Griffie Commissie voor Economische Zaken en Bestuur Datum commissievergadering : 16 december 2011 Document nummer : 2847434 Behandelend ambtenaar : L.G.A. van Asten Directie/bureau : E&M/SEB Nummer commissiestuk : EZB-0048 Datum : 21 november 2011 Bijlagen : 2 Onderwerp: Duurzame energietransitie Voorstel van GS aan PS: X Ter bespreking in het kader van uw vertegenwoordigende rol kaderstellende rol X controlerende rol Europa paragraaf Niet van toepasssing Opmerkingen van het Presidium/Griffie: Met de notitie wordt in informatieve zin nader ingegaan op eerder gestelde vragen en ingediende moties rondom duurzame energietransitie. Aan uw commissie wordt gevraagd deze aangereikte informatie te bespreken. Griffier van Provinciale Staten, namens deze, A.J. Brul. Bijlagen: 1. toelichting salderen; 2. overzicht Enexis projecten.
Notitie ten behoeve van: Commissie voor Ecologie en Handhaving Aanleiding Bij de bespreking in Provinciale Staten op 1 juli 2011 zijn naar aanleiding van de Kaderbrief (PS 32/11) door verschillende fracties vragen gesteld met betrekking tot hoe de uitwerking van Duurzame energie (punt 17 van de uitvoeringsagenda van Bestuursakkoord 10 voor Brabant 2011-2015 1 ) wordt opgepakt. Bij de beantwoording van deze vragen worden tevens de vragen van de Statencommissies meegenomen die over hetzelfde punt 17 zijn gesteld tijdens de behandeling van de Begroting 2012 en Najaarsbrief op 4 november 2011. Ook de aangehouden motie 29, PS-vergadering 11 november 2011, om de Energieagenda in het Economisch Programma Brabant integraal op te nemen, zal hierin worden betrokken. Daarnaast is op 1 juli 2011 een (aangehouden) motie door PvdA, GL, PVDD en D66 ingediend waarin GS wordt verzocht om: 1. in de uitwerking van de energieagenda meer aandacht te besteden aan alternatieve energieopwekking door middel van zonne-energie; 2. daarbij aandacht te besteden aan de betrokkenheid van de burger door vormen van kleinschalig energieopwekking door de burger in de Energieagenda op te nemen; 3. daarbij maatregelen die noodzakelijk zijn om dit mogelijk te maken, waaronder teruglevering van energie aan het net, mee te nemen; 4. hierover uiterlijk in december 2011 te rapporteren aan de gezamenlijke commissies Economische Zaken en Bestuur (EZB) en Ecologie en Handhaving (EH) De aangenomen motie 8 betreffende het salderen van PS-vergadering 11 november 2011 sluit hierop aan. Hiermee wordt ook invulling gegeven aan motie 5 van PS-vergadering 11 juni 2010 over de rol van Enexis bij teruglevering aan het net. Uitwerking Kaderbrief en uitvoeringsagenda Eerdere besluitvorming Op 1 oktober 2010 hebben Uw Staten ingestemd met de Energieagenda 2010-2020. De Energieagenda zet in op energie als economische kans en draagt daarmee bij aan de duurzaamheidsdoelstellingen van de provincie. Op basis van de Agenda van Brabant is in de Energieagenda de rol van de provincie gedefinieerd: het benutten van de economische kansen door te investeren op voor 1 Punt 17 luidt als volgt: Duurzame Energie (als onderdeel Energieagenda): Verminderen van uitstoot CO2 en andere voor de volksgezondheid schadelijke effecten, voor mens en milieu, door energiebesparing en verduurzaming van de productie/opwekking van energie, bijvoorbeeld via wind, zon en biomassa. Koppeling met de Economische Agenda wordt waar mogelijk gelegd. Resultaten: - Uitwerking geven aan de Energieagenda 2010-2020; onderdelen: restwarmtebenutting, mesttransitie en kapitaalfondsen. 2/7
Brabant onderscheidende clusters en het creëren van de juiste randvoorwaarden, ruimtelijk en financieel, om energietransitie en verduurzaming mogelijk te maken. Bij de vaststelling van de Energieagenda hebben uw Staten ingestemd met een fasering van de inzet van middelen voor de Energieagenda. Op 10 december 2010 bent u akkoord gegaan met het Investeringsvoorstel eerste tranche investeringsstrategie, energietransitie als kans voor innovatie en duurzaamheid, gericht op solar en toptechnologie, elektrisch rijden en slimme netten en de biobased economy. Hiermee wordt substantieel ingezet op kansrijke clusters in Brabant, en wordt tegelijkertijd een bijdrage geleverd aan verduurzaming van het energie- en grondstoffengebruik, zowel hier in Brabant als elders in de wereld. Uw staten hebben destijds ook ingestemd met het onderzoeken van nut en noodzaak van een kapitaalfonds voor duurzame energie, en de besluitvorming daarover en de overige onderdelen van de energieagenda in een latere fase te laten plaatsvinden. Voor deze onderdelen zijn geen aparte middelen meer gereserveerd. Wel kan er, binnen de kaders van de Energieagenda, uitwerking worden gegeven aan concrete inzet op deze thema s. Centrale vraagstelling is daarbij: is een rol van de provincie gewenst, en kan deze, in geval van financiële inzet, revolverend worden ingezet. Uitwerking Energieagenda: restwarmte, biomassa/ mesttransitie en Kapitaalfonds Coördinerend portefeuillehouder voor de Energieagenda is gedeputeerde Pauli, waarbij gedeputeerde Van Hout verantwoordelijk portefeuillehouder is voor verduurzaming van omgeving. Beide gedeputeerden zullen met de voorzitter van beide commissies (EH en EZB) in overleg treden over een gezamenlijk bespreking van de Energieagenda en verduurzaming (zie ook Memorie van Antwoord 47/11- D). De provincie Noord-Brabant is op verschillende manieren al betrokken bij projecten op het gebied van restwarmte. In het verleden zijn diverse haalbaarheidsstudies gefinancierd, zijn met behulp van Europese cofinanciering in West-Brabant lokaties in beeld gebracht waar restwarmtebenutting goede kansen biedt en ondersteunen wij momenteel een gebiedmakelaar in deze regio om de verbindingen te leggen tussen aanbieders en vragers op het gebied van restwarmte. Op dit moment evalueren wij onze inzet op de voormalige proeftuin Moerdijk. Deze evaluatie moet inzicht bieden in de rol van de provincie op het gebied van stimuleren en faciliteren van restwarmtebenutting. In algemene zin kan worden geconstateerd dat knelpunten bij restwarmte liggen in het bij elkaar brengen van vraag en aanbod, én dat er over het algemeen wel sluitende business cases zijn, maar met een lange terugverdientijd. Als gevolg hiervan en van het ontbreken van een onderpand kan veelal niet een beroep worden gedaan op private financiering. Overigens voert Brabant Water op dit moment onderzoek uit naar de potentie ven geothermie in Noord-Brabant. Deze onderzoeksresultaten worden eind 2011 verwacht en zullen input leveren voor de uitwerking van de mogelijke rol van de provincie op dit terrein. 3/7
In de vorige bestuursperiode heeft via Samen Investeren volop cofinanciering plaatsgevonden van biomassacentrales op basis van gemeentelijk groenafval. Een vergelijkbare inzet hierop in de vorm van subsidie ligt niet meer voor de hand: het gaat om bewezen technieken, het aanbod is constant in de vorm van meerjarige contracten. Ontwikkeling op het gebied van biomassa en de biobased economy is juist verwaarding en verdere verduurzaming in de keten: de inzet van reststoffen op een zo hoogwaardig mogelijke wijze. Hierop is ook het 1 e tranche onderdeel biobased economy gericht, waar reststoffen worden ingezet voor de chemie (Agro meets Chemistry). De biobased economy biedt ook kansen voor de agrosector, en verbinding kan worden gelegd met mesttransitie. Uitwerking hiervan vindt plaats in samenwerking met de sector en als vervolg op de door de Commissie van Doorn geformuleerde doelstellingen op het gebied van verduurzaming. Kansrijkheid hiervan hangt ook samen met het landelijk fiscaal en subsidie-instrumentarium (SDE) en de prijs van de benodigde grondstoffen (de benodigde co-substraten). Zowel voor restwarmte als biomassa/mesttransitie zal in de praktijk moeten gaan blijken in hoeverre alle beleidsvoornemens uitvoerbaar zullen blijken te zijn. Uit een eerste analyse van nut en noodzaak van een Kapitaalfonds is gebleken dat een Kapitaalfonds kan voorzien in een behoefte. Kenmerkend voor duurzame energieprojecten zijn hoge investeringskosten en lange aflossingstermijnen. De projecten zijn, bij voldoende schaalgrootte wel rendabel. Duurzame energieprojecten zijn veelal infrastructurele projecten, waarbij vaak geen onderpand mogelijk is. Dit ziet de bank als een aanzienlijk risico, met als gevolg dat banken een hoge rente vragen of niet investeren. Vaak is er sprake van een kloof tussen projecten en financiering. Door deze problematiek worden duurzame energieprojecten met veel potentie in de praktijk maar weinig gerealiseerd en blijft het kapitaal van banken en venture capitalists onbenut. Het beschikbaar stellen van kapitaal met gunstige leningsvoorwaarden kan een goed instrument zijn. Immers, een garantie of goedkoop kapitaal heeft een positieve invloed op de risico/rendement verhouding, waardoor een business case eerder rond is. Op dit moment worden gezamenlijk met het provinciale Ontwikkelbedrijf de mogelijkheden van revolverende inzet van middelen in energieprojecten verder onderzocht, op basis van enkele concrete business cases op het gebied van restwarmte en biovergisting. Eventuele inzet van het Ontwikkelbedrijf vindt plaats binnen de bestaande kaders en financiële middelen van het Ontwikkelbedrijf, waarbij de businesscases op voorhand sluitend moeten zijn. De hierin opgedane ervaring kan verdere onderbouwing bieden voor (wijze van) revolverende inzet van middelen voor duurzame energie. In de praktijk zal moeten blijken in hoeverre de beleidsvoornemens hiermee uitvoerbaar zullen blijken te zijn. De uitwerking van de energieagenda op onderdelen kan ook landen in de gebiedsopgaven. En tot slot heeft de provincie een rol in verschillende deelnemingen, waarin duurzaamheid een steeds explicieter thema wordt. 4/7
Uitwerking Energieagenda: relatie Economisch Programma Brabant In het Economisch programma is innovatie van topsectoren voor maatschappelijke opgaven één van de speerpunten om de innovatiekracht van de Brabantse economie te stimuleren. Duurzame energie is één van deze maatschappelijke opgaven/kansen. In het Economisch programma worden de prioritaire economische clusters expliciet verbonden aan duurzame energie: duurzame energie als economische kans. De belangrijkste lijnen in dat kader zijn: Solar (krachtig cluster in de Brainport regio, koppeling met de high tech), Biobased economy (West-Brabant waarbij de koppeling wordt gelegd met de topsector chemie) en Elektrisch rijden (waarmee een koppeling wordt gelegd met de topsector High Tech systems/automotive en slimme mobiliteit). De financiering van deze speerpunten is geregeld in het Investeringsvoorstel eerste tranche, als uitwerking van de Energieagenda Brabant 2010-2020 (10 december). De overige thema's op het gebied van duurzame energie vallen tot op heden in het Economisch programma onder de noemer van meekoppelend belang. Dit is ook terecht, gedefinieerd vanuit de sterktes van Noord-Brabant. Daarnaast zien wij vanuit de Energieagenda mogelijkheden op diverse manieren: Commissie van Doorn, gebiedsopgaven, Ontwikkelbedrijf, via deelnemingenbeleid en ruimtelijk beleid. Overigens volgen wij het landelijk topteam energie op de voet, niet alleen vanwege mogelijke landelijke cofinanciering, maar ook omdat het Rijk al heeft aangekondigd de Europese cofinanciering (toekomstig OP Zuid, waarvan 20% voor energie bestemd moet zijn), te willen verbinden aan hun topsectoren. Voor de toekomstige middelen is enige profilering op topsector energie dus zeker niet verkeerd. Vragen naar aanleiding van aangehouden motie van 1 juli 2011 en aangenomen motie 11 november 2011 1. In de uitwerking van de Energieagenda is gekozen voor inzet op innovatie op het gebied van solar. Met de ondersteuning van Solliance kan Brabant een wereldwijde concurrentiepositie op het gebied van solar opbouwen. Door een nauwe samenwerking met de solar industrie ontstaat op deze wijze een sterk cluster, waarbij de focus op de ontwikkeling van productieapparatuur ligt, die wereldwijd wordt verkocht. Resultaat van deze inzet op het gebied van duurzaamheid is dat de (wereldwijde) toepasbaarheid van solar verbetert. De toepassing van solar krijgt ook in Noord-Brabant een plaats, en dan gekoppeld aan de valorisatiedoelstellingen van dit cluster. Op dit moment zijn wij in gesprek met Solliance en Brainport Development over de inrichting van een dergelijke proeftuin solar. Deze inzet maakt ook onderdeel uit van de onlangs gesloten Green Deal met het Ministerie van EL&I, die daarvoor garantstellingen heeft gereserveerd. 2. In de Energieagenda hebben wij het belang van decentralisatie van duurzame energieopwekking voor het energietransitieproces onderstreept. Wij zien een 5/7
sterke groei van allerlei energie-initiatieven om duurzame energieopwekking lokaal te stimuleren. Veelal zijn dit energiecoöperaties, waarbij ondernemers, burgers en soms gemeenten lokale duurzame energiebedrijven oprichten. Recente voorbeelden zijn: Zon pv-initiatief Land van Heusden en Altena, Energielandschap Groene Woud, Betaalbare Energie Dongen, de Vencocampus. Tevens zien we ook partijen zoals de BMF en de ZLTO met eigen ondersteuningstrajecten voor o.a. zon-pv initiatieven. Als provincie ondersteunen wij deze initiatieven door partijen met elkaar te verbinden en door kennisuitwisseling tussen de initiatieven te stimuleren. Een platform hiervoor is onder andere het Brabants Energie Overleg, waar het gemeentelijk energiebeleid en uitvoering met de regionale energiecoördinatoren, de B5 en de BMF wordt besproken. 3. In de energieagenda hebben wij de rol van de provincie op het gebied van verduurzaming van energie beschreven. Ten aanzien van bovengenoemde lokale/regionale initiatieven is deze rol veelal faciliterend op het gebied van kennisuitwisseling en kennisontwikkeling, en in samenwerking met gemeenten en andere intermediaire partijen. Een belangrijk aspect om deze lokale initiatieven mogelijk te maken is teruglevering aan het net in relatie tot het salderingsvraagstuk 2. Dit is echter een rijksaangelegenheid, en al veelvuldig op nationaal niveau besproken. De provincie heeft hier via het IPO in een eerdere fase aandacht voor gevraagd. Een in de Tweede Kamer in 2010 behandeld wetsvoorstel om dit vraagstuk op te lossen heeft net geen meerderheid behaald. Onlangs heeft het Rijk, naar aanleiding van een wel gehaalde motie enige versoepeling in de wetgeving toegezegd. Recentelijk heeft het IPO bekendgemaakt om in 2012 het salderen opnieuw ter discussie te stellen en zal GS hierin actief participeren conform de aangenomen motie 8. Motie teruglevering energie naar het netwerk / rol Enexis Binnen de strategie en bedrijfsvoering van Enexis neemt de transitie naar een duurzame en meer decentrale energievoorziening een belangrijke plaats in. Het bedrijf investeert substantieel in een portfolio van projecten op het gebied van smart grids/elektrisch rijden, biogas/groen gas en de monitoring van energiegebruik ten behoeve van energiebesparing in de gebouwde omgeving. Het is voor Enexis als netbeheerder echter verboden om zich te begeven in het domein van de productie en levering van energie (elektriciteit en gas). Daardoor kan het bedrijf geen partij zijn in de totstandkoming van contracten voor teruglevering van energie. Wel is het zo, dat Enexis een aansluitverplichting heeft voor decentrale leveranciers van gas en elektriciteit. 2 Zie bijlage 1 voor toelichting op het salderingsvraagstuk. 6/7
Als aandeelhouder van Enexis zijn we uiteraard nauw betrokken bij de inspanningen die het bedrijf doet om leidend te zijn in de ontwikkelingen. Basis hiervoor is het Plan van Aanpak Duurzaamheidsinitiatieven waarvoor 50 miljoen is gereserveerd. De projecten die het bedrijf in het verzorgingsgebied doet, passen bij de regionale sterktes en ambities, zodat in Brabant bijvoorbeeld nadrukkelijk de projecten op het gebied van slimme netten en elektrisch rijden worden uitgevoerd. Hiermee wordt een optimale synergie met ons eigen energiebeleid bereikt. Als bijlage bij deze memo vindt u het statusoverzicht van de projectenportfolio, zoals dat bij de algemene vergadering van aandeelhouders op 20 april jongstleden met de aandeelhouders is gedeeld. Beoogd effect: Informatie aan de commissie EH verstrekken naar aanleiding van eerder gestelde vragen en ingediende moties. s-hertogenbosch, 21 november 2011, Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant 7/7
Bijlage 1: toelichting op salderingsvraagstuk Energiecoöperaties die zich richten op decentrale energie-opwekking lopen tegen een tweetal belemmeringen aan als gevolg van nationale wet- en regelgeving op het gebied van saldering: - Wettelijk is geregeld dat de energieleverancier de hoeveelheid opgewekte en aan het net teruggeleverde elektriciteit in mindering brengt op het jaarlijks elktriciteitsgebruik. Dit kan nu niet onbeperkt, maar tot een grens van 5.000kWh (gemiddeld jaarverbruik van huishouden 3.500 kwh). Daarboven is de energieleveancier verplicht om een redelijke terugleververgoeding te betalen (die substantieel lager is dan de inkoopprijs die de afnemer betaalt). Voor collectieve projecten is het oprekken van deze grens van 5.000 kwh gewenst, zonder subsidie is het ongunstig om meer op te wekken dan voor eigen gebruik nodig; - De salderingsregeling verbiedt dat consumenten op een externe locatie duurzame stroom afnemen en dat toerekenen als zelfopgewekte stroom op hun eigen dak en zonder energiebelasting en BTW te betalen. De laatst toegezegde versoepeling op salderen is dat het Rijk in het kader van de Green Deal voor Verenigingen van Eigenaren het maximum van de 5.000 kwh wordt losgelaten (Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de 2de Kamer-motie Jansen c.s. van 29 juni 2011).
duurzaamheidsinitiatieven status Maart 2011 inleiding Duurzame energie, decentrale opwekking, inzicht in energiegebruik, smart grids, ruw bio gas. Termen die een steeds voornamere rol spelen in de maatschappij. In feite weerspiegelen deze termen de de energietransitie. Enexis heeft de ambitie uitgesproken een leidende rol te willen spelen in het faciliteren van deze energietransitie. Dit betekent in de eerste plaats dat Enexis een voortrekkersrol wil spelen bij de ontwikkeling van een duurzaam energienetwerk. Een netwerk dat klaar is voor de energietransitie en de opwekking en distributie van duurzame energie faciliteert 1. Er wordt echter verder gekeken dan enkel het distribueren van duurzame energie. Enexis speelt namelijk een belangrijke rol bij het verschaffen van inzicht in energiegebruik. Dit inzicht kan klanten stimuleren tot gedragsverandering wat uiteindelijk energiebesparing moet opleveren. Vanzelfsprekend is Enexis bewust van haar eigen voorbeeldpositie. Vandaar dat ze ook haar eigen energiegebruik verduurzaamt én haar medewerkers stimuleert dit ook te doen. Dit betekent dat Enexis primair haar energieverbruik reduceert en het noodzakelijke energieverbruik compenseert. Focusgebieden In 2009 heeft Enexis in overleg met de aandeelhouders een actieplan gemaakt voor stimulering van de energietransitie. De categorieën korte termijn zichtbaar voor klanten; middellange termijn infrastructuur ontwikkeling; ondersteuning bij verduurzaming bundelden de verschillende initiatieven op een logische manier. Er heeft ontwikkeling plaatsgevonden in de portfolio aan activiteiten rondom de energietransitie. Een weerslag hiervan zijn de door Enexis vanuit de categorieën doorvertaalde drie focusgebieden: Duurzame netwerken Inzicht in energiegebruik Enexis duurzaam Inhoudsopgave Inleiding 1 Duurzame netwerken 3 Inzicht in energiegebruik 8 Enexis Duurzaam 11 Deze focusgebieden sluiten aan bij de ambities en sterktes van Enexis en de behoefte in de omgeving. De focusgebieden overstijgen de wettelijke taak van Enexis. Ze dienen als kapstok en zijn leidend bij keuzes ten behoeve van het faciliteren van de energietransitie en de daarmee gepaard gaande inzet van mensen en middelen, vaststellen van targets in de energietransitie en keuzes over kennis en competentieontwikkeling. Enexis heeft op deze focusgebieden tot nu toe circa 12 mln uitgegeven. De komende reguleringsperiode (t/m 2013) verwacht Enexis hier nog circa 35 mln extra in te investeren. Ook na 2013 zal Enexis hier naar verwachting significante op blijven inzetten. 1 NB: Enexis produceert zelf geen (duurzame) energie
2 Rode loper voor vragen over duurzaamheid www.zelfenergieproduceren.nl Intern Groen Loket Verminderen Netverliezen Verduurzamen Netverlies Interne en externe toegankelijkheid Om voorop te lopen bij de energietransitie is het essentieel dat klanten Enexis goed weten te vinden wanneer ze vragen hebben over duurzame energie. Daarom heeft Enexis de interne klantprocessen gestroomlijnd. Zo is er als het ware een rode loper voor vragen over duurzaamheid ontstaan. Als klant wil je graag de juiste afdeling aan de lijn krijgen als je belt met een vraag. Speciaal voor duurzaam producerende klanten hanteert Enexis daarom het ééningansprincipe, als de klant belt wordt hij direct naar de juiste afdeling geleid of de juiste afdeling belt hem/haar weer terug. Zowel groot- als kleinverbruikers komen met hun vragen nu direct op de juiste plek in de organisatie terecht. Enexis wil klanten ook (online) pro-actief informeren over duurzame energieproductie. Enexis heeft hiervoor de website zelfenergieproduceren.nl in de lucht gebracht. Deze site brengt klanten alle informatie die nodig is voor het produceren van duurzame energie en helpt de klant stap voor stap om het proces om tot duurzame productie te komen te doorlopen. Tot slot ontwikkelt Enexis een intern groen loket. Het doel hiervan is het ontsluiten van aanwezige duurzame kennis bij experts naar de 1e lijn (klantcontacten). Dit wordt bewerkstelligd door een online vraagroutering in te richten voor duurzame vragen. Medewerkers kunnen hier duurzame vragen stellen die vervolgens bij experts terecht komen. De experts kunnen op hun beurt de collega s van antwoord voorzien. Klanten worden hierdoor geholpen en er vindt kwaliteitsbewaking van de duurzame boodschap van Enexis plaats. Vermindering en verduurzaming netverliezen Bij de distributie van elektrische energie gaat een deel van de energie verloren. Dit verlies treedt vooral op in kabels en transformatoren en is een natuurkundig gegeven. Enexis streeft er vanzelfsprekend naar de netverliezen minimaal te houden. In haar verantwoordelijkheid als netbeheerder, moet Enexis de hoeveelheid elektriciteit die verloren is gegaan inkopen. Enexis heeft zichzelf verplicht om dit netverlies volledig duurzaam in te kopen. Dit wordt gedaan door middel van het inkopen van groencertificaten. De verwachte hoeveelheid groencertificaten voor 2011 bedraagt ongeveer 1,6 TWh op een jaarlijks verbruik van ongeveer 35 TWh. Dit komt overeen met het jaargebruik van ongeveer 450.000 huishoudens! Leeswijzer Dit verslag beschrijft de niet wettelijk verplichte activiteiten die Enexis onderneemt op het gebied van de energietransitie. Per fo-cusgebied worden de doelstellingen en ontwikkelingen weergege-ven. Er wordt aangegeven welke pilots er zijn geïnitieerd om de vele ontwikkelingen te testen. Tevens wordt er per focusgebied benoemd wat de financiële inzet is. Hiermee laat Enexis zien op welke wijze ze invulling geeft aan de toezegging 50 mln euro te investeren in het faciliteren van de energietransitie.
3 Duurzame netwerken Enexis zet zich in voor het ontwikkelen van duurzame gas- en elektriciteitsnetwerken. Hierbij richt Enexis zich zowel op het fysieke netwerk als op initiatieven die duurzaam gebruik van de netwerken stimuleren. Hierbij richt Enexis zich voornamelijk op vier terreinen: smart grid mobile smart grid ruw biogas Led bij OV De financiële inzet op dit vlak is tot op heden 4.1 mln. In de huidige reguleringsperiode verwacht Enexis hierin nog minimaal 27 mln in te investeren. Marktinnovator Duurzaamheid Decentrale energieopwekking zorgt ervoor dat de functie van energienetwerken verandert. De klassieke rol van distributie vanuit centrale opwek naar decentrale vraag zal meer en meer worden vervangen door een echte netwerkrol: het koppelen van decentrale opwek met decentrale vraag. Daarnaast zal de inzet van duurzame bronnen en het nuttig gebruik van restproducten toenemen. Om deze ontwikkelingen te faciliteren zijn nieuwe soorten netwerken nodig. De activiteiten die nodig zijn voor de ontwikkeling van deze nieuwe netwerken zijn essentieel om in de toekomst ook een betrouwbare energielevering te kunnen garanderen. Hieraan gekoppelde activiteiten als duurzame energie opwek vormen veelal een logische combinatie met de reguliere activiteiten van Enexis op het gebied van gas- en elektriciteitsnetwerken. Enexis heeft immers kennis van aanleg, onderhoud en beheer van netwerken. Kennis van financiering van infrastructuur en middelen/toegang tot financiering. En bovendien heeft Enexis een sterk netwerk van partners en toeleveranciers. Enexis ziet zichzelf hierbij ook als belangrijke adviseur. Wanneer zakelijke klanten als gemeentes, woningbouwverenigingen of bedrijventerreinen de intentie hebben om energie te besparen worden ze gekoppeld aan een markt innovator. Deze innovator verkent samen met de klant de mogelijkheden en stemt randvoorwaarden voor projecten af. Wanneer er uit deze verkennende fase concrete projecten komen kan de innovator de klant koppelen aan een specialist van Enexis op het gebied van netwerken. Er worden in de initiatieven verkend om te komen tot concrete projecten: BrabantStad (B5-gemeenten: Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch en Tilburg); Overijssel (Duurzaam Dorp Provincie Overijssel); Gemeenten Deventer (Stedendriehoek onderneemt Energie Neutraal); gemeente Heerlen (industrieterrein de Beitel) en Greenport Venlo. Scenariostudie naar de toekomstige energie infrastructuur Een belangrijk initiatief om grip te krijgen op de rol van de netwerken in de toekomstige energievoorziening is een scenariostudie naar de toekomst van de energie infrastructuur. Enexis werkt hierbij samen met andere netbeheerders in Netbeheer Nederland. De scenariostudie beoogt dat regionale netbeheerders tijdig de noodzakelijke stappen ondernemen die de energietransitie faciliteren. Uitgangspunt is dat de netwerken in de toekomst even betrouwbaar en betaalbaar zijn als de huidige netwerken. Hierbij moet te allen tijde voorkomen worden dat het netwerk een belemmerende factor in de energievoorziening wordt. De gezamenlijke visie op de toekomstige energie infrastructuur zal in de eerste helft van 2011 worden gepresenteerd. Uitwerking van de plannen zal worden geïntegreerd in de reguliere investeringstrajecten van Enexis.
4 De meer technische inspanningen van Enexis voor het creëren van duurzame netwerken concentreren zich op dit moment op vier terreinen. Smart grids en mobile smart grids zijn belangrijk bij de beheersing van elektriciteitsdistributie. Biogas is een ontwikkeling die het gasgebruik in Nederland zal vergroenen en waar mogelijkheden tot invoeding moeten worden gecreëerd. Het klaarstomen van het netwerk voor de toepassing van Led bij openbare verlichting tot slot zal gemeenten en provincies helpen bij het reduceren van het energiegebruik. Al deze terreinen zullen nader worden beschreven. Smart Grids maken netten intelligenter, zodat ook in de toekomst energiedistributie goed blijft aansluiten bij de energievraag. Smart Grids Door decentrale opwekking van energie worden de energiestromen in de netten dynamischer, mede door de grilligheid van elektriciteitsproductie uit hernieuwbare energiebronnen. Een mogelijke oplossing is het intelligenter maken van netten: smart grids. Door het toevoegen van intelligentie verkleint de grootte van noodzakelijke investeringen voor verzwaring van de netten. Enexis werkt hard om ervaring op te doen met verschillende vormen van Smart Grids, zoals het beïnvloeden van het verbruik van klanten om deze af te stemmen op de beschikbare distributie- of opwekcapaciteit (zie kader Smart Wash); of zoals het toepassen van elektriciteitsopslag als buffer voor balanshandhaving. Smart Wash: In dit project wordt onderzocht en getest of consumenten bereid zijn om flexibel met de timing van het huishouden om te gaan voor energie intensieve taken. Hierbij wordt expliciet getest of het gebruik van slimme wasmachines in combinatie met lokale opwek uit eigen zonne-panelen leidt tot betere afstemming tussen beschikbare energie en gevraagde energie. Een deelnemer aan de pilot kan aangeven wanneer de was klaar moet zijn. Dit wordt vervolgens zo goed mogelijk gebalanceerd met het aanbod van lokale zonne-energie uit de eigen zonnepanelen. In het eerste kwartaal van 2011 is bij een twintigtal medewerkers van Enexis alle apparatuur geïnstalleerd. De eerste ervaringen van de gebruikers zullen worden samengevat en onderzocht in kwartaal twee van 2011. De proef zal lopen tot eind 2013. Naast het feit dat Enexis zelf initiatieven opzet om ervaring op te doen op de inzet van Smart Grids, zal er ook in de advisering naar klanten worden gewezen op mogelijkheden van Smart Grid. Er lopen nu al initiatieven in Heusden, Zwolle, Deventer, Enschede en Breda (zie kader op volgende pagina).
5 Pilot Smart Grid Breda Het project Smart Grid met de consument in Breda richt zich op het realiseren van flexibel elektriciteitsgebruik bij de consument. Het project betreft de twee deelprojecten Easystreet en Meulenspie Breda. Enexis werkt hierbij samen met projectontwikkelaar HEJA en energieleverancier Greenchoice om het vastgoedcomplex Easystreet te voorzien van een Smart Grid. Daarnaast worden de woningen (57) die verkocht worden door Heja in de wijk Meulenspie gekoppeld aan een smart grid. Hierbij zal onder andere gebruik worden gemaakt van slimme apparaten en een Smart Display. Door middel van ICT zullen eindgebruikers in Easystreet (financiële) prikkels ontvangen met als doel om hun energievraag zodanig te beinvloeden dat additionele flexibiliteit in het net wordt gecreëerd en lokaal duurzaam geproduceerde elektriciteit lokaal optimaal benut wordt. Op deze manier wordt getracht om een volledig energieneutraal complex te realiseren. Dit project bevindt zich nog in de voorbereidende fase. IT leveranciers zijn gevraagd om een proof of concept te realiseren medio 2011. Daaraan voorafgaand zullen eind maart 2011 de eerste presentaties gegeven worden aan de potentiële deelnemers van de pilot. Om te bepalen waar, wanneer en hoeveel elektriciteit nodig is voor het opladen van elektrische auto s heeft Enexis het Mobile Smart Grid ontwikkeld. Mobile Smart grids Om flexibiliteit en efficiënte opslag van elektriciteit te kunnen benutten moet hoogwaardige technologie worden toegevoegd aan de energienetten. Enexis heeft daarom speciaal voor het mogelijk maken van elektrische mobiliteit het Mobile Smart Grid concept ontwikkeld. Daarmee kan bepaald worden waar, wanneer en hoeveel elektriciteit nodig is voor het opladen van elektrische auto s (zie kader voor pilot Smart Charging). Door slimme spreiding van de oplaadmomenten en het matchen van vraag en aanbod kan het netwerk de extra stroomvraag beter aan. Doen we dat niet, dan zijn er veel zwaardere en daarmee duurdere netten nodig. Smart charging Doel van demonstratieproject smart charging, dat deels gesubsidieerd wordt door de provincie Noord-Brabant binnen de regeling Slim Elektrisch Rijden, is om elektrische voertuigen slim gestuurd op te laden in een commerciële marktomgeving. Hierbij worden stuursignalen vanuit commer-ciële partijen (zoals bijvoorbeeld het aanbod van zonne- of windenergie) samengevoegd met de beschikbaarheidbehoefte van de consument. Op dit moment is fase één van dit project in uitvoering. In deze fase worden de eerste laadscenario s getest waarbij Enexis betrokken is als netwerkbeheerder en vlooteigenaar en Better Place als service provider. Projectpartner Oranjewoud analyseert data welke uit de elektrische voertuigen komt tijdens opladen en rijden. Deze eerste fase wordt uitgevoerd op de basisinfrastructuur te Rosmalen. In de tweede helft van 2011 wordt het aantal partijen en testlocaties uitgebreid zodat met meerdere service providers, vlooteigenaren en netwerkomstandigheden getest kan gaan worden.
6 Een andere voorwaarde voor de succesvolle introductie van elektrisch vervoer is beschikbaarheid van openbare oplaadpunten. Samen met collega netwerkbedrijven werkt Enexis in de stichting E-laad.nl aan een landelijk dekkend netwerk van laadpunten voor elektrische auto s (zie kader voor Pilot Rosmalen). Er is begonnen met het plaatsen van 10.000 oplaadpunten voor elektrische auto s. Oplaadpunten die door de locatie en het betaalgemak elektrisch vervoer gebruiksvriendelijk maken. Daarmee wordt een belangrijke barrière weggenomen, wat de doorbraak van elektrische voertuigen zal stimuleren. Parkeerplaatspilot Rosmalen Toekomstige gebruikers van elektrisch vervoer zullen individuele mobiliteitsbehoeften hebben. Wil de ene gebruiker na een rit naar werk na een paar uur weer verder rijden naar een volgende locatie. Zo wil de andere gebruiker wellicht pas na een volledige werkdag weer gebruik maken van z n auto. Dit zorgt voor een variërende belasting van het voedende elektriciteitsnetwerk. Door een demonstratieopstelling te testen waarbij op één locatie meerdere elektrische voertuigen geladen kunnen worden heeft Enexis een basisinfrastructuur ontwikkeld die ervoor zorgt dat de berijder voorzien wordt in de reisbehoefte en dat het elektriciteitsnetwerk niet wordt overbelast tijdens het laden. De oplaadpunten kunnen communiceren met elektrische voertuigen en een eenheid in het elektriciteitsnetwerk. Deze eenheid controleert en voorspelt de belasting van het netwerk. Daarnaast is elk van de vijftien elektrische voertuigen van Enexis (zie ook Enexis Duurzaam) uitgerust met intelligentie om te kunnen communiceren met de laadpunten en een smartphone app waarmee de berijders hun mobiliteitsbehoefte kunnen aangeven en het laadproces van hun voertuig kunnen volgen. Een kort videoverslag van dit project is te vinden op het youtubekanaal EnexisSlim onder de naam Praten met de Auto. Enexis ziet voor zichzelf een cruciale rol bij het tot stand brengen van invoeding van biogas in landelijke gasnetten. Infrastructuur Biogas Het beheer van ruw biogasleidingen behoort (nog) niet tot de wettelijke taken van de regionale netbeheerders. In de huidige situatie staat de leidinginfrastructuur voor ruw biogas hubs op initiatief van commerciële marktpartijen nog duidelijk in de kinderschoenen. Enexis ziet hierin voor zichzelf een rol in het bij elkaar brengen van partijen als neutrale bemiddelaar. De feitelijke distributie van ruw biogas is vergelijkbaar met dat van aardgas, waarmee Enexis decennia ervaring heeft. Dit leidt er op een natuurlijke wijze al toe dat partijen Enexis als partner op het gebied van gasleidingen zien. Enexis is intensief betrokken bij het ontwikkelen van biogashubs: de Salland hub in Overijssel, in samenwerking met de Provincie Overijssel en de gemeentes Olst-Wijhe, Deventer en Raalte een biogashub in Noord-Oost Friesland ( BioNOF, zie kader) een biogashub in Wijster. Daarnaast is Enexis voor een aantal commerciële partijen bezig met de ontwikkeling van individuele ruw biogasleidingen in de Provincies Friesland en Overijssel.
7 BioNOF / Biogas Om ruw biogas te kunnen leveren dient dit geconverteerd te worden naar aardgaskwaliteit. Het BioNOF/Biogas project streeft ernaar om in Noord Oost Friesland via centrale conversie schaalvoordelen te bewerkstelligen. Door ruw biogas te verzamelen en dit vervolgens centraal te converteren naar groen gas ontstaat een efficiënte manier om het landelijke gasnet in te voeden met duurzaam verkregen gas. LED voor openbare verlichting Enexis wil een bijdrage leveren aan de doelstelling van gemeenten en provincies om energiebesparing te bewerkstelligen in de Openbare Verlichting (OV). LED bij openbare verlichting kan een goede oplossing zijn om het energieverbruik terug te dringen. Eenvoudigweg de conventionele lampen vervangen door LED-lampen is niet mogelijk, omdat dit invloed heeft op het belastingspatroon van de OV-netten. Enexis zet zich daarom in om problemen als overbelasting in de OV netten te verhelpen en het meten van het verbruik van deze netten mogelijk te maken. Oplossingen liggen hierbij overigens niet alleen op het technische vlak, maar ook het samen optrekken met gemeenten en het beïnvloeden van geschikte wetgeving zijn van belang. De aanpak van Enexis is om via pilots te komen tot een Enexis brede standaard. Op dit moment lopen pilots in Tilburg, Stadskanaal, Breda en Roosendaal. Resultaten van deze pilots worden eind 2011 verwacht.
8 Inzicht in energiegebruik ENEXIS stelt informatie en diensten beschikbaar die consumenten, bedrijven en lokale overheden inzicht geven in het verbruik en verlies van energie. In de verwachting dat dit via gedragsverandering energiebesparing tot gevolg heeft, ondersteunt Enexis hiermee duurzaamheidsdoelstellingen van de betrokken partijen. Hierbij richt Enexis zich vooral op de volgende initiatieven: Energie in beeld Energiebesparing met slimme meters Warmtewinst in beeld Maatschappelijke bewustwording energieverbruik De financiële inzet tot op heden is 2.0 mln. In de huidige reguleringsperiode verwacht Enexis hierin nog minimaal 2.5 mln in te investeren. Melanie van der Loo, beleidmedewerkster Klimaat en Duurzaamheid gemeente Dalfsen: We adviseren nu wijkbewoners onder meer bij bewonersavonden aan de hand van de verkregen cijfers uit Energie in beeld wat ze aan wonin-gisolatie kunnen doen Gerk-Jan Kuipers van de Gemeente Leeuwarden: Op zo n tool met verbruikgegevens hebben we al jaren gewacht. Lokale overheden, corporaties en bedrijven hebben zichzelf ambitieuze doelstellingen gesteld in het reduceren van energieverbruik. Gemeentes hebben behoefte aan inzicht in energieverlies en bijbehorende mogelijkheden om CO 2 uitstoot te voorkomen. Consumenten worden zich in toenemende mate bewust van mogelijkheden tot energiebesparing. Dit alles heeft als gevolg dat er op brede schaal wordt ingezet op vermindering van het energieverbruik. Enexis wordt gezien (en ziet zichzelf) als cruciale partner om al deze partijen te ondersteunen bij het reduceren van energieverbruik. Vooral het inzetten van de verbruiksinformatie die Enexis in haar rol als netbeheerder verzamelt, zal een grote rol spelen bij het verkrijgen van inzicht in energiegebruik. Verbruiksinformatie wordt hierbij middels slimme meters ontsloten en wordt vervolgens gebruikt voor het vaststellen van realistische besparingsdoelstellingen en besparingmaatregelen. De inspanningen van Enexis voor het creëren van inzicht in energiegebruik concentreren zich op dit moment op vier terreinen. Energie in beeld helpt klanten aan actuele data van het energieverbruik. Energiebesparing met slimme meters zorgt ervoor dat consumenten worden geconfronteerd met het eigen energieverbruik. De data van slimme meters kan vervolgens worden geanalyseerd en omgezet naar concrete besparingsacties. Warmtewinst in beeld laat vastgoedbezitters zien waar warmte (en dus energie) weglekt. Tot slot zet Enexis zich in om de maatschappelijke bewustwording van energieverbruik te vergroten. Een voorbeeld hiervan is het Enexis congres van 14 april 2011 waar er met gemeentes en provincies werd gesproken over het realiseren van energieneutrale wijken. Energie in Beeld Een specifieke activiteit van Enexis voor het verschaffen van inzicht in energiegebruik is Energie in beeld. Hierbij worden gemeenten en provincies ondersteund bij hun klimaatbeleid door op een visuele manier inzicht te verschaffen in het energieverbruik via een online dienst. Hiermee kan het beleid worden gericht op de gebieden waar relatief veel energie wordt verbruikt en daarmee kan men effectief klimaatbeleid voeren. Tevens is het mogelijk om het energieverbruik te monitoren over meerdere jaren. De gegevens zijn vanwege de bescherming van privacy niet inzichtelijk op individueel niveau, maar op postcode en buurtniveau. Met deze dienst worden de verbruiksgegevens gevisualiseerd in overzichtelijke kaarten en grafieken. In 2010 hebben Enexis en Liander gezamenlijk een prototype ontwikkeld, een pilot met 10 gemeenten uitgevoerd en daarna een marktrijpe versie voor gemeenten ontwikkeld. Sinds 10 januari is Energie in beeld live en beschikbaar voor de gemeenten in het verzorgingsgebied van Enexis en Liander. In het kader worden twee initiatieven weergegeven die in het verlengde van de energie in beeld gedachte liggen. Eén (datadirect) richt zich meer op commerciële partijen. De andere (energieconvenant Den Bosch) is een meer
9 algemene samenwerking binnen een gemeente om door inzicht in energiegebruik te komen tot energiebesparing en verduurzaming. Datadirect DataDirect geeft invulling aan de behoefte van klanten om duurzaamheids doelstellingen zichtbaar te maken en te rapporteren. Enexis rapporteert middels DataDirect momenteel aan ca. 1250 klanten. Hiermee helpt Enexis bedrijven als Praxis, Balast Nedam (met CNG tankstations), Delesto, Twence, Essent productie, Essent Wind, Gemeente Veghel, Kuehne&Nagel en Waterschap Limburg, Waterbedrijf Groningen bij het realiseren van hun duurzaamheiddoelstellingen. Daarnaast hebben wij voor enkele gemeenten (Borger-Odoorn, Gemeente Hengelo, Gemeente Noordoostpolder, Gemeente Rijssen en Gemeente Tynaarlo) een proef ingericht waarmee ze kennis kunnen maken met de nieuwe DataDirect Omgeving. Energieconvenant Den Bosch Enexis werkt met Bossche bedrijven samen met de gemeente aan energiebesparing en verduurzaming. Hierbij hebben bedrijven zelf een energiebesparingstarget gesteld. Enexis heeft een target voor het totale gebouwenportfolio. Daarnaast delen de convenantpartners kennis en ervaringen. Enexis verwacht de target voor de gebouwenportfolio te gaan halen, onder andere door energieneutrale regiokantoren en besparing binnen bestaande gebouwen. Energiebesparing met slimme meters Enexis zet zich in om het imago van de slimme meter in Nederland te verbeteren. Hierbij stimuleert Enexis energiebesparing voor klanten die een slimme meter hebben én stimuleert Enexis de markt voor producten en services die werken in combinatie met een slimme meter. Hiervoor wordt een business trial opgezet onder 3 x 300 consumenten (waaronder 80 Enexis-medewerkers), om aan te tonen dat de slimme meter werkt en deze door inzicht in energiegebruik besparing voor de klant oplevert. Drie verschillende methoden worden getest. Een slimme meter in combinatie met een 7 inch display die de huidige thermostaat vervangt en inzicht geeft in het energieverbruik voor gas en elektriciteit. Een slimme meter in combinatie met een set van slimme stekkers, die inzicht geeft in het elektriciteitsverbruik per apparaat en via de computer aan en uit te schakelen is. Een slimme meter met extra communicatie tijdens de business trial, waaronder tips om energie te besparen of om het gedrag van de klant te beïnvloeden. Enexis levert via infrarood camera s inzicht in warmtelekken bij vastgoed. Warmtewinst in beeld Door het visualiseren van warmteverlies via infrarood beelden van woningen stimuleert Enexis gedragsverandering bij burgers. Samen met Horus Surround Vision is Enexis in staat om de beelden al rijdende met een infrarood camera op een auto vast te leggen. Beelden worden dan via een software applicatie
10 beschikbaar gesteld aan opdrachtgevers (bijvoorbeeld gemeentes) die op hun beurt de beelden beschikbaar stellen aan de burgers/eigenaren van woningen. Het beoogde effect is dat de eigenaar van de woning zijn woning gaat isoleren en bewuster met energie om zal gaan. Dit helpt gemeentes met het realiseren van hun klimaatdoelstellingen. Voorbeelden waar Enexis op dit vlak samenwerkt met gemeentes zijn Arnhem, Hardenberg en Groningen Jamie van Lede, architect Enexis huis: we hebben geen ruimtevaarttechnieken gebruikt, maar de beste technieken die nu al voor normaal gebruik beschikbaar zijn. Bovendien zie je niet aan de buitenkant dat het gaat om een slim huis, is het niet extreem duur en is de bouwtijd relatief kort. Veel voordelen dus die iedereen in het eindresultaat kan komen bekijken. Bewustwording Buiten het gevraagd aanleveren van energiedata, zet Enexis zich ook in om maatschappelijk bewustzijn te creëren. Hierbij wil Enexis de energietransitie zichtbaar maken. Een voorbeeld hiervan is het in 2012 in Zwolle te vestigen Enexis huis. Hierbij laat Enexis zien hoe een op het oog gewoon woonhuis met bestaande technieken energieneutraal kan zijn. Het dak van het huis wordt aan de zuidzijde volledige bedekt met PV-cellen voor de opwekking van electriciteit en zonnecollectoren voor de opwekking van warm water. Tevens is voorzien een WKO-installatie in de bodem, ook voor de opwekking van warm water. Het huis heeft een zeer hoge isolatiewaarde. In het huis worden de nieuwste smartgrid technieken toegepast. Voor het toelichten van deze technieken en de rol die Enexis hierin speelt wordt een zogenaamde Enexis Expierence ontworpen die aan verschillende doelgroepen aangepaste informatie toont. Het huis wordt gevestigd te Zwolle in de nabijheid van het Doepark Nooterhof. Het park grenst aan onze locatie Marsweg te Zwolle. Op dit park zijn meerder duurzame initiatieven gerealiseerd, o.a. ook het eerste Earthship van Nederland. Het Enexis Huis wordt begin 2012 in gebruik genomen. Met het slimme huis willen we onze leidende rol op het gebied van energietransitie zichtbaar en voelbaar maken, voor onze medewerkers en voor de buitenwereld. Een voorbeeld van een compleet functionerende woning die gebruik maakt van de modernste technieken op het gebied van duurzaam bouwen en energiezuinig wonen. En de mogelijkheden laat zien van het Mobile Smart Grid van Enexis. Bewustwording kan volgens Enexis niet vroeg genoeg beginnen. Onder het motto de jeugd heeft de toekomst heeft Enexis een lesprogramma voor scholen ontwikkeld. Met het lespakket voor kinderen van groep 7 en 8 van de basisschool wil Enexis kinderen bekend maken met de opwek en transport van energie en enthousiast maken over manieren om duurzame energie op te wekken. Tegelijkertijd wil Enexis op deze manier ook duidelijk maken waarom de transitie naar duurzame(re) vormen van energie noodzakelijk is. Het lespakket is minimaal gedurende een periode van 3 jaar in te zetten door basisscholen. Enexis stelt het lespakket vanaf het begin van het schooljaar 2011-2012 kosteloos beschikbaar aan basisscholen in het eigen werkgebied.
11 Enexis Duurzaam ENEXIS wil niet alleen de maatschappij faciliteren in de energietransitie, maar ook zelf voorop lopen. ENEXIS stelt haar mede-werkers in staat om werk duurzaam uit te voeren alsmede privé een bijdrage te leveren aan de energietransitie. Enkele in het oog springende initiatieven op dit terrein zijn: Elektrisch rijden Wagenpark op groen gas Zonnecellen voor medewerkers Duurzame gebouwen De financiële inzet op dit vlak is tot Q1 van 2011 6 mln. In de huidige reguleringsperiode verwacht Enexis hierin nog minimaal 5 mln in te investeren. Enexis heeft de ambitie in 2011 haar wagenpark uit te breiden met 23 elektrische auto s. Enexis zal heeft de ambitie het aantal groen gas/aardgas auto s in 2011 te verhogen naar 50 Enexis kiest voor een duidelijke nadruk op haar maatschappelijke rol als netwerkbedrijf. Maatschappelijk Verantwoord Onder-nemen is daarom onderdeel van de dagelijkse gang van zaken. Zo wordt bij alles wat Enexis doet gestreeft naar zo min mogelijke milieubelasting. Hierbij zet Enexis zich onder andere in voor energiebesparing binnen haar bedrijfsprocessen. Door bijvoorbeeld te kiezen voor minder reizen en meer video-conferences, door te investeren in het duurzaam maken van onze gebouwen, het uitschakelen van apparatuur die niet wordt gebruikt en het vergroenen van het wagenpark. Daarnaast is vermindering van bedrijfsafval en het vergroten van hergebruik één van de speerpunten. Dit is goed voor het milieu omdat het de CO 2 uitstoot verlaagt. MVO zit daarmee niet alleen in innovatieve projecten gericht op de energietransitie, maar ook in de manier waarop de medewerkers hun dagelijks werk uitvoeren. Om medewerkers bewuster te maken van de effecten van hun handelen en de mogelijkheden die ze hebben om duurzamer te werken, vindt gerichte interne communicatie plaats rondom duurzaamheids-thema s. Enexis stelt daarmee medewerkers in staat om hun werk duurzaam uit te voeren en ook privé een bijdrage te leveren aan de energietransitie. Dit stimuleert bovendien de kennisontwikkeling en ervaringsdeskundigheid van Enexis op het gebied van duurzaamheid. Daarnaast wordt in het jaarverslag 2010 voor het eerst volgens externe richtlijnen gerapporteerd over MVO bij Enexis. Als onderdeel daarvan is ook de CO 2 -footprint berekend. Elektrisch rijden Enexis gelooft in de kansen van de elektrische auto. Het is een schone en goedkopere manier van rijden. Het opladen kan gewoon via een stekker in het stopcontact. Daarbij zorgen de accu s in de auto s voor extra opslagcapaciteit van energie. Dat is ideaal voor het bewaren van duurzame energie. Ook zijn elektrisch aangedreven auto s vaak sneller en krachtiger dan modellen die lopen op fossiele brandstoffen. Technisch gezien is het binnen afzienbare tijd mogelijk om op grote schaal elektrische auto s te produceren. Enexis draagt graag op een slimme manier bij aan deze duurzame ontwikkeling. Daarin vervullen we een cruciale innovatieve, maatschappelijke en baanbrekende rol. Enexis geeft het goede voorbeeld en heeft een groeiend aantal elektrische auto s op de weg. Ook zal Enexis zich richten op elektrisch voor- en na transport bij woon- werk verkeer met het openbaar vervoer door de inzet van 3 elektrische pendelbusjes tussen NS-stations en kantoorlocaties van Enexis. Wagenpark op groen gas Enexis stimuleert het gebruik van groen gas door aanschaf van bedrijfswagens en een aanbod voor leaserijders. Op dit moment heeft Enexis inmiddels drie groen gas auto s besteld: twee Volkswagens Passat en een Fiat Punto. Rijden op groen gas is in de visie van Enexis niettemin van tijdelijke aard. Het rendement van elektrisch rijden is groter dan van groen gas. Vanaf 2020 zullen er grotere aantallen elektrische auto s rijden met een grotere actieradius en zal de infrastructuur voor elektrisch rijden uitontwikkeld zijn. Tot die tijd is rijden op groen gas een goed alternatief. Om dit te stimuleren organiseert Enexis een