12
Minister Schippers pleit voor gepast gebruik Gezondheid, ieder zijn zorg Tekst: Jenny Schellekens Beeld: Ministerie van VWS De kosten van onze gezondheidszorg blijven stijgen. Minister Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, luidde kortgeleden de noodklok. Zij stelt dat als de kosten net zo hard blijven stijgen als de afgelopen tien jaar, de zorg in 2040 al niet meer te betalen is. In dit artikel gaan we in op de maatregelen die volgens haar genomen moeten worden om kostenstijging te beteugelen en hoe de hele sector en de patiënt zelf hier hun verantwoordelijkheid in moeten nemen. De minister stelt voorop dat onze gezondheidszorg erg succesvol is en dat de Nederlandse zorg behoort tot de top van de wereld voor wat betreft kwaliteit en toegankelijkheid. Voor goede zorg hoeft een patiënt in Nederland - in tegenstelling tot veel andere landen - nooit ver te reizen. En voor topzorg, de echt moeilijke en complexe behandelingen, hebben we hier maar liefst acht academische ziekenhuizen. Minister Schippers: Als het gaat om de kwaliteit van zorg en het ontwikkelen van nieuwe wetenschappelijk medische kennis behoort ons land tot de allerbeste. We doen het dus goed, maar we moeten oppassen dat de zorg niet aan het eigen succes ten onder gaat. Zorgkosten rijzen de pan uit Schippers schetst een beeld van het niveau van de huidige zorgkosten. Er was een tijd dat ons land zich, voor wat betreft de zorgkosten, in de internationale middenmoot bevond. We waren niet duur, we waren niet goedkoop. Die middenpositie is verleden tijd. Na de Verenigde Staten hebben wij nu het duurste systeem ter wereld. En het plafond is nog niet bereikt: als de huidige kostenstijging zich voortzet, is het Nederlandse zorgsysteem volgens de OESO in 2060 het duurste ter wereld. Minister Schippers: De grote vraag is of we tegen die tijd in staat zijn de rekening daarvoor te betalen. Nu al betaalt een doorsnee Nederlands gezin meer dan 11.000 euro per jaar aan de zorg. Dat is bijna een kwart van het inkomen. Blijft de zorg net zo hard groeien als de afgelopen tien jaar dan is dit gezin in 2040 bijna de helft van het inkomen kwijt aan zorg. 13
Stille uitgavenexplosie De vergrijzing, die vaak wordt genoemd, verklaart volgens Schippers nog geen kwart van de stijging van de kosten van de zorg. De zorguitgaven groeien harder dan dat we met zijn allen vergrijzen. Wat vooral zorgt voor een stijging van de kosten is dat de mogelijkheden in de zorg zo ontzettend zijn toegenomen. We kunnen meer ziektes vaststellen, behandelen en genezen. We kunnen meer en we willen ook meer, maar daarmee stijgen wel de kosten. Schippers spreekt over een stille uitgavenexplosie die we ons niet kunnen veroorloven. We worden steeds zieker De minister noemt een aantal opvallende zaken. Zo gaan patiënten nog geregeld naar het ziekenhuis terwijl ze dezelfde zorg ook dichterbij kunnen krijgen, bijvoorbeeld bij de huisarts. En als ziekenhuizen werk aan de huisarts overlaten, dan leidt dat er - op dit moment - niet toe dat de ziekenhuizen minder doen. Hoewel we langer leven met een goede kwaliteit van leven, worden we ook zieker, althans zo lijkt het. We komen vaker bij de dokter, worden vaker geopereerd en maken meer gebruik van thuiszorg. Het aantal persoonsgebonden budgetten is ook snel gestegen. Net als veel andere vormen van lichte zorg bijvoorbeeld, in de psychiatrie of in de gehandicaptenzorg. Daarnaast zien we veel praktijkvariatie, verschillen in behandeling van patiënten met dezelfde aandoening. En in sommige gevallen lijkt zorg niet nodig, of in ieder geval niet in de mate waarin ze wordt verleend. Meer financieel risico voor ziekenhuis De stijging van de kosten is niet alleen het gevolg van méér zorg. Van elke euro die we uitgeven aan zorg in de ziekenhuizen, gaat er twaalf cent naar gebouwen en apparatuur. Dat is meer dan het dubbele van bijvoorbeeld Duitsland en Engeland. Volgens Schippers zijn de ziekenhuizen in Nederland over het algemeen in relatief nieuwe gebouwen Het Nederlandse zorgsysteem is in 2060 het duurste ter wereld. gehuisvest, iets wat in het buitenland veel minder gebruikelijk is. Ook investeren we veel in nieuwe apparatuur. Schippers: Tot 1 januari 2009 leek het bouwen van een ziekenhuis gratis. Niet het ziekenhuis of de verzekeraar liepen financiële risico s, zoals je zou verwachten. Nee: u en ik, de samenleving, terwijl de overheid niet de eigenaar van het ziekenhuis was. Dat hebben we veranderd. Vanaf 1 januari 2009 moeten ziekenhuizen voor nieuwbouw of uitbreiding zelf sparen of lenen. Ze moeten hun verantwoordelijkheid nemen en lopen risico bij beslissingen. Alleen als het verlenen van acute zorg in het gedrang komt, grijpt de overheid in. Tekort aan arbeidskrachten Naast de enorme stijging van de zorgkosten dreigt er volgens Schippers ook een tekort aan arbeidskrachten in de zorg. Op dit moment werken er meer dan één miljoen professionals in de zorg. Schippers: Wie steeds meer zorg verleent, heeft daar ook steeds meer mensen voor nodig. Uit berekeningen blijkt dat als we niks veranderen, we in de komende vier jaar 130.000 éxtra fulltime medewerkers nodig hebben in de zorg. En dat aantal zou de jaren daarna oplopen tot 400.000 extra in 2025. Dat kunnen onze opleidingen niet aan en er zijn ook niet genoeg jongeren om dat op te vangen. Veel werknemers zijn nodig voor de langdurige zorg, de zorg voor ouderen en gehandicapten. In ons land worden veel meer mensen langdurig in een instelling verzorgd dan in andere landen. Dat kost niet alleen geld maar vraagt ook veel van de arbeidsmarkt. Vergroten zelfredzaamheid Volgens Schippers hebben we in het verleden onvoldoende aandacht gegeven aan de mogelijkheden om zelfredzaamheid van mensen te vergroten, door middel van de juiste woningen en voorzieningen. Door de tekorten op de arbeidsmarkt zullen we dat nu wel moeten doen. Zo wil de minister dat er goed wordt gekeken naar de inzet van nieuwe technologieën, zoals bijvoorbeeld geavanceerde communicatievoorzieningen, waardoor mensen minder afhankelijk worden van anderen en langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Natuurlijk, zegt Schippers, houden we handen aan het bed nodig. Maar omdat er een tekort dreigt aan zorgpersoneel, moeten instellingen slimmer en anders gaan werken. Bovendien moet de arbeidsproductiviteit omhoog. Als je een half procent meer arbeidsproductiviteit per jaar weet te bereiken, heb je 110.000 medewerkers minder nodig in 2025. Om ervoor te zorgen dat de juiste hulp op de juiste plaats komt, organiseert het Regeerakkoord meer zorg bij de gemeenten. Schippers: Zo is het veel makkelijker om goed te kijken naar de lokale situatie en naar wat mensen nu echt nodig hebben. 14
Informatie die met premiemiddelen is betaald, moet ook voor de premiebetaler te zien zijn. Zorg slimmer organiseren Om de kosten van de zorg te beheersen en het dreigend tekort aan arbeidskrachten op te vangen, is het volgens Schippers dus cruciaal om de komende jaren de zorg slimmer te organiseren. Ze geeft een aantal voorbeelden: Meer hulp door huisarts, praktijkverpleegkundige en wijkverpleegkundige en minder doorverwijzingen naar de specialist. Meer en beter gebruik maken van hulp uit de sociale omgeving en van nieuwe technologieën. En - indien mogelijk - meer dagopnames in de ziekenhuizen in plaats van klinische opnames. Schippers vindt dat er veel meer kan dan nu al gebeurt. We moeten deze kansen nu grijpen. Omdat we er straks het geld niet voor hebben, noch de mensen. Er moet veel gebeuren. En daarin heeft iedereen een rol. De artsen, de verzekeraars, de ziekenhuizen, de verpleeghuizen en de thuiszorg. Maar ook de patiënten zelf. We leven langer in goede gezondheid, maar we worden ook zieker, zo lijkt het. Draagvlak belangrijk Schippers vertelt dat ze de afgelopen tijd samen met verschillende partijen akkoorden heeft kunnen sluiten, zoals met de geestelijke gezondheidszorg, de huisartsen en de medische specialisten en de ziekenhuizen. Ze stelt dat het belangrijk is om het samen te doen, omdat er draagvlak nodig is voor grote veranderingen. De overheid wil samen met de sector op een verantwoorde manier gaan werken aan het beheersen van de kosten. Partijpolitieke functies en nevenfuncties Edith Schippers was onder meer lid van het bestuur en medeoprichter van de Benedictus de Spinoza Stichting (1996-1998), secretaris van de VVDcommissie volksgezondheid (1998-2000) en lid van het hoofdbestuur van de VVD (2000-2002). In 2002 was ze lid van de VVDcommissie Respect (over normen en waarden). Ze is mede-auteur van de VVD-nota over de toekomst van de Nederlandse gezondheidszorg ( Dichtbij betere zorg, 2008). 15
Meer risico voor verzekeraars Met ingang van 1 januari 2012 lopen verzekeraars meer risico over hun uitgaven. Minister Schippers: Ik sta niet meer garant met publiek geld voor verzekeraars die gewoon maar zorg inkopen, zonder te kijken naar de prijs en de kwaliteit. Als een verzekeraar nu meer zorg contracteert dan afgesproken, zal hij zijn We hebben allemaal een rol in het betaalbaar houden van de zorg. premie moeten verhogen. En gaat de premie fors omhoog, dan gaat de verzekerde op zoek naar een andere verzekeraar. De verzekeraars moeten dus wel letten op de kosten én de kwaliteit als ze hun klanten willen behouden. Volgens de minister werkt de maatregel. We zien nu al dat verzekeraars scherper inkopen. En dat banken niet zomaar meer alle investeringen financieren. Er komen meer nieuwe zorgaanbieders op de markt, ondernemers die gewend zijn met het risico om te gaan, of professionals die kansen zien voor betere en goedkopere zorg voor hun patiënten. Verzekerden stappen vaker over naar een andere zorgverzekeraar. Wat we ook zien gewoon niet hoe duur de zorg is, waar het goedkoper kan en of dat dan iets betekent voor de kwaliteit. Dat geldt voor de meeste patiënten, maar ook voor veel artsen. Ik wil dat er meer informatie beschikbaar komt. Artsen weten nu niet of ze beter of minder goed zijn dan hun collega s. Daar moet iets aan gebeuren, helemaal omdat de gegevens er zijn. Mijn lijn is simpel: informatie die met premiemiddelen is betaald, moet ook voor de premiebetaler te zien zijn. Gemakkelijk en zo nodig in detail. is dat sinds enige tijd de productiviteit weer groeit. Dit is mogelijk door meer ondernemingszin, nieuwe technologieën en het anders organiseren van de zorg. Meer transparantie Transparantie is een belangrijk punt, volgens de minister. Vaak weten we Kwaliteitsinstituut De minister vertelt dat er inmiddels een wetsvoorstel in de Tweede Kamer ligt dat beoogt voor meer transparantie te zorgen. Zorgaanbieders zullen in de toekomst namelijk worden verplicht gegevens over hun kwaliteit te leveren aan een op te richten Kwaliteitsinstituut. 16
Dit Kwaliteitsinstituut wordt verantwoordelijk voor het ontsluiten van informatie over kwaliteit van zorg voor consumenten en voor partijen in de zorg. Schippers: Doordat die cijfers openbaar worden Minister Schippers sluit af: Eigenlijk is het besef dat zorg geld kost en niet gratis is, het belangrijkst. En willen we in een samenleving wonen waar iedereen die dat medisch gezien nodig heeft een Verzekeraars moeten gaan letten op de kosten én de kwaliteit als ze hun klanten willen behouden. kunnen zorgaanbieders van elkaar leren. Verzekeraars kunnen zo echt inkopen op kwaliteit. Maar ook patiënten kunnen dan bekijken waar ze het beste terecht kunnen met hun zorgvraag. Het Kwaliteitsinstituut zal er ook voor zorgen dat zorgaanbieders, verzekeraars en patiëntenorganisaties samen afspraken maken over wat goede zorg is. De praktijkvariatie wordt hierdoor verkleind. Allemaal verantwoordelijk Schippers benadrukt dat we allemaal een rol hebben in het betaalbaar houden van de zorg. Zo moeten artsen alleen zuinige en zinnige zorg leveren. Ziekenhuizen moeten doen waar ze goed in zijn en de zaken waar ze niet goed in zijn aan anderen overlaten. Eenvoudige zorg moet terug naar de huisarts en zorg moet bovendien zoveel mogelijk in de buurt georganiseerd worden. Complexe zorg en moeilijke behandelingen moeten geconcentreerd worden. Dit verbetert de kwaliteit en is goedkoper, want efficiënter. De zorgsector moet goed samenwerken en de verzekeraar moet goede zorg inkopen tegen een scherpe prijs. Patiënten, ten slotte, moeten meer zelfredzaam worden en oplossen wat ze zelf op kunnen lossen, geen onnodig beroep doen op de zorg en zo efficiënt mogelijk met zorg omgaan. beroep kan doen op zorg, dan zullen we er veel zuiniger mee om moeten gaan. Gepast gebruik dat vind ik mooie woorden. Meer info CV Edith Schippers, Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Edith Schippers (1964) wordt in 1993 persoonlijk medewerker van VVD Tweede Kamerlid Dees. Van 1994 tot 1997 is ze beleidsmedewerker volksgezondheid, welzijn en sport bij de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Schippers vervolgt haar loopbaan in 1997 bij het VNO-NCW. Tot 2001 is ze daar secretaris volksgezondheid en arbeidsmarkt en (tot 2003) secretaris ruimtelijke ordening. Op 3 juni 2003 wordt Edith Schippers voor de VVD lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Ze is woordvoerster voor volksgezondheid. Vanaf maart 2006 is ze tevens vicefractievoorzitter. Van juni 2009 tot september 2010 is ze lid van de onderzoekscommissie financieel stelsel, de commissie De Wit. Edith Schippers wordt op 14 oktober 2010 benoemd tot minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-rutte-verhagen. Op 5 november 2012 is Edith Schippers benoemd tot minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-rutte-asscher. Kort hierna sprak zei tijdens de Johan de Wittlezing uitvoerig over de onderwerpen die in dit artikel worden besproken. 17