Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven Jaarverslag 2009 Karen De Win, beleidsmedewerker Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin in samenwerking met de Centrale Gevangenis van Leuven, CAW Regio Leuven, Consortium Volwassenenonderwijs L4, De Rode Antraciet, Centrum Geestelijke Gezondheid, Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven, Bibliotheek Leuven Tweebronnen, VDAB Leuven
Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Voorwoord... 4 Inleiding... 5 Hoofdstuk 1: situering van de gevangenis... 6 1.1 Historiek van de inrichting... 6 1.2 Infrastructuur... 6 1.3 Bevolking... 7 1.4 Regime... 7 Hoofdstuk II: Sleutelfuncties voor de coördinatie en de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod... 9 2.1 Beleidsmedewerker... 9 2.2 Organisatieondersteuner... 10 2.3 Trajectbegeleider... 10 2.4 Onderwijscoördinator... 11 2.5 Sportfunctionaris... 12 2.6 Penitentiair Beambte verantwoordelijk voor de coördinatie van sport en ontspanning. 13 HOOFDSTUK III: Uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1)... 14 Inleiding... 14 3.1 Welzijn... 15 3.1.1 Activiteiten in het kader van psychische of persoonlijke levenssfeer... 15 3.1.2 Activiteiten in het kader van relationele levenssfeer... 16 3.1.3 Andere... 18 3.2 Gezondheid... 18 3.2.1 Activiteiten in het kader van psychische problemen... 18 3.3 Onderwijs... 19 3.3.1 Onderwijstrajecten... 20 3.3.2 Diplomagericht onderwijs... 20 3.3.3 Attestgericht onderwijs... 21 3.3.4 Afstandsonderwijs... 21 3.3.5 Niet-attestgericht onderwijs... 21 3.4 Tewerkstelling... 22 3.4.1 Aan de Bak programma... 22 3.4.2 Diversiteitproject... 23 3.5 Sociaal-cultureel werk... 23 3.5.1 Vorming... 23 3.5.2 Creatieve activiteiten - ontspanningsactiviteiten... 24 3.5.3 Bibliotheek... 25 3.6 Sport... 27 3.6.1 Doorlopend aanbod... 27 3.6.2 Zomeraanbod... 28 3.6.3 Winteraanbod... 29 3.7 Herstel... 29 3.7.1 Dader - slachtofferbemiddeling... 29 3.7.2 Infoavonden herstel... 30 3.7.3 Omgaan met anderen... 30 3.7.4 Gespreksgroep... 30 3.8 Andere... 30 3.8.1 Infoavonden... 30 Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 1
3.8.2 Proclamatie... 31 3.8.3 Vormingsbeurs... 31 3.9 Beklaagden... 31 3.10 Financieel overzicht... 33 3.10.1 Aanmoedigingspremies... 33 3.10.2 Vergoeding van lesgevers, vormingswerkers en vrijwilligers... 34 3.10.3 Onderwijs... 34 3.10.4 Sport... 35 3.10.5 Cultuur en ontspanning... 35 3.10.6 Welzijn... 36 Hoofdstuk IV: Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2)... 37 Hoofdstuk V: Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen (strategie 3)... 39 Inleiding... 39 5.1 Samenwerkingsmodellen voor de organisatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod... 40 5.1.1 Beleidsniveau... 40 5.1.2 Intermediair niveau... 41 5.1.3 Operationeel niveau... 42 5.2 Overlegstructuren hulp- en dienstverlening... 42 5.2.1 Stuurgroep strategisch plan... 42 5.2.2 Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening... 43 5.2.3 Afstemmingsoverleg... 43 5.2.4 Cliëntoverleg... 44 HOOFDSTUK VI: Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse Gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving (strategie 4)... 45 6.1 Bekendmaking van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 45 6.2 Profilering van de hulp- en dienstverlening binnen het bredere netwerk... 45 6.2.1 Netwerkdag van A(rbeid) tot Z(org)... 45 6.2.2 HIPPO-Project... 46 6.2.3 Raad van Bestuur consortium L4... 46 6.2.4 De Rode Antraciet brochure cursusaanbod... 46 6.3 Profilering naar de bredere samenleving... 46 6.3.1 Project Openingen... 46 6.3.2 Kaffee Detinee... 47 6.3.3 Persconferentie bouwopleiding... 48 6.3.5 Sportraad - Cultuurraad... 48 HOOFDSTUK VII: HRM- en organisatieontwikkelingsbeleid.... 49 7.1 Ondersteuning vanuit de gevangenis... 49 7.2 Ondersteuning vanuit diverse organisaties... 50 7.2.1 Regionale intervisies herstel... 50 7.2.2 Centrum Algemeen Welzijnswerk Regio Leuven... 50 7.2.3 Onderwijs... 51 7.2.4 Vormingsdag sportmonitoren... 51 7.2.5 Centrum Geestelijke Gezondheidszorg... 51 7.2.6 Bibliotheek... 52 HOOFDSTUK VIII: algemene conclusie... 53 8.1 Samenvatting... 53 8.2 Actiepunten aandachtpunten 2010... 54 Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 2
8.3 Signalen... 55 Lijst van afkortingen... 57 Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 3
Voorwoord In het najaar van 2008 werd het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in de Centrale Gevangenis van Leuven geïmplementeerd. In het voorwoord van dit eerste jaarverslag met betrekking tot de hulp- en dienstverlening wil ik van de gelegenheid gebruik maken om even stil te staan bij anderhalf jaar strategisch plan. Anderhalf jaar geleden werd het strategisch plan en de nieuwe medewerkers die dit met zich meebracht in de Centrale Gevangenis van Leuven met open armen ontvangen en met argusogen bekeken. Het strategisch plan omschrijft onder andere de organisatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod aan gedetineerden. Een aanbod dat in de Centrale Gevangenis van Leuven reeds uitgebreid aanwezig was en waar diverse mensen en organisaties instonden voor het goede verloop ervan. Vragen als wat gaat dit teweeg brengen?, gaan we nog kunnen doen wat we altijd gedaan hebben?, kan ik mijn werk blijven doen zoals ik het nu doe?, werden vaak gesteld. Het strategisch plan heeft niet de pretentie om goede, bestaande praktijken te bannen. Het wil en kan een meerwaarde bieden door de sterkere omkadering van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. In dit jaarverslag ga je dan ook kunnen lezen op welke manier we (en met we bedoel ik niet enkel alle partners die vanuit de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis komen, maar ook al het justitiepersoneel) de voorbije periode getracht hebben om de nieuwe functies en structuren uit het strategisch plan te integreren in de structuren, de gewoontes en de cultuur van de Centrale Gevangenis van Leuven. Dankzij de inspanningen van iedereen die, van ver of van nabij, betrokken is op de hulpen dienstverlening aan gedetineerden, zijn we er, mijn inziens, in geslaagd om het strategisch plan te implementeren met het grootst mogelijke respect voor wat reeds bestond. Het lijvige jaarverslag dat voor u ligt, is een mooi voorbeeld hiervan. Het jaarverslag geeft een overzicht van anderhalf jaar strategisch plan en de realisaties die sindsdien gebeurd zijn. Daarnaast geeft het ook een overzicht van het aanbod en de praktijken die reeds jaren in de Centrale Gevangenis van Leuven aanwezig zijn. Het feit dat dit alles in één jaarverslag rond de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden samenkomt, kan enkel een bewijs zijn van de integratie die elkeen voor ogen had bij de start van het strategisch plan in het najaar van 2008. Hiermee zit de taak er echter nog niet op. De uitdagingen die in dit jaarverslag geformuleerd staan, geven alleen maar weer dat dit slechts het begin is. Het begin van een verdere samenwerking waarbij we met z n allen de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden verder kunnen uitbouwen tot een kwalitatief, divers aanbod dat maximaal afgestemd is op de noden van elke gedetineerde. Dit alles was echter niet mogelijk geweest zonder de medewerking van jullie allemaal. Daarom wil ik jullie allen danken voor de geleverde inspanningen. Niet enkel de inspanningen om dit jaarverslag op te maken maar ook de inspanningen die elkeen geleverd heeft om te komen tot een goede samenwerking en een verdere uitbouw van de hulp- en dienstverlening. Karen De Win Beleidsmedewerker Centrale Gevangenis Leuven Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 4
Inleiding In 2002 ging in 5 Vlaamse gevangenissen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van start. Momenteel is dit plan in werking in alle Vlaamse gevangenissen. De missie van de Vlaamse Gemeenschap staat centraal bij de uitvoering van dit plan: De Vlaamse Gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving. De missie vertaalt zich in 5 strategische doelstellingen: 1. Uitbouwen van een kwalitatief aanbod 2. Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod 3. Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen 4. Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse Gemeenschap en bij de stakeholders: gevangenisdirecties, Justitie en samenleving 5. Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid. De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. De wisselwerking tussen het bovenlokale niveau en de lokale gevangenissen is onlosmakelijk verbonden aan een optimale samenwerking en bijgevolg de uitbouw van een kwaliteitsvol aanbod voor de gedetineerden. Dit rapport richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand door de inspanningen van de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenissen en werd gecoördineerd door de beleidsmedewerker van elke gevangenis. De relatie tot het bovenlokale niveau krijgt hier ook een plaats. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de 5 strategieën van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Naast het omschrijvende hoofdstuk wordt ook steeds een reflectie weergegeven van de gerealiseerde initiatieven. Op basis van deze actuele situatie en de reflectie worden de aandachtspunten geformuleerd naar de toekomst toe. De samenwerking, wisselwerking en inspanningen van alle Vlaamse actoren tot een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening aan gedetineerden komen in dit stramien het best tot hun recht. Voordat we dieper ingaan op de wijze waarop de vijf strategieën in de praktijk hun invulling krijgen, besteden we extra aandacht aan de sleutelfuncties die een centrale rol in de coördinatie en de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod spelen. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 5
Hoofdstuk 1: situering van de gevangenis 1.1 Historiek van de inrichting De Centrale Gevangenis van Leuven werd opgetrokken tussen 1856 en 1859 en werd in gebruik genomen op 1 oktober 1860. Het plan van de organisatie van de strafinrichtingen, dat door E. Ducpétiaux in opdracht van de Belgische regering uitgewerkt was, voorzag in de bouw van één grote cellulaire inrichting gelegen in het centrum van het land. Het was bestemd voor mannen die een lange straf moesten uitzitten. Er werd gekozen voor Leuven omwille van de centrale ligging en de makkelijke bereikbaarheid. De Centrale Gevangenis van Leuven kan beschouwd worden als een typevoorbeeld van de zogenaamde Ducpétiauxgevangenis: een gevangenis van het cellulaire type in de vorm van een ster met zes vleugels. Tussen de beide wereldoorlogen werden er werkhuizen bijgebouwd. In 1976 lag een grote werkstaking van de gedetineerden, gevolgd door een staking van het bewaarderpersoneel, aan de basis van wat als een grote omwenteling van het regime beschouwd kan worden. In dit nieuwe regime werden nadrukkelijk twee accenten gelegd: primordiale aandacht voor een zinvolle vrijetijdsbesteding van de gedetineerden en de geleidelijke invoering van een opendeurregime. Aspecten die tot op de dag van vandaag een essentieel kenmerk zijn van het gevangenisregime in de Centrale Gevangenis van Leuven. Na 1976 werd een renovatie van het cellulair complex gepland. Vleugel B werd grondig gerenoveerd terwijl de andere vleugels in min of meerdere mate werden opgefrist. In 1996 werd de Centrale Gevangenis beschermd als monument. Momenteel is men bezig met de bouw van een nieuwe keuken. 1.2 Infrastructuur De Centrale Gevangenis van Leuven is gebouwd op een oppervlakte van ongeveer vier hectare. Het is een typische Ducpétiaux-gevangenis met zes vleugels: vier kleine en twee grote. Tussen de vleugels zijn twee wandelkoeren en een sportkoer aanwezig. Bovendien telt de inrichting acht werkhuizen, een theaterzaal, een fitnesszaal, een cardioruimte, een computerlokaal en diverse leslokalen. Daarnaast zijn er in de Centrale Gevangenis van Leuven een aantal speelzalen en ook een dartszaal. De Centrale Gevangenis van Leuven beschikt over een bibliotheekruimte voor de veroordeelden en één voor de beklaagden. De bibliotheek voor de veroordeelden is aan de krappe kant. Niet alle materiaal kan in de bibliotheek uitgestald worden waardoor gebruik gemaakt wordt van een magazijn. Bovendien is het meubilair en de inrichting verouderd. De uitbreiding van de bibliotheek kan pas na verhuis van de huidige keuken naar de nieuwbouw. Bij de herinrichting van de bibliotheek zal voorzien worden in meer individuele zit- en studeerruimte. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 6
1.3 Bevolking De Centrale Gevangenis van Leuven is één van de weinig Belgische gevangenissen die in principe uitsluitend bedoeld is voor strafuitvoering. Hierbij ligt de nadruk vooral op langgestraften. Dit maakt dat de meeste veroordeelden diverse jaren (soms tientallen) in de Centrale Gevangenis van Leuven verblijven. De 300 veroordeelden kunnen grofweg onderverdeeld worden in vier categorieën. Ongeveer 20% van deze veroordeelden zijn anderstaligen. Een eerste categorie betreft de crimineel veroordeelden. Dit gaat over het algemeen om categorie van (zeer) zwaar gestraften die werden veroordeeld door het Hof van Assisen. Veelal gaat het hier om mensen die een levensdelict gepleegd hebben. Een honderdtal gedetineerden werd veroordeeld tot levenslang. Een tweede categorie betreft de groep van recidivisten. Deze mensen werden veroordeeld door de correctionele rechtbank voor de meest uiteenlopende feiten. Op het ogenblik van hun aankomst in de Centrale Gevangenis van Leuven moeten zij nog een aantal jaar straf uitzitten. Een derde groep bestaat uit buitenlanders die na hun straf het land moeten verlaten en die veroordeeld werden tot straffen van vier jaar en meer. Het gaat hier voornamelijk om feiten van drug- of mensenhandel. Tenslotte is er nog een groep van mensen die veroordeeld werden voor pedoseksuele feiten. Zij verblijven hier in het kader van het pilootproject rond seksuele delinquenten. Het is de bedoeling om bij deze personen een grondig persoonlijkheidsonderzoek uit te voeren en te onderzoeken onder welke voorwaarden een invrijheidsstelling overwogen kan worden. Deze categorie van veroordeelden wordt opgevangen in een soort van pretherapeutisch kader. De pedoseksuele delinquenten verblijven binnen de inrichting niet op een aparte afdeling om stigmatisering te voorkomen. In totaal gaat het om 40 gedetineerden. Sinds 1984 verblijven in de Centrale Gevangenis ook beklaagden en dit ter ontlasting van de gevangenis van Sint Gillis. Het gaat momenteel om vijftig personen die wachten op hun proces. Het gaat om mensen die geen binding hebben met België. Dit maakt dat het veelal illegalen en anderstaligen zijn. Het is een heel diverse groep van uiteenlopende nationaliteiten. Deze beklaagden verblijven gemiddeld drie maand in de Centrale Gevangenis van Leuven. 1.4 Regime Veroordeelden en beklaagden zijn in de Centrale Gevangenis van Leuven strikt van elkaar gescheiden. Zij hebben elk een eigen, specifiek regime. Ook de wandeling gebeurt afzonderlijk. De veroordeelden kennen een open deurregime, wat impliceert dat de gemeenschapsmomenten zeer frequent zijn. Vanaf de opening der cellen (6u of 7u in het weekend en op feestdagen) tot bij de sluiting (20u10), hebben de gedetineerden de mogelijkheid zich vrij te bewegen op de sectie en op de vleugel waar men zijn cel heeft. Hierbij kunnen zij ook de cel van een medegedetineerde betreden. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 7
Uitzonderlijk zijn gedetineerden die uit veiligheidsoverwegingen of bij wijze van tuchtmaatregel voor korte of langere termijn aan een afzonderings- of aan een ander beperkt regime worden onderworpen, uitgesloten van het gemeenschapsregime. Dit houdt ook in dat ze niet kunnen deelnemen aan de hulpen dienstverleningsactiviteiten. In 2010 zal werk gemaakt worden van een tussenregime. Gedetineerden die herhaaldelijk gedrag stellen dat niet verenigbaar is met het open deurregime, zullen hier tijdelijk van uitgesloten worden. Het is de bedoeling dat dit regime uitgewerkt wordt in de eerste helft van 2010 en naderhand ingevoerd zal worden. Primordiale aandacht wordt besteed aan de vrijetijdsbesteding van de gedetineerden. Enerzijds is het zinvol opvullen van de vrije tijd een middel om de detentietijd door te komen. Anderzijds is het ook nodig omdat de gedetineerden op die manier vaak mogelijkheden leren ontdekken om zich op een persoonlijke en constructieve manier te uiten. In de Centrale Gevangenis van Leuven wordt geprobeerd, binnen de grenzen van het mogelijke en met respect voor de keuze van de gedetineerde, een gevarieerd en gedifferentieerd aanbod inzake vrijetijdsbesteding te realiseren. De beklaagden genieten in vergelijking met de veroordeelden een veel beperkter regime. De celdeuren zijn gesloten en er is een beperkter aanbod aan gemeenschappelijke (vrijetijds-)activiteiten. De meeste van deze beklaagden zijn ook buitenlanders die het land zullen worden uitgezet. De beklaagden worden strikt gescheiden gehouden van de veroordeelden. Dit wil ook zeggen dat voor hen een apart hulp- en dienstverleningsaanbod uitgewerkt is. Het hulp- en dienstverleningsaanbod dat in hoofdstuk drie beschreven wordt, heeft betrekking op de veroordeelden. In een aparte paragraaf zal het hulp- en dienstverleningsaanbod voor de beklaagden beschreven worden. Het verder uitbouwen van een kwaliteitsvol aanbod op de diverse domeinen voor de beklaagden, blijft een aandachtspunt in 2010. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 8
Hoofdstuk II: Sleutelfuncties voor de coördinatie en de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod In dit hoofdstuk wordt een korte schets gegeven van de sleutelfuncties uit het strategisch plan: de beleidsmedewerker, de organisatieondersteuner en de trajectbegeleider. Daarnaast wordt ook toelichting gegeven bij de coördinatiefunctie die een aantal andere personen opnemen in het kader van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het gaat hier om de onderwijscoördinator, de sportfunctionaris en de penitentiair beambte verantwoordelijk voor sport en ontspanning. Uiteraard zijn er nog veel meer personen werkzaam binnen de hulp- en dienstverlening. Aangezien bij hen de nadruk meer ligt op het verschaffen van een aanbod naar de gedetineerden eerder dan op de coördinatie, komen zij in het volgende hoofdstuk aan bod. 2.1 Beleidsmedewerker De beleidsmedewerker wordt vanuit de Vlaamse Overheid ingezet voor de coördinatie van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis. Met de implementatie van het Strategisch Plan in de Centrale Gevangenis van Leuven in het najaar van 2008 werd ook een beleidsmedewerker aangesteld. In het voorjaar van 2009 werd de functie niet ingevuld wegens zwangerschapsverlof en in de zomer was er een personeelswissel. Deze beleidsmedewerker behoort tot de Vlaamse administratie van Welzijn die eveneens een coördinatierol heeft binnen het Strategisch Plan op bovenlokaal niveau. De hulp- en dienstverlening bestrijkt verschillende deelterreinen met op elk terrein andere diensten met een andere visie en andere invalshoeken en dus ook andere werkwijzen. De beleidsmedewerker kan, als onafhankelijke persoon, de globale coördinatie van de gevarieerde hulp- en dienstverlening waarnemen. Daarnaast heeft deze beleidsmedewerker een belangrijke taak om, samen met de gevangenisdirectie, het hulp- en dienstverleningsbeleid en het algemene beleid van de gevangenis op elkaar af te stemmen. Het voorbije jaar lag de nadruk vooral op de implementatie van diverse nieuwe functies en diensten in de Centrale Gevangenis van Leuven. Deze gevangenis heeft reeds een lange traditie van samenwerking met diverse partners en een uitgebreid hulp- en dienstverleningsaanbod voor de gedetineerden. Samen met diverse partners werd bekeken op welke manier nieuwe functies en diensten op een correcte manier ingeschakeld konden worden in de reeds bestaande structuren. De afstemming tussen de diverse diensten en het maken van samenwerkingsafspraken stond hierbij centraal. Veel aandacht ging ook naar de communicatie rond het strategisch plan en de nieuwe functies. Er werden diverse acties ondernomen om zowel de gedetineerden als het gevangenispersoneel en partners correct te informeren. Tenslotte was het de uitdaging om de huidige overlegstructuur aan te passen aan de verwachtingen die in het Strategisch Plan geformuleerd zijn. Hier wordt uitgebreid op ingegaan in Hoofdstuk 5. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 9
2.2 Organisatieondersteuner De organisatieondersteuner werkt aan een optimale inbedding van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis zodat gedetineerden toegang krijgen tot een maatschappelijk aanbod dat hen maximaal kansen tot individuele ontplooiing en ontwikkeling biedt. Hierbij staat de verbinding tussen vragen, noden en behoeften van gedetineerden, de eigenheden van het maatschappelijk hulp- en dienstverleningsaanbod en de mogelijkheden en beperkingen eigen aan de gevangeniscontext voorop. Hiervoor biedt de organisatieondersteuner inhoudelijke en praktische ondersteuning gedurende het gehele plannings- en uitvoeringsproces van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis. De organisatieondersteuner maakt deel uit van de dienst justitieel welzijnswerk, deelwerking van het CAW. Voor de Centrale Gevangenis Leuven is 1 VTE organisatieondersteuner actief. Het hoofdaccent binnen deze functie lag in 2009 op 4 deelgebieden: Continuering, planning en bijsturing van het vormingsaanbod Trekken en/of opvolgen van de verschillende lokale werkgroepen in de gevangenis Ondersteuning van externe aanbodverstrekkers Participatie aan de implementatie van het strategisch plan en de uitbouw van de PMDstructuur Voor een evenwichtige taakinvulling van de organisatieondersteuner is een dialoog met de beleidsmedewerker en de domeinspecialisten (onderwijscoördinator, sportfunctionaris, ) van belang. Het goede verloop van het geheel aan hulp- en dienstverlening is immers een gedeelde verantwoordelijkheid van alle betrokken actoren. De lokale taakinvulling van de beleidsmedewerker, de domeinspecialisten en de organisatieondersteuner beïnvloeden elkaar. Het vrijwaren van een evenwichtige taakinvulling van de organisatieondersteuner waarbij zowel inhoudelijke als praktischorganisatorische opdrachten deel uitmaken van de jobinhoud werd dit jaar als een noodzaak ervaren. De dialoog rond dit samenspel tussen de verschillende actoren is dan ook een aandachtspunt voor 2010. 2.3 Trajectbegeleider Trajectbegeleiding is erop gericht de gedetineerde te activeren, te motiveren en te versterken om opnieuw greep te krijgen op het eigen leven en dit zowel tijdens als na de detentie. De trajectbegeleiders willen samen met de gedetineerde en de Psychosociale Dienst (PSD) van de gevangenis verantwoordelijkheid opnemen in de zorg voor een humane, veilige en re-integratie- en herstelgerichte invulling van de detentie. Ze willen dit realiseren door: Gedetineerden integraal en individueel te begeleiden (psycho-sociale hulpverlening met oog voor hun totale levenssituatie en context) gedetineerden wegwijs te maken in het aanbod van hulp- en dienstverlening en hen bij te staan bij het uitwerken van een toekomstgerichte reclassering Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 10
met instemming van de gedetineerde samen te werken met de PSD rond een integraal detentietraject dat gedetineerden maximaal voorbereidt op de re-integratie in de samenleving. Dit gebeurt met respect voor elkaars finaliteit, werkingsprincipes en methodes. Door de diensten JWW in samenspraak met het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk is een breed model van trajectbegeleiding ontwikkeld. Trajectbegeleiders bieden een combinatie van vindplaatsgericht algemeen welzijndswerk onthaal in de gevangenis en een integrale individuele begeleiding in detentiecontext. Het coördineren en afstemmen van het geheel aan hulp- en dienstverleningstrajecten wordt in de integrale begeleiding opgenomen. Trajectbegeleiders maken deel uit van de dienst justitieel welzijnswerk, deelwerking van het CAW. Voor de Centrale Gevangenis Leuven zijn 3,3 VTE trajectbegeleiders actief. Het hoofdaccent binnen deze functie lag in 2009 op 3 deelgebieden: Trajectbegeleiding van gedetineerden Afstemming met de functie van familiebegeleiding binnen justitieel welzijnswerk Participatie aan lokale afstemmingsvergaderingen en werkgroepen in de gevangenis Het aanbod van trajectbegeleiding richt zich in de Centrale Gevangenis van Leuven naar alle veroordeelden. Trajectbegeleiders doen geen aanbod naar de beklaagden die allen geen Belgische verblijfsdocumenten hebben3, aangezien voor deze groep gedetineerden een terugkeer naar het land van herkomst de meest waarschijnlijke uitkomst is. Trajectbegeleiders zijn in november 2008 gestart met het proactief onthalen van gedetineerden die vanaf 2008 in de Centrale Gevangenis van Leuven zijn aangekomen en alle nieuw binnenkomende veroordeelden. Sinds juni 2009 werden gedetineerden niet meer proactief onthaald maar lag de focus op cliënten die op eigen initiatief of via doorverwijzing een beroep deden op trajectbegeleiding. Om alle gedetineerden systematisch te kunnen onthalen bij aankomst in de gevangenis in combinatie met een aanbod van trajectbegeleiding is het beschikbare aantal VTE trajectbegeleiding momenteel onvoldoende. Sinds de start van het strategisch plan in november 2008 en dit tot en met december 2009, werden 195 gedetineerden onthaald door trajectbegeleiding. 109 cliënten gingen in op het aanbod van trajectbegeleiding. 16 begeleidingen werden ondertussen afgerond waarvan 8 omwille van vrijlating en 7 omwille van transfer. 2.4 Onderwijscoördinator De onderwijscoördinator wordt vanuit het Consortium Volwassenenonderwijs L4 ingezet in de Leuvense gevangenissen. Twee dagen per week is zij aanwezig in de Centrale Gevangenis van Leuven. De opdracht van het consortium met betrekking tot onderwijs aan gedetineerden wordt in het decreet volwassenenonderwijs als volgt geformuleerd: de coördinatie en de ondersteuning van de centra bij Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 11
de uitwerking van een onderwijs- en vormingsbeleid voor gedetineerden, de organisatie van het detecteren van de onderwijs- en vormingsbehoeften van gedetineerden en de begeleiding van het onderwijstraject van gedetineerden. Meer specifiek heeft het consortium drie grote opdrachten. Een eerste opdracht is het optimaliseren en het afstemmen van het opleidingsaanbod en het uitvoeren van een behoeftedekkend onderwijsaanbod in de gevangenis. Ten tweede is de detectie van opleidingsbehoeften bij de gedetineerden belangrijk. Een laatste opdracht betreft de uitbouw van een systeem van leertrajectbegeleiding voor gedetineerden. In de Centrale Gevangenis van Leuven is de onderwijscoördinator gestart in november 2008. Het onderwijsaanbod in deze gevangenis was reeds goed uitgebouwd. Een continuering van dit aanbod stond in 2009 dan ook centraal. Hierbij ging de opdracht van de onderwijscoördinator vooral naar de praktische organisatie van het aanbod en de ondersteuning van de lesgevers. In het verleden werden er reeds onderwijstrajecten opgezet met gedetineerden door de bemiddelaar van het Justitieel Welzijnswerk. Deze leertrajectbegeleiding werd in 2009 door de onderwijscoördinator verder uitgebouwd. Daarnaast ging er ook veel aandacht naar de afstemming met de andere partners werkzaam in de gevangenis. De opdracht van de behoeftedetectie bij gedetineerden stond in 2009 minder centraal. Twee meerjarige opleidingen maakten ook dat er weinig ruimte was voor een nieuw aanbod. Deze opleidingen lopen af in juni 2010. De behoeftedetectie zal daarom in het voorjaar van 2010 centraal komen te staan. Er zal een behoeftenonderzoek gebeuren rond onderwijs- en vormingsnoden. Op basis van de resultaten van deze bevraging zal dan het aanbod voor het schooljaar 2010-2011 uitgebouwd worden. 2.5 Sportfunctionaris De sportfunctionaris wordt vanuit de Rode Antraciet voor 20% tewerkgesteld in de Centrale Gevangenis van Leuven. Zij is in dienst vanaf september 2008. Daarnaast werkt de sportfunctionaris ook in de Hulpgevangenis van Leuven en in de gevangenis van Hasselt. Algemeen staat de sportfunctionaris in voor het uitwerken van een missie, een visie en een werkplan. Ze werkt sportactiviteiten uit en organiseert ze in de gevangenis. Een andere belangrijke opdracht voor de sportfunctionaris is de ondersteuning van medewerkers, de samenwerking met diverse interne en externe partners en het verzorgen en uitbouwen van de nodige public relations. Het voeren van een algemeen sportbeleid in de gevangenis is een ander belangrijk aspect. Hierbij hoort ook het materieel en financieel beleid met betrekking tot sport. In de Centrale Gevangenis van Leuven lag de nadruk in eerste instantie op de inwerking van de functie en de afstemming met andere partners. De Centrale Gevangenis van Leuven heeft al jaren een uitgebreid sportaanbod waarbij een penitentiair beambte instaat voor de organisatie ervan. Daarnaast zijn er ook twee gedetineerden deeltijds tewerkgesteld voor de organisatie van het sportgebeuren. De uitbouw van de samenwerking en de afstemming van de taken op elkaar stond in de eerste helft van 2009 centraal. Er werd een duidelijke taakafbakening afgesproken waarbij de sportfunctionaris vooral het beleidsmatige aspect verder uitwerkt en vanuit de samenwerking met externe partners nieuwe zaken aanbrengt. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 12
Daarnaast was bij de start van de sportfunctionaris ook de afstemming met de beleidsmedewerker en de organisatieondersteuner belangrijk. In 2009 werd een samenwerking met de sportdienst van de stad Leuven opgezet. Dit resulteerde in een meerjarenbeleidplan voor de Centrale Gevangenis van Leuven. De verdere uitwerking van de doelstellingen die hierin geformuleerd werden, was een belangrijk accent in 2009. In 2010 zal dit verder gezet worden. 2.6 Penitentiair Beambte verantwoordelijk voor de coördinatie van sport en ontspanning Vanuit justitie is een penitentiair beambte verantwoordelijk voor de coördinatie van het sport- en ontspanningsaanbod. Hij is vooral bezig met de interne planning en organisatie van dit aanbod. Voor de praktische uitwerking van de sportdienst kan hij rekenen op de medewerking van twee gedetineerden (elk parttime betaald) Met de komst van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden kwam een aantal personen in de gevangenis die ook verantwoordelijk zijn voor de organisatie van activiteiten (zoals de organisatieondersteuner en de onderwijscoördinator). Er ging dan ook aandacht naar de afstemming en de taakafbakening tussen deze diverse functies. Met betrekking tot de sportactiviteiten werden nieuwe initiatieven opgezet en deden nieuwe organisaties en personen een sportaanbod in de gevangenis. Ook dit vroeg om een goede afstemming. Zoals in de vorige paragraaf reeds aangehaald werd, was ook de afstemming met de sportfunctionaris een belangrijk aspect in 2009. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 13
HOOFDSTUK III: Uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Inleiding Binnen dit derde hoofdstuk wordt een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulpen dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijk, kwaliteitsvol, continu (voor, tijdens en na detentie), laagdrempelig en op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen omschreven. Een gedetailleerd overzicht van de verschillende activiteiten is terug te vinden in bijlage. De gegevens met betrekking tot de hulp- en dienstverlening worden bijgehouden door de educatief medewerker, een gedetineerde. Voor de eerste helft van 2009 werden de gegevens gewist. Hierdoor beschikken we slechts vanaf halfweg 2009 over cijfergegevens. De Centrale Gevangenis van Leuven heeft al jaren een uitgebreid en divers activiteitenaanbod met aandacht voor de noden en de behoeften van gedetineerden. Met de komst van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden kwamen verschillende nieuwe functies en personen in de gevangenis. Daarnaast verdween de functie van bemiddelaar. De continuering en de organisatie van het bestaande aanbod op een kwaliteitsvolle manier stond het voorbije jaar centraal. De evaluatie van het aanbod en de aanpassing ervan gebeurde het voorbije jaar slechts in beperkte mate. In 2010 zal de evaluatie van het aanbod wel meer centraal staan waarbij volgende zaken zullen bekeken worden: sluit het aanbod aan op de noden en de behoeften van de gedetineerden, is er een goede spreiding over de diverse domeinen en is het aanbod toegankelijk voor alle gedetineerden. Bij de organisatie van het aanbod wordt zoveel mogelijk getracht om principes uit de samenleving ook binnen in de gevangenis te brengen. Zo wordt overdag in eerste instantie de nadruk gelegd op tewerkstelling. De ontspanningsactiviteiten vinden plaats buiten de werkuren. Een aantal vormings- en onderwijsactiviteiten vinden overdag plaats. Werknemers buiten hebben ook de mogelijkheid om bij te scholen en vormingen te volgen tijdens de werkuren. Rekening houdend met de gevangeniscontext en met de mogelijkheden van de organisaties die het aanbod verstrekken, wordt dit principe zo veel mogelijkheid gehanteerd. Dit houdt ook in dat mensen die overdag een cursus volgen, hiervoor een vergoeding krijgen. Net als in de buitenwereld proberen we een divers aanbod aan hulp- en dienstverlening te voorzien. De infrastructuur van de gevangenis laat dit ook toe. Het is dan ook onvermijdelijk dat er vaak verschillende activiteiten op eenzelfde moment doorgaan. De gedetineerde wordt aangesproken op zijn verantwoordelijkheid om hierin keuzes te maken. We hebben in de loop van 2009 gemerkt dat het aanbod nog beter op elkaar afgestemd kan worden. Binnen het onderwijsaanbod wordt bijvoorbeeld met diplomatrajecten gewerkt. Ook binnen andere domeinen is het mogelijk om meer trajectmatig te werken. Binnen het herstelgerichte aanbod zijn heel toegankelijke activiteiten maar ook activiteiten, zoals een cursus Slachtoffer in Beeld met een hoge drempel. Door een betere planning van deze activiteiten kan een traject opgezet worden zodat Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 14
gedetineerden geleidelijk aan voorbereid worden. Het meer trajectmatig plannen van activiteiten zal een aandachtspunt zijn voor 2010. Zoals eerder reeds aangegeven, worden in de Centrale Gevangenis van Leuven de beklaagden en de veroordeelden strikt gescheiden. Dit houdt ook in dat voor de twee groepen een apart hulp- en dienstverleningsaanbod uitgewerkt wordt. In een aparte paragraaf zal dieper ingegaan worden op dit aanbod voor de beklaagden. Het aanbod dat in de eerste paragrafen beschreven wordt, is niet toegankelijk voor beklaagden. 3.1 Welzijn 3.1.1 Activiteiten in het kader van psychische of persoonlijke levenssfeer Rechtshulpverlening Het CAW Regio Leuven stelt een halftijdse kracht ter beschikking om eerstelijns sociaal-juridische hulp te bieden aan veroordeelden in de Centrale Gevangenis van Leuven. Gedetineerden kunnen tijdens het wekelijks spreekuur terecht voor juridische vraagverduidelijking en een antwoord op vragen die onmiddellijk of na eenvoudig opzoekwerk kunnen beantwoord worden. Vragen die een meer uitgebreid advies en/of studiewerk vergen, worden voor een omstandig advies naar een pro-deo advocaat verwezen. In 2009 maakten 79 veroordeelden gebruik van dit aanbod. Daarnaast wordt er jaarlijks een infoavond georganiseerd rond Burgerlijke Partij en rond Juridische gevolgen van een veroordeling. Deze laatste is in 2009 niet kunnen doorgaan omwille van ziekte van de spreker. Aanbod andere deelwerkingen van het Centrum Algemeen Welzijnswerk Binnen het CAW Regio Leuven wordt aandacht besteed aan een goede doorstroom vanuit de gevangenis naar het regulier aanbod van het CAW. In dit kader worden vanuit diverse deelwerkingen intakes gedaan in de gevangenis. Daarnaast heeft het Volwassenenonthaal een continu aanbod van vijf begeleidingen in de gevangenis waarbij naast de psycho-sociale begeleiding ook de brugfunctie vanuit de gevangenis naar verdere begeleiding na vrijlating centraal staat. Vanuit slachtofferhulp wordt jaarlijks een infoavond rond slachtofferschap verzorgd en een gespreksgroep rond slachtoffers: gevolgen en verwerking. Meer informatie hierover vindt u onder punt 3.7.2 Verder geeft een medewerker van het CAW elk jaar een infoavond rond het thema huisvesting (zie punt 3.8.1) Persoonlijkheidsvorming PRH PRH is een letterwoord dat staat voor Personnalité et Relations Humaines in het Nederlands kortweg Persoonlijkheidsvorming. Zij hebben een programma uitgewerkt voor gedetineerden waarbij in de Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 15
loop van drie jaar gewerkt wordt rond een vijftal thema s (kennismaking met jezelf, je leven richting geven, affectieve relaties, beslissingen nemen en leren analyseren van je innerlijke belevingen). Deelnemers krijgen de kans om meer te weten te komen over zichzelf. Op hun eigen ritme en tempo kunnen ze ontdekkingen doen over wie ze zijn, hoe ze reageren, Daarnaast worden er technieken aangereikt waarmee ze aan hun eigen persoonlijkheid kunnen werken. Naargelang de behoeften worden de reeksen georganiseerd. Geïnteresseerden kunnen zich inschrijven voor een aparte reeks. Soms is het wel nodig om een bepaalde reeks reeds gevolgd te hebben vooraleer het mogelijk is om aan te sluiten. In 2009 werd een aantal cursussen georganiseerd in het kader van persoonlijkheidsvorming. Voor beginnelingen was er begin 2009 de cursus Oefenen in dialogeren Vaardiger worden in communicatie. Naast het opdoen van inzichten, krijgen de deelnemers de kans om te oefenen. Zij krijgen een praktische bagage mee waarmee ze in het dagelijkse leven aan de slag kunnen. Halverwege het jaar werd dan de cursus Anders omgaan met spanningen en conflicten dankzij een efficiënte methode georganiseerd. In deze cursus worden handvaten aangereikt om een situatie onder ogen te zien, om dialoog aan te gaan ook in moeilijke situaties en om te blijven zoeken naar oplossingen in een conflict. Voor mensen die reeds een basiscursus gevolgd hadden, was er begin 2009 de cursus Opbouwende beslissingen leren nemen. De cursus is een oefencursus waarbij vertrokken wordt van de realiteit van het leven in de gevangenis. In het najaar konden ze een cursus Mijn relaties beter beleven volgen. In deze begeleidingsgroep wordt aan deelnemers geleerd op welke manier zij verantwoordelijkheid kunnen opnemen voor hun deel van het goed functioneren van een relatie. Uit evaluatie van dit aanbod blijkt dat een min of meer vaste groep van gedetineerden aan de meeste activiteiten deelneemt. Deze cursussen zijn ook populair waarbij de vraag soms het aanbod overstijgt. Vooral voor de cursus Anders omgaan met spanningen en conflicten was heel veel interesse. Om aan deze vraag tegemoet te komen, wordt in 2010 een tweede reeks gepland. 3.1.2 Activiteiten in het kader van relationele levenssfeer Familiebegeleiding Het aanbod aan naastbestaanden van gedetineerden in de beide Leuvense gevangenissen wordt verzorgd door één voltijdse hulpverlener van het CAW Regio Leuven. Naast individuele onthaal- en begeleidingsgesprekken, lag het accent in 2009 enerzijds op de afstemming met trajectbegeleiding en anderzijds op de betrokkenheid van de familiebegeleider met de werking van de twee gevangenissen en de verdere uitbouw van de activiteiten in het kader van affectieve relaties. In 2009 gingen 45 partners of familieleden van gedetineerden uit de Hulpgevangenis en de Centrale Gevangenis van Leuven in op het aanbod van familiebegeleiding. Er werd geen gespreksgroep opgestart wegens onvoldoende kandidaten. Dit groepsaanbod zal wel worden herhaald in 2010. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 16
Kinderbezoek Het onderhouden van de relatie met je kind is geen evidentie vanuit de gevangenis. Het gewone bezoek is helemaal niet afgestemd op kinderen. Om de omgang tussen vader en kind zoveel mogelijk te normaliseren is er een aparte bezoekzaal voor het kinderbezoek, de Roefelzaal, ingericht. Kinderen tot 12 jaar kunnen tot drie keer per week in de Roefelzaal op bezoek komen bij een gedetineerde. Dit kinderbezoek is niet beperkt tot de eigen kinderen. Ook kinderen van partners of andere familieleden kunnen gebruik maken van het kinderbezoek In deze kindvriendelijke omgeving hebben gedetineerden en kinderen de mogelijkheid om losser met elkaar om te gaan dan in de gewone bezoekzaal. Er is ook allerlei speelgoed voorzien. Op regelmatige basis zorgen vrijwilligers voor animatie tijdens het kinderbezoek. Gedetineerden hebben ook de mogelijkheid om in deze bezoekzaal feestjes te houden voor hun kind. Dit kan naar aanleiding van een verjaardag of een communie. De gedetineerde kan nog een aantal familieleden of vrienden uitnodigen en op die manier een feestje geven voor het kind. Dit wordt door gedetineerden als een grote meerwaarde gezien omdat ze op deze manier er toch ook op speciale momenten bij kunnen zijn. Het kinderbezoek is gericht op kinderen tot 12 jaar. Heel wat gedetineerden hebben ook kinderen die ouder zijn. Het opbouwen en onderhouden van een band met deze kinderen is geen evidentie vanuit de gevangenis. Al verschillende jaren is het een aandachtspunt om te bekijken op welke manier dat gestimuleerd kan worden. Vader zijn in de gevangenis Vanuit individuele contacten met gedetineerden bleek dat veel vaders worstelden met hun vaderschap: op welke manier kan je de vaderrol opnemen vanuit de gevangenis en toch nog iets betekenen voor je kinderen? Om een antwoord te bieden op deze nood zal in 2010 terug de cursus Vader zijn in de gevangenis georganiseerd worden. Feestdagen Feestdagen zijn voor gedetineerden vaak moeilijkere momenten. Het zijn dagen die traditioneel doorgebracht worden met de familie. Daarom wordt geprobeerd om in de Centrale Gevangenis van Leuven naar aanleiding van feestdagen zoveel mogelijk aanbod te organiseren dat die band met de familie op deze dagen tracht te behouden of te versterken. In 2009 stond Moederdag voor de eerste keer in het teken van de moeder van de gedetineerde. De gedetineerde kon zijn eigen moeder in de bloemetjes zetten. Dit was een groot succes en werd door de deelnemers als heel positief ervaren. Het initiatief zal dan ook in 2010 herhaald worden. Vaderdag staat steeds in het kader van de gedetineerde als vader. Met Valentijn krijgen gedetineerden de kans om hun geliefde uit te nodigen en samen een feestelijke maaltijd te nuttigen. De bezoekzaal wordt feestelijk aangekleed en er is ook de gelegenheid om te dansen. In 2009 is het voor de vierde keer doorgegaan en ook dit initiatief wordt enorm gewaardeerd door de gedetineerde en zijn partner. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 17
Ook met Sinterklaas en op het einde van de grote vakantie worden er speciale activiteiten georganiseerd waarbij de nadruk ligt op de band tussen de gedetineerde en zijn familie. Met Kerstmis en Pasen wordt er tijdens het bezoek iets extra om te eten voorzien (een kerststronk, paaseitjes, ). In 2010 zal de nadruk liggen op de continuering van dit aanbod. Daarnaast zal er in 2010 opnieuw een familiedag georganiseerd worden. In 2008 is deze voor de eerste keer doorgegaan. De familiedag is een activiteit bedoeld voor de familie en vrienden van gedetineerden. Hierbij wordt hen ook het aanbod van familiebegeleiding gedaan. 3.1.3 Andere Gespreksgroep vanuit de katholieke aalmoezeniersdienst OpenDeur Tralies uit de weg is een gespreksgroep die georganiseerd wordt door de katholieke aalmoezeniersdienst. Samen met burgers gaat men in gesprek rond algemeen menselijke thema s. 3.2 Gezondheid 3.2.1 Activiteiten in het kader van psychische problemen Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant Oost In 2009 is het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg van Leuven gestart met een aanbod in de Centrale Gevangenis van Leuven. In eerste instantie werd de tijd genomen om de noden en de behoeften van de gedetineerden te verkennen en afspraken te maken rond de invulling van het aanbod. Daarnaast werd ook bekeken op welke manier het aanbod zich diende te verhouden tot trajectbegeleiding en PSD. Het individuele therapieaanbod ging van start begin januari 2009. Het gaat om een tweedelijnsaanbod dat zoveel mogelijk gelijkenissen vertoont met het regulier aanbod van het CGG. De gesprekken kunnen dan ook niet als voorwaarde worden opgelegd of voorgesteld worden in het kader van een juridische maatregel. Gedurende twee voormiddagen en één volledige dag houdt een therapeut consultatie in de gevangenis. De gedetineerden kunnen hun vraag voor psychotherapie kenbaar maken door een briefje te posten in de daarvoor voorziene bus. Er wordt gevraagd om kort te omschrijven welke psychische moeilijkheden men ondervindt. Op basis van deze brief wordt de gedetineerde uitgenodigd voor een eerste (intake)gesprek. Tijdens dit verkennende gesprek verschaft de therapeut informatie betreffende zijn statuut en positie. Daarnaast wordt er geluisterd naar de verwachtingen en de problemen van de cliënt. Na het intakegesprek wordt, in overleg met het forensische team van het CGG, beslist of het opstarten van een psychotherapie zinvol kan zijn. Elke Nederlandstalige persoon die psychische moeilijkheden ondervindt en daarover wilt praten, komt in aanmerking voor therapie. Uit de Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 18
gesprekken blijkt dat de meeste vragen gaan rond de reden van opsluiting en de feiten, impulscontrole, sociale en relationele problemen, seksualiteitsbeleving en verslavingsproblematiek. De gesprekken zijn vergelijkbaar met gesprekken op het CGG: ze zijn vrijwillig, de hulpverlener is gebonden aan het beroepsgeheim en de cliënt bepaalt waarover hij al dan niet wil spreken. Overleg met andere diensten is mogelijk als de cliënt hiermee instemt. Het feit dat enkel Nederlandstalige gedetineerden in aanmerking komen voor het aanbod is een probleem. In de Centrale Gevangenis van Leuven verblijft ongeveer 20% anderstaligen die op deze manier in de kou blijven staan. Het aanbieden van een therapie in een andere taal is echter niet evident. De frequentie van de gesprekken wordt vastgelegd in onderling overleg tussen de gedetineerde en de therapeut. Omwille van de grote vraag naar psychotherapie in de Centrale Gevangenis van Leuven wordt er gemiddeld om de twee weken een gesprek aangeboden. Sinds mei 2009 wordt er gewerkt met een wachtlijst. Hierop stonden eind 2009 zeven gedetineerden. Gezien het geringe verloop van gedetineerden in de Centrale Gevangenis van Leuven kunnen mensen soms een aantal maand op de wachtlijst staan. Aangezien er niet onmiddellijk een uitbreiding van het aanbod voorzien is, zal in 2010 nagedacht moeten worden op welke manier we hiermee omgaan. Voorlopig wordt de wachtlijst chronologisch afgewerkt. Er zou voor geopteerd kunnen worden om voorrang te geven aan dringende problemen. Aansluitend hierbij stelt zich ook de vraag of er een beperking in duur gezet kan moet worden op de therapie. Ook dit zal een aandachtspunt zijn voor 2010. Op vraag van cliënten kan er voor een overdracht gezorgd worden naar het CGG als ze vrijgaan. Gedetineerden die echter de voorwaarde van een begeleiding opgelegd krijgen als ze vrijgaan, zullen eerst een intake moeten doen bij het daderteam van het CGG. In totaal waren er in 2009 44 aanmeldingen waarvan bij 37 gedetineerden een intake gebeurde. Bij 30 van deze personen werd een psychotherapie opgestart. De andere werden doorverwezen omdat ze geen zinvolle vraag voor psychotherapie hadden of omdat ze niet verder op het aanbod wensten in te gaan. Eind 2009 stonden er 7 cliënten op de wachtlijst. Er is een aanwezigheidsgraad van 85%. In 2010 zal geëxperimenteerd worden met een groepsaanbod rond geestelijke gezondheidszorg. In eerste instantie zal het om een zeer algemeen, kortlopend aanbod gaan. Na evaluatie zal dan bekeken worden of en hoe dit groepsaanbod eventueel verder kan evolueren. AA Wekelijks is er een aanbod van de anonieme alcoholisten in de Centrale Gevangenis van Leuven. 3.3 Onderwijs De Centrale Gevangenis van Leuven heeft al jaren een uitgebreid onderwijsaanbod voor de veroordeelden. In 2009 lag de klemtoon op de continuering van het bestaande aanbod. In 2010 zal op basis van een evaluatie van dat aanbod en van een behoeftebevraging het aanbod voor het schooljaar 2010-2011 bepaald worden. Door de bevraging willen we ook een zicht krijgen op de noden en de behoeften van de gedetineerden die nu geen gebruik maken van het onderwijsaanbod. Jaarrapport Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Centrale Gevangenis Leuven 2009 19