien. Samen moet dit een min of meer neutraal totaalbeeld opleveren. 5
Gas TTF Gas Spot TTF, lagere prijzen verwacht Het TTF-weekgemiddelde maakte afgelopen week een forse stijging door naar 19.054 /MWh. De week ervoor realiseerde op een gemiddelde van 17.763 /MWh. Voor Nov-17 ligt het gemiddelde op dit moment op een prijs van 18.67 /MWh, tegen een laatste settlement van het Nov-17-contract van 17.612 /MWh. In schril contrast met de fors te warm verlopen oktober was afgelopen week wel een periode met warmtevraag die ertoe doet. Samen met weinig aanbod vanuit LNG, door de hoge spotprijzen op de globale LNG-markt, zorgde dit voor veel steun aan de TTFspotprijzen. Dat de prijsstijging ruim boven de 1 /MWh noteerde, had waarschijnlijk niemand zien aankomen. Met de huidige LNG-prijzen ligt het plafond echter nog wel veel hoger, op ruim 27.7 /MWh. Deze week zorgt de aanvoer van vrij warme vochtige lucht voor relatief hoge temperaturen. We denken dat de prijzen hierdoor weer wat kunnen dalen. Niet alleen vanwege hogere temperaturen, maar ook doordat technisch gezien een correctie na zo n grote stijging goed mogelijk is. Gas TTF (LEBA) End of day 31-okt 17.55 1-nov 17.81 2-nov 18.12 3-nov 18.25 4-nov 17.80 5-nov 17.80 6-nov 18.09 7-nov 18.77 8-nov 19.17 9-nov 19.24 10-nov 19.44 11-nov 19.34 12-nov 19.34 13-nov 19.52 Gemiddeld Nov: 18.67 6
Gas TTF Gas TTF-forwards, lagere prijzen verwacht Gas TTF 10-11-2017 03-11-2017 dec-17 19.633 1.418 18.215 jan-18 19.746 1.435 18.311 feb-18 19.746 1.432 18.314 Al een paar maanden waren de gasprijzen relatief zwak. Sterke kolenprijzen zorgden wel voor wat hogere gasprijzen, maar het effect was zwak. De spark spread steeg hierdoor naar lang niet geziene niveaus. Afgelopen week vond echter definitief een uitbraak plaats, waardoor de spark spread in korte tijd 2 /MWh daalde nadat het gas ruim een euro steeg in het Cal-contract en nog fors hoger in de frontmaanden. De eerste kou en daarmee samenhangende warmtevraag zorgden voor deze sterke gasmarkt. Tegelijkertijd voelt de Europese markt al de gevolgen van de hoge LNG-prijzen. Er komt daadwerkelijk minder LNG naar Europa. De spotmarkt voor LNG wordt leeggekocht door Chinezen. De gasvraag daar is te laag ingeschat nadat miljoenen huishoudens het afgelopen jaar op het gasnetwerk zijn aangesloten. De spotprijs handelt hierdoor ver boven de oliegeïndexeerde Q1-18 Q2-18 Q3-18 Q4-18 Cal-18 Cal-19 Cal-20 Cal-21 Cal-22 19.650 17.835 17.446 18.763 18.418 17.944 17.572 17.302 17.125 1.425 1.107 1.018 1.023 1.142 0.965 0.888 0.759 0.727 18.225 16.728 16.428 17.740 17.276 16.979 16.684 16.543 16.398 gasprijs, ondanks een stijging van de olieprijs zelf. Toch is het allemaal wat te hard gegaan en denken we dat een correctie zal volgen. 7
Overige producten Power DE (PHELIX) In Duitsland lijken de prijzen beïnvloed te worden door tegengestelde factoren. De gasprijs kan mogelijk iets dalen na weken van stijging - mogelijk door minder koud weer, of winstnemingen), terwijl de steenkool- en olieprijs de komende week min of meer gelijk verwacht worden aan de huidige week. Tenslotte ligt een nieuw voorstel op tafel bij de coalitieonderhandelingen. Volgens dit voorstel wordt de CO2-uitstoot van centrales belast met een CO2- taks. Dit zou juist wat steun kunnen geven. Per saldo wordt daarom weinig verandering verwacht. Kolen (API2) De API2-kolenprijs is afgelopen week hoger gesloten op een prijs van 86.45 $/Mt, tegen een vorige settlement van 85.55 $/Mt. Niet in Australië, maar in Zuid-Afrika worden deze keer voorbereidingen getroffen voor een grootschalige staking die zal plaatsvinden op 19 november. De betreffende bedrijven hebben ruim 14.000 actieve werknemers in kolenmijnen. Stakingen in Zuid-Afrika kunnen erg uit de hand lopen. De staking in Marikana is daar een voorbeeld van. De vrachtprijzen zijn door een gedaalde vraag uit Azië wat onder het recente maximum gezakt. De vraag in Azië is gedaald door gunstigere voorraden aan kolen. Problemen aan de aanbodkant zullen daarom een minder drastisch effect hebben op de prijs. De verwachte prijsbeweging is daarom neutraal. 8
Overige producten Crude Oil, Brent Het Brent-frontmaandcontract sloot afgelopen week op een prijs van 63.52 $/vat, tegen vorige week 62.07 $/vat. Een golf van arrestaties in Saudi- Arabië gedurende het weekend, waarbij een groot aantal hoge functionarissen en prinsen werden gearresteerd wegens verdenking van betrokkenheid bij corruptie zorgde afgelopen maandag voor een sterke opening van de oliemarkt. Het lijkt erop dat de arrestaties het gevolg zijn van een soort machtsstrijd binnen het koninkrijk. Een risicopremie op de olieprijs is daarom de voornaamste reden voor een hogere settlement. De Amerikaanse oliemarkt liet daarentegen bearishe cijfers zien. Zo zijn de olievoorraden tegen de verwachtingen in toegenomen en is de Amerikaanse olieproductie naar een all-time high gestegen. Afgezien van maandag verliep de rest van de week vrij neutraal. Dat patroon zal deze week naar onze verwachting worden voortgezet. Crude Oil, WTI Het WTI Nov-17-contract is vorige week gestegen. De frontmaand sloot vrijdag op $56.74/bbl tegenover $55.64/bbl de week daarvoor. Het nieuwe maximum in de olieprijs van de afgelopen 2,5 jaar zorgt ook voor een heropleving van de schalieproductie in de VS. Deze bereikte afgelopen week een niveau van 9.62 miljoen vaten per dag, zo n 10.000 vaten per dag boven het voorgaande record in 2015. Hetzelfde patroon is nog niet terug te zien in de rig count van Baker Hughes. Twee weken geleden nam de rig count nog af ondanks de hoge prijzen, maar afgelopen week vond juist weer een grote stijging plaats naar 738 actieve schalieplatforms (record dit jaar is 768). De rigs zijn dus of efficiënter/actiever geworden of er is sprake van een stijging van conventionele olieproductie. De stijgende productie voedt wel weer het bearishe sentiment. 9
Overige producten Emissierechten De stijging van de EUA-prijs in aanloop naar de laatste trialoog en de uiteindelijke dalende correctie waren een klassiek voorbeeld van buy the rumour, sell te fact. De dagen voor de trialoog werden tevergeefs verwoede pogingen gedaan de prijs boven de 8 /ton te krijgen. Toen de deal er uiteindelijk kwam en de volgende ochtend de markt kort hoger opende, stond de prijs in de middag alweer een stuk lager. De correctie zette de rest van de week door en dreef de prijs tot ver onder de 7.5 /ton. Uiteindelijk werd vrijdag gesloten op 7.4 /ton. Belangrijke hervormingen in de EU-ETS zijn het verhogen van de lineaire reductiefactor van 1.74% naar 2.2% (jaarlijkse verlaging van het aantal beschikbare emissiecertificaten) en het verdubbelen van de market stability reserve naar 24% van het overschot gedurende de eerste vijf jaar na 2020. Een tegenvaller was de verruiming van vrije allocatie van EUA s aan kolencentrales. Met name Oost-Europese landen streden hiervoor. Op de lange termijn zijn de veranderingen bullish, maar er ligt nog wel gevaar op de loer van nationale initiatieven van met name West-Europese landen. Zo wordt er in Duitsland nu opnieuw gesproken over een additionele CO2-taks i.p.v. een coal-exit. De correctie is echter wel hard gegaan en kan wat koopinteresse wekken. De markt is echter verdeeld en daarom verwachten we een neutrale prijsbeweging. 10
Dark & Spark Spreads De Clean Spark Spread (CSS) en de Clean Dark Spread (CDS) zijn een manier om de winstgevendheid van gas- en kolengestookte elektriciteitscentrales weer te geven. De onderstaande figuren geven de forwardspreads van Nederland en Duitsland weer. De gemiddelde efficiëntie van de centrale is gezet op 53% voor een gascentrale en op 39% voor een gemiddelde kolencentrale in Duitsland en op 44% voor een gemiddelde kolencentrale in Nederland. De emissiefactor voor gas is 0.187 en voor kolen is het 0.34. De calorische waarde van kolen is 25.12 MJ/kg. De wisselkoers euro/dollar is voor vandaag $1 = 0.859. De spreads zijn berekend met de Duitse en Nederlandse Cal 18-powerfuture (ICE-Endex en EEX), TTF en NCG-gas (ICE-Endex), API2-coalforwards (EEX) en EUA s (ICE-ECX). De gascorrectiefactor van 35.17/31.65 is uiteraard van toepassing op de gasprijs. Onderhoud en andere kosten worden in deze berekening niet meegenomen. Clean Spark Spread Clean Dark Spread 11
Weersvooruitzicht Deze week biedt behoorlijk wat afwisseling in het weerbeeld. Na een begin met een koude noordelijke stroming zorgt een langzaam passerend hogedrukgebied voor rust in de atmosfeer. Het duurt een paar dagen voordat het systeem voorbijgetrokken is aan de Benelux. Pas vanaf vrijdag nadert een volgend lagedrukgebied vanaf de oceaan. De herfst keert dan terug in al zijn facetten. Door het snel voorbijtrekken van buiengebieden is er dan ook weer meer ruimte voor de zon. Temperatuur : Bearish De temperatuur ligt half november gemiddeld rond een graad of 9 in de middag. Maandag en dinsdag wordt het ongeveer een graad of 9, maar woensdag wordt het 11 of 12 graden. Donderdag en vrijdag wordt het ook nog redelijk warm met 11 of 10 graden. Daarna wordt het frisser met op vrijdag 9 graden; zaterdag en zondag nog maar 8. In de nacht is 4 graden gewoon. Maandag en dinsdag wordt het ook 4 graden. Daarna stroomt bewolking binnen die het minimum woensdag en donderdag op 8 of 9 graden houdt. Vrijdag wordt het 7 graden. Zaterdag en zondag zakt het minimum terug naar 5 graden. Het warme middenstuk geeft de week een bearish temperatuursignaal. Zon : Bullish De zon heeft maandag nog enige uren kunnen schijnen. Daarna stroomt lucht binnen met een veel vochtiger karakter. Van dinsdag tot donderdag is de zon daarom maar sporadisch te zien; waarschijnlijk is ze zelfs volledig afwezig. Pas op vrijdag stroomt koudere lucht binnen. Door de wind wordt deze lucht echter beter gemengd, waardoor tussen de felle buien ook enige ruimte voor de zon is. Het is echter maar de vraag of dit voldoende is voor een normale novemberweek. Zon is daarom bullish. Wind : Neutraal Maandag wordt met een behoorlijke windsnelheid een laatste portie koude lucht aangevoerd. Zodra deze wordt verdrongen door de warmere lucht, gestuurd door een Europees hogedrukgebied, neemt de wind behoorlijk af. Van dinsdag tot donderdag is de wind dan ook behoorlijk zwak. In de loop van vrijdag komt een volgend lagedrukgebied in onze buurt liggen. De wind neemt dan weer behoorlijk toe. De kans is groot dat het weekeinde dan ook met behoorlijk veel wind verloopt. Dit compenseert de zwakkere middenfase, en dat betekent een neutraal windbeeld deze week. 12
Macro-economische agenda Maandag 13 november: VS: uitgestelde CFTC commitment of trades DE: VN-klimaattop COP23 in Bonn t/m 17 november (opvolger van klimaattop in Parijs) Dinsdag 14 november: VS: API-weekrapport olievoorraden UK: Consumer Price Index Woensdag 15 november: VS: Retail Sales VS: EIA-weekrapport aardgas Donderdag 16 november: VS: EIA-weekrapport aardgas AU: Werkloosheidscijfers Vrijdag 17 november: VS: CFTC commitment of trades VS: Baker Hughes Oil Rig count Legal Disclaimer 1. No offer This market report is intended to give an overview. No information contained in this report should be considered as an offer, an invitation to offer or a recommendation to enter into any transaction. Prices and valuations contained in this report are indicative and they and other information published are for information purposes only. 2. No investment advice Information made available in this market report should not be considered as investment advice or any form of recommendation to purchase products described therein. 3. Historical performance Past performance information contained in this market report is not to be considered as an indication of future results. 4. No warranties Although details included in this market report were taken from sources considered to be reliable, no warranty is made as to its accuracy, completeness and adequacy. All quotations and prices are subject to change. All opinions expressed reflect the current assessment of E.ON Benelux N.V. which is subject to change without prior notice. 5. Copyright All rights reserved. Duplication and distribution requires the prior written consent of E.ON Benelux N.V. 13