Essay Een commissaris/adviseur binnen het MKB? Intro In september 2012 hebben Cock Grandia, Rob Blom, Hans Blom en Jentine Bogerd-Grandia van Governance Professionals een interactieve bijeenkomst verzorgd voor een 160-tal accountants over de commissaris binnen het MKB lust of last. Het eerste deel van de bijeenkomst betrof een presentatie met het oog op ontwikkelingen en ervaringen vanuit de praktijk. Het tweede deel van de avond bestond uit een flappendiscussie, waarbij roulerend in kleine groepen meerdere thema s werden besproken. De output van de deze dialoog wordt weergeven in de onderstaande essay. Bedoeld als een opstap/prikkeling voor verder gesprek, zowel in klein als groot verband. In de flappendiscussie stonden de volgende stellingen en/of vragen centraal: 1. Wat heeft een ondernemer nodig? 2. Een goede accountant maakt een commissaris (of extern adviseur) overbodig 3. De rol van de commissaris als sparringpartner is belangrijker dan die het houden van toezicht 4. Een accountant is generalist en kan nooit de rol van commissaris zelf vervullen 5. Een adviseur/commissaris moet zelf ondernemer zijn (geweest) in dezelfde branche 6. Als accountant stuur ik aan op het aanstellen van een commissaris/extern adviseur Veel leesplezier en wij horen graag ook uw visie! U kunt die mailen naar: informatie@governanceprofessionals.nl Jentine Bogerd-Grandia, Cock Grandia, Rob Blom en Hans Blom Kampen & Wijk Bij Duurstede 13 oktober 2012 Governance Professionals Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 1
Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 2
MKB als familiebedrijf Nederland kent ruim 800.000 1 MKB-ondernemingen. Een groot deel kenmerkt zich als familiebedrijf. Opmerkelijk is dat slechts drie procent van de familiebedrijven de vierde generatie (goed voor tachtig jaar) haalt. Dat maar drie procent de vierde generatie haalt, daar liggen diverse factoren aan ten grondslag. Hierbij te denken aan: - Geen of onvoldoende belangstelling voor het vak. - Het botert in de onderlinge verhoudingen binnen het bedrijf niet. - De markt is veranderd zonder dat het bedrijf daarin is meegegaan. - Onvoldoende visie. - Geen tijd genomen voor Ondernemen is boeiend, maar binnen het MKB vaak een eenzame bezigheid. Veel ondernemers staan er alleen voor. Druk, druk en nog eens druk. En daardoor hebben ze vaak alleen oog voor vandaag en morgen. Maar daarna? Stil staan Visie ontwikkelen Toekomstgericht denken Voorsorteren op marktontwikkelingen Nadenken over bedrijfsopvolging Wie helpt daar die eenzame ondernemer bij? Wie laat hem of haar stil staan en dwingt om verder te kijken dan morgen? Een commissaris zou daarbij een gedachte zijn. Of een adviseur. En misschien is dat wel de accountant. Deze gedachten stonden centraal in genoemde bijeenkomst met de accountants. Vanuit de ontstane dialoog kwamen een aantal denklijnen naar voren: - Het doorhollen van de ondernemer binnen de (kleine) MKB-ondernemingen is hoogst actueel; harde werkers die voortdurend de mouwen hebben opgestroopt. - Onderstreept wordt dat het omringen met adviezen een noodzaak is, waarbij inbreng vanuit personen buiten het bedrijf bijzonder verfrissend kunnen werken. Opmerkelijk is dat slechts een zeer klein MKBondernemingen een of meerdere commissarissen heeft. - Hulp bij slim met je tijd om te gaan, blijkt ook een stevig item te zijn (time-management). 1 Afgerond en definitieafhankelijk Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 3
Stelling/vraag 1: Wat heeft een ondernemer nodig? - Een goede coach waarmee hij kan sparren - Visie - Klankbord - Marktkennis - Aanvullende kennis - Heldere doelen voor ogen heeft - Idee/plan - Doorzettingsvermogen - Leiding/sturing - Goede financiële en administratieve ondersteuning - Inzicht, lef, markt, klanten - Ondernemingsvaardigheden - Doorzettingsvermogen - Geloof in eigen kunnen Conclusie Een ondernemer heeft behoefte aan hulp als het gaat om zaken die hij niet of moeilijk in zijn vaak eenzaam bestaan alleen kan bewerkstelligen. Iemand die hem of haar prikkelt, spiegelt, meeneemt in strategische toekomst, etc. is noodzaak! Stelling/vraag 2: Een goede accountant maakt een commissaris (of extern adviseur) overbodig - Onzin, want de commissaris kent de branche, is zelf ondernemer (geweest), kan dieper de organisatie in. - Geen onzin. - Is niet vergelijkbaar. Commissaris heeft een geheel andere functie. - Is sterk afhankelijk van de grootte van de onderneming. - Een goede accountant is commissaris en adviseur van de onderneming + mens. Het verschil tussen commissaris en adviseur komt ook aan de orde. De commissaris is naast het sparringpartner zijn ook toezichthouder en wijst (mogelijke) pijnpunten en valkuilen aan. Stelling/vraag 3: De rol van commissaris als sparringpartner is belangrijker dan die het houden van toezicht - Een goede sparringpartner houdt ook toezicht, maar heeft nog veel meer toegevoegde waarde. - MKB: klein: zin / groot: onzin - Eens - Iemand die past bij het karakter van de ondernemer - Iemand die branche kennis heeft - Iemand die gevoel voor desbetreffende markt heeft - Die persoon hoeft beslist géén accountant te zijn! - Waarop een ander reageerde: bij vóórkeur geen accountant! Zie ook opmerkingen bij stelling/vraag 2. Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 4
Stelling/vraag 4: Een accountant is generalist en kan nooit de rol van commissaris zelf vervullen Gesteld wordt dat: - Generalist is juist, maar nooit is onzin. - Accountant is financieel specialist en generalist voor de onderneming (functievermenging!). - Als de accountant bij dezelfde onderneming als commissaris optreedt, dan kan hij nooit onafhankelijk c.q. onpartijdig zijn. Kan wel een overkoepelende rol spelen als sparringpartner tussen commissaris en accountant. - Een commissaris levert aanvullende expertise t.o.v. accountant. De meningen onder de aanwezige accountants blijken verdeeld. Waar de één overtuigd is dat je als accountant een brede adviseursrol (ook strategisch) moet vervullen, is de ander ervan overtuigd dat de accountant zich beperken moet tot het fiscale en financiële onderdeel. Vragen en opmerkingen die hierbij de revue passeren: - Een accountant kán adviseren, maar mag hij dit ook doen? - In hoeverre trekt een accountant als hij een soort commissarisrol gaat vervullen daarmee een verkeerde verantwoordelijkheid naar hem toe? Nimmer mag een accountant de rol van de bestuurder/ondernemer overnemen. - De commissaris zal in het algemeen verder kunnen gaan dan de accountant. Hij of zij maakt immers onderdeel uit van de organisatie en kan van daaruit de ondernemer gemakkelijker op zijn gedrag aanspreken. Een commissaris heeft bevoegdheden die een accountant niet heeft (bijvoorbeeld dat hij eerst een besluit moet goedkeuren, voordat dat veranderend beleid wordt doorgevoerd). Van de accountant is de ondernemer een klant. Als de accountant iets zegt wat de ondernemer niet aanstaat, dan kan de ondernemer opstappen. Bij een commissaris ligt dat anders (afhankelijk hoe serieus de ondernemer met zijn commissaris(sen) omgaat. Conclusie (stelling/vraag 2,3,4) De rol en/of aanwezigheid van de accountant als brede gesprekspartner met betrekking tot ontwikkelen van visie en strategie, is sterk afhankelijk van de grootte van de onderneming. Bij kleine ondernemingen zal de accountant de adviesrol meer als vanzelfsprekend op zich nemen. Bij grotere organisaties is de accountant meer cijfermatig gericht bezig. De rol van de accountant is daarbij wel die van brugfunctie tussen commissaris/accountant en de ondernemer. Contacten tussen beiden partijen zijn daarbij een wezenlijk onderdeel. Welke keuze er ook gemaakt wordt: de objectiviteit en onafhankelijkheid dienen voortdurend bewaakt te worden! Stelling/vraag 5: Een adviseur/commissaris moet zelf ondernemer zijn (geweest) in dezelfde branche - Onzin: bij voorkeur niet! - Niet persé nodig / afhankelijk van welke spiegel de ondernemer nodig heeft. De momenten van ondersteuning in aantallen en gewenste diversiteit zijn verschillend en afhankelijk van de fase waarin de onderneming verkeert. Bij de start zoekt de ondernemer in de praktijk meer de adviseur; een begeleider die ook meer weet van de branche en onderneming. Ze treffen elkaar mogelijk één tot twee keer per maand voor begeleiding en feedback. In een later fase schuift de adviseur meer op naar een commissarisrol, waar hij of zij vier tot vijf keer per jaar met de ondernemer vooral spiegelend en doorvragend aan tafel zit! Strategische begeleiding vindt dan plaats op (jaarlijkse) momenten van herijking visie en missie van de onderneming. Stelregel is dat de adviseur of de commissaris niet uit het old boys netwerk mogen voortkomen. Vraag daarbij is dan wel: waar zitten eigenlijk die goede adviseurs en commissarissen? Begeleiding vanuit extern specialisme (werving en selectie-bureaus) kan hierbij ondersteuning bieden. In alle gevallen wordt reflectie als erg belangrijk ervaren. Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 5
Conclusie Een adviseur of commissaris moet grote kennis en/of affiniteit hebben met de branche, cultuur, omgeving en fase waarin de organisatie verkeert. Wel kan het verfrissend zijn om in het team ook iemand de hebben, die vanuit een geheel andere wereld er tegen aan kijkt. De adviseur/commissaris is daarbij de coach, visionair en spiegel. Stelling/vraag 6: Als accountant stuur ik aan op het aanstellen van een commissaris/extern adviseur Gesteld wordt dat: - Er op aan wordt gestuurd als er behoefte aan is. - Ja, want hij heeft een spiegel nodig. Conclusie De accountant heeft een doorverwijsfunctie, waarbij onderscheid gemaakt wordt t.o.v. financiële zaken en beleidszaken. Discussie (zaal) Eén commissaris/adviseur is géén commissaris Eén commissaris kan uitstekend voldoen aan de taak die van hem of haar verwacht wordt. De vraag is alleen of je dan over een commissaris moet spreken of dat het een adviseur moet zijn. Het aantal is afhankelijk van de organisatie waarin hij of zij gevraagd wordt. De meesten zijn het er over eens: Het aantal commissarissen/adviseurs hangt af van de grootte van de onderneming en van de kennis van de ondernemer zelf. De vraag is ook waar je op let. Gaat het om branchekennis of gaat het meer om het coachen van? Een mix van beiden is vaak het meest ideaal en daar kan één commissaris of adviseur nooit voor zorgen Alleen als team, dus meerdere commissarissen of adviseurs, krijg je de gewenste complementariteit, zowel in karakters als in specialistische branchekennis. Denken, voelen en kennis komen daarbij in de juiste mix samen! Conclusie Een team van commissarissen heeft duidelijk voordeel boven die van de enkelvoudige adviseur. Branchekennis, coaching en toezicht houden, komen zo in meerdere personen bij elkaar. Daarnaast kan geprofiteerd worden van de diverse benaderingen die vanuit de diverse karakters plaatsvinden. Uitdagers, bruggenbouwers en disciplineerders. Ze zijn allen nodig! (Zie bijlage diversiteit in karakters.) Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 6
Tot slot: Commissaris of adviseur voor het MKB? Lust of last? Allereerst zijn we er ons van bewust dat we met deze essay slechts een aanzet hebben gegeven voor een bezinning op deze vraag. Graag zijn we dan ook bereid om hier een stevig vervolg aan te geven! Een aantal punten die opgevallen zijn: - Dat er verschil van mening is bij accountants met betrekking tot de vraag van het wel of niet moeten, kunnen of mogen adviseren van de ondernemer als het over de gewenste koersvorming gaat. - Dat het fenomeen commissaris weinig binnen de MKB en de daarin opererende accountants, leeft. - Dat er een dringende behoefte is aan visionaire begeleiding van de MKB-ondernemer, maar dit maar mondjesmaat plaatsvindt. Ook is ons opgevallen dat: - De weg te vinden om een goede adviseur of commissaris te krijgen, lastig is. - En zelfs als die weg bekend is, je als accountant moeilijk desbetreffende persoon bij het bedrijf naar binnen kan brengen, als je niet op de hoogte ben van zijn/haar kwaliteiten. - Met name de doorverwijsfunctie voor de accountant van kracht is. Uitdaging Verdere doordenking? Gericht advies? Hulp nodig bij het vinden van de juiste adviseur/commissaris? Spiegelen? Coaching? Graag staan wij als governance professionals voor u klaar! www.governanceprofessionals.nl Rob Blom Hans Blom Cock Grandia Jentine Bogerd-Grandia Telefoonnummers / e-mailadressen: Cock Grandia en Jentine Bogerd-Grandia 038 3336047 cockgrandia@governanceprofessionals.nl jentinebogerd@governanceprofessionals.nl Rob Blom en Hans Blom: 085 878 52 97 robblom@governanceprofessionals.nl hansblom@governanceprofessionals.nl Essay Commissaris of adviseur voor het MKB? oktober 2012 Pagina 7