Vrouwen in de Verkiezingsuitslagen

Vrouwen in de Verkiezingsuitslagen 2009 2011 Provinciale Staten Gemeenteraden Tweede Kamer Samengesteld door: Annemarie Nijenhuis-Hasselman Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap

INHOUD Voorwoord 2 blz Overzicht gekozen vrouwen vanaf 1956 Overzicht en conclusies 4 Overzicht vrouwen in de politiek 5 Eerste en Tweede Kamer Zetels en percentages vrouwen in de Tweede Kamer 6 Tweede Kamer 2010, uitgebrachte voorkeurstemmen 7 Vrouwen in de Eerste Kamer 2011 8 Vrouwen in opeenvolgende regeringen 9 Provinciale Staten Provinciale Staten 2011 per provincie 10 Provinciale Staten 2011 per partij 11 Vrouwen in Gedeputeerde Staten 2011 12 Gemeenteraden Percentages vrouwen in gemeenteraden, ontwikkelingen 13 Aantallen vrouwen in gemeenteraden 2010 per provincie 14 Europees Parlement Nederland, vrouwen in het Europees Parlement 15 Vrouwen in het Europees Parlement 16 1

Voorwoord In vier verkiezingen tussen 4 juni 2009 en 2 maart 2011 kregen alle stemgerechtigden in Nederland de gelegenheid hun stem uit te brengen. Dat was achtereenvolgens voor het Europees Parlement, de Gemeenteraden, de Tweede Kamer en de Provinciale Staten. Vervolgens kozen op 23 mei 2011 de leden van de Provinciale Staten de leden van de Eerste Kamer. Resultaat: vijf maal een grote OVERvertegenwoordiging van mannen! Dit resultaat kan op diverse manieren verklaarbaar zijn, maar bestaat hiervoor anno 2011 in Nederland ook enige rechtvaardiging? Het streven naar gelijke deelname en gelijke invloed van vrouwen en mannen in de politiek is nog steeds dé reden van bestaan voor de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap (VROUWENBELANGEN), die in 1894 werd opgericht als Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Vrouwen zagen, vanwege de verschillen in positie, ervaringen en inzichten, het op gelijke voet met mannen deelnemen aan de bespreking van openbare belangen en de samenstelling van voor eenieder geldende wetten, als een noodzakelijke waarborg dat zaken van algemeen belang niet éénzijdig beoordeeld zouden worden. De legitimiteit van dit streven werd in het midden van de vorige eeuw wereldwijd erkend in de Universele verklaring van de rechten van de mens (1948) en bevestigd in de algemene mensenrechtenverdragen die de gelijke rechten van mannen en vrouwen garanderen (1966). Ook Nederland heeft zich ingezet voor de totstandkoming van het Internationaal verdrag tegen discriminatie van vrouwen (1979), veelal aangeduid als het Vrouwenverdrag. Dit verdrag, dat in Nederland in 1991 in werking is getreden, verplicht de regering om voortvarend beleid te voeren om een eind te maken aan alle vormen van discriminatie, om de positie van vrouwen te verbeteren en om opvattingen en gewoonten uit te bannen die berusten op een stereotiepe rolverdeling tussen mannen en vrouwen. (Her)verdeling van de macht was ook één van de drie kernthema s van de tweede emancipatiegolf. Samen met andere organisaties heeft VROUWENBELANGEN diverse acties gevoerd om gelijke kiesrechten in de praktijk te realiseren. Politieke partijen werden aangemoedigd meer vrouwen op verkiesbare plaatsen te zetten, vrouwen om politiek actief te worden en zich via opstapcursussen voor te bereiden op politieke functies. De vermelding van een m of v achter de namen op kandidatenlijsten is ook een initiatief van VROUWENBELANGEN. Dat vrouwen hun inzichten en hun overtuigingskracht op gelijke voet met mannen moeten kunnen inzetten voor een werkelijk democratische rechtsstaat, werd twintig jaar geleden als noodzakelijk erkend: een van de drie in het Beleidsprogramma Emancipatie 1992-1995 opgenomen speerpuntprojecten was erop gericht in 18 jaar tijd te komen tot evenredige vertegenwoordiging van mannen en vrouwen in de Tweede Kamer en andere volksvertegenwoordigingen. Sinds 2002 hebben regeringen echter het emancipatiebeleid vooral verengd tot grotere participatie van vrouwen op de betaalde arbeidsmarkt. Dat gebeurde zonder compenserende maatregelen bijvoorbeeld op het terrein van de herverdeling van onbetaald werk en zonder effectieve maatregelen om de loonkloof te dichten. 2

In dit rapport vindt u de resultaten van de verschillende algemene verkiezingen vanaf 1956 die door VROUWENBELANGEN systematisch zijn verzameld. Een groot aandeel daarin had Annemarie Nijenhuis, die vervolgens de resultaten en ontwikkelingen verwerkte tot grafieken en tabellen. Ook voegde zij gegevens toe over de deelname van vrouwen in de regering en in de besturen van provincies en gemeenten. Op grond van de verzamelde verkiezingsresultaten kunnen wij niet verwachten dat bij ongewijzigd beleid gelijke deelname en invloed van vrouwen en mannen in de politiek en het openbaar bestuur in de nabije toekomst bereikt zal worden. En evenmin kunnen we verwachten dat, zonder de getalsmatige gelijke deelname, de ervaringen, behoeften, talenten en inzichten van vrouwen in gelijke mate met die van mannen worden meegewogen in de politiek en in het openbaar bestuur. Het streven naar gelijke politieke vertegenwoordiging lijkt veeleer verder uit zicht geraakt door heilloze discussies over quotaregelingen. Voor vrouwen binnen algemene vertegenwoordigende organen is alléén een quotum van vijftig procent te rechtvaardigen. Vrouwen vormen geen minderheidsgroep, maar de helft van de bevolking! Er is maar een kleine wijziging nodig van ons kiesstelsel om voor vrouwen - en voor mannen - te waarborgen dat zij structureel binnen alle algemeen vertegenwoordigende organen de helft van de zetels zullen verwerven en behouden. Het bestuur van VROUWENBELANGEN nodigt u daarom uit na te denken over het volgende voorstel tot wijziging van het kiesstelsel: Iedere kiesgerechtigde krijgt twee stembiljetten: één biljet met per partij alleen de namen van de mannelijke kandidaten en één biljet met per partij alleen de namen van de vrouwelijke kandidaten. Elke stemgerechtigde kan aldus (ten hoogste) twee stemmen uitbrengen. Zowel voor vrouwen als voor mannen is 50 % van de zetels beschikbaar. Welke voordelen zijn naar uw mening verbonden aan dit voorstel? Zijn er naar uw mening ook nadelen verbonden aan dit voorstel? Het bestuur van VROUWENBELANGEN ziet uw reactie graag schriftelijk of per e-mail tegemoet: 5050@vrouwenbelangen.nl. Den Haag, oktober 2011 Leonie van Gils voorzitter Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap 3

Overzicht en conclusies Op 31 december 1996 waren de percentages van vrouwen in de verschillende gremia van de volksvertegenwoordiging als volgt: Tweede Kamer 32,7% Eerste Kamer 22,7% Provinciale Staten 31% Gemeenteraden 21,8% Europees Parlement 31% 1 In juli 1997 heeft de regering, op aandrang van de Tweede Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken, streefcijfers bekendgemaakt voor percentages vrouwen in alle politieke lichamen. Het doel was hierin overal een stijging van 5 procent per verkiezingsperiode te verkrijgen tot evenredigheid werd bereikt. Intussen zijn overal minstens vier verkiezingen geweest en zou die evenredigheid al enkele jaren bereikt moeten zijn. Dat is helaas nergens gehaald. De stand van zaken nu, in september 2011, is: Tweede Kamer 40,7% Eerste Kamer 36% Provinciale Staten 34,6% Gemeenteraden 26,8% Europees Parlement 44% De streefcijfers hebben kennelijk weinig invloed op de uitslag van verkiezingen gehad en worden ook nauwelijks meer genoemd. Het aandeel van vrouwen in de algemene besturen van waterschappen staat niet in dit overzicht, maar is wel bijgehouden op de website van Vrouwenbelangen: per 31 december 1996 was het 5,4% en na de verkiezingen van 2008 werd dat 18,6%. Er was toen één vrouwelijke dijkgraaf. Benoemde bestuurders: Per 31 december 1996 was het aandeel vrouwelijke burgemeesters 15.2%. Midden 2011 is dat 20,7% (zie pagina 12). Van de twaalf Commissarissen van de Koningin was er 31 december 1996 één vrouw (8,3%); dat zijn er nu in 2011 twee (16,6%). Hoewel alle percentages een kleinere of iets grotere stijging laten zien, worden we nog steeds door een grote meerderheid van mannen bestuurd. Ook het verlagen van de kiesdrempel heeft daarin weinig verandering gebracht. Om te voorkomen dat het bereiken van evenwicht tussen vrouwen en mannen overal nog vele verkiezingen zal duren, zal de kieswet moeten worden aangepast. 4 1 Bron: Voortgangsrapportage 1997 van Vrouwen in Politiek en Openbaar Bestuur

Overzicht Vrouwen in de Politiek vanaf 1956 jaar TK EK PS GR EP 1956 8,7% 5,3% 1957 1958 6,8% 3,7% 1959 9,3% 5,3% 1960 1961 1962 6,3% 4,3% 1963 1 6,7% 1964 1965 1966 6,7% 6,5% 4,8% 1967 8, 1968 1969 5,3% 1970 7,3% 7,2% 1971 8, 4, 1972 9,3% 1973 1974 5,3% 11,8% 9,9% 1975 1976 1977 14, 9,3% 1978 16, 12,5% 1979 2 1980 1981 14,7% 21,3% 1982 16,7% 20,6% 15,6% 1983 1984 28, 1985 1986 2 19,1% 1987 26,6% 25,9% 1988 1989 25, 28, 1990 2 1991 28, 29,6% 1992 1993 1994 32, 22,3% 32,3% 1995 21,3% 30,6% 1996 1997 1998 36,6% 23,3% 1999 28, 31,1% 35,5% 2000 2001 2002 34,7% 23,3% 2003 36,7% 32, 28,4% 2004 44,4% 2005 2006 36, 26, 2007 34,7% 35,5% 2008 2009 44, 2010 40,7% 26,8% 2011 36, 34,6% 5 4 3 1 5 4 3 1 5 4 3 1 5 4 3 1 5 4 3 1 Tweede Kamer 56 60 64 68 72 76 80 84 88 92 96 00 04 08 Eerste Kamer 56 60 64 68 72 76 80 84 88 92 96 00 04 08 Provinciale Staten 56 60 64 68 72 76 80 84 88 92 96 00 04 08 Gemeenteraden 56 60 64 68 72 76 80 84 88 92 96 00 04 08 Nederlandse delegatie in het Europees parlement 56 61 66 71 76 81 86 91 96 01 06 11 5

29,3% 42,9% 48,5% 5 31,8% 41,9% 33,3% 4 57,1% 6 33,3% 5 36, 33,3% 11,1% 16,7% 36, 40,7% 10 10 6 5 2 2 7 10 3 10 2 2 9 15 21 22 25 24 33 30 31 41 Zetels en percentages vrouwen in de Tweede Kamer 2010 2006 2010 zetels vrouw % vrouw zetels vrouw % vrouw CDA 41 12 29,3% 21 9 42,9% PvdA 33 16 48,5% 30 15 5 VVD 22 7 31,8% 31 13 41,9% CU 6 2 33,3% 5 2 4 SGP 2 0 2 0 GL 7 4 57,1% 10 6 6 D66 3 1 33,3% 10 5 5 SP 25 9 36, 15 5 33,3% PVV 9 1 11,1% 24 4 16,7% PvdD 2 2 10 2 2 10 Totaal 150 54 36, 150 61 40,7% 50 Tweede Kamerzetels 2006 2010 40 30 20 10 0 CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV PvdD Het politieke krachtenveld is in deze periode nogal gewijzigd. CDA en SP leverden veel in, de VVD werd nipt de grootste en D66, maar vooral de PVV groeide. Het aantal vrouwen in de Kamer steeg van 54 naar 61 en hun percentage van 36, naar 40,7% 1 10 8 6 4 Percentage vrouwen in de Tweede Kamer 2010 2006 2010 CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV PvdD Totaal 6

Tweede Kamerverkiezing 2010 uitgebrachte voorkeurstemmen 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Gemiddeld aantal voorkeurstemmen uitgebracht op vrouwen en mannen vrouwen mannen CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV PvdD Deze grafiek is een uitzondering, want hier scoren de vrouwen beter dan de mannen! Gemiddeld brengt 83% van de kiezers een stem op de lijsttrekker uit. De overige 17% van de kiezers doet dat op een andere kandidaat van de lijst, dat zijn de voorkeurstemmen. Behalve bij het CDA, de CU en natuurlijk de SGP, is het gemiddelde aantal voorkeurstemmen op vrouwen aanzienlijk groter dan het aantal op mannen. Dat is opmerkelijk bij de PvdA, die immers op bijna de hele lijst een om en om volgorde voor mannen en vrouwen aanhoudt, waardoor ook zonder voorkeurstemmen het aantal gekozen vrouwen en mannen elkaar in evenwicht houdt. zetels totaal stemmen op de lijsten stemmen op alle gekozen kandidaten stemmen op lijst- trekker percent. Stemmen op lijsttrekker voorkeurstemmen excl. lijsttrekker vrouwen gekozen excl.. Lijsttr. gemidd. Voorkeurstemmen voorkeurstemmen excl. lijsttrekker mannen gekozen excl.. Lijsttr. gemidd. Voorkeurstemmen CDA 21 1.281.886 1.228.328 947.785 74% 94.724 9 10.525 185.819 11 16.893 PvdA 30 1.848.805 1.805.889 1.510.203 82% 207.633 15 13.842 88.053 14 6.290 VVD 31 1.929.575 1.894.127 1.617.636 84% 156.870 13 12.067 119.621 17 7.037 CU 5 305.094 282.311 254.524 83% 13.442 2 6.721 14.345 2 7.173 SGP 2 163.581 154.627 152.493 93% 0 0 0 2.134 1 2.134 GL 10 628.096 611.777 577.126 92% 23.955 5 4.791 10.696 4 2.674 D66 10 654.167 631.954 507.187 78% 77.997 5 15.599 46.770 4 11.693 SP 15 924.696 893.195 794.570 86% 58.516 5 11.703 40.109 9 4.457 PVV 24 1.454.493 1.447.735 1.376.938 95% 38.212 4 9.553 32.585 19 1.715 PvdD 2 122.317 111.304 98.591 81% 12.713 1 12.713 0 0 0 Overige 0 103.291 TOTAAL 150 9.416.001 9.061.247 7.837.053 83% 684.062 59 97.515 540.132 81 60.063 7

28,6% 36,4% 25, 2 33,3% 25, 31,3% 34,7% 36, 42,9% 4 57,1% 5 5 6 Vrouwen in de Eerste Kamer 2007 2011 zetels '07 vr. '07 % vr. '07 zetels '11 vr. '11 % vr. '11 CDA 21 6 28,6% 11 4 36,4% PvdA 14 6 42,9% 14 8 57,1% VVD 14 7 5 16 5 31,3% CU 4 1 25, 2 0 SGP 2 0 1 0 GL 4 2 5 5 3 6 D66 2 0 5 1 2 SP 12 4 33,3% 8 2 25, PVV - - - 10 4 4 Overig 2 0 3 0 Totaal 75 26 34,7% 75 27 36, Bij het CDA kwam door voorkeurstemmen een andere man op plaats 11. Bij de PvdA verving de vrouw op plaats 15 zo de man op plaats 14. Door een procedurefout -gebruik van pen i.p.v. het rode stempotloodkreeg D66 geen zesde zetel; de SP verwierf daardoor een extra zetel. 20 Aantal zetels en vrouwen in de Eerste Kamer 2011 zetels vrouwen 15 10 5 0 16 14 11 10 8 8 5 5 5 4 2 0 1 0 3 1 2 4 3 0 CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV Overig 7 6 5 4 3 1 Percentages vrouwen in de eerste Kamer 2007 2011 CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV Overig Totaal 8

ministers waarvan vrouwen procenten vrouwelijke.ministers staatssecr. waarvan vrouwen procenten vrouwelijke staatssecr. totaal bewindsliede n waarvan vrouwen procenten vrouwen totaal Vrouwen in opeenvolgende regeringen augustus-94 Kok I 14 4 28,6% 12 5 41,7% 26 9 34,6% augustus-98 Kok II 15 4 26,7% 14 5 35,7% 29 9 31, juli-02 Balkenende I 14 1 7,1% 14 4 28,6% 28 5 17,9% mei-03 Balkenende II 16 5 31,3% 10 5 5 26 10 38,5% februari-07 Balkenende IV 16 5 31,3% 11 6 54,5% 27 11 40,7% oktober '10 Rutte 12 3 25, 8 1 12,5% 20 4 2 12 Aantallen vrouwelijke bewindslieden ministers Staatssecretarissen totaal vrouwen 10 8 9 9 10 11 6 4 2 0 6 5 5 5 5 5 5 4 4 4 4 3 1 1 Kok I Kok II Balkenende I Balkenende II Balkenende IV Rutte Woorden zijn hier overbodig. Het aantal vrouwen in het kabinet Rutte is beneden peil. 6 5 4 3 1 Percentages vrouwenlijke bewindslieden ministers staatssecr. totaal bewindslieden Kok I Kok II Balkenende I Balkenende II Balkenende IV Rutte 9

Friesland Groningen Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht N-Holland Z-Holland Zeeland N-Brabant Limburg Totaal 41,9% 34,9% 32,6% 39,5% 29, 36,6% 34, 29,8% 30,8% 30,8% 28,2% 20,5% 21,3% 37,7% 38,2% 34, 30,9% 34,5% 29,8% 44,7% 38,3% 35,5% 34,6% 41,8% 47,3% 43,6% Provinciale Staten 2011 per provincie PS 2007 2011 zetels man vrouw % vrouw zetels man vrouw % vrouw verschil Friesland 43 25 18 41,9% 43 28 15 34,9% -7, Groningen 43 29 14 32,6% 43 26 17 39,5% 7, Drenthe 31 22 9 29, 41 26 15 36,6% 7,6% Overijssel 47 31 16 34, 47 33 14 29,8% -4,3% Flevoland 39 27 12 30,8% 39 27 12 30,8% Gelderland 53 33 20 37,7% 55 34 21 38,2% 0,4% Utrecht 47 26 21 44,7% 47 29 18 38,3% -6,4% N-Holland 47 31 16 34, 55 32 23 41,8% 7,8% Z-Holland 55 38 17 30,9% 55 36 19 34,5% 3,6% Zeeland 39 28 11 28,2% 39 31 8 20,5% -7,7% N-Brabant 55 29 26 47,3% 55 31 24 43,6% -3,6% Limburg 47 33 14 29,8% 47 37 10 21,3% -8,5% Totaal 546 352 194 35,5% 566 370 196 34,6% -0,9% Van de 12 provincies is in 6 het percentage vrouwen gedaald, in 5 is het gestegen, en in Flevoland is het percentage onveranderd. Een trend is hierin niet te herkennen. Het totaal is bijna 1 % gedaald. 5 Percentages vrouwen in Provinciale Staten 2007 2011 4 3 1 10

14 12 9 0 9 7 0 9 13 10 24 32 34 37 42 56 69 86 83 103 114 107 112 151 Provinciale Statenverkiezing zetels in 2007 en 2011 Fr Gr Dr Ov Fl Ge Ut NH ZH Ze NB Li TOTAAL 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 07 11 CDA 12 8 9 5 10 6 17 11 8 4 15 9 11 6 10 5 13 6 10 6 18 10 18 10 151 86 PvdA 12 11 12 12 13 12 9 9 7 6 10 9 8 7 11 11 10 10 6 7 8 7 8 6 114 107 VVD 5 6 5 6 8 9 6 8 9 9 9 11 10 11 15 13 12 12 6 7 11 12 7 8 103 112 CU 3 3 4 3 3 2 5 3 5 3 4 3 4 2 2 1 4 2 3 2 37 24 SGP 2 2 1 1 3 2 1 1 2 2 5 4 14 12 GL 2 2 3 3 2 2 2 2 2 2 3 4 4 4 5 5 3 3 2 1 2 3 2 3 32 34 D66 2 1 3 2 3 3 1 4 2 5 2 6 1 5 2 1 5 1 2 9 42 SP 4 3 7 6 5 4 6 4 6 3 7 5 5 4 9 5 8 5 5 3 12 8 9 6 83 56 PVV 4 3 4 4 6 6 5 6 8 5 8 10 0 69 P vd D 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 9 7 50PLUS 1 1 1 1 1 1 1 2 0 9 overig 5 4 1 1 1 2 1 1 1 0 2 2 1 0 1 0 13 10 TOTAAL 43 43 43 43 41 41 47 47 39 39 53 55 47 49 57 55 55 55 39 39 54 55 47 47 565 568 Er is in de afgelopen vier jaren nogal wat veranderd in de keuze van de kiezers. Zo zijn CDA, SP en CU naar verhouding flink gekrompen, terwijl D66 sterk is toegenomen. Nieuwkomer PVV is verreweg de grootste groeier. 160 Zetels Provinciale Staten per partij 2007 2011 140 120 100 80 60 40 20 0 11

2 16,7% 16,7% 28,6% 25, 25, 25, 2 25, 2 2 33,3% 4 33,3% 33,3% 37,5% 30,9% 25,9% 4 4 5 6 6 Vrouwen in Gedeputeerde Staten 2011 2007 2011 gedeputeerden man vrouw % vrouw gedeputeerden man vrouw % vrouw Friesland 5 2 3 6 5 3 2 4 Groningen 5 4 1 2 7 5 2 28,6% 3 in deeltijd Drenthe 6 4 2 33,3% 4 3 1 25, Overijssel 6 5 1 16,7% 4 3 1 25, Flevoland 5 3 2 4 4 3 1 25, Gelderland 6 4 2 33,3% 5 4 1 2 Utrecht 6 4 2 33,3% 4 3 1 25, N-Holland 6 5 1 16,7% 6 3 3 5 Z-Holland 8 5 3 37,5% 5 3 2 4 Zeeland 5 5 0 4 4 0 N-Brabant 5 2 3 6 5 4 1 2 Limburg 5 4 1 2 5 5 0 TOTAAL 68 47 21 30,9% 58 43 15 25,9% 7 6 5 4 3 1 Percentages vrouwen in Gedeputeerde Staten per provincie 2007 2011 2011 gedeputeerden man vrouw % vrouw CDA 15 11 4 26,7% Het totale aantal gedeputeerden PvdA 12 8 4 33,3% 1 deeltijd is met 10 gedaald. VVD 17 12 5 29,4% Helaas daalde daarbij ook het CU 1 1 0 percentage vrouwen van SGP 1 1 0 30,9% naar 25,9%... GL 2 1 1 5 1 deeltijd D66 5 4 1 2 1 deeltijd SP 2 2 0 PVV 2 2 0 FNP 1 1 0 TOTAAL 58 43 15 25,9% 20 Aantal vrouwen in Gedeputeerde Staten per partij gedeputeerden vrouw 10 15 12 17 0 4 4 5 1 0 1 0 2 1 5 1 2 0 2 0 1 0 CDA PvdA VVD CU SGP GL D66 SP PVV FNP 12

Friesland Groningen Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht N-Holland Z-Holland Zeeland N-Brabant Limburg TOTALEN Vrouwen in gemeenteraden per provincie ontwikkelingen door vier verkiezingen 1998 2002 2006 2010 % vrouw % vrouw % vrouw % vrouw Friesland 24,7% 24,1% 30,3% 28,7% Groningen 24,2% 23,6% 25,2% 28,7% Drenthe 24,3% 22,3% 25,5% 26, Overijssel 21,8% 22,3% 24,6% 26,4% Flevoland 28,2% 26,6% 24,7% 29,6% Gelderland 25,4% 23,4% 24,6% 26,6% Utrecht 26,6% 25,8% 27,7% 25,9% N-Holland 27,8% 28,8% 30,7% 31,3% Z-Holland 22,7% 22,6% 27,1% 25,7% Zeeland 19,4% 21, 20,3% 26, N-Brabant 18,6% 20,7% 24, 25,8% Limburg 16,6% 18,5% 22,4% 23, TOTALEN 23,1% 23,3% 26, 26,8% De groei van het totale percentage vrouwen in de gemeenteraden gaat tergend langzaam met minder dan één procent gemiddeld per verkiezing. Als deze trend doorzet halen we misschien over 25 jaar een evenwicht tussen vrouwen en mannen in de gemeentebesturen. Alleen Noord-Holland komt boven de 3 vrouwen, terwijl Limburg een dieptepunt vormt met maar 23%! Helaas zijn er ook provincies waar zelfs achteruitgang is te zien. Percentages vrouwen in gemeenteraden per provincie 1998 2002 2006 2010 35% 3 25% 15% 1 5% 13

Friesland Groningen Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holand Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg 146 415 119 296 77 166 162 48 333 160 281 73 388 421 376 166 509 629 618 723 1250 1240 1457 1637 Gemeenteraden 2010 Aantallen en percentages vrouwen per provincie inwoners Vrouwen in gemeenteraden 2010 perc. vr. aantal gemeenten vr. burgemeesters burgemeesters totaal zetels aantal vrouw perc. vrouw Friesland 646.570 28 5 17,9% 509 146 28,7% Groningen 581294 23 5 21,7% 415 119 28,7% Drenthe 487922 12 0 296 77 26, Overijssel 1128279 25 2 8, 629 166 26,4% Flevoland 386850 6 2 33,3% 162 48 29,6% Gelderland 1988973 57 11 19,3% 1250 333 26,6% Utrecht 1217232 26 5 19,2% 618 160 25,9% Noord-Holand 2614854 58 19 32,8% 1240 388 31,3% Zuid-Holland 3508745 72 19 26,4% 1637 421 25,7% Zeeland 380310 13 0 281 73 26, Noord-Brabant 2438464 67 14 20,9% 1457 376 25,8% Limburg 1121134 33 5 15,2% 723 166 23, TOTAAL 16.500.627 420 87 20,7% 9217 2473 26,8% Het percentage vrouwen in gemeenteraden blijft nog steeds bedroevend laag met maar iets boven een kwart van het totale aantal raadszetels. Maar nog lager ligt het percentage vrouwelijke burgemeesters, net een vijfde van het totaal, en in Drenthe en Zeeland komen ze zelfs niet voor! Aantallen zetels en vrouwen in gemeenteraden 2010 totaal zetels aantal vrouw 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 14

CDA PvdA VVD GL SP CU-SGP D66 Eu-Transp. PVV TOTAAL 25, 33,3% 42,9% 57,1% 5 5 5 5 44,4% 44, 6 66,7% 66,7% 66,7% 10 Nederland Vrouwen in het Europees Parlement 2004 2009 zetels vrouw 2004 zetels vrouw 2009 CDA 7 3 42,9% 5 3 6 PvdA 7 4 57,1% 3 2 66,7% VVD 4 1 25, 3 1 33,3% GL 2 1 5 3 2 66,7% SP 2 1 5 2 1 5 CU-SGP 2 0 2 0 D66 1 1 10 3 2 66,7% Eu-Transp. 2 1 5 - - - PVV - - - 4 0 TOTAAL 27 12 44,4% 25 11 44, 1 10 % Vrouwen in Nederlandse afvaardiging EU-parlement 2004 2009 8 6 4 15

Vrouwen in het Europees Parlement Europees Parlement percentages vrouwen België 22 8 36,4% Bulgarije 17 7 41,2% Cyprus 6 2 33,3% Denemarken 13 6 46,2% Duitsland 99 37 37,4% Estland 6 3 5 Finland 13 8 61,5% Frankrijk 72 32 44,4% Griekenland 22 7 31,8% Hongarije 22 8 36,4% Ierland 12 3 25, Italië 72 15 20,8% Letland 8 3 37,5% Litauen 12 3 25, Luxemburg 6 1 16,7% Malta 5 0 Nederland 25 11 44, Oostenrijk 17 7 41,2% Polen 50 11 22, Portugal 22 8 36,4% Roemenië 33 12 36,4% Slovenië 7 2 28,6% Slowakije 13 5 38,5% Spanje 50 18 36, Tsjechië 22 4 18,2% Ver. Koninkr. 72 24 33,3% Zweden 18 10 55,6% TOTAAL 736 255 34,6% België 36,4% Bulgarije 41,2% Cyprus 33,3% Denemarken 46,2% Duitsland 37,4% Estland 5 Finland 61,5% Frankrijk 44,4% Griekenland 31,8% Hongarije 36,4% Ierland 25, Italië 20,8% Letland 37,5% Litauen 25, Luxemburg 16,7% Malta Nederland 44, Oostenrijk 41,2% Polen 22, Portugal 36,4% Roemenië 36,4% Slovenië 28,6% Slowakije 38,5% Spanje 36, Tsjechië 18,2% Ver. Koninkrijk 33,3% Zweden 55,6% 1 3 4 5 6 7 16

Vindt u deze informatie nuttig, steun dan Vrouwenbelangen met een donatie op bankrekening 5130167 t.n.v. Ned. Ver. Vrouwenbelangen, Den Haag of meld u aan als lid via www.vrouwenbelangen.nl/vereniging. oktober 2011 De omslag is ontworpen door Janiska de Wolde. De meeste gegevens zijn verzameld via de websites van de Kiesraad en de Centrale stembureaus van de provincies en de gemeenten. Waar nodig werden de websites van de provincies en de gemeenten geraadpleegd. In enkele gevallen moest de telefoon worden gebruikt. Verdere publicatie uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan onder vermelding van de bron: Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen, Vrouwenarbeid en Gelijk Staatsburgerschap.

Een uitgave van DE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR VROUWENBELANGEN, VROUWENARBEID EN GELIJK STAATSBURGERSCHAP email: bureau@vrouwenbelangen.nl www.vrouwenbelangen.nl