DEBAT 23 MAART HET ONGEMAKKELIJKE REFERENDUM

Transcriptie

1 DEBAT 23 MAART HET ONGEMAKKELIJKE REFERENDUM

2 AGENDA BLOK 1 Dít referendum. De argumenten voor en tegen het associatieverdrag BLOK 2 Hét referendum. Belang van het referendum als instrument voor democratie en burgerschap. BLOK 3 (Geopolitieke) consequenties van de uitslag van dit referendum bij een nee.

3 SPREKERS Martin Sommer de Volkskrant Joshua Livestro Stem voor Nederland Pepijn van Houwelingen Burgercomité EU Dieuwertje Kuijpers VU / The Post Online Martin Rosema Universiteit Twente Peter Kanne I&O Research Niesco Dubbelboer Meer Democratie

4 BLOK 1 DÍT REFERENDUM. DE ARGUMENTEN VOOR EN TEGEN HET ASSOCIATIEVERDRAG

5 PEILINGEN OEKRAINE-REFERENDUM Opiniepeilingen: december 2015, januari, februari, maart 2016 Steekproeven van minstens n=2.500 Steekproefbasis: I&O Research Panel Gepubliceerd in de Volkskrant Peter Kanne Verkiezingsonderzoeker I&O Research

6 WAT WEET DE KIEZER? DECEMBER 2015 MAART 2016 (Tamelijk) vaak iets gehoord over referendum Op de hoogte van inhoud associatie overeenkomst Weet wat er in overeenkomst staat: 1. goed 2. ongeveer 40% 56% 26% 37% 2% 20% Van plan zich meer te verdiepen 15% 15%

7 VAN PLAN TE GAAN STEMMEN? DECEMBER 2015 MAART 2016 Zeker wel 28% 37% Waarschijnlijk wel 33% 28%

8 VOOR OF TEGEN STEMMEN? 60% 40% 20% 41% 34% 25% 38% 38% 44% 31% 32% 33% 31% 30% 23% 0% dec jan feb mrt VOOR TEGEN Weet ik niet 8

9 VOOR OF TEGEN STEMMEN? 80% 60% 62% 56% 55% 57% 40% 20% 38% 44% 45% 43% 0% dec jan feb mrt VOOR TEGEN 9

10 WIE STEMMEN VOOR, WIE TEGEN? PVV 50 Plus SP SGP Partij voor de Dieren VVD ChristenUnie CDA D66 GroenLinks PvdA 5% 17% 27% 37% 38% 53% 56% 60% 62% 81% 92% 95% 83% 73% 63% 62% 47% 44% 40% 38% 19% 8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Voor Tegen 10

11 % VOORSTEM - TEVREDEN MET KABINET RUTTE - TEVREDEN MET EU PVV 50 Plus SP SGP PvdD CU VVD D66 CDA GL PvdA ALLEN stem voor bij referendum tevreden over kabinet tevreden over EU 0% 20% 40% 60% 80% 100% 11

12 WAAROM VOOR STEMMEN? Brengt economische voordelen voor Oekraïne 51% Het zal de democratie in Oekraïne versterken 48% Brengt economische voordelen voor de Europese Unie 41% Ik ben voor de Europese Unie, dus ook voor overeenkomst 39% Brengt economische voordelen voor Nederland 39% Oekraïners willen bij EU horen, daar moeten we ze bij helpen 37% Het zal de mensenrechten in Oekraïne verbeteren 34% Het creëert een buffer tussen de EU en Rusland 33% Zal de corruptie in Oekraïne verminderen 23% Ik kan het niet goed overzien, stem voor zekerheid voor 14% Mijn voorstem is een stem voor de Nederlandse regering 11% Brengt meer eenheid in de Oekraïense samenleving 10% Zal tegenstellingen tussen groepen in Oekraïne verminderen 8% Ik zie alleen maar voordelen van deze overeenkomst 7% Het wordt Oekraïners makkelijker gemaakt binnen EU te reizen 7%

13 WAAROM TEGEN STEMMEN? Oekraïne is corrupt land, beter niet mee samenwerken 61% Helemaal geen voordelen 46% Brengt toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie dichterbij 43% Overeenkomst is een provocatie voor Rusland 40% Brengt geen economische voordelen voor Nederland 29% Het wordt Oekraïners te makkelijk gemaakt binnen EU te reizen 29% Brengt geen economische voordelen voor de Europese Unie 26% Ik ben tegen de Europese Unie 23% Oekraïners zijn zelf verdeeld over de overeenkomst 21% Wakkert tegenstellingen tussen groepen in Oekraïne aan 20% Brengt alleen economische voordelen voor grote bedrijven 20% Stem tegen de Nederlandse regering 18% Oekraïne kan beter (meer) met het Rusland samenwerken 13% Ik kan het niet goed overzien, stem voor zekerheid tegen 9% Brengt geen economische voordelen voor Oekraïne 4%

14 HET OEKRAINE-REFERENDUM IN PERSPECTIEF Martin Rosema 23 Maart 2016, Amsterdam

15 OPZET PRESENTATIE Geschiedenis van het referendum in Nederland Opvattingen van Nederlandse burgers over (EU-)referenda Overzicht van EU-referenda in Europa Conclusies: het Oekraïne-referendum in perspectief

16 De geschiedenis van het referendum in Nederland

17 VOORSTEL WIJZIGING GRONDWET TROELSTRA (1903) Invoering algemeen kiesrecht Evenredige vertegenwoordiging Afschaffing Eerste Kamer Referendum en volksinitiatief ⱱ ⱱ X X

18 COMMISSIE-RUIJS DE BEERENBROUCK (1920) CITAAT OVER REFERENDUM Deze plant van vreemden bodem te enten op onze constitutie, ware een gevaarlijke proefneming. Als de Staten-Generaal gesproken hebben, is voor eene nadere beslissing van het kiezersvolk geen plaats. Commissie-Ruijs de Beerenbrouck, 1920, p. 5

19 STAATSCOMMISSIE-BIESHEUVEL (1985) Onderwerpen: Benoeming formateur Benoeming burgemeester Referendum en volksinitiatief Argumenten voor referendum: Sterkere rol burger in politieke proces Legitimering belangrijke besluiten Minderheidsstandpunt n.a.v. coalities

20 ARGUMENTEN TEGEN REFERENDA Onverenigbaarheid met principe representatieve democratie Burgers zijn onvoldoende gekwalificeerd Isolering en simplificering van politieke vraagstukken Onderdrukking van minderheden Stemgedrag op basis van oneigenlijke motieven

21 DE NACHT VAN WIEGEL (1999) Wetsvoorstel kabinet-kok ( paars ) Correctief referendum Sneuvelt in Eerste Kamer Tijdelijke Referendumwet ( )

22 REFERENDUM OVER EUROPESE GRONDWET (2005) Initiatiefwet Tweede Kamer Karimi (GroenLinks) Dubbelboer (PvdA) Van der Ham (D66) Bent U voor of tegen instemming door Nederland met het verdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa? [ ] Voor [ ] Tegen

23 UITSLAG REFERENDUM EUROPESE GRONDWET Opkomst: 63% 38% 62% Tegen Voor

24 OORDEEL KIEZERS WENSELIJKHEID REFERENDUM EUROPESE GRONDWET BRON: BOEK NEDERLANDERS EN EUROPEA (AARTS & V/D KOLK)

25 WET RAADGEVEND REFERENDUM (2015) Initiatiefwet Tweede Kamer Dubbelboer (PvdA) Duyvendak (GroenLinks) Van der Ham (D66) Correctief raadgevend referendum In werking getreden op 1 juli 2015

26 THEODORE ROOSEVELT CITAAT OVER REFERENDA Ik geloof in referenda, niet om het representatieve stelsel te vernietigen, maar juist om haar te corrigeren wanneer ze niet meer representatief is. Geciteerd in: Memorie van toelichting, wetsvoorstel , p. 1

27 WIJZIGING WET RAADGEVEND REFERENDUM (2015) PvdA in Eerste Kamer: drempel vereist (Koole) Wijziging voorstel: opkomst > 30% Tweede Kamerleden nu: Fokke (PvdA), Voortman (GL), Schouw (D66)

28 WET RAADGEVEND REFERENDUM (2015) Uitgesloten onderwerpen: Grondwetswijzigingen Koninklijk huis Begroting Procedure: Inleidend verzoek (10.000, 4 weken) Definitief verzoek ( , 6 weken)

29 OORDEEL KIEZERS OVER GESCHIKTHEID VAN REFERENDUM VOOR BELANGRIJKE BESLISSINGEN BRON: LISS-PANEL 2011 (ARTIKEL COFFE & MICHELS, 2014)

30 OORDEEL KIEZERS WENSELIJKHEID REFERENDUM EUROPESE GRONDWET 2005 BRON: BOEK NEDERLANDERS EN EUROPEA (AARTS & V/D KOLK) OORDEEL KIEZERS WENSELIJKHEID OEKRAINE-REFERENDUM 2016 BRON: PEILING I&O RESEARCH, DECEMBER 2015

31 GOED REFERENDUM? Het is goed dat er een referendum komt over de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne 41% 16% 31% 13% Er moet een landelijk referendum komen over de vraag of Nederland lid moet blijven van de Europese Unie 33% 12% 49% 5% 0% 25% 50% 75% 100% MEE EENS NEUTRAAL NIET MEE EENS Weet ik niet 31

32

33 REFERENDUM VERDRAG EU- OEKRAINE (2016) Datum: 6 april 2016 Onderwerp: Associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne Bent u voor of tegen de wet tot goedkeuring van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne? [ ] Voor [ ] Tegen

34 KERNVRAGEN VOOR OEKRAINE-REFERENDUM Is dit een belangrijk politiek besluit dat een sterke legitimering vereist? Is dit een besluit waarbij partijen hun kiezers slecht vertegenwoordigden?

35 OVERZICHT VAN EU-REFERENDA (EU-LIDSTATEN) Lidmaatschap EU Denemarken, Ierland 1972; Oostenrijk, Zweden 1994 Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slovenië, Slowakije, Tsjechië, 2003; Kroatië 2012 EU-verdragen Denemarken 1986, 92, 98; Ierland 1987, 92, 98, 01, 02, 08, 09 Nederland 2005; Frankrijk 2005; Spanje 2005 Overige onderwerpen Denemarken, Zweden 2003 (Euro); Griekenland 2015 (bail-out)

36 Malta 2004 Denemarken 1972 Luxemburg 2005 Denemarken 2000 Denemarken 1993 Denemarken 1992 Zweden 2003 Zweden 2003 Oostenrijk 1994 Italië 1989 Denemarken 1998 Denemarken 1986 Denemarken 2015 Letland 2004 Finland 1994 Ierland 1972 Frankrijk 1992 Frankrijk 2005 Estland 2003 Ver. Koninkrijk 1975 Griekenland 2015 Litouwen 2004 Nederland 2005 Frankrijk 1972 Slovenië 2003 Ierland 2009 Polen 2004 Ierland 1992 Ierland 1998 Roemenië 2003 Tsjechië 2003 Ierland 2008 Slowakijke 2003 Ierland 2012 Ierland 2002 Hongarije 2003 Ierland 1987 Kroatië 2013 Spanje 2005 Ierland OPKOMST BIJ EU-REFERENDA BRON: BOEK HET EERSTE RAADGEVEND REFERENDUM (2016)

37 Slowakijke 2003 Litouwen 2004 Roemenië 2003 Slovenië 2003 Italië 1989 Hongarije 2003 Ierland 1972 Spanje 2005 Polen 2004 Tsjechië 2003 Ierland 1987 Ierland 1992 Frankrijk 1972 Estland 2003 Ierland 2009 Letland 2004 Oostenrijk 1994 Ver. Koninkrijk 1975 Kroatië 2013 Denemarken 1972 Ierland 2002 Ierland 1998 Ierland 2012 Denemarken 1993 Finland 1994 Luxemburg 2005 Denemarken 1986 Denemarken 1998 Malta 2004 Zweden 2003 Frankrijk 1992 Denemarken 1992 Denemarken 2000 Denemarken 2015 Ierland 2008 Ierland 2001 Frankrijk 2005 Zweden 2003 Griekenland 2015 Nederland UITSLAGEN BIJ EU-REFERENDA (% VOOR) BRON: BOEK HET EERSTE RAADGEVEND REFERENDUM (2016)

38 KERNVRAGEN VOOR OEKRAINE-REFERENDUM Is dit een belangrijk politiek besluit dat een sterke legitimering vereist? Is dit een besluit waarbij partijen hun kiezers slecht vertegenwoordigden?

39 MENING OVER OEKRAINE-VERDRAG VAN KIEZERS BRON: PEILING I&O RESEARCH, DECEMBER 2015 (KIEZERS UIT 2012) Voor Tegen

40 CONCLUDERENDE STELLING GeenPeil heeft Wet Raadgevend Referendum misbruikt om een referendum te organiseren over een onderwerp waarvoor deze wet niet is bedoeld.

41 HARTELIJK DANK VOOR UW AANDACHT

42 BLOK 3 (GEOPOLITIEKE) CONSEQUENTIES VAN DE UITSLAG VAN DIT REFERENDUM

43 EENS MET STELLING (CONSEQUENTIES) Voorstemmers Tegenstemmers Nederland Tegen zal leiden tot een Europese crisis 19% 17% 16% Bij tegen zal verdrag toch doorgaan 69% 60% 52%

44 EENS MET STELLING Voorstemmers Tegenstemmers Nederland Tegen is overwinning voor Poetin 58% 25% 35% Voor zet NL-relatie met Rusland op het spel 18% 44% 26% Bij tegen laat EU goedwillende Oekraïners in kou staan 79% 13% 34%

45 EENS MET STELLING Voor is eerste stap naar Oekraïens EUlidmaatschap Voorstemmers Tegenstemmers Nederland Voor is goed voor hele Nederlandse economie Met deze overeenkomst importeren we corruptie naar Nederland 34% 73% 68% 6% 4% 56% 44% 27% 26%

46 DANK VOOR UW AANDACHT