Denktank STABU is gestart

stabulletin jaargang 27 nummer 03 oktober 2012» pagina 10» pagina 21» pagina 29 Nieuwe Cursussen Prestatievraag biedt ruimte aan innovatie Duurzaam hout in STABU bewust bouwen Onder dit motto wordt in februari 2013 de Internationale BouwBeurs in Utrecht georganiseerd en ditzelfde thema is ook de rode draad van dit STABU-bulletin. Een aantal malen per jaar wordt door STABU bezien met welke onderwerpen wij onze lezers kunnen helpen bij hun dagelijkse beroepspraktijk. Met Bewust Bouwen kan ook aangeduid worden dat de huidige en komende bouwproducten beter op de marktvraag zal worden afgestemd en dat wij bij de keuze van de materialen ons "bewust" zijn van de bijbehorende milieuaspecten. Dit thema kan ook slaan op een betere manier van aanbesteden waarbij het niet om de laagste prijs bij een beschreven budget gaat maar om de beste kwaliteit bij een gegeven budget. Bewust Bouwen slaat ook op goed ondernemerschap met extra aandacht voor onze medewerkers en de bijbehorende arbeidsomstandigheden. Goed en compleet specificeren hoort daar ook bij op basis van correcte en complete contracten. Kortom al deze invullingen in het motto Bewust Bouwen zijn in dit STABU-bulletin verzameld en wij bevelen de lezing daarvan van harte aan. ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik algemeen directeur Stichting STABU Vraag het STABU In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: Hoe wordt een overeenkomst van aanneming van werk, indien openbaar wordt aanbesteed (openbare procedure) conform het Aanbestedingsreglement Werken 2005 (ARW 2005) op basis van een bestek, gegenereerd en geconcretiseerd? Wat is het verschil tussen een standaardregeling en standaardvoorwaarden in de context van de UAV 2012? Wat is nu precies het verschil tussen een vervaltermijn en een verjaringstermijn, dit in het kader van paragraaf 12, lid 4 van de UAV 2012?» lees de antwoorden op p. 26 Denktank STABU is gestart Na de oproep in het vorige STABU- bulletin is er aantal reacties van verschillende STABU-gebruikers gekomen die heeft geleid tot de oprichting van de Denktank. Deze groep mensen heeft inzicht gekregen in alle plannen voor het Bouwbreed Informatiesysteem dat medio 2013 door Stichting STABU wordt gelanceerd. Tevens hebben of krijgen zij toegang tot de nieuwe gebruikerstools met de bedoeling om daar mee te oefenen en kritisch te reageren op wat wordt gemist of wat niet handig werkt. Al deze ervaringen worden gebruikt om zoveel mogelijk gebruikerswensen te inventariseren en te vertalen in concrete oplossingen.» Lees verder op p. 3 Internationale BouwBeurs barst van de activiteiten Negatieve sentimenten in de markt ten spijt bestaat er een solide animo om aan de Internationale BouwBeurs 2013 deel te nemen. Organisator VNU Exhibitions verwacht uit te komen op 550 exposanten, verdeeld over elf sectoren. De beurs heeft als thema meegekregen Bewust Bouwen, het expositieprogramma is opgebouwd rond de begrippen Duurzaam, Innovatief en Ambitieus. Aan de beurs is een groot aantal activiteiten gekoppeld. Ministerieel bezoek wordt verwacht op het Gala van de Nederlandse Bouw.» Lees verder op p. 7 STABULLETIN 1

2 STABULLETIN

Van de redactie Wanneer het budget van een bouwproject een onwrikbaar gegeven is, zal dat bij de aanbieders meer ruimte bieden voor innovatie? In het artikel op pagina 21 wordt een pleidooi voor deze aanbestedingspraktijk gehouden. Wij zijn benieuwd hoe u daar tegenover staat en nodigen u dan ook uit om deel te nemen aan de discussie op LinkedIn. Naast informatie op wijzigingen in de STABU-systematiek, de gebruikersdag en de vaste rubrieken blikken we vooruit naar de BouwBeurs die gehouden wordt van 4 t/m 9 februari 2013. Meer informatie daarover in de beursspecial die in januari van het nieuwe jaar wordt uitgebracht. Graag kondigen we aan dat NEN daarin een rubriek zal gaan invullen met uiteraard normgerelateerde wetenswaardigheden. Diana Kervel Stichting STABU Laat ons weten welke onderwerpen u nog meer zou willen lezen, dan gaan we daarmee aan het werk!» vervolg coverartikel 'Denktank STABU is gestart' Op 11 oktober, 21 november en 13 december zijn de vervolgbijeenkomsten van de Denktank vastgelegd. Inhoud» pagina 4 Rubriek: uit de praktijk van SMI» pagina 7 vervolg coverartikel 'Internationale BouwBeurs barst van de activiteiten'» pagina 8 Rubriek: Cursusaanbod 2012/2013» pagina 10 Nieuwe Cursussen» pagina 11 Schoonmaken van netwerk geeft energie» pagina 13 Voor in uw agenda» pagina 14 Rubriek: Risico van het vak» pagina 16 Rubriek: Recht van spreken» pagina 18 Rubriek: Korte berichten» pagina 20 Rubriek: Element» pagina 21 Prestatievraag biedt ruimte aan innovatie» pagina 24 Rubriek: Van goede Kwaliteit» pagina 25 BIM Workshop» pagina 26 Rubriek: Vraag het STABU» pagina 29 opgenomen in de app UAR : architectuurplaquette NAi Duurzaam hout in STABU» pagina 30 Rubriek: In kort bestek» pagina 31 Nieuwe fabrikantenspecs» pagina 32 Colofon Prijsoverzicht STABU-producten V.l.n.r.: ir. M.L.A.M. van Hezik (STABU) A. Schellens (Saint-Gobain), R.C.H. Gommers (Buro voor Bouwkunst) P. Houtman (Bureau Bouwkunde Nederland) G. Bouman (ARCOM Partners B.V.) K. Kelder als vervanger van S. Janssen (Klictet Advies bv) ir. R.H. Baayen (STABU) ing. J. Ras (Bestekschrijfster Ras) ir. H.H. van Zeeland (Tectotroop B.V.) A. Buijs (KOW), J. Ruijs (STABU) M. Vissers (Rijnboutt bv), J.H.M. Heijne (ABT bv), ing. R. Gaasbeek RKN (Archisupport BV), S.J.F. Katier (KABU), H. Riepma (ROBAK), R.A.J.M. Mom RC (Pieters Bouwtechniek/Strackee) ing. C.O. Faber (WBC Aannemingsbedrijf BV) M. van de Laak (Van de Laak Bouwadvies) M.J. van Wijk (Ingenieursbureau Multical), ing. S.J.J. Everaers (Ze-bra-plan Bouwkostenadviesen bestekkenburo). Niet op foto wel in denktank ir. M.H.M. Nieuwenhuys (VNK) H. van der Vaart (aannemer) STABULLETIN 3

Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen. Uit de praktijk Stop afwijken in besteksvoorwaarden! Het is een open deur om erop te wijzen dat de praktijk van stelselmatig afwijken van evenwichtige voorwaarden tot veel onnodig financieel leed leidt. Ook betekent dit voor het projectmanagement van alle betrokken partijen extra inspanningen. Dit komt nagenoeg nooit ten goede aan het project. Veel energie en tijd moet dan worden gestoken in het innemen van een zogenaamde "ingraafpositie", die leidt tot onnodige juridisering en stroeve omgang. Kortom alle ingrediënten voor een conflictueus project. De afgelopen periode lijkt er een expansie aan dergelijke voorwaarden te hebben plaatsgevonden. De schijn is gewekt dat dit door deze crisistijd is ingegeven: de onredelijke risicoverschuivingen voor ontwerpen en tekortkomingen van het bestek; de coördinatie van de afzonderlijke ontwerpen (B/W/E) is onvoldoende uitgewerkt, extra zekerheden en zwaardere financiële eisen worden gesteld. Ook zijn onbeperkte aansprakelijkheden (waaronder wij ook verstaan de zogenaamde beperkingen van aansprakelijkheid waarbij een veel te hoog bedrag is genoemd, bijvoorbeeld 3 x de opdrachtwaarde) niet op verantwoorde wijze in te schatten. Dit geldt vooral voor bestekken waar het technische gedeelte van slechte kwaliteit is. De inschrijver weet niet welke "lijken" er nog meer pas uit de kast komen tijdens de uitvoeringsfase. Maar hij dient wel de risico's van deze slechte bestekken voor zijn rekening te nemen. In de bestekvoorwaarden is dan in afwijking van de UAV- bepaald dat hij zijn extra kosten vanwege het feit dat het installatiedeel toch niet helemaal past in het bouwkundig deel (typisch slechte coördinatie van de ontwerpen) niet in rekening kan brengen. Toelichting bij 1 Hierin geeft de bestekschrijver in feite al aan dat hij zijn werkzaamheden om het bestek uit te werken niet goed heeft gedaan. De formulering houdt echter geen rekening met de wettelijke verplichting van inschrijvers om te waarschuwen voor onmiskenbare fouten. Sterker 'Houd u aan de risicoverdelingen en afspraken die bij de gekozen contractvorm horen.' nog, deze formulering draagt alleen het risico voor fouten in de aanbesteding- en bestekstukken over van adviseur/opdrachtgever naar aannemer. Daarmee wordt er on duidelijkheid gezaaid over de plicht om duidelijke fouten voor aanbesteding te melden. Deze waarschuwingsplicht dient namelijk om de opdrachtgever gelegenheid te geven dit aan te passen. Om te voorkomen dat het budget dat op foute bestekstukken is afgestemd uiteindelijk ontoereikend zal zijn om de bouw- of renovatie gerealiseerd te krijgen. Kortom, voor SMI genoeg reden om hier aandacht voor te vragen. Een greep uit de praktijk *) 1 Uit een uitgewerkt bestek voor nieuwbouw gemeentehuis: 09. PAR. 6 LID 2 VAN DE U.A.V. TOEVOEGEN: Het bestek en de bijbehorende bestektekeningen worden geacht het hele werk te omvatten. Zij worden als geheel beschouwd en moeten in verband met elkaar worden vergeleken. Indien op de tekeningen enig werk voorkomt, dat in het bestek wordt gemist of omgekeerd, dan zal de aannemer verplicht zijn de werken uit te voeren alsof het zowel op de tekeningen als in het bestek was gesteld. Indien de beschrijving in het bestek tegenstrijdigheden bevat of afwijkt van hetgeen wat daaromtrent is aangegeven op de tekeningen, dan moet de aannemer deze voor de inschrijving melden aan de directie. Indien naderhand afwijkingen aan het licht komen, is de interpretatie van de directie bindend. In de praktijk wordt deze problematiek vaak in het licht van minimalisering van "meerwerkkosten" betrokken; het budget is heilig en de inschrijfsom dient vast te zijn. De angel zit 'm erin dat het budget op een niet realiseerbaar fundament (het gebrekkige bestek) is gebaseerd. Als het een goed bestek is, dan is het project al voor aanvang voor 50% geslaagd! Dan zijn opdrachtgever en adviseur pas spekkoper, want goed verlopende projecten duren het langst! 4 STABULLETIN

van SMI Door: mr. ir. Pieter van den Eijnden & mr. Margreet van Deurzen 2 Uit een uitgewerkt bestek voor nieuwbouw kantoorpand: 89. (PRE-)CONTRACTUELE WAARSCHUWINGSPLICHT Indien dit bestek en/of de tekeningen en/of andere bijlagen en contractstukken, dan wel het onderhavige bestek en het bouwkundige bestek (inclusief tekeningen en andere bijlagen) in onderling verband bezien, naar het oordeel van de aannemer onvolledigheden, onjuistheden of onduidelijkheden bevatten of anderszins niet met elkaar in overeenstemming zijn, dient de aannemer dit vóór de aanbesteding schriftelijk en onder opgave van redenen aan de opdrachtgever te melden. Laat de aannemer deze melding na dan heeft de aannemer geen recht op verrekening van meerwerk of op enige bijbetaling onder welke noemer of titel dan ook, indien wijzigingen in het bestek en/of de uitvoering en/of andere oorzaken van meerwerk en/of kostenverhogende omstandigheden bij de uitvoering voortvloeien uit of samenhangen met de boven bedoelde onvolledigheden, onjuistheden of onduidelijkheden. Toelichting bij 2 Hier wordt van inschrijvende aannemers verwacht dat zij de ontwerpen van de diverse disciplines op elkaar afstemmen. Dit zijn typisch werkzaamheden die A) door adviserende en bestekschrijvende hulppersonen van de opdrachtgever gedaan moeten worden (ontwerpfasehandelingen) en B) waarvoor in een calculatietijd geen gelegenheid is en als die tijd er zou zijn ook beloond dient te worden (het zijn immers werkzaamheden die in een opdracht tot ontwerpen thuishoren). heeft en sympathiek overkomt!! Voor de inschrijver heeft zo'n inschrijving overigens zeer vergaande consequenties wat risico's betreft: bij een gebrek zal het lastig zijn te traceren waar de uiteindelijke oorzaak te vinden is: het programma van eisen; of in het bestek waarop de alternatieve oplossing van de inschrijver aansluit. De ervaring is dat in zo'n bestek bepaald wordt dat alle gebreken dan "voor rekening van de inschrijver zullen komen " Als een aanbesteder de uitvoeringsdeskundigheid van marktpartijen al wil benutten in de ontwerpfase, zijn er betere mogelijkheden, zoals het aanbesteden van een bouwteam of bij complexe opdrachten niet meer voor de UAV kiezen maar voor de contractvorm UAVgc. 4 Uit een uitgewerkt bestek voor nieuwbouw kantoorpand: 91. SCHADE/ EXTRA KOSTEN De aannemer ziet er op toe dat de schade, welke is ontstaan door vertraging en/of door wanprestatie van de aannemer, door een of meer onderaannemers of door een of meer derden, naar redelijkheid en billijkheid wordt gedragen door de partij die niet, niet-tijdig of niet goed presteert. Eventuele schaden moeten rechtstreeks tussen de hier genoemde partijen worden verrekend. 3 Uit een uitgewerkt bestek voor nieuwbouw zorgcentrum: 89. (PRE-)CONTRACTUELE WAARSCHUWINGSPLICHT Indien en voor zover de aannemer bezwaren heeft tegen een in het bestek voorgeschreven bouwstof, onderdeel, fabrikant, leverancier of onderaannemer, dient hij daarvan in een afzonderlijke bij het inschrijvingsbiljet te voegen brief melding te maken met opgaaf van reden, van een passend alternatief en van de prijsconsequenties daarvan. Toelichting bij 3 Dit is een curieuze zin in een aanbesteding en zet transparantie en gelijkheid geheel opzij. Zo'n bepaling leidt tot een aanvechtbare aanbesteding, want vooraf is niet duidelijk of dit "alternatief" nu wordt meegewogen en evenmin op welke manier. Bovendien wordt op ongelijke inschrijvingen gegund. Dit kan dus niet. Hoewel het idee dat de wijsheid niet in dat ene bestek zit, wel realiteitswaarde Toelichting bij 4 Door te stellen dat aannemers vertragingsschade maar met hun niet presterende nevenaannemer moeten verrekenen, wordt de aannemer ook opgezadeld met het risico dat deze schade niet betaald gaat worden. De nevenaannemer zal minder snel geneigd zijn te betalen en weet dat een eventuele rechtsgang door de eisende nevenaannemer niet snel genomen wordt (te duur). Ook het risico dat een nevenaannemer omvalt is reëel aanwezig. Dit zijn risico's die niet bij de andere nevenaannemer horen, die namelijk geen enkele invloed of zicht heeft in de keuze van de bouwpartners. Daar staat nog tegenover dat de opdrachtgever vrij eenvoudig een bedrag kan "inhouden" op de termijn van de vertragende nevenaannemer om daarmee de andere gedupeerde nevenaannemers schadeloos te stellen.» Lees verder op p. 6 STABULLETIN 5

» vervolg p. 5 Onjuiste combinatie contractvorm en algemene voorwaarden Uit de praktijk blijkt dat er nog al eens een onjuiste contractvorm wordt gekozen, waarvoor het jasje van de UAV niet geschikt is. Het betreft een bestek met UAV van toepassing, waarin veel fabricaten inclusief typeaanduiding etc. zijn voorgeschreven. Verder is bepaald: 5 92 FUNCTIONEEL BESTEK Dit bestek is een functioneel bestek. Vermelde aantallen, capaciteiten, afmetingen, vermogens, etc. geven, indien vermeld, niet meer dan een indicatie gerelateerd aan de omschreven functionaliteit. De aannemer is verantwoordelijk voor het door hem gemaakte ontwerp. Prijsconsequenties welke voortvloeien uit een foutief ontwerp zijn volledig voor rekening van de aannemer. Wijzigingen bij het uitwerken van de installaties, ten gevolge van in het bestek of op tekening vermelde principiële uitgangspunten, komen niet voor verrekening in aanmerking. De installateur is volledig verantwoordelijk voor het goed functioneren van de installaties. Voor inschrijving dient de aannemer kennis te nemen van het werk van de andere bouwpartijen. En dient de aannemer hun eigen installatie daarop aanpassen zodat de installaties en bouwwerk goed op elkaar afgestemd zijn. Nu gaat het niet eens zo zeer om het feit dat die 2 opdrachtgevers een aantal bepalingen van de UAV 2012 niet willen toepassen. Betreurenswaardiger is dat door zo'n beslissing het hek blijft openstaan om vooral te onpas af te wijken van solide en uitgebalanceerde voorwaarden. Overigens gaven deze opdrachtgevers aan voor het overige wel de UAV 2012 te gaan toepassen. Maar deze boodschap is onderbelicht gebleven in alle uitingen in diverse media. Nieuwe Aanbestedingswet De nieuwe Aanbestedingswet zal naar verwachting in januari 2013 in werking treden. De Gids proportionaliteit is als wij het over onredelijke voorwaarden hebben - een welkome hulp om het afwijken van eerlijke voorwaarden zoals UAV en UAVgc zonder enige deugdelijke reden uit te bannen. Het zou moeten gaan leiden tot betere voorwaarden. Voor bestekschrijvers dient deze Gids ook als steun in de rug om standaardbepalingen die een eigen leven zijn gaan leiden, kritisch te bezien en zonodig te schrappen uit hun standaarden. Contra deze Gids wordt wel gesteld dat deze de contractvrijheid van partijen beperkt. Met deze kritieken kan alleen maar bedoeld zijn dat de contractsvrijheid van 1 partij wordt beperkt, namelijk die van de aanbestedende partij! En daar is nu juist behoefte aan omdat teveel aanbesteders misbruik hebben gemaakt van hun machtspositie als aanbestedende inkoper. De inschrijvende partijen hebben daarentegen helemaal geen ruimte om zich met contravoorwaarden te wapenen tegen onredelijke bepalingen. En voorbehouden maken bij gereguleerde aanbestedingen is al helemaal funest. Toelichting bij 5 De vraag rijst of dat een redelijk contract is. Het antwoord is: nee, want het bevat een onjuiste combinatie van contractvorm en voorwaarden. Uit de verplichtingen van de installateur volgt dat er veel ontwerpwerk dient te worden uitgevoerd. Dat ontwerpwerk betreft geen detailengineering die nodig is om de uitvoeringhandelingen voor te bereiden. De UAV 2012 zijn daarvoor niet bedoeld en ook niet geschikt. Ook de krappe tijdsperiode waarin de aanbestedingsprocedure wordt doorlopen, geeft geen reële gelegenheid om dergelijke ontwerpwerkzaamheden te verrichten en deze ontwerpen vóór de inschrijving af te stemmen. 6 STABULLETIN Wie is SMI? SMI ondersteunt - met kennis, expertise en praktisch (juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatie bedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de dagelijkse praktijk. UAV 2012 De herziening van de UAV is sinds begin 2012 vastgesteld. Het is te betreuren dat twee professionele opdrachtgevers zich er niet aan hebben gecommitteerd. Het is en blijft ook onbegrijpelijk waarom. De opgegeven reden via e-mailberichtgeving vanuit de ministeries wordt evenmin door een groot deel van juridisch Nederland onderschreven. Die reden was dat er sprake zou zijn van andere vorm, namelijk "systeemtoezicht". Echter zonder verdere verduidelijking. Nog even kort: "nauwlettend toezicht" verplicht tot zorgvuldig toezicht, niet automatisch tot dagelijks toezicht. Dat valt uit vele uitspraken van Raad van Arbitrage af te leiden. En dat er toezicht gehouden dient te worden (door directievoerder of opdrachtgever is om het even) is ook evident. Dit is immers een van pijlers van UAV-contracten naast scheiding van de fase van ontwerp en fase van uitvoering en bijbehorende risicoverdeling. En is ook terug te vinden in par. 3 lid 6 en lid 9 UAV 2012. Helaas heeft de praktijk van onredelijke bestekbepalingen mede tot zo'n regeling in de Gids geleid. Waarbij zij opgemerkt dat aanbesteders die wél professioneel handelen, de "verplichting" om paritaire voorwaarden zoals UAV en UAVgc onverkort toe te passen, niet als knellend ervaren. Het is immers de weerslag van hetgeen deze aanbesteders reeds toepassen: alleen een aanpassing van zulke voorwaarden als een project specifieke omstandigheid dit rechtvaardigt. De Gids vormt een waarborg dat dit evenwicht in het opstellen van voorwaarden wordt toegepast. Daarom onze oproep: Neem uw maatschappelijke verantwoordelijkheid, licht opdrachtgever goed voor (voor een duppie op 1e rang gaat niet, van 2 walletjes eten qua ontwerprisico houdt geen stand, en bovenal adviseer een passend bouwproces, passend bij de opdrachtgever en passend bij zijn Programma van Eisen) en houd het bij redelijke contractvoorwaarden. De onredelijk risicovolle projecten zullen voor de technisch dienstverlener de winst doen verdampen. En in crisistijd is de rek helemaal weg om zo'n project nog enigszins te compenseren met betere projecten. De cijfers van faillissement en inkrimping in de branche liegen er niet om. *) het moge duidelijk zijn dat deze voorbeelden niet geschikt zijn om over te nemen in bestekken voor nieuwe projecten.

» vervolg coverartikel 'Internationale BouwBeurs barst van de activiteiten' De Internationale BouwBeurs wordt van 4 tot en met 9 februari 2013 gehouden in de Jaarbeurs in Utrecht. Project Manager Martijn Carlier van organisator VNU Exhibitions Europe kan niet ontkennen dat de beurs wel eens onder een positiever gesternte is georganiseerd. Carlier: De recessie gaat niet aan de bouw, en dus ook niet aan de BouwBeurs voorbij. We zien dat bedrijven goed nadenken voordat ze beslissen over beursdeelname. Het zijn meer dan ooit bewuste keuzes. Men realiseert zich dat er geen enkel medium is, waar je zo intensief contact kunt leggen met nieuwe klantgroepen. Juist nu is het van belang om als bedrijf te laten zien waar je staat, sterke netwerken op te bouwen en te laten zien welke slimme oplossingen je in huis hebt om je klant een paar stappen verder te helpen. De BouwBeurs als brandpunt van innovatie. De Internationale BouwBeurs kent dagelijks een variëteit aan activiteiten. Voorbeelden daarvan zijn het ZZP-Plein, het Bouwhuis, Greenbuild Sessies, het Renovatieplein, de Dag van de Architect & Adviseur en de Dag van de Particulier opdrachtgever. Carlier: We afficheren de Internationale BouwBeurs als een niet te missen event voor iedereen die in de bouw werkt. Van opdrachtgever en architect tot aannemer, uitvoerder, schilder en metselaar. Elke doelgroep heeft op de beurs zijn eigen activiteiten. Hoe eenvoudig kan het zijn? Je hebt echt iets gemist als je de BouwBeurs niet hebt bezocht. Kortom, een bezoek loont. Je pikt zoveel nieuwe informatie op zodat je jezelf juist in lastige tijden een fors stuk verder kunt helpen. Een greep uit de activiteiten Zo is informatie te halen in het BouwHuis, het grootste theater op de beursvloer, waar mediapartner Sdu Uitgevers, onder andere uitgever van Cobouw, tekent voor het inhoudelijke programma. Het theater biedt ruimte aan 150 geïnteresseerden. Het ZZP-plein krijgt een eigen onderkomen in hal 12. De ZZP-er krijgt op het plein een VIPbehandeling. Het illustreert het toenemende belang van de Zelfstandige-Zonder-Personeel. Samen met partner Werkspot krijgt de ZZP-er een keur aan lezingen voorgeschoteld om zijn eigen bedrijfsvoering een boost te geven. Er zijn sessies over marketing, ondernemerschap en nieuwe technieken. De sessies hebben een hoog praktisch en direct toepasbaar gehalte. Het plein biedt ruimte aan maximaal 30 geselecteerde exposanten die op een bijzondere manier in contact kunnen komen met een groeiende doelgroep. Veel aandacht is er voor duurzaam, energiezuinig en bio-based bouwen. Dit gebeurt onder de noemer van Greenbuild Sessies. Kennis en ervaringen worden gedeeld in kortdurende lezingen. Een beperkt aantal exposanten kan zich profileren in een Greenbuild units. Veel exposanten echter bieden producten aan die energiezuinig en bio-based zijn. Zij kunnen deze producten online aanbieden voor de Greenbuild Selection. Via een handig zoek & vind systeem krijgt de (web)bezoeker van de bouwbeurs in één oogopslag te zien welke producten energiezuinig en bio-based zijn. Exposanten kunnen maximaal drie producten als zodanig presenteren. Op de beursvloer extra aandacht voor de Expert Choice, de top van de top, door platform Duurzaam Gebouwd geselecteerd uit de Greenbuild Selection. Grote belangstelling wordt verwacht voor het Renovatieplein, een theater met de renovatieboulevard die ruimte biedt aan veertig exposanten die zich in compacte stands kunnen presenteren. Het plein staat in Hal 4 die niet voor niets de naam Renovatiehal heeft meegekregen. Nieuw is de Dag van de Particuliere Opdrachtgever op zaterdag 9 februari. Met deze dag speelt de BouwBeurs in op de groeiende trend van zelf bouwen, zowel individueel als collectief. Geïnteresseerden kunnen op deze dag ervaringen delen en informatie inwinnen over materialen, bouwconcepten en energiesystemen Bouw & ICT is een sector binnen de Internationale Bouw- Beurs. De sector presenteert ICT-toepassingen en -diensten in de hele bouwkolom: van ontwerpen en bouwen tot beheren. Veel aandacht voor virtueel bouwen met BIM en Ketensamenwerking & Lean bouwen. De sector heeft een eigen seminarprogramma. Gelijktijdig vindt Material Xperience plaats. Meer informatie vindt u op www.bouwbeurs.nl STABU op de bouwbeurs Stichting STABU is op een opvallende manier vertegenwoordigd op de BouwBeurs van 4 t/m 9 februari 2013. Tijdens deze dagen wordt u bijgepraat over de ontwikkelingen van 'STABU Online' onder het genot van een kop koffie. Toegangskaarten zijn verkrijgbaar bij STABU door een e-mail te sturen aan dkervel@stabu.nl. STABULLETIN 7

Cursusaanbod Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 16 oktober & 27 november 2012, 15 januari & 26 februari 2013 Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico s zitten erin verborgen? In een dag worden deze belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 6 november & 11 december 2012, 5 februari & 9 maart 2013 Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.? Deze cursus bestaat uit 4 dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, incl. lunch). De prijs van deze cursus bedraagt 650,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 12 & 13 maart 2013 Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 18 oktober & 13 december 2012 Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats:» 29 november 2012, 21 maart 2013 Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel bestekken maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd. De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 800 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is 3150,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Op de volgende startdatum is nog plaats:» 28 november 2012 Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt. 8 STABULLETIN

Stichting STABU biedt een breed pakket cursussen en opleidingen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. Het aanbod varieert van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig en actueel overzicht is op www.stabu.org opgenomen. STABU 2012 & 2013 Cursus Verzekeringen in de bouw Het nieuwe verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, is januari 2006 in werking getreden. Het verzekeringsrecht daarvoor in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het nieuwe verzekeringsrecht beïnvloedt de relatie verzekeraar en verzekerde in sterke mate. Om u wegwijs te maken in het verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 8 november 2012, 28 februari 2013 Cursus Actuele ontwikkelingen in Projectmanagement Projectmanagement is een vak dat vaak al werkende is aangeleerd. Veelal is dat een uitstekende leerschool om de praktische kanten van het vak onder de knie te krijgen, maar daar staat tegenover dat de onderliggende theorie vaak onderbelicht blijft. De laatste jaren hebben zich ontwikkelingen in het vakgebied voorgedaan die juist op die theoretische aspecten van projectmanagement hun invloed uitoefenen. De prijs van deze driedaagse cursus bedraagt 930,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2012 zijn de lesdata nog niet bekend; wanneer u belangstelling daarvoor heeft kunt u een e-mail sturen aan: hmiltenburg@stabu.nl Cursus Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt 450,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 20 november 2012, 29 januari 2013 Cursus Dé (rol van) standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaard voorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (U.A.V. 1989, UAVTI 1992 en de U.A.V. 2012 bij aanneming van werk in de B&U sector specifiek. De prijs bedraagt 930,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief l esmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 30 oktober t/m 1 november 2012 Cursus Effectieve communicatie in de bouw STABU organiseert de cursus Effectieve communicatie in de bouw. Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor "mens / communicatie" de meest kritische succesfactor is. De prijs van deze door Stichting STABU georganiseerde cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. extra data! Cursus UAV 2012 Eind januari 2012 zijn de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2012 uitgebracht. De consequenties voor o.a. bestekken en de verschillen ten opzichte van de U.A.V. 1989 zullen tijdens de dagcursus uitgebreid aan bod komen. In de cursusprijs ( 450 exclusief BTW) is ook het boekwerk STABU- Standaard 2012 (met daarin zowel UA.V. 1989 als UAV 2012) inbegrepen. De eerstvolgende cursusdagen zijn bijna volgeboekt. Belangstellenden kunnen hun gegevens doorgeven, zodat contact kan worden opgenomen wanneer er eventueel een annulering is. Op de volgende data is nog plaats:» 17 oktober, 14 november & 12 december 2012 Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk ín-company en af te stemmen op de wensen van ùw organisatie. Lees meer over deze nieuwe cursussen op blz. 10: dagdeelcursus Beginselen van het faillissementsrecht dagdeelcursus Vennootschaps- en Ondernemingsrecht dagcursus Beginselen van het faillissementsrecht en Vennootschaps- en Ondernemingsrecht dagdeelcursus Meer en minderwerk; bestekswijzigingen, stelposten, verrekenbare en geschatte hoeveelheden, bijbetaling, schadevergoeding etc. dagdeelcursus OG, of gelijkwaardig, overeenkomstige hoedanigheid, of daarmee overeenstemmend, of goedkoper! dagcursus Meer en minderwerk en OG dagcursus CE markering en de Europese Verordening Bouwproducten dagcursus de nieuwe Aanbestedingswet, de Gids proportionaliteit en het nieuwe Aanbestedingsreglement Werken (ARW 2012). Op de volgende data is nog plaats:» 26 oktober 2012 Meer informatie Neem voor meer info over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. Info over beschikbaarheid van plaats verkrijgt u bij mevrouw E. (Esmoreit) Megens en E. (Evelien) van der Tuuk: Bel (0318) 633026 of mail naar postmaster@stabu.nl nieuw! STABULLETIN 9

Recent heeft STABU nieuwe cursussen ontwikkeld. Hieronder staat een beknopte samenvatting. Op website stabu.org is een uitgebreidere toelichting beschreven. Dagdeelcursus Beginselen van het faillissementsrecht In 2012 wordt een recordaantal aan faillissementen in de bouw verwacht. Door de economische crisis zal deze trend zich nog wel enige tijd voortzetten. Om er voor te zorgen dat u weet wat u bij een faillissement van één van uw zakenpartners kan verwachten, wordt de cursus Beginselen van het faillissementsrecht georganiseerd. In deze cursus van een halve dag zal allereerst worden besproken wat er gebeurt wanneer een bedrijf in staat van faillissement wordt verklaard. Daarnaast zal worden ingegaan op de rechten die u als schuldeiser heeft en hoe u ervoor zorgt dat deze rechten worden gerespecteerd. Ook zal gekeken worden naar lopende overeenkomsten die tussen u en de failliet zijn gesloten, wat gebeurt er met deze overeenkomsten? Daarnaast zal worden ingegaan op de mogelijke aansprakelijkheden bij een faillissement. Hoe kunnen ze ontstaan en vooral, hoe kunnen ze worden voorkomen? De prijs van deze cursus bedraagt 196,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 4 december 2012 Dagdeelcursus Vennootschapsen Ondernemingsrecht In de bouw komt u onopgemerkt dagelijks in aanraking met Vennootschapsen Ondernemingsrecht. Het is voor u dan ook van belang bepaalde zaken te kunnen signaleren, bijvoorbeeld of uw wederpartij bevoegd is de betreffende overeenkomst te sluiten. Om u wegwijs te maken in de huidige en de toekomstige wetgeving (Flex-BV) wordt door Stichting STABU een cursus georganiseerd. Tijdens deze cursus van een halve dag raakt u volledig vertrouwd met het Vennootschaps- en Ondernemingsrecht. De prijs van deze cursus bedraagt 196,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats:» 4 december 2012 Dagcursus Beginselen van het faillissementsrecht en Vennootschaps- en Ondernemingsrecht Deze dagcursus is een combinatie van de hier bovengenoemde dagdeelcur sussen. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats:» 4 december 2012 Dagdeelcursus Meer en minderwerk Deze cursus besteedt aandacht aan bestekswijzigingen, stelposten, verrekenbare en geschatte hoeveelheden, bijbetaling, schadevergoeding etc. Kortom, veel voorkomende onderdelen van een bestek, en de juiste wijze om ermee om te gaan. De prijs van deze cursus bedraagt 196,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. De lesdata voor deze cursus zijn nader te bepalen. Meer informatie op: www.stabu.org Dagdeelcursus Of gelijkwaardig (OG) Of gelijkwaardig (OG) biedt een fundament voor vele discussies op de werkvloer. Via deze cursus wordt u over dit begrip geïnformeerd, alsmede over overeenkomstige hoedanigheid, of daarmee overeenstemmend, of goedkoper! De prijs van deze cursus bedraagt 196,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. De lesdata voor deze cursus zijn nader te bepalen. Meer informatie op: www.stabu.org Dagcursus Meer en minderwerk en OG Deze dagcursus is een combinatie van de hier bovengenoemde dagdeelcursussen. De prijs van deze cursus bedraagt 372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. De lesdata voor deze cursus zijn nader te bepalen. Meer informatie op: www.stabu.org Dagcursus CE markering en de Europese Verordening Bouwproducten Op 1 juli 2013 treedt de Europese Verordening bouwproducten in werking. De CE- markering is dan verplicht in de hele Eurozone. Het doel hiervan is te komen tot een interne markt waar je zonder gebruik te hoeven maken van private of nationale merken en zonder handelsbarrières bouw producten kunt verhandelen en toepassen. De CE-markering met zijn prestatieverklaring is het bewijs dat 10 STABULLETIN

STABU 2012 & 2013 je voldoet aan Europese eisen. Van belang is dat de bouwsector, de afnemers, gebruikers en voorschrijvers van bouwproducten, goed op de hoogte zijn van deze nieuwe Verordening. De CE-markering is namelijk het enige merkteken dat fabrikanten mogen gebruiken om te verklaren dat bouw-producten voldoen aan de resultaten van testen die zijn vastgelegd in Europees geharmoniseerde normen en goedkeuringen. Ook de aansprakelijkheid van de fabrikant voor deze testresultaten loopt bij falen van het product uitsluitend via de CE-markering. De huidige erkende kwaliteitsverklaringen spelen hierbij geen rol meer. De bouwproducten waarop de CE-markering van toepassing is, moeten vanaf d.d. 1 juli 2013 worden voorzien van een prestatieverklaring. Deze prestatieverklaring is het instrument voor fabrikanten en leveranciers om met afnemers (aannemers en de bouwdirectie) te communiceren over de prestaties van het product die zijn vastgelegd bij de CE-markering. De prijs van deze cursus bedraagt 372,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. De lesdata voor deze cursus zijn nader te bepalen. Meer informatie op: www.stabu.org Dagcursus de nieuwe Aanbestedingswet, de Gids proportionaliteit en het nieuwe Aanbestedingsreglement Werken (ARW 2012) Het is de bedoeling dat de Aanbestedingswet en het Aanbestedingsbesluit met ingang van 1 januari 2013 in werking treden. In het besluit wordt een aantal zaken geregeld uit de aanbestedingswet, zoals het verplicht gebruik van de Gids proportionaliteit, het Aanbestedingsreglement Werken (ARW) 2012 en een model Eigen Verklaring. Het ARW 2012 vervangt het ARW 2005 en is op grond van de Aanbestedingswet aangewezen als richtsnoer voor nationale aanbestedingen voor Werken. Van groot belang is dat het proportionaliteitsbeginsel (Gids proportionaliteit) ook ziet op de contractvoorwaarden zoals deze zijn opgenomen in bijvoorbeeld een bestek. Bij de beoordeling of een aanvullende contractsvoorwaarde in een redelijke verhouding staat tot de opdracht kan onder meer meespelen of het risico is neergelegd bij de partij die dat risico het best kan beheersen, of het risico voorzienbaar en verzekerbaar is, of de bepaling gebruikelijk is etc. Zeker vermeldenswaard is dat wanneer er voor een bepaalde overeenkomst algemene voorwaarden bestaan welke bouwbreed zijn vastgesteld, zoals de UAV 2012, deze in beginsel integraal moeten worden toegepast. Alleen voor zover de aanbestedende dienst dat kan motiveren, kan van deze voorwaarden in bestekken worden afgeweken. De prijs van deze cursus bedraagt 372,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. De lesdata voor deze cursus zijn nader te bepalen. Meer informatie op: www.stabu.org Schoonmaken van netwerk geeft energie Hoeveel programmeurs zijn er nodig om een lamp te verwisselen? Geen een want het is een hardwareprobleem! Deze grap kent veel varianten, maar het draait om die kapotte lamp. Alle gekheid op een stokje, het is in zijn algemeenheid van belang om na te gaan of alleen de lamp stuk is of dat er sprake is van een groter probleem dat zelfs de productie op losse schroeven zou kunnen zetten. Dat lijkt overdreven, maar het is een feit dat netvervuiling op grote schaal optreedt. Hoe we de energievoorziening zo goed mogelijk in stand kunnen houden is een vraagstuk waarmee Berry Zaat van Siemens Nederland zich bezig houdt. Wat is netvervuiling? Netvervuiling is een sterke warmteontwikkeling en verstoringen in het elektriciteitsnet of in apparaten die op het net zijn aangesloten wat uiteindelijk kan leiden tot een hoger energiegebruik of zelfs productie-uitval. Het zijn stuk voor stuk problemen die nu, maar zeker in de komende jaren, vaker zullen optreden door een afnemende 'power quality'. Om een voorbeeld te geven: Elke LED-lamp heeft zijn eigen karakteristieken. Zaken als kleurtemperatuur, levensduur, efficiency en prijs zijn meestal bekend of staan op de verpakking. Maar dat geldt niet voor technische details als Power Factor (PF) en Harmonic Distortion (HD). Terwijl juist deze zaken erg belangrijk zijn bij het ontwerp van de installatie en voor de netkwaliteit, de power quality (PQ).» Lees verder op p.12 STABULLETIN 11

» Vervolg p.11 Organisatiebeleid Continuïteit en efficiency zijn steeds belangrijker in een productieomgeving en bepalen mede de omzet en winst. Een betrouwbaar systeem voor de elektrische energievoorziening is daarom essentieel. Siemens heeft - kijkend naar de ontwikkelingen in de maatschappij - een jaar geleden de Sector Infrastructure & Cities opgericht ervan uitgaande dat elke metropool te maken krijgt met de vraagstukken op het gebied van mobiliteit, gebouwentechniek, energieinfrastructuur en de afstemming ervan. Berry Zaat licht toe: "Onderdeel van die nieuwe sector is de divisie Smart Grid waar we 'grid studies' verrichten die een gedetailleerd overzicht geven van installaties. Iedere primaire installatie heeft beveiliging en automatisering nodig; daar ligt onze focus, waarbij communicatie het fundament is van de hele infrastructuur." Bewustwording "Een van de belangrijkste factoren is de bewustwording van netvervuiling. Bij de ingebruikname van een bouwproject - maar liefst nog in de ontwerpfase - is het belangrijk om je netwerk en de infrastructuur te kennen. Dan zijn namelijk de verstoringen goed op te sporen. Met name bij onderhoud aan een netwerk is alertheid van belang. Zelfs wanneer men alleen een onderdeel vervangt, wil dat niet zeggen dat er geen wijziging in het netwerk optreedt. In het begin zullen de haperingen nog niet erg duidelijk zijn en een kapot component zal worden vervangen. Daar ligt een ander gevaar op de loer, namelijk dat men niet overtuigd is van de noodzaak van investeren; 'wat niet weet, dat niet deert'. Over het geheel genomen zijn met name grotere bedrijven zich goed van de risico's bewust van oververhitting en de schade die dit teweeg kan brengen aan installaties." Regelgeving De regelgeving voor het toezicht op en de regulering van de elektriciteitsmarkt omvat Europese en nationale wet- en regelgeving. Om de rechten en plichten van zowel netbeheerders als afnemers te waarborgen is een 'Netcode' geïntroduceerd. Daarin staat onder meer waar de spanningskwaliteit aan moet voldoen. Aanvullend daaraan is bepaald dat de zogenaamde cosinus phi, ofwel arbeidsfactor beter moet zijn dan 0,85. Een 'Eén van de belang rijkste factoren is de bewustwording van netvervuiling.' belangrijke reden waarom er een grens is gesteld heeft te maken met het feit dat hoe lager de cosinus phi is, des te hoger de stroom in de toevoerleidingen wordt. Hierdoor stijgt ook de warmte ontwikkeling in deze leidingen, wat weer spanningsverlies in kabels en leidingen tot gevolg heeft. De heer Zaat voegt toe: "In België en Duitsland is het blindvermogen zelfs wettelijk gelimiteerd. In Nederland is het nog niet zo ver, maar naar verwachting zal dat niet lang op zich laten wachten. De energiemarkt is aan het veranderen! Zo is er ook een normering voor Smart Grids in ontwikkeling." Onafhankelijke kennisgroep Voor het zoeken naar een optimale oplossing voor netvervuiling is in Nederland een onafhankelijke kennisgroep opgericht. Deze groep verricht netwerkstudies; voor zowel eigen projecten als ook voor klanten. "Een oplossing kan zitten in het splitsen van een netwerk, het toevoegen van compensatie maar ook in efficiëntere afstemming van netwerken. De groep wordt gevormd door experts bij Siemens zelf, maar ook van netbeheerders. Grote energiebedrijven zien de waarde ervan als controlemedium. Het begint allemaal met het doen van metingen. Na het invoeren van de uitkomsten en het genereren van modellen wordt vervolgens een onafhankelijk rapport opgesteld. De metingen leveren niet alleen een beeld van de huidige situatie, maar leveren ook informatie van onschatbare waarde voor toekomstige toepassingen op", aldus Berry Zaat. STABU "Onze belangrijkste klanten zijn niet alleen de beheerder van het landelijke hoogspanningselektriciteitsnetwerk maar ook de regionale netbeheerders, Codes Naast de energiewetten, zoals de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet, ziet de Energiekamer van de NMa toe op de naleving van de onderliggende voorwaarden, zogenoemde Codes. De NMa stelt de Codes vast, meestal op voorstel van de gezamenlijke netbeheerders. In de Codes worden de wettelijke bepalingen nader uitgewerkt. Ze beschrijven hoe de netbeheerders zich onderling en jegens aangeslotenen horen te gedragen. De Energiekamer van de NMa ziet toe op de naleving van de Technische Codes Elektriciteit, Technische Voorwaarden Gas, de Tarievencode Elektriciteit, de Tarievencode Gas en de Informatiecode Elektriciteit en Gas. De codes worden continu bijgewerkt aan hand van de veranderende marktomstandigheden. De Netcode is te vinden op website www.dte.nl 12 STABULLETIN

industriële klanten en op het gebied van utiliteitsbouw ziekenhuizen en datacenters. Met dat in het achterhoofd hebben we gekeken welke bouwstenen we kunnen aanbieden aan de markt. Hierbij zijn we uitgekomen op oplossingen voor hoog-, midden- en laagspanning. Bijvoorbeeld 'droge transformatoren', 'cosinusphi verbeteringsapparaat' en 'schakel- en verdeelin richting'. Met de STABU-uitgave 2012-1 zijn deze specificaties in de besteks systematiek onder hoog- en laagspanning opgenomen. We zijn ervan uitgegaan dat de adviseur voldoende onderlegd is de toepassing van de producten te kunnen projecteren. Ter ondersteuning hebben we een tabel gemaakt waar het blindvermogen compensatie zou moeten plaatsvinden en waarvoor. Deze tabel is op de website van STABU (www.stabu.org) geplaatst, een onmisbaar instrument voor de adviseur. Voor in uw agenda! In één oogopslag kunt u zien welke beurzen, opleidingen en cursussen bij STABU in de komende periode gepland staan.» 9+10 oktober 2012 Opfriscursus Bestekschrijver» 16 oktober 2012 Cursus STABU-bestekssystematiek» 17 oktober 2012 Cursus UAV 2012» 18 oktober 2012 Cursus Garanties in de bouw» 24 oktober 2012 STABU-gebruikersdag» 26 oktober 2012 Cursus Effectieve communicatie in de bouw» 30 oktober t/m 1 november 2012 Cursus De rol van standaardvoorwaarden 3. ANALYSE & SOLVE a total solutions approach 2. MONITOR & ANALYSE 1. VALIDATE & MEASURE» 6 november 2012 Cursus STABU Bestekken lezen» 7 november 2012 BIM workshop» 8 november 2012 Cursus Verzekeringen in de bouw» 14 november 2012 Cursus UAV 2012 BIM workshop» 20 november 2012 Cursus Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw» 27 november 2012 Cursus STABU-bestekssystematiek» 28 november 2012 Opleiding Bestekschrijver, start les 1 van 12.» 29 november 2012 Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving (B&U) Toekomstvisie "De filosofie van 'dat komt later wel' leeft nog bij veel mensen. Maar als de infrastructuur al uitgerold is, is aanpassing lastig! Daarbij is wijziging achteraf vaak alleen mogelijk met speciaal ontworpen oplossingen die extra kosten met zich meebrengen."de heer Zaat geeft nog een voorbeeld van het belang van kennis en ervaring: "Als je een goed en gerenommeerde installateur/ adviseur hebt, kijkt deze niet alleen naar het dimensioneren van de producten maar ook naar de gevolgen van de implementatie in het netwerk en op de omgeving. Simpele dingen die veel ergernis kunnen opleveren, maar qua geld weinig kosten", aldus Berry Zaat van Siemens Nederland N.V.» 4 december 2012 Dagdeelcursus Beginselen van het faillissementsrecht Dagdeelcursus Vennootschaps- en ondernemersrecht» 4 december 2012 Cursus Beginselen van het faillisementsrecht; vennootschaps- en ondernemersrecht.» 11 december 2012 Cursus STABU Bestekken lezen» 13 december 2012 Cursus Garanties in de bouw Meer informatie: Siemens Nederland N.V. - Energy Sector Transmission & Distribution. De Fabrikantgebonden Product Specificaties (FPS) van Siemens zijn per 2012-1 in de STABU-uitgave opgenomen. Ook zijn ze te vinden op website www.bestekservices.nl.» 15 januari 2013 Cursus STABUbestekssystematiek» 29 januari 2013 Cursus Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw STABULLETIN 13

Risico VAN HET VAK Slim inspelen op gevolgen Modernisering Ziektewet De Tweede Kamer ging vlak voor de zomer akkoord met het wetsvoorstel Modernisering Ziektewet. Voor werkgevers die met relatief veel tijdelijke krachten werken zoals in de bouwsector heeft dit besluit grote gevolgen. Hoe hoger het verzuim van medewerkers met een tijdelijk contract, hoe meer premie de werkgever per 1 januari 2014 moet betalen. Werknemers met een tijdelijk contract die ziek uit dienst gaan, de zogeheten 'vangnetters', ontvangen een Ziektewetuitkering. Voor de financiering daarvan betalen werkgevers een vaste bijdrage aan het sectorfonds. De hoogte van die bijdrage staat per 'Met deze Ziektewet wil de overheid bijna 270 miljoen euro besparen.' bedrijfstak vast en staat nu nog los van de instroomcijfers per bedrijf. De bouwsector draagt op dit moment 0,53% van de loonsom af voor de Ziektewet. Werknemers die na twee jaar nog steeds arbeidsongeschikt zijn, komen in de WIA terecht. TABEL 1 In deze tabel is in een vereenvoudigde vorm weergegeven welk percentage van de loonsom u als werkgever in de bouwsector kwijt bent aan verzuim bij een bepaald verzuimpercentage onder uw medewerkers met een tijdelijk contract. In dit voorbeeld zien we dat u als werkgever al bij een verzuimpercentage van 6% onder tijdelijke krachten meer kosten zou maken. Werkgevers Met de nieuwe Ziektewet wil de overheid bijna 270 miljoen euro besparen op de kosten van re-integratie. Die rekening komt bij de werkgevers te liggen. Bij behandeling in de Kamer bleven de gevolgen voor werkgevers onderbelicht. De premie die grote werkgevers (meer dan 100 werknemers) betalen voor de Ziektewet wordt afhankelijk van de daadwerkelijke instroomcijfers van de organisatie. Hoe hoger het verzuim, hoe hoger straks de premie. Dat kan voor bouwbedrijven die met (veel) tijdelijke contracten werken flink op de lasten drukken. Voor kleine werkgevers (minder dan Loonsom 35.000.000,00 35.000.000,00 35.000.000,00 35.000.000,00 Personeelsleden 1000 1000 1000 1000 gem. loon bepaalde tijders 35.000,00 35.000,00 35.000,00 35.000,00 % bepaalde tijd contracten 40% 40% 40% 40% aantal bepaalde tijd contracten 400 400 400 400 ziekteverzuim bepaalde tijders 4% 6% 8% 6% ziekteverzuim bepaalde tijders 16 24 32 40 gem. 4 mnd. ziektewetuitkering 4 4 4 4 kosten ziektewetuitkeringen 130.66.67 196.000,00 261.333,33 326.666,67 % van totale loonsom 0,37% 0,56% 0,75% 0,95% 14 STABULLETIN

Aon is een wereldwijde financiële dienstverlener en zorgt ervoor dat ondernemende mensen verantwoorde risico's durven te nemen door deze inzichtelijk en beheersbaar te maken. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico's en risicomanagement in de bouw. auteurs: Ruben de Bruin (links) en Bart Mol 10 maal de gemiddelde premieloonsom) komt er wel een sectorpremie. De middengroep (tussen 10 en 100 maal de gemiddelde premieloonsom) betaalt straks een combinatie van sectorpremie en individuele toeslag. VOORBEELD Stel, een werknemer met een halfjaarcontract met een totale loonsom van 25.000 euro wordt in de derde maand ziek. In de oude situatie zou hij nog 3 maanden op de loonlijst staan van de werkgever. In de nieuwe situatie komt de werknemer wellicht 104 weken in de Ziektewet. De werkgever krijgt dan voor 21 maanden (104 weken min de 3 maanden) de rekening. Die bedraagt circa 20.000 euro. Als de werknemer langer arbeidsongeschikt blijft en in de WIA komt, loopt de rekening op naar ongeveer 150.000 euro in de 10 jaar daarna. Risico s tijdelijk contract Ook nieuw is dat werkgevers vanaf 2014 opdraaien voor de kosten van zieke werknemers met een tijdelijk contract als zij na 104 weken Ziektewet een WGA-uitkering ontvangen. Werkgevers zijn nu nog alleen verantwoordelijk voor de WGA-kosten van vast personeel. Dat heeft impact. Sterker, theoretisch kan het zo zijn dat een werkgever straks twaalf jaar lang de financiële lasten draagt van een werknemer met een tijdelijk contract die na één dag ziek is geworden. TIPS Werkgevers kunnen nu al maatregelen nemen om slim in te spelen op alle veranderingen: Maak goede afspraken met tijdelijke arbeidskrachten over het meewerken aan de re-integratie na einde dienstverband. Leg deze afspraken vast in bijvoorbeeld het verzuimbeleid of de beëindigingsovereenkomst. Leg nu al een administratie aan van alle tijdelijke arbeidskrachten en hun eventuele eerste ziektedag. Nu worden arbeidsongeschiktsheidslasten van alleen vaste werknemers doorberekend aan werkgevers, waarbij het UWV al geregeld de fout in gaat. De verwachting is dat de doorberekening van het personeel met een tijdelijk contract dat uit dienst is gegaan niet foutloos zal gebeuren. Pas verzuim- en WIA-beleid aan, zodat op een effectieve wijze beleid voor arbeidsongeschikte (ex-)werknemers kan worden uitgevoerd. Beoordeel of het eigenrisicodragerschap voor WGA en/ of Ziektewet interessant is. Let daarbij niet alleen op de financiën, maar kijk ook goed naar organisatorische gevolgen voor die keuze. Goed verzuimmanagement Kort gezegd komt het wetsvoorstel Modernisering Ziektewet erop neer dat een hoger ziekteverzuim resulteert in een hogere premie. Andersom geldt ook: een lager verzuim leidt tot een minder hoge premie. Investeren in goed verzuimmanagement en maatregelen voor het beheersen van de verzuim- en schadelast is belangrijk om de kosten te beperken. Inzicht begint met overzicht. sectorpremies 2012 3.bouwbedrijf premiegroep kort 3.bouwbedrijf premiegroep lang sectorpremie zonder Eigen Riscio WZ 8,05% 2.817.500,00 2,65% 927.500,00 sectorpremie eigen risico- dragers WZ 7,52% 2.632.000,00 2,12% 742.000,00 verschil 0,53% 185.500,00 0,53% 185.500,00 TABEL 2 In deze tabel ziet u welk percentage van uw loonsom u momenteel kwijt bent via de sectorpremie. STABULLETIN 15

Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk. Recht van Toepassing poldermodel Iedereen weet het nog wel: op zaterdag 13 mei 2000 vond er in Enschede een vreselijke vuurwerkramp plaats. De trieste balans: 23 doden, ca. 950 gewonden en een enorme materiële schade: 200 woningen totaal verwoest en velen zwaar beschadigd. Omvangrijke nieuwbouw en herstelwerkzaamheden waren nodig om de wijk Roombeek een nieuw aanzien te geven. Case Na een gehouden Europese aanbesteding wordt het werk cultuurcluster Roombeek gegund aan aannemer H. Het werk bestond uit het maken van vijf verschillende bouwwerken, waarbij her en der reeds bestaande oude bouwwerken dienden te worden geïntegreerd. De U.A.V. 1989 worden van toepassing verklaard en in de overeenkomst wordt opgenomen dat alleen de opdrachtgever bevoegd is om meerwerk op te dragen. Er wordt een zeer groot aantal opdrachten voor meeren minderwerk gegeven. Om te voorkomen dat hierdoor de voortgang van het werk wordt belemmerd, wordt tussen de bouwdirectie en de projectmanager van H. afgesproken dat de exacte prijsbepaling en afhandeling van het meer- en minderwerk achteraf tussen hen beiden zal worden besproken en afgehandeld. Om deze reden en om de relatie tussen de opdrachtgever en aannemer goed te houden wordt het meer- en minderwerk niet in bouwverslagen vastgelegd. Datzelfde geldt voor de vertraging die als gevolg van het meerwerk ontstaat. Nog meer vertraging ontstaat omdat de gemeente gegevens te laat aanlevert. Omwille van het goed houden van de relatie wordt ook deze vertraging niet in bouwverslagen vastgelegd. Eerst moet het werk af en na de oplevering komen we daar wel uit, was de gedachte. Geschil U voelt het waarschijnlijk al aankomen: aan het einde van het werk krijgen partijen ruzie over de vraag of de gemeente wel of niet opdracht heeft gegeven voor door H. uitgevoerde meerwerkzaamheden. Nee, zegt de gemeente, ja zegt H. Vervolgens levert de aannemer het werk veel te laat op. De gemeente Enschede pikt dat niet en legt de aannemer de contractuele boete op. Het verweer van de aannemer kunt u wel raden: ik heb recht op termijnverlenging vanwege de vele bestekswijzigingen en de te late gegevensverstrekking. Procedure Partijen komen er niet uit waarna een procedure volgde bij de rechtbank. In deze procedure vorderde de gemeente van H. meer dan 2 miljoen Euro, zijnde de contractuele boete. H ontkent de boete verschuldigd te zijn zij heeft immers recht op termijnverlenging - en stelt een tegenvordering in ter vergoeding van uitgevoerd meerwerk, indexering aanneemsom en geleden stagnatieschade. Vonnis De rechtbank oordeelt als volgt. De verslagen van de bouwvergaderingen verschaffen te weinig informatie over de werkelijke stand van zaken met betrekking tot het halen van de planning. Te weinig zaken worden voldoende concreet geduid en het nodige wordt kennelijk onbenoemd en onbesproken gelaten. De reden daarvoor is evident gelegen in het feit dat partijen er kennelijk veel aan gelegen was om ten behoeve van het bereiken van het eindresultaat, de stemming in de bouwvergaderingen goed en constructief te houden, en wel door bij voortduring de nadruk niet te veel te leggen op de (verantwoordelijkheid) voor de diverse vertragingen. Er is bij de bouwvergadering evident gekozen voor de toepassing van het zogenaamde poldermodel met als doel dat de beoogde eindstreep hoe dan ook en zonder tussentijdse kleerscheuren toch nog zo snel mogelijk zou worden behaald. De conclusie die de rechtbank hieruit trekt is dat partijen door aldus met elkaar om te gaan en te blijven omgaan, de vertragingen, ongeacht aan wie van partijen de oorzaak daarvan kan worden toegerekend, voor lief hebben genomen. 16 STABULLETIN

SPREKEN» vervolg van pagina 7 door mr. W.J.M. (Pim) Herber fnuikend Een flink aantal ook in de bouwvergaderingen besproken vertragingen is evident toe te rekenen aan bouwfouten waarvoor H. verantwoordelijk is. Duidelijk is ook dat voor risico van de Gemeente moet komen de omstandigheid dat het vaak heeft geschort aan een tijdige en adequate gegevensverstrekking, waardoor H. klem kwam te zitten bij de uitvoering van het werk en waardoor ook fouten zijn gemaakt. Het gaat, zo overweegt de rechtbank vervolgens, in deze situatie niet aan dat de ene partij jegens de ander contractuele vertragingsboetes en/of stagnatieschade kan afdwingen, omdat niet kan worden vastgesteld dat sprake is geweest van toerekenbare tekortkomingen. Partijen hebben dit resultaat te wijten aan hun eigen hiervoor aangeduide aanpak. Om deze reden komt de rechtbank tot een Salomonsoordeel: zowel de vordering van de gemeente (boete) als de door H. gevorderde stagnatieschade worden afgewezen. Een deskundige moet duidelijk maken of de meerwerkclaims van de aannemer juist zijn. Moraal van het verhaal Je hoort het wel vaker: het werk moet door, partijen moeten met elkaar door een deur blijven gaan en daarom schuiven partijen de problemen voor zich uit. Daar komen wij na de oplevering wel uit, eerst 'het niet vastleggen van meer- en minderwerk in bouwverslagen, is het domste wat aannemer en opdrachtgever kunnen doen' moet het werk af, spreken partijen dan af. Dat is naar mijn mening zo ongeveer het domste wat een opdrachtgever en aannemer met elkaar kunnen afspreken. Als problemen niet direct worden benoemd en worden vastgelegd in bouwverslagen, worden deze problemen alleen maar groter totdat ze onbeheersbaar zijn geworden en ook de rechtbank of Raad van Arbitrage voor de Bouw er niet meer uit kan komen. Juist als een werk moeizaam verloopt is het van belang zakelijk te blijven door alles goed vast te leggen. Het is een misvatting om te denken dat hierdoor de relatie tussen opdrachtgever/directie en de aannemer wordt verstoord. Je kan immers heel goed zakelijk zijn zonder dat dit ten koste gaat van de relatie. Tot slot: Onlangs las ik de volgende meerwerkclausule: Onverminderd het bepaalde in par. 35, 36, 37 en 38 van de U.A.V. geldt de navolgende aanvulling: - eventueel tijdens de bouw uit te voeren meer- en/of minderwerken als gevolg van bestekwijzigingen, verrekening van stelposten en/of verrekening van hoeveelheden kunnen eerst worden verrekend, indien de opdrachtgever daartoe schriftelijk opdracht heeft verleend tegen een vooraf met de aannemer overeengekomen bedrag. Waarom is de redactie van deze bepaling heel erg vreemd? Laat mij uw antwoord weten door het mij te mailen via pim.herber@hetnet.nl. U krijgt van mij nog dezelfde dag een reactie. Over de auteur De heer mr. W.J.M. (Pim) Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. De heer Herber is momenteel op diverse fronten actief. Naast het lesgeven, via organisaties als STABU en BOB, heeft hij eigen adviesbureau opgezet van waaruit hij zowel aannemers als opdrachtgevers adviseert en zaken zo nodig uitprocedeert bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Hij publiceert regelmatig in het Tijdschrift voor Bouwrecht en in andere bladen. STABULLETIN 17

Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden. Korte Berichten STABU nodigt u uit... STABU-gebruikersdag Eén van de services van Stichting STABU voor haar klanten, is het organiseren van de zogenaamde gebruikersdag. Welke ontwikkelingen zijn er te melden over STABU en haar Bouwbreed Informatiesysteem en welke onderwerpen staan er op stapel? Over deze zaken en alle vragen die bij u leven met betrekking tot de STABU-systematiek willen wij u graag informeren op 24 oktober 2012. Het programma staat hiernaast vermeld en is ook te vinden op de website www.stabu.org. U kunt u zich via e-mail inschrijven door een bericht te sturen aan Esmoreit Megens via emegens@stabu.nl. Ongeveer veertien dagen voor aanvang ontvangt u de bevestiging en routebeschrijving. Indien u nog vragen heeft, aarzel niet om deze per mail, fax of telefonisch aan ons te stellen: Diana Kervel, tel.: (0318) 63 30 26, e-mail: dkervel@stabu.nl Programma STABU-gebruikersdag: 09.30 uur Ontvangst met koffie/thee 10.00 uur Opening bijeenkomst en woord van welkom door ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg, hoofd opleidingen STABU 10.15 uur Lezing "afkopen en/of verrekenen, loon- en prijswijzigingen in de bouw en bestek" door ir. T.A.L. (Ted) Peek, senior adviseur bij BDB 11.00 uur Lezing "Duurzaam geproduceerd hout in de bouw en bestek" door drs. A. (Annemieke) Winterink, medewerkster Stichting Probos 11.30 uur Pauze 11.40 uur Lezing "Iso.finish - het isolatie- en afwerkingsconcept voor buitengevels" door T. (Thierry) Halsberghe, manager cladding bij Eternit N.V. 12.30 uur Lunch 13.30 uur Behandeling (ingekomen) vragen door ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg, hoofd opleidingen STABU 14.30 uur Behandeling STABU-brochures en andere (bouw) juridische actualiteiten door S.A. (Sebastiaan) Brands LL.B, juridisch projectcoördinator STABU 15.00 uur Toekomstige ontwikkelingen STABU door ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik, algemeen directeur STABU 15.30 uur Evaluatie en afsluiting bijeenkomst door ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg, hoofd opleidingen van STABU 15.45 uur Einde bijeenkomst Gastcolleges Regelmatig ontvangt STABU verzoeken van docenten om aanvullende informatie bij het voorbereiden van de lessen. Het aanbod van STABU om voor onderwijsinstellingen gratis gastcolleges te verzorgen tijdens (of naast) de lessen vindt gretig aftrek. Besteksbeoordeling Regelmatig ontvangt STABU van licentiehouders de vraag of er een mogelijkheid bestaat om een bestek te laten controleren. Als STABU dienstverlening is een dergelijk gevraagde besteksbeoordeling uiteraard mogelijk. Het enkelzijdig Meer informatie Voor nadere toelichting over de gastcolleges kan contact worden opgenomen met: ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg tel.: (0318) 63 30 26 afgedrukte, opgestuurde bestek wordt dan door een STABUmedewerker (vooraf) van commentaar voorzien en (in maximaal een halve dag) met de opsteller(s) besproken. De becommentariëring en de behandeling ervan vindt in beginsel plaats bij Stichting STABU te Ede. Meer informatie ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg, tel.:(0318) 63 30 26, e-mail: hmiltenburg@stabu.nl 18 STABULLETIN

STABUm@il Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, www.stabu.org. Helpdesk Stichting STABU biedt de helpende hand bij het vinden van een antwoord op mogelijke vragen via de STABU-helpdesk. Naast de mogelijkheden van de STABU-systematiek in algemene zin, worden dagelijks vele vragen beantwoord over inhoudelijke, technische onderwerpen. Het aantal vragen over wet- en regelgeving, administratieve bepalingen, normering en certificering is significant toegenomen. De meest gestelde vragen worden gepubliceerd in de vragenrubriek van STABU-bulletin en de website. Standpunt inzake het nieuwe Hoofdstuk 06 'Door de aannemer te vervaardigen documenten' De reacties van de 'Klankbordgroep Gebruikers' van Stichting STABU op het voornemen om alle losse teksten uit de STABU-database betreffende tekeningen en berekeningen in één hoofdstuk bij elkaar te brengen, hebben ertoe geleid om de publicatie van dit hoofdstuk uit te stellen. Gebleken is dat er meer tijd nodig is om een voor alle partijen aanvaardbaar en werkbare oplossing te realiseren. Dit betekent dat de eerdere aankondiging van deze substantiële wijziging van de STABU-systematiek wordt ingetrokken. Over de toekomstige oplossing zal tijdig de nodige informatie ter beschikking komen. Vragen? tel.: (0318) 63 30 26 e-mail: postmaster@stabu.nl website: www.stabu.org/stabu Helpdesk STABULLETIN 19

ELEMENT auteur: Jan Rip Aedes gaat uit zijn dak In Dakenraad van september 2012 schrijft mr. D.P. de Vries een wat polemisch artikel. Koepel Aedes heeft het bestaan om zelf voor aanneming (dus ook van dakwerken) een eigen standaard administratieve bestektekst uit te brengen. Deze wordt door De Vries betiteld als terug naar de Middeleeuwen. De in breed overleg, ook met Aedes, tot stand gekomen UAV 2012 wordt niet geadviseerd te hanteren. Voor dakaannemers die bij woningbouwverenigingen als hoofdaannemer optreden een belangrijk onderwerp. Maar ook voor aannemers van dakwerken die als onderaannemer bij nieuwbouw fungeren. Haarfijn worden de verschillen van deze standaard met de UAV 2012 in dit artikel besproken. KTPH Het KTPH wordt omschreven als een ziekenhuis in een park en een park in het ziekenhuis. De tuinen zijn niet alleen te vinden op de begane grond, maar ook op de daken en bruggen die de verschillende gebouwen met elkaar verbinden. De vijver die midden in het ziekenhuis is aangelegd kent een grote diversiteit aan vissen en ander waterleven. Het ziekenhuis is zo ontworpen dat de kosten voor energieverbruik minimaal zijn. De energiewinst is verkregen door slimme architectuur en door zonnepanelen. De zonnepanelen op het dak leveren een derde van de dagelijkse energievraag voor bijvoorbeeld het opwarmen van water en verlichting. Door de slimme tropische architectuur, die gebruik maakt van natuurlijke ventilatie, is er geen airconditioning nodig op de patiëntenzalen. Lamellen blokkeren regen en direct zonlicht. Gepensioneerde vrijwilligers verbouwen op het dak van het ziekenhuis lokale groente- en fruitsoorten. Diëtisten van het ziekenhuis gebruiken deze bij de kookcursussen in de ziekenhuiskeuken. Deze kookcursussen zijn onderdeel van de voorlichting aan buurtbewoners over het verband tussen een gezond voedingspatroon en gezondheid. (Bron: Nieuwsbrief IA Nieuwsbrief 14 september) Grofweg gaat het om: prijsstijgingen worden geacht in de aanneemsom te zijn verdisconteerd; korting voor stagnatie en bouwtijdoverschrijding wordt per kalenderdag opgelegd; naast de korting kan de opdrachtgever ook nog schade vorderen; meerwerk wordt pas verrekend bij de eindoplevering; goedkeuring alternatieve bouwstof berust uitsluitend bij de directie. Vraagtekens dus bij het nut van zo n eigen standaard. De UAV 2012 in de STABU-Standaard 2012 is toch prima? De B in STABU staat toch voor burgerlijke bouw. We vergeten dan wel eens dat dan de huisvesting voor de Nederlandse burgers wordt bedoeld, dus de woningbouw. De aanduiding W&U heeft echter nooit echt ingang gevonden als sectoraanduiding. Maar wat heeft een bouwkostendeskundige met een dergelijke kennelijke eigengereidheid EN ongerustheid van de zijde van de dakenbranche te maken? Daken zijn kostbaar, zowel in investering als in exploitatie. Daken - plat of hellend - staan volop in de spotlights van 20 STABULLETIN