Aan: College van Burgemeester en Wethouders Van: Burgemeester Cox, Wethouders Geilen en Verblakt Datum: 15-09-2016 Betreft: C-memo iz doorontwikkeling wijkgericht werken Stadbroek en Stadsdeel 1 Inleiding Vanuit de gemeente is de afgelopen jaren sterk ingezet op wijkgericht werken. In Stadbroek zijn organisaties met elkaar aan het werk gegaan om de buurt samen met inwoners veiliger, schoner en leefbaarder te maken. In de programma aanpak voor Burgerparticipatie en Wijkgericht werken is op hoofdlijnen aangegeven hoe we aankijken tegen de doorontwikkeling van wijkgericht werken. Met name de ontwikkelingen en dus de verbinding met het sociaal domein is hierin belangrijk. In lijn hiermee, heeft de gemeente in de programma aanpak Hallo 2020 aangegeven, samen met de maatschappelijke partners, te gaan werken dichtbij inwoners en met het perspectief van die inwoners op het netvlies. We maken daarbij gebruik van bestaande netwerken voor veiligheid en leefbaarheid en vullen die aan met zorg en welzijn. De gezamenlijke opgave die we als gemeente met onze partners hebben is tweeledig: we willen een voor iedereen heldere (netwerk)structuur en we willen dat de professionals die binnen deze structuur opereren gaan denken en werken vanuit het perspectief van de inwoners. Met deze memo informeren wij u over de voortgang, de voorgenomen structuur en de doelen van de twee pilots die wij gestart zijn, waarbij het gebiedsgericht werken sociaal domein in samenhang wordt gebracht met gebiedsgericht werken leefbaarheid en veiligheid. Vooraf Met de meeste inwoners in onze stad gaat het goed. Zo n 15% van de inwoners heeft in meer of mindere mate ondersteuning nodig om zelfstandig te kunnen functioneren en met 5% van de inwoners gaat het minder of niet goed. Zij kunnen geen regie voeren over het eigen leven, ervaren stevige problemen in het dagelijks leven waar ze geen uitweg voor zien en een aantal van hen is bovendien een gevaar voor zichzelf en/of voor de omgeving. Het is belangrijk om daar, bij de doorontwikkeling van het wijkgericht werken, rekening mee te houden. Doelen van de pilots sociaal domein Op basis van eerdere besluitvorming, zijn we gestart met twee pilots in het sociaal domein: in Stadbroek en in Holtum-Buchten. Op basis van de ervaringen tot nog toe, is afgesproken de bestaande twee pilots door te ontwikkelen. In Holtum-Buchten hebben we geconstateerd dat het gebied onvoldoende groot is om een nieuwe werkwijze uit te proberen. Daarom kiezen we ervoor dit gebied uit te breiden naar Stadsdeel 1: Born en omringende dorpen. In Stadbroek werd duidelijk dat het sociaal team in samenstelling en werkwijze overlap vertoonde met de verschillende daar actieve teams. Gezamenlijk doorontwikkelen was dus noodzakelijk. Oorspronkelijk was er ook nog een
derde pilot gepland in Stadsdeel 2. Het idee daarachter was nieuwe werkwijzen op diverse schaalniveaus uit te proberen. Omdat de pilot Holtum-Buchten wordt verbreed naar Stadsdeel 1 is afgesproken twee pilots uit te voeren. Op basis van de ervaringen in de komende maanden zal gestart worden met de stads brede implementatie. Vanuit de kaders van Hallo 2020 zijn de beide pilots allereerst bedoeld om een werkwijze te ontwikkelen die mensen met problemen in staat stelt zelf (meer) regie te krijgen. Dat betekent dus dat mensen die zelf regie over hun eigen leven hebben en hun eigen weg kunnen vinden (80% van onze inwoners), buiten de werking van deze pilots vallen, ook als ze vanwege beperkingen ondersteuning nodig hebben. De werkwijze in de pilots is er enerzijds op gericht om mensen die ondersteuning nodig hebben om zelf regie te krijgen of te houden (15% van de inwoners), vroegtijdig te ondersteunen om te voorkomen dat problemen escaleren (preventie). Anderzijds is de pilot in Stadbroek ook bedoeld om gezinnen/huishoudens waar zware problematiek aan de orde is (al dan niet met veiligheidsrisico s), op een dusdanige wijze op rit te krijgen dat reguliere ondersteuning op termijn voldoende wordt. De werkwijze, gericht op de gezinnen die onvoldoende eigen regie hebben, slaagt wanneer het eigen plan van aanpak van de inwoner met problemen hem/haar en het gezin verder helpt en minder kost dan een traditionele aanpak conform de huidige regels en richtlijnen. En de werkwijze, gericht op de mensen die geen regie hebben en/of kampen met zware en complexe problemen, slaagt wanneer hun situatie op termijn gestabiliseerd kan worden en er weinig tot geen overlast is. Structuur en proces: wijkteams regieteam veiligheidshuis Op basis van de dagelijkse praktijk ontwikkelt de wijkgerichte aanpak in Stadbroek en Stadsdeel 1 (Born en omgeving) zich door en komen de lijnen veiligheid leefbaarheid werk, welzijn en zorg bij elkaar. We versterken de onderlinge uitwisseling op wijkniveau om escalatie van problemen bij mensen te voorkomen en waar mogelijk de eigen regie in gezinnen te versterken. Het netwerk op wijkniveau geven we de naam wijkteam en is een doorontwikkeling van de huidige woon-zorg overleggen en het casusteam in Stadbroek. De wijkteams worden gekoppeld aan een stadsbreed regieteam waar naar kan worden opgeschaald wanneer veiligheid van mensen en/of hun omgeving in het geding is, of wanneer de ernst en omvang van de problematiek vraagt om deze opschaling (multiproblem). Wanneer dat noodzakelijk is, wordt vanuit het regieteam opgeschaald naar het Veiligheidshuis. De structuur wijkteam regieteam veiligheidshuis voorziet daarmee in een sluitende ketenaanpak. Er ontstaat een helder proces voor op- maar ook afschaling. Daarbij staat steeds de inwoner centraal. In plaats van drie medewerkers die elk naast hun reguliere werk voor zes uur per week in een sociaal team functioneren, kiezen we ervoor om in Stadbroek en Stadsdeel 1 een full time coach toe te voegen aan het wijkteam. Gedurende de pilotfase gaat het om één coach per pilotgebied. De gedachte erachter is, dat een full time medewerker sociaal in de buurt een helder aanspreekpunt is voor zowel inwoners als sleutelfiguren in de wijk en professionals in het netwerk. Daarnaast wordt in Stadbroek de functie Maatwerker geïntroduceerd. De Maatwerker maakt onderdeel uit van het regieteam. 2
De structuur ziet er als volgt uit: WIJKTEAM STADBROEK WIJKTEAM STADSDEEL I Onafhankelijk voorzitter / procesmanager REGIETEAM Onafhankelijk voorzitter / procesmanager Veiligheidshuis 3
Beoogde impact Inwoners voor wie zelf regie voeren niet vanzelfsprekend is, worden ondersteund zodat ze inzicht krijgen in de eigen situatie en overzicht over hun problemen. Ze bepalen daar waar mogelijk zelf de doelen voor de toekomst waar ze aan werken en ook de prioriteiten daarbij. Ze maken dus hun eigen plan van aanpak, dat volledig aansluit bij hun eigen leven. Ze kunnen daarbij rekenen op een coach wanneer er sprake is van onvoldoende eigen regie. De coach blijft ook als de informele en/of professionele ondersteuning is gestart contact houden ter ondersteuning en opvolging. De coach is de spin het web. De gedachte hierachter is, dat wanneer inwoners zelf sturen, zij meer betrokkenheid voelen bij hun eigen plan van aanpak en de uitvoering ervan dan meer impact zal hebben en een meer positief resultaat. De coach werkt niet alleen op basis van vragen van inwoners, maar vooral ook op basis van signalen. Dit kunnen signalen zijn vanuit de samenleving (bijvoorbeeld meldingen van wijkagenten of intern begeleiders op basisscholen), maar ook vanuit systemen (bijvoorbeeld screening Team Inkomen, meldingen van betalingsachterstanden door corporaties of energiebedrijven). Wanneer er geen sprake is van eigen regie, neemt de Maatwerker in eerste instantie de rol van regisseur en werkt waar mogelijk toe naar co-regisseurschap. De Maatwerker wordt altijd ingezet vanuit het regieteam. Ook de Maatwerker is erop gericht zoveel als mogelijk eigen regie terug te brengen, al dan niet met hulp van mensen uit de directe omgeving (familie, vrienden). Evenals bij de inzet van een coach is het werk van een Maatwerker gericht op het ondersteunen van het huishouden bij het verkrijgen van overzicht over de problemen die spelen en het samen nadenken over hoe deze stuk voor stuk aan te pakken (1 gezin, 1 plan, 1 regisseur). Maatwerkers zullen in nauwe afstemming met andere betrokken professionals huishoudens ondersteunen bij het stellen van prioriteiten. De realiteit gebiedt ons aan te geven dat in een aantal gevallen simpelweg ingegrepen moet worden en de regie volledig wordt overgenomen. Deze gevallen worden altijd besproken in het regieteam. Bij alle trajecten zal er sprake zijn van inzet van professionals vanuit de bedoeling en niet vanuit de aanpak oplossing van deelproblemen. Mogelijke consequentie van bovenstaande aanpak zal zijn, dat plannen van aanpak minder vanzelfsprekend zullen aansluiten bij bestaande regels, producten en diensten. Dat levert discussies op in de gemeentelijke organisatie en het professionele veld, waar de inwoner niet mee belast zal worden. Dan gaat het niet alleen om inhoudelijke discussies, maar ook budgettaire discussies (financiële ontschotting). Een andere consequentie is dat niet alle (deel)problemen tegelijkertijd aangepakt zullen worden. Inwoners stellen daarin waar mogelijk hun prioriteiten en het aantal professionals dat ingezet wordt, blijft daarmee beperkt en overzichtelijk voor de betrokkenen zelf. De hulpverleners, die elk vanuit de eigen organisaties, kaders en regels opereren, werken in dienst van de eigen doelen van inwoners en ook dit zal nu en dan spanning en discussie opleveren. De discussies maken transformatie in de eigen organisaties mogelijk. We zullen elkaar en de collega s van onze maatschappelijke partners die in een huishouden werken, voortdurend blijven bevragen op de mate waarin we elk bijdragen aan het behalen van de doelen van de inwoners zelf. Mantelzorgers en informele zorgers kunnen bij de coach terecht met zorgen, signalen en vragen. Wanneer de zorgtaken steeds zwaarder worden en mantelzorgers het overzicht dreigen te verliezen, is een vaste spin in het web een belangrijke waarde die bovendien kan helpen wanneer coördinatie bij de zorgverlening noodzakelijk wordt. 4
Monitoring De pilots starten in september 2016. Medio 2017 vindt een (tussen) evaluatie plaats. Op basis van de resultaten wordt het vervolgtraject ingezet dat moet leiden tot een stadsbrede implementatie Vragen waar de pilots een antwoord op moeten geven zijn: 1. Bij welke doelgroepen en/of type problematiek levert deze werkwijze zowel een beter (en meer structureel) resultaat en is de aanpak tegelijkertijd goedkoper? 2. Bij welke doelgroepen en/of type problematiek levert deze werkwijze weliswaar een beter (en meer structureel) resultaat, maar is de aanpak duurder? 3. Bij welke doelgroepen en/of type problematiek levert deze werkwijze eenzelfde of slechter resultaat dan de traditionele aanpak? 4. Welke hulpverlenende taken beleggen we wel/niet bij de coaches en maatwerkers? 5. Welke competenties heeft een professional nodig om coach of maatwerker te zijn? 6. Welke werkzaamheden die gemeente en maatschappelijke partners in de huidige systematiek uitvoeren gaan we behouden en welke gaan we niet meer of anders doen? 7. Zijn de professionals die in wijkteams en regieteam zitten de juiste functionarissen? 8. Is het werken met de netwerkstructuur rondom de wijk/regieteamleden effectief voor de inwoners die het betreft? 9. Hoe functioneren de op- en afschalingsprocessen? 10. Hoe gaan we het nieuwe werken het meest efficiënt, onder verantwoordelijkheid van de gemeente, organiseren? Daarbij merken we op dat het niet in onze lijn ligt de gemeentelijke uitvoeringsorganisatie verder uit te breiden. Om de vragen 1 t/m 3 zo goed mogelijk te kunnen beantwoorden, gaan we werken onder verantwoordelijkheid van de gemeente. We willen de nieuwe werkwijze zo onafhankelijk mogelijk insteken. Als gemeente wensen we vooralsnog directe sturing op de methodiek, het betreft immers het doorvoeren van een werkwijze waarbij we regelmatig onze eigen regels zullen ontregelen en financiële schotten zullen slechten om maatwerk mogelijk te maken. Dit levert interne discussies, die moeten bijdragen aan werken vanuit de bedoeling in plaats van vanuit de regels. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat er een hulpstructuur in het leven wordt geroepen, die transformatie in de dienstverlening in de gemeentelijke organisatie en bij de maatschappelijke partners overbodig maakt. In tegendeel, de pilots zijn bedoeld om in de praktijk met onze inwoners het werken vanuit de bedoeling te ontwikkelen en de ervaringen en resultaten te laten zien. Binnen het tijdsbestek van de pilots zal het waarschijnlijk niet mogelijk zijn een gedetailleerd antwoord op deze vragen te kunnen geven. Voor de doelgroepen waar we over spreken is immers langdurige ondersteuning nodig om structureel effect te kunnen zien. Door de nieuwe inzet echter naast de op dit moment gebruikelijke inzet te leggen, kunnen we kosten vergelijken, kijken in hoeverre de eigen inzet van de betrokkenen zelf en het sociale netwerk toeneemt en de ervaringen van betrokken inwoners en professionals evalueren. Daarmee krijgen we een globaal onderbouwd beeld van de impact en de effectiviteit. Voor de monitoring gebruiken we een eenvoudig regiesysteem dat inzicht geeft in de inzet die gekozen wordt en de resultaten ervan. We maken bovendien maatschappelijke en financiële kosten-baten analyses wanneer onconventionele ondersteuning nodig is. Deze dienen niet alleen ter monitoring, maar ook ter verantwoording van keuzes wanneer er spanning zit op de bestaande regels. Om de vragen 4 t/m 9 te kunnen beantwoorden hebben we praktijkervaring nodig. Dit doen we samen met de professionals van onze partnerorganisaties en onze eigen uitvoeringsorganisatie. De medewerkers zijn of worden gebiedsgericht ingezet, waardoor per 5
pilotgebied sociale gebiedsteams ontstaan met korte lijnen. De coaches gaan zoals aangegeven deel uitmaken van de integrale wijkteams voor wonen, welzijn, leefbaarheid, veiligheid en zorg. Voor de beantwoording van bovenstaande vragen en uiteraard ook van vraag 10 werken we samen met onze maatschappelijke partners. Op basis van de ervaringen in de pilots en de ontwikkelingen die we al dan niet zullen zien, zal met hen bekeken worden hoe we in de toekomst de ingang van het sociaal domein het beste kunnen organiseren. Daarbij staan niet de belangen van de afzonderlijke organisaties centraal, maar de belangen van de inwoners die ondersteuning nodig hebben. We organiseren ook vanuit dat perspectief en niet vanuit de huidige systeemkaders. De pilots zijn geslaagd, wanneer we gezamenlijk een methodiek ontwikkeld hebben voor werken in de wijk, waar versterken van sociale cohesie en leefbaarheid centraal staat evenals het voorkomen van (escalatie van) problemen en waar bij problemen adequaat wordt op- en afgeschaald. Daarnaast moeten de antwoorden op de bovenstaande 10 vragen voldoende basis geven om de structuur en werkwijze eventueel met aanpassingen stadsbreed in te kunnen voeren. Randvoorwaarden om de pilots te laten slagen Wat hebben we voor het proces nodig om tot gezamenlijk gedragen resultaten te komen? Allereerst is draagvlak van belang. We kiezen voor een centrale positie van de betrokken inwoners, door hun perspectief leidend te laten zijn. De werkwijze zou moeten leiden tot meer eigen inzet, die groei en verbetering mogelijk maken en meer tevredenheid over de resultaten oplevert. Bij de doorontwikkeling van de ingang tot ondersteuning, is ervoor gekozen om de leefwereld van de inwoner en de ervaringen van de werkvloer als uitgangspunt te nemen. De medewerkers van de organisaties die in de pilotgebieden werkzaam zijn, hebben op basis van hun ervaringen in verschillende sessies bijgedragen aan de doorontwikkeling van de pilots tot hetgeen in deze memo is beschreven. Wat in de praktijk logisch is, is echter op bestuurlijk niveau niet altijd vanzelfsprekend. Bestuurlijk draagvlak zowel intern als bij onze externe partners, is echter wel noodzakelijk. We richten een stuurgroep in, die bestuurders van gemeente, PiW, MEE, Zuyderland, GGD, ZoWonen, Samenwerkingsverband primair onderwijs en voortgezet onderwijs, het Huis voor de Zorg en de huisartsenvereniging, in staat stelt de voortgang van de pilots actief te monitoren en op basis van resultaten ook na te denken over en sturing te geven aan de beantwoording van de bovenstaande vragen en vooral de vragen 6 t/m 10. Tot slot is het nodig om regelruimte te krijgen, los van het bestaande aanbod. De coaches en maatwerkers zullen inwoners ondersteunen om zelf hun problemen in kaart te brengen en na te denken over de inzet die zij moeten doen om problemen op te lossen. Oplossingen die mensen zelf bedenken, zullen niet vanzelfsprekend passen binnen het bestaande aanbod en bestaande (uitvoerings)regels. We zullen waarschijnlijk regelmatig intern discussies krijgen over de huidige regels en gemotiveerd afwijken hiervan. We monitoren daarbij goed welke inzet vanuit de regels gebruikelijk/mogelijk was met bijbehorende kosten en wat de eigen voorstellen van inwoners kosten. Daarbij is de mate waarin mensen zelf verantwoordelijkheid nemen voor de voorgestelde oplossingen en zelf oplossingen uitvoeren een van de afwegingskaders. 6