Niet voor maar met! Naar gelijke kansen op gezond blijven Bruno Buytaert 8 juni 2010 Ontmoetingsdag Ongelijk Gezond: een lokale aanpak 1 VIGeZ vzw, 2010, Niet voor maar met!
Ik heb een hoge cholesterol en ik moet op mijn voeding letten. Maar ik heb geen geld om er op te letten met 1 inkomen voor 5 mensen. Ik woon in een heel ongezonde woning. Ik ben het daar stikbeu, t Is om depressief van te worden. 2 Ik kies bewust voor sigaretten want vroeger zat ik aan de drugs om te vluchten uit de realiteit.
Je moet kiezen,ofwel betaal je je huur, maar dan kan je niet behoorlijk eten en je nog minder verzorgen. Ofwel zorg je voor je gezondheid en betaal je geen huur, maar dan sta je uiteindelijk wel op straat Welk effect heeft het geven van een gezond voedingsadvies aan een gezin dat het zonder koelkast moet stellen, of waarvan de gas is afgesloten? Hoelang blijft iemand die een longonsteking achter de rug heeft nog gezond in een vochtige woning? (de 3 Keeting, 2004)
5 dinsdagavonden in mei Inschrijven via www.kokenvoorkansarmen.be
De SONG-scan Hulpinstrument voor projecten inzicht en zicht op Sociale ONgelijkheid in Gezondheid (kortweg SONG) 10 vragen: oog voor sociale diversiteit van hoe het de sociale kloof in de gezondheid helpt verkleinen Verschillende fase van een project Voorbereidende fase Uitvoering Evaluatie 6
SONG-SCAN: webtoepassing 7
De SONG Scan Scan Vooraf Scan Onderweg Scan Achteraf Merk je in jouw project dat mensen van bepaalde sociale groepen meer gezondheidsproblemen hebben dan andere? Welke zijn die verschillen? Heb je zicht op de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen in je project? Welke zijn er? Kon je de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen in kaart brengen? Wat veroorzaakt deze verschillen of houdt ze in stand, volgens jouw ervaring? Kan je de factoren aangeven die deze verschillen veroorzaken of in stand houden? Kon je de factoren opsporen die deze verschillen veroorzaken of in stand houden? Hoe kan jouw project helpen om deze gezondheidsverschillen te verminderen of weg te werken? Welke acties kan je daarvoor opzetten? Met welke acties zorgt je project nu voor minder gezondheidsverschillen tussen sociale groepen? Met welke acties heeft het project deze sociale ongelijkheid in gezondheid aangepakt? Dankzij welke informatie weet je zeker dat deze acties de gezondheidsverschillen zullen helpen verminderen? Stel je binnen de doelgroep van je project gezondheidsverschillen vast naargelang het geslacht, de etnische afkomst of het sociaal-economisch niveau van de deelnemers? Wat kan je doen om in jouw project met deze verschillen rekening te houden? Welke informatie toont je aan dat deze acties de gezondheidsverschillen verkleinen? Heb je er zicht op of er in je projectgroep gezondheidsverschillen voorkomen naargelang het geslacht, de etnische afkomst of het sociaal-economisch niveau van de deelnemers? Houdt je project rekening met deze verschillen en hoe? Welke informatie toont jou aan dat de ondernomen acties hebben bijgedragen tot kleinere gezondheidsverschillen tussen sociale groepen? Werd in kaart gebracht of er in de doelgroep van je project gezondheidsverschillen voorkomen naargelang geslacht, etnische afkomst of sociaal-economisch niveau van de deelnemers? Hield je project rekening met deze verschillen en hoe? Wat kan helpen om de gezondheidsverschillen tussen de diverse sociale groepen te verminderen? Wat kan deze vermindering belemmeren? Merk je risico s die de verschillen zouden kunnen versterken? Hoe kan je die risico s best opvangen? Over welke middelen beschik je om na te gaan of en hoe je project de gezondheidsverschillen zal verminderen? Hoe zal je het verkleinen van die gezondheidsverschillen in de toekomst kunnen vasthouden? Wat in je project helpt de gezondheidsverschillen verminderen? Wat werkt zo n vermindering tegen? Ondervind je onbedoelde gevolgen, waardoor de gezondheidsverschillen dreigen toe te nemen? Met welke middelen kan je in de loop van het project nagaan of en hoe de gezondheidsverschillen al verkleinen? Hoe zorg je tijdens het project al ervoor dat de gezondheidsverschillen ook achteraf verkleind zullen blijven? Is er duidelijk beschreven wat in jouw project heeft geholpen om de gezondheidsverschillen te verminderen? Wat heeft een vermindering tegengewerkt? Heb je onbedoelde gevolgen van je project vastgesteld, waardoor de gezodheidsverschillen tussen sociale groepen zijn toegenomen? Op welke manier is in dit project nagegaan of het project de sociale ongelijkheid in gezondheid heeft doen verminderen? Wat waren de resultaten? Hoe werd ervoor gezorgd dat men ook na het project de meest kwetsbare groepen zal blijven bereiken? 8 VIGeZ vzw, 2010, Niet voor maar met!
Vraag 1 - CIJFERS Stel de gezondheidsverschillen tussen sociale groepen vast Cijfers en gegevens die gezondheidsverschillen blootleggen naargelang sociaal-economische status rechtstreeks of via een omweg zoals verschillen tussen huurders en eigenaars of een sociaal-economische vergelijking van buurten Vlaamse gegevens checken op lokale herkenning Portaal Vlaamse gegevens: http://www.vigez.be/gezondheidskloof 9
Vraag 2 - OORZAKEN Zicht op de factoren die gezondheidsverschillen veroorzaken of in stand houden Beschrijf welke factoren de gezondheidsverschillen tussen de sociale groepen veroorzaken en in stand houden Focus op factoren die je denkt het meest te kunnen beïnvloeden Zodra je zicht krijgt op de oorzaken van de gezondheidsverschillen, kan je ook uitzoeken wat er anders moet om de sociale ongelijkheid terug te dringen 11
Overgewicht? Biologische factoren Organisatie Gezondheidszorg: - huisarts, diëtisten &? - preventieve consulten? - voorschrijfgedrag? - drempels zorgaanbod Overgewicht & Obesitas Leefstijl: - vet- & vezelinname - beweging of sedentair gedrag - kant en klare maaltijden - dagelijkse stress Leefomgeving: - toegankelijke gezonde voeding - samenstelling voeding - inrichting buurt - drempels sportaanbod 12
Vraag 3 - JE INGREPEN De acties waarmee je project de sociale ongelijkheid in gezondheid aanpakt Omschrijf elke tussenkomst met wat je wil bereiken: het individu versterken de gemeenschap sterker maken de leef- en werkomstandigheden verbeteren algemene beleidsmaatregelen Geef aan welke bepalende factor van sociale ongelijkheid in gezondheid je project zal aanpakken Geef ook aan waarom bepaalde determinanten, geïdentificeerd in vraag 2, niet aangepakt zullen worden 14
Politieke moed op alle niveaus: Levensstijl is het effect van levensomstandigheden Work environment Living and working conditions Unemployment Water & sanitation Education Agriculture and food production Age, sex and constitutional factors Health care services Housing Social Model of Health Dahlgren & Whitehead 15 Dahlgren and Whitehead (1991) talk of the layers of influence on health. They describe a social ecological theory to health. They attempt to map the relationship between the individual, their environment and disease. Individuals are at the centre with a set of fixed genes. Surrounding them are influences on health that can be modified. The first layer is personal behaviour and ways of living that can promote or damage health. eg choice to smoke or not-individuals are affected by friendship patterns and the norms of their community. The next layer is social and community VIGeZ vzw, 2010, Niet voor maar met!
17
Fit in je hoofd, goed in je vel Campagne effectief modale burger 10 individuele stappen Op website Eigen keuze en kracht Verbaal sterk Op maat? Steun in groep bereikbaar: beter in je vel Bedreigende inkijk Hoog begripsniveau en zelfvertrouwen nodig Te laat. Doen i.p.v. kennis 18
Vraag 4 - VERANTWOORDING Verantwoorden dat je acties positief effect hebben Verantwoord de keuze van je aanpak Documentatie en verwijzingen naar studies Resultaten van gelijkaardige acties Kies resoluut voor een actie waarvan je de zin en het nut zo goed mogelijk met theorie, ervaringen en beste praktijken van elders kan onderbouwen 19
Aanbevelingen methodiek 20 Niet voor maar met: participatie van voor de start! Respectvol en interactief proces met aangepaste communicatievormen Werk aan de gradiënt, niet enkel aan het grootste probleem Doen en dan denken: positieve ervaringen Focus niet op gedrag maar op de determinanten, te beginnen bij de omgeving Zorg voor sociale steun en maak van gezond leven de norm Haalbare stappen, maar verankering in een blijvende werking
Vraag 5 - VERBANDEN Het verband tussen geslacht, etnische afkomst of sociale klasse enerzijds en gezondheidsverschillen anderzijds Beschrijf eerst deze eventuele subgroepen Pluis uit of je gezondheidsverschillen tussen mannen en vrouwen kan vinden Dat doe je ook tussen groepen met een verschillende etnische achtergrond 21
Vraag 6 - JE ACTIES Je acties voor diverse sociale groepen oplijsten bij meerdere acties: zelfde vraag voor elke actie voor subgroepen of ineens voor totale doelgroep Opgelet: bij homogene doelgroep, bijvoorbeeld werkloze Turkse vrouwen met een lage opleiding in een welbepaalde buurt, geef je aan hoe de actie je doelgroep zal bereiken, hoe zij aangepast is en hoe je dit nagaat 22
Vraag 7 - PLUS & MIN Succesfactoren en struikelblokken om de ongelijkheid te verkleinen Beschrijf de mogelijke struikelblokken Geef aan welke aspecten mee voor succes zorgen Deze vraag geeft je de kans om eens stil te staan bij de factoren die het succes of het falen bepalen in je SONG-aanpak. Je kan daarbij eens analyseren waarin je project sterk of zwak, waar kansen of risico s liggen. 23
Werk samen coördinatie zelfde info opleiding taakafspraken facettenbeleid vrije tijd horeca & distributie werk school doelstelling cettenbeleid individu via kinderopvang gezin buurt, gemeente, stad media etikettering zorgverstrekkers slagkrachtige investering 24 nationale aanbevelingen reclame
Vraag 8 - ONBEDOELDE EFFECTEN Uitkijken voor onbedoelde negatieve gevolgen van je project en hoe ze te voorkomen Maak een lijstje op van alle denkbare, onbedoelde en negatieve gevolgen van het project en hun impact op sociale ongelijkheid in gezondheid Zoek uit hoe je deze gevolgen kan vermijden 25
Vraag 9 - RESULTATEN De effecten van je project op de gezondheidsverschillen tussen diverse sociale groepen Beschrijf zo concreet mogelijk welk effect op de gezondheidsverschillen tussen de diverse sociale groepen je nastreeft, je doelstellingen dus Voor elke doelstelling ga je na in hoeverre je ze hebt bereikt en met welke middelen plan metingen of registraties Maak zo mogelijk vergelijkingen tussen groepen Controleer je of je kunt beschikken over metingen voor elke groep Zowel absolute als relatieve gezondheidsverschillen 26
Vraag 10 - VERVOLG Voor blijvende resultaten zorgen Beschrijf hoe je ervoor wilt zorgen dat de gunstige effecten voor de meest kwetsbare groepen blijven gelden Bepaal doelstellingen om gezondheidsverschillen tussen sociale groepen verder te bestrijden met behulp van wat je project wel of niet heeft bereikt On line: www.ongelijkgezond.be 27
WHO Health 21 target 2 (1999) By the year 2020 the health gap between socio-economic groups within countries should be reduced by at least 25 % in all member states by improving the health of disadvantaged groups
Meer info: Bruno.Buytaert@vigez.be www.vigez.be