Notitie 178603-002 Betreft Project 'Het nieuwe plassen' - Keuze toilet-systeem dr.ir. J.H. Roorda (Jelle) - Grontmij Nederland bv 1 Aanleiding In het project Het nieuwe plassen worden de mogelijkheden van gescheiden inzameling van urine onderzocht en wordt een systeem van urinescheiding gerealiseerd in één of meer panden van Woningbouwcorporatie Woonconcept te Meppel. Dit wordt op die schaalgrootte doorgevoerd dat vertaling naar andere woningbouwlocaties in Nederland mogelijk is. In deze notitie wordt een overzicht gegeven van de mogelijke concepten, waarbij de nadruk ligt op het zogenaamde no-mix concept. 2 Mogelijkheden 2.1 Algemeen overzicht In 2001 is door een zweeds adviesbureau (SwedEnviro Consulting Group) een uitgebreide marktstudie uitgevoerd naar verschillende toilet-concepten die zeer weinig water nodig hebben voor doorspoelen (SwedEnviro, 2001). In deze marktstudie wordt onderscheid gemaakt tussen: 1. Water doorspoelbare toiletten met een afvoersysteem onder vrij verval Deze toiletten verbruiken zeer weinig water. Vaak zijn ze ontwikkeld voor gebruik in boten, vakantiehuisjes met eigen afvalwateropslag en ook voor gebieden waar weinig water voorhanden is. De afstand tussen toilet en opslagtank is niet meer dan 20 meter; 2. Vacuüm toiletten. Hierbij wordt geen gebruik gemaakt van water, maar wordt onder een vacuum de urine, faeces en papier getransporteerd naar een verzamelpunt; 3. No-mix toiletten. Hierbij wordt urine en faeces/papier gescheiden ingezameld. In sommige gevallen wordt daarbij enig water gebruikt voor doorspoeling van urine, voor transport faeces wordt altijd water gebruikt; 4. Urinoir. Een bijzonder geval van een no-mix toilet. Per definitie geen faeces. Ook hiervoor bestaan goede voorbeelden waar geen water wordt gebruikt. In de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het verbruik van water per type toilet, in vergelijking met de gebruikelijke, conventionele toiletpotten. Een conventionele pot, waarvan in de meeste huishoudens van gebruik wordt gemaakt, verbruikt twee tot acht keer zoveel water als een toilet met weinig waterverbruik. Bijkomend voordeel wordt vooral teruggevonden niet in het verminderde waterverbruik, maar wel in de geconcentreerdere geel (urine) en bruin (faeces) water stroom. Deze twee stromen worden alleen in de no-mix toiletten goed gescheiden, waardoor een zuiveringsstap per type water mogelijk is. Toiletten die het afval transporteren onder een vacuüm leveren wel een geconcentreerde zwart water stroom (urine + faeces + papier + water) die efficiënter gezuiverd zou kunnen worden.
178603-002 2 van 6 Tabel 1. Het volume dat gebruikt wordt voor spoeling in verschillende type toiletten. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat elke persoon per dag één grote en vijf kleine boodschappen doet. (SwedEnviro, 2001) Soort toilet Per spoeling Grote boodschap Kleine boodschap Totaal per dag 1. Toilet met weinig 0,6 1 2 0,2 3 6 waterverbruik 2. Vacuum toilet 0,8 2 4,8 12 3. No-mix toilet 4 6 0,2 5 7 4. Conventioneel met 4 2 14 twee spoelknoppen 5. Oud conventioneel 6-12 36-72 2.2 Overzicht no-mix toiletten Voor het overzicht van no-mix toiletten is gebruik gemaakt van de marktverkenning van SwedEnviro (2001), van informatie van de leveranciers (internet en per post) en van informatie uit een aantal nader genoemde rapporten. 2.2.1 Dubbletten van de firma BB Innovation & Co AB Het model Dubbletten is afgebeeld in onderstaand figuur. Het toilet scheidt urine en faeces, waarbij voor beide stromen apart wordt gespoeld. Het totale waterverbruik bedraagt persoon 5-7 liter per dag. De bril van de toilet maakt het ook geschikt voor kinderen, er is namelijk een bril in een bril geplaatst. Deze toilet is leverbaar in twee typen: een modern hangtoilet en een conventioneel staand toilet. Het urinedeel kan verstopt raken door o.a. papier. De toilet wordt geleverd inclusief een septic tank en een urine tank en is daarmee vooral geschikt als aansluiting op een riool niet gewenst is. Dit type toilet is in Zweden in een aantal woonwijken (Björkhagen, Palsternackan, Understenshöjden en Kullön) geïnstalleerd, maar deels ook al weer vervangen door Gustavsberg toiletten. Deze pot valt op door het formaat en vormgeving die afwijkt van conventionele toiletten. Dit wordt door sommigen ervaren als positief (art-deco achtig) en door anderen als negatief. Het schoonmaken is ook lastiger dan een gewoon toilet en kinderen blijken de inzetbril toch een bezwaar te vinden om gewoon van de pot gebruik te maken. Figuur 1. No-mix toilet Dubbletten
178603-002 3 van 6 2.2.2 Nordic van de firma Gustavsberg Het model Nordic gebruikt voor het doorspoelen van urine en faeces per persoon circa 14 liter per dag. Dat is nog behoorlijk veel in vergelijking met de andere typen no-mix toiletten. Het toilet is gemakkelijk te installeren en wordt op dezelfde manier schoongehouden als de conventionele toiletten. Scheiding van de gele en bruine waterstroom is eenvoudig. Het toilet is oa geïnstalleerd in een woonwijk in Kullön, Vaxholm (Zweden). De urineleiding (aparte metalen buisje) lijkt erg stevig en niet gemakkelijk af te kunnen breken. Dit is ook de ervaring bij gebruikers. Bij gebruik in een publieke ruimte heeft dit toilet voor vrouwen de voorkeur boven het Roediger-toilet. Dit wordt verklaard door het feit dat je bij de Roediger moet gaan zitten om de urinescheiding ook voor elkaar te krijgen. Bij het Gustavsberg toilet hoeft dat niet. Dit toilet is al de derde generatie potten. Het systeem is behoorlijk goed geoptimaliseerd. Figuur 2. No-mix toilet Nordic (Gustavsberg); links toiletpot (let op aparte urine-afvoer) en daaronde de pot vanbinnen, rechts in een huis geplaatst. 2.2.3 Roevac van de firma Roediger Vakuum + Haustechnik Het Roevac toilet is een toilet met een gepatenteerd scheidingsmechanisme. In figuur 3 is een plaatje weergegeven. Door op de toiletbril te gaan zitten, wordt de opening voor gescheiden urine inzameling geopend (figuur 4). Het toilet verbruikt ongeveer 6 liter per persoon per dag en de urine wordt niet verdund, wat gunstig is voor verdere verwerking/zuivering. Het toilet is op een aantal locaties, vooral in Duitsland, geplaatst. Het
178603-002 4 van 6 gaat om maximaal 200 toiletten in totaal. In Oostenrijk zijn het afgelopen jaar en begin dit jaar een aantal woonwijken er van voorzien. Tijdens de excursie is gebleken dat de doorspoeling na een grote beurt vaak ervoor zorgt dat er poep achterblijft op de pot. In Berlijn heeft men aangegeven dat dit aspect geoptimaliseerd zou moeten worden. Deze pot is nog steeds het eerste ontwerp. Optimalisatie moet nog plaatsvinden. In hoeverre de constructie voor de opening van de urineleiding ook bestand is tegen langdurig gebruik en of de constructie niet gemakkelijk af zou kunnen breken, is geen duidelijkheid ontstaan. Figuur 3. No-mix toilet Roevac;links de pot, rechts van binnen Figuur 4. Roevac-systeem opening urine scheiding (gepatenteerd) 2.2.4 WM-DS van Wost Man Ecology In figuur 5 is dit toilet weergegeven. Het toilet verbruikt circa 5-7 liter water per persoon per dag. De urine wordt ook verdund. In de Scandinavische landen zijn 2400 toiletten (2001) geplaatst. De pot heeft geregeld last van verstopping met papier en ook wordt de urine behoorlijk verdund.
178603-002 5 van 6 Figuur 5. No-mix toilet WM-DS. 2.3 Beschikbare typen waterloze en waterarme urinoirs Er zijn vele verschillende type urinoirs op de markt die geen of weinig water verbruiken. De meest geplaatste is die van de firma F. Ernst Ingenieur AG (in 2001 al 200.000 stuks), het Ernstsystems (figuur 6). Daarnaast is het type No-flush van de firma Waterless een veel gebruikt urinoir, waarvan er in 2001 al 20.000 stuks van waren verkocht. Verder zijn er nog een aantal kleinere leveranciers. Het onderhoud is in de meeste gevallen vergelijkbaar. Af en toe (Ernst elk kwartaal, No-flush jaarlijks) moet vloeistof in de urine-scheider vervangen worden. Dit systeem houdt nare geurtjes tegen en zorgt ervoor dat de urine afgevoerd wordt. Op de website: http://www.novaquatis.eawag.ch/english/urinals_e.html wordt een uitgebreid overzicht gegeven van mogelijke leveranciers. Figuur 6. Waterloos urinoir. Links de Ernstsystems 3000 en 4000 (200.000 verkocht), rechts de No-flush (20.000 stuks verkocht. De meeste waterloze urinoirs die bekend zijn (en ook tijdens de excursie zijn gezien), zijn gebaseerd op een scheidingsontwerp gebaseerd op een olie-achtige substantie. Dit
178603-002 6 van 6 systeem lijkt duur en kost relatief veel onderhoud. Een relatief nieuw type is de Centaurus van de firma Keramag (zie figuur hieronder). Op Schiphol is een waterarme versie geplaatst. Daarbij wordt slechts enige malen per dag gespoeld. In de afvoerleiding zit een membraan dat de urine doorlaat en daarna volledig afsluit. Daarmee word een geurvrij systeem gegarandeerd. Het urinoir is leverbaar met en zonder waterspoeling. Een eventuele waterspoeling kan ingesteld worden op een door de gebruiker gewenste frequentie. Figuur 7. Centaurus van Keramag 3 Evaluatie Er zijn verschillende beschikbare systemen voor een no-mix toilet op de markt. Voor het Nieuwe Plassen komt het toilet van de firma Gustavsberg naar voren. Tijdens de excursie is gebleken dat dit toilet voldoet aan de volgende eisen: - oogt aantrekkelijk - zit lekker - is eenvoudig in gebruik - is eenvoudig schoon te houden - (zeer) beperkt verstoppingsgevaar - minimaal onderhoud (niet anders dan bij een conventioneel toilet) - eenvoudig te installeren - zowel voor publieke ruimte als voor privé situatie uitstekend toepasbaar Een urinoir is in verschillende modellen leverbaar. De meeste modellen zijn zeer functioneel, ogen aantrekkelijk en zijn eenvoudig te installeren. Het onderhoud is een aandachtspunt, waarbij de systemen die werken met een olie-verdringing in het gebruik minder goed naar voren komen. Het urinoir Centaurus is een mooi alternatief dat goed schoon te maken is en ook een geschikt systeem heeft om geurhinder tegen te gaan. Referenties SwedEnviro (2001). Market Survey Extremely low flush toilets plus urine diverting toilets and urinals, for collection of black water and/or urin. Uppsala, februari 2001. pp. 54.