HeRALDIEK OF WAPENKUNDE Wapen van Friesland
Naam : ----------------------------------------------------------------------------------- Klas: ----------------------------------------------------------------------------------- Datum: ----------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- 2
Ridders Duizend jaar geleden leefden er ridders. Ridders waren soldaten op een paard. Zij verdedigden het gebied van hun kasteelheer of koning. Alleen jongens van rijke ouders konden ridder worden. De jongens gingen bij een kasteelheer in de leer. Eerst als page, dat is een soort bediende. Later als schildknaap. Dan moest de jongen niet alleen klusjes doen voor zijn heer, maar ook mee gaan tijdens gevechten. De jongens oefenden in paardrijden en vechten met een stok. Ze leerden met pijl en boog schieten, zwemmen en worstelen. Wanneer een jongen 21 jaar werd, kon hij de ridderslag krijgen. Een ridder beloofde dan trouw te zijn aan zijn heer en kreeg opdrachten. Wapens zijn ontstaan in de middeleeuwen. De periode van de middeleeuwen is van 500 na Christus tot ongeveer 1500. Omdat de ridders met een harnas en gesloten helmen ten strijde trokken waren ze onherkenbaar. Daarom hadden ze behoefte aan herkenningstekens. Vraag 1: Hoe oud moest een schildknaap zijn om de ridderslag te krijgen? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Vraag 2: Bij welke orde kan men tegenwoordig tot ridder worden geslagen? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Opdracht 1: Bij welke sporten wordt nu nog geschoten? Zoek een afbeelding en vertel wat over de inhoud. Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Harnas Tijdens gevechten droegen ridders een harnas. De eerste harnassen werden gemaakt van kleine metalen ringetjes. Dat noemt men een maliënkolder. Omdat dit niet veilig genoeg was, werden de harnassen later van metalen platen gemaakt. Vaak werd een harnas gemaakt door een smid, die de losse delen op maat van de drager maakte. Omdat een harnas erg zwaar was droeg de ridder het meestal alleen als hij op zijn paard reed. Het paard kreeg er dan natuurlijk het extra gewicht van het harnas bij. Een goed gemaakt harnas woog ongeveer 40 kilogram. 3
Maliënkolder Vraag 1: Waar is een maliënkolder van gemaakt? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Vraag 2: Hoeveel kilogram weegt een harnas ongeveer? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Opdracht 1: Weeg één of twee emmertjes zand om te ervaren hoe zwaar 40 kilo is. Helm en schild Het hoofd en gezicht van de ridder was beschermd met een helm. Ook droeg hij bij een gevecht altijd een schild. Daarmee beschermde hij zich tegen aanvallen met een steekwapen. Met een harnas en zo n helm op waren ze niet te herkennen en dat was lastig. Want daardoor wisten ze niet of ze een vriend of vijand tegenover zich hadden. Daarom verfden ridders herkenningstekens op hun schild, ook wel blazoen genaamd. Elke ridder had zijn eigen teken. Sommigen schilderden op hun schild een slang of een leeuw en weer anderen gebruikten een kruis of een sabel als teken. Het woord schilderen is afkomstig van het woord schild. Helm met wapenteken Schild met wapenteken 4
Zo n versierd schild noem je een wapen. Tijdens het vechten kon het schild wel eens onder de modder komen. Dan kon je het wapenteken niet goed meer zien. Daarom lieten de ridders het wapenteken ook op hun helm schilderen. Zo'n helm met het wapenteken heet dan de wapenhelm. Het teken kwam ook te staan op het wapenkleed dat het paard droeg. Zo was de ridder heel goed te herkennen. Vraag 1: Hoe wordt een versierd schild genoemd? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Vraag 2: Waarom lieten ridders het wapenteken ook op hun helm schilderen? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------- Opdracht 1: Maak deze gezegdes af. A: Iemand ------------harnas---------------------------- B: -------open vizier-------------------------------------- C: Iets ---------------- schild--------------------------------- De familiewapens Toen de tijd van de ridders voorbij was, bleven de wapentekens bestaan. Ze werden opgetekend in wapenboeken. Dat had voordelen, want de tekenaar kon er van alles bij tekenen. De wapenschilden op papier werden uitgebreid met helmen, kronen en andere versieringen. Dat is goed te zien aan het wapen van het Koninkrijk der Nederlanden. Dat werd voor het eerst gebruikt in 1815 door Koning Willem I. De leeuw op het schild ziet er veel ingewikkelder uit dan de leeuwen op de schilden van de ridders. Vroeger hadden veel families een familiewapen. Soms is dat nog terug te vinden, maar niet alle wapens werden vastgelegd of geregistreerd. Wapen van het Koninkrijk der Nederlanden 5
Onder het wapen staat 'Je maintiendrai' (zeg: zje men-tjen-dree). Dat betekent: 'Ik zal handhaven'. Vroeger kon je met een wapenschild laten zien wie je was. Maar het kon ook met een vlag. Vanaf de 17e eeuw kozen steeds meer landen hun eigen vlag. In onze tijd worden er nog steeds een soort wapentekens bedacht: logo's. Een logo is een beeld dat gebruikt wordt voor een merk. Aan het logo kun je een bedrijf of een product herkennen. Dat is handig, want je hebt verschillende merken die allemaal hetzelfde product maken. Bijvoorbeeld sportschoenen of mobiele telefoons. Aan het logo kun je direct zien van welk merk de schoen of de telefoon is. Ook auto's, sportclubs en verenigingen kun je herkennen aan het logo. 6
Opdracht 4: Welke Logo s zijn dit? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 7
Antwoorden logo s 1 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 2 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 3 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 5 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 7 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 8 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 9 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 8
Opdracht 1: Ontwerp nu zelf een logo voor je school 9
Delen van een familiewapen De kleuren van een familiewapen In een embleem of logo, mogen alle kleuren en tekens gebruikt worden. Bij de middeleeuwse wapens was dat allemaal heel erg streng geregeld. Alles werd ook geheimzinnig gehouden. Zo kregen alle kleuren die op een schild gebruikt mochten worden andere namen dan de namen die wij nu gebruiken. De kleuren geel en wit worden metalen genoemd. Kleuren mochten elkaar nooit raken. Groen mocht dus nooit tegen rood aan komen of zwart tegen blauw. Ze moesten altijd gescheiden worden door een metaal, dus geel of wit. Ook twee metalen mochten elkaar nooit raken, maar moesten altijd gescheiden zijn door een kleur. 10
Andere namen voor de kleuren rood = keel blauw = azuur groen = sinopel zwart = sabel geel = goud wit = zilver Wat betekenen de kleuren: * Rood = moedig, dapper * Blauw = koninklijk, eerlijk * Groen = mild, hoopgevend * Zwart = gevaar * Geel = wijsheid, rijkdom * Wit = trouw, sterk Voorbeelden van vlakverdeling Een schild kan op verschillende manieren worden verdeeld. Een aantal veel voorkomende vlakverdelingen zijn in de figuren hieronder weergegeven. 1 Doorgesneden 2 Gedeeld 3 Doorgesneden half gedeeld 4 Gedeeld en rechts doorgesneden 5 Gevierendeeld 6 Gevierendeeld met hartschild 7 Rechts geschuind 8 links geschuind 11
Kronentafel (uit familiewapens in Noord-Nederland) Nederlandse Koningskroon Prins, 2 e periode Stadhouders (J.W.Friso) en Provincie Drente Prins, 1 e periode Stadhouders (Orange) o. a. Provincie Friesland en Groningen Baron Ridder Ridder/Jonkheer Heraut Heer Edele/ Grietman Eigenerfde/ Welgeborene Huisman/ Vrije-boer 12
Betekenis van een paar symbolen in de heraldiek Symbool Betekenis o.a. bij familie: Bijenkorf Vlijt Uding, De Jong Haan Waakzaamheid Broersma, Glinstra De Haan Ring Eeuwigheidsymbool De Vries, Jaasma Roos Jeugd, schoonheid, lieftalligheid, liefde, onschuld, Atsma, Hut vreugde Ster Geluk, heil, ook Maria-symbool Haitsma, Vulsma, Rosema Uil Wereldlijke wijsheid Glas Van der Meulen Zwaan Waardigheid, deftigheid, trouw Voorbeelden van familiewapens Familiewapen Kuperus (Marssum) Schild: Gedeeld: I, de Friese halve adelaar komende uit de deellijn, van zwart op goud. II, doorsneden, A: in zilver een gouden roos, B: in blauw een roos van goud. Het schild gedekt door een eigenerfdenkroon van goud, met in de hoofband vijf rode ruitvormige stenen en op de hoofdband drie bladeren en twee parels. Familiewapen Bakker Schild: In azuur een brood van goud, gekerfd van zilver met een blokzoom van sabel en zilver. 13
Familiewapen Wijbrans In zilver een golvende dwarsbalk van azuur,vergezeld boven van een pompeblad van keel en beneden van een vogel van sabel. Familiewapen Rinkes Schild: gedeeld: I:. in goud een halve adelaar van sabel (zwart), komende uit de deellijn (de zgn. Friese adelaar); II:. doorsneden: a. in blauw een zilveren hamer, steel omlaag, overtopt door een zilveren tak, steel links; b. in zilver twee groene klaverbladen, boven elkaar. Familiewapen Bergsma Schild gedeeld I: -------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- Schild, gedeeld II: ------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- 14
Vraag 1: Vraag 2: Wat betekent blazoenering? -------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------- Voor wie was deze kroon? -------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------- Opdracht 1: Beschrijf het schild van het wapen van Bergsma Wapenspreuken Een spreuk is een soort uitdrukking of zegswijze met een diepere betekenis. Een wapenspreuk is een spreuk die ergens op een wapenschild of blazoen is verwerkt. Soms wordt een wapenspreuk ook wel devies, legende, leus, lijfspreuk, motto of wapenkreet genoemd. Zo n spreuk bestaat meestal uit een korte kernachtige zin. Vaak is de tekst in het Latijns, maar het kan ook in de eigen taal zijn. Wapenspreuken van provincies Luctor et emergo Ik worstel en kom boven Zeeland Vigilate Deo confidentes Waakt, vertrouwende op God Zuid-Holland Wapenspreuken van steden Heldhaftig - Vastberaden - Barmhartig Amsterdam Sterker door strijd Rotterdam Libertatis primitiæ Eerstelingen der vrijheid Den Briel 15
Vraag 1: Van welke stad is het wapen met de spreuk Multis Periculis Supersum? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Vraag 2: Wat betekent deze spreuk? Antwoord: -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Opdracht 1: Bedenk een wapenspreuk voor het wapen van Fryslân. -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Zo maar wat spreuken - Eendracht maakt macht - Wat gij niet wilt dat u geschiedt doe dat ook een ander niet - Pluk de dag - Vrede en recht - Sterker door strijd 16
Opdracht 2: Ontwerp je eigen familiewapen Naam: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. datum: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. plaats: --------------------------------------------------------------------------------------- Beschr. Wapen: --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- 17
Naam: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. datum: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. plaats: --------------------------------------------------------------------------------------- Beschr. Wapen: --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- 18
Naam: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. datum: -------------------------------------------------------------------------------------- Geb. plaats: --------------------------------------------------------------------------------------- Beschr. Wapen: --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------- 19
20