Archief van de Vrijzinnige Hervormden te Amsterdam L. Hagoort Algemene kenmerken Toegangsnummer: 1225 Periode: 1846-1991 Archiefvormers Jeugdhonk Brandaris : 2.7.2.1 Vereniging van Vrijzinnig Hervormden; diaconie : 2.8 Vereniging van Vrijzinnige Hervormden : 1, 134 (1927-1938), 135 (1930-1937), 136 (1937-1960), 137 (1944), 2.0, 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.7.1, 2.7.2.0, 3 Vrijzinnig Christelijke Gezondheidskolonie Naar Buiten : 2.7.3 Vrijzinnige Hervormden te Amsterdam Inleiding (1) De al enige decennia bestaande kiesvereniging van vrijzinnig hervormden in de Nederlands Hervormde Kerk, die ijverde voor de komst van liberale of vrijzinnige vertegenwoordigers in het Kiescollege, werd in 1911 nieuw leven ingeblazen. Een reglement werd vastgesteld; ook kreeg de Vereeniging van Vrijzinnige Hervormden een eigen rechtspersoonlijkheid. Men begon onder het voorzitterschap van professor dr. A. Bruining vol elan strijd te voeren tegen de toen genoemde ethische of orthodoxe meerderheid in het college. De Vereniging richtte in 1912 een eigen orgaan, het Vrijzinnig-Godsdienstig Weekblad voor Amsterdam, op. Voor wat betreft de overige activiteiten richtte men zich aanvankelijk vooral op godsdienstoefeningen en catechisatie-onderwijs. De Vereniging boekte al snel successen en in 1913 telde zij ca. 425 leden. Mede door toedoen van de tijdsomstandigheden begon de Vereniging na het veelbelovende begin een wat moeizaam bestaan te lijden, waarbij de gedachte aan opheffing een enkele keer opdook. Rond 1930 keerde het tij zich. De Vereniging leefde op en ontplooide tal van activiteiten. Een Vrouwenvereniging werd opgericht; men zette commissies op voor propaganda en huisbezoek en voor de oprichting van een koor. Een vereniging van Jong Vrijzinnig Hervormden werd opgericht en ook werd een begin gemaakt met de bijbelverteluurtjes op openbare scholen. De benoeming van ds. B.J. Aris en van de hulppredikant Joh. P. van Mullem in 1932 betekende voor de Vereniging een verdere stap in de goede richting. Het eerste nummer van het Vrijzinnig Hervormd Amsterdamsche Weekblad verscheen in ditzelfde jaar. Ook werd een kantoor geopend in een lokaal aan de Weteringschans, waar een secretaresse de administratie verzorgde en waar bijeenkomsten werden gehouden. De kerkdiensten werden vanaf 1934 meestal gehouden in de Nieuwe Waalse Kerk aan de Keizersgracht 676. In 1936, toen de Vereniging bijna 800 leden telde, verzocht zij een vacante predikantsplaats te laten vervullen door ds. Aris; dit werd door de kerkenraad van de Hervormde Gemeente geweigerd. Deze weigering luidde een periode van onenigheden en spanningen tussen de Vereniging en de kerkenraad in. In 1940 verhuisde het kantoor van de Vereniging aan de Weteringschans van nr. 98 naar nr. 100; hier bleef men gehuisvest tot in 1964. De oorlogsomstandigheden noodzaakten tot drastische maatregelen. Als niet-commerciële vereniging liep de Vrijzinnige Vereniging het gevaar door de bezetter opgeheven te worden. Om die reden werd in 1942 tijdelijk een Commissie voor het geestelijk werk onder de Vrijzin- Versie 17.1-20 oktober 2017 1225-1
nig Hervomde Leden van de Ned. Hervormde Gemeente te Amsterdam opgericht. Ds. Aris werd in ditzelfde jaar benoemd tot hulpprediker bij de Hervormde Gemeente. In het laatste oorlogsjaar hervatte de Vereniging haar eigen werkzaamheden. Het aantal leden nam toe: in januari 1947 telde zij 1580 leden. Vooral de diaconie (de diaconale commissie ) was in deze periode van armoede en schaarste bijzonder actief. In 1949 boekte de Vereniging een groot succes: de kerkenraad van de Hervormde Gemeente nam het voorstel aan tot de stichting van twee predikantsplaatsen met bijzondere opdracht tot het werk onder de Vrijzinnige Hervormden. De Vereniging bleef groeien. In januari 1952 telde zij 1458 leden. In de jaren vijftig bloeide de vereniging. De kerkdiensten werden gehouden in de Nieuwe Waalse Kerk, die vanaf 1944 tot in 1950 door de Vereniging gehuurd werd. Daarna kerkte men in de Nieuwe Zijds Kapel aan het Rokin. Behalve de kerkdiensten, dopen, huwelijken en begrafenissen organiseerden de Vrijzinnige Hervormden een zondagschool, verzorgden ze bijbelse verteluren op openbare scholen, catechisatie-onderwijs, gemeentekringen, lezingen, cursussen en diaconaal werk. De vrouwenvereniging en de vereniging voor jongeren hielden eigen, aparte bijeenkomsten. In 1947 werd het jeugdhonk De Brandaris aan de Waddenweg opgericht; het jeugdhonk werd in 1958 overgenomen door de A.M.J.V., de Amsterdamse Maatschappij voor Jongelingen Verenigingen. Het archief, dat ca. 6 meter omvat, bestrijkt de periode van 1911 tot 1960. Het archief is in 1992 in bewaring gegeven aan het Gemeentearchief te Amsterdam door de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden te Amsterdam. Door het Nederlands Omroepmuseum zijn enkele stukken overgedragen, die afkomstig zijn van C.M.C. Rietveld-Greeter te Amsterdam. Deze stukken zijn aan het archief toegevoegd. Bij de inventarisatie werd zoveel mogelijk de bestaande ordening van het archief gehandhaafd. Het archief van de Vereniging na 1960 bevindt zich in de Herman Gorterstraat 31, waar het Bureau van de Vereniging gevestigd is N.B. Het archief van de Vrijzinnig Hervormde Vrouwenvereniging bevindt zich bij de secretaresse van de Vrouwenvereniging. Voetnoot 1) De gegevens voor deze inleiding zijn ontleend aan de jaarverslagen 1911-1969 (inv.nr. 13). Bij de aanduiding van de Vereniging worden vrijzinnig hervormde en vrijzinnige hervormde door elkaar gebruikt. Inventaris Stukken van algemene aard............................................... Stukken betreffende bijzondere onderwerpen.............................. Diversen.................................................................. 1 Stukken van algemene aard 1.1 Notulen 1-3 Notulen van de ledenvergaderingen. 1911-1932 1-1911 - 1920 1 deel 2-1920 - 1924 3-1924 - 1932 1 deel 4-11 Notulen van de bestuursvergaderingen. 1911-1945 8 delen 4-1911 - 1915 5-1915 - 1924 6-1924 - 1928 De notulen van de laatste vergadering staan gekopieerd in het volgende boek. 1225-2 Versie 17.1-20 oktober 2017
7-1928 - 1931 8-1931 - 1934 9-1934 - 1936 10-1936 - 1941 11-1941 - 1945 12 Notulen van het dagelijks bestuur. Doorslagen. 1944-1945 13 Notulen van de bestuurs-en commissievergaderingen. 1945-1960 1 pak 1.2 Correspondentie 14-35 Ingekomen en uitgaande 1911-1960 1 stukken 14-1911 - 1931 15-1932 - 1933 1 pak 16-1934 - 1935 1 pak 17-1935 - 1936 1 pak 18-1937 1 pak 19-1938 1 pak 20-1939 1 pak 21-1940 1 pak 22-1941 1 pak 23-1942 - 1943 1 pak 24-1944 - 1945 1 pak 25-1945 1 pak 26-1946 1 pak 27-1946 - 1947 1 pak 28-1947 1 pak 29-1948 1 pak 30-1949 1 pak 31-1950 - 1951 1 pak 32-1952 - 1953 1 pak 33-1954 - 1955 1 pak 34-1956 - 1958 1 pak 35-1959 - 1960 1 pak 1.3 Verslagen 36 Jaarverslagen. 1911-1960 1 pak 2 Stukken betreffende bijzondere onderwerpen 2.0 Organisatie en bestuur 37 Namenlijst van bestuurs-en commissieleden. Met vermelding van functie en zittingsperiode. 1911-1991 38 Statuten. Bijvoegsels tot de Nederlandsche Staatscourant. Twee stukken. 1913-1932 39 Stukken betreffende bestuurs-en commissieleden. Met namenlijst. 1935-1960 40-44 Stukken betreffende de contacten met de kerkenraad van de Nederlands Hervormde Gemeente. 1936-1954 40 Stukken betreffende het Adres 1936 over het beroepen van ds. Aris. 1936-1938 41 Stukken betreffende de meningsverschillen tussen de Vrijzinnig Hervormde leden der Nederlands Hervormde Gemeente en de kerkenraad van de NHG. 1938-1945 42 Stukken betreffende de Commissie van Advies inzake Kerk en Evangelisaties ; met vragenlijst en rapport Evangelisatie, verschenen in juli 1942. 1941-1942 Versie 17.1-20 oktober 2017 1225-3
43 Stukken betreffende de Commissie voor de Geestelijke belangen van de vrijzinnige leden der Nederlands Hervormde Gemeente te Amsterdam. 1941-1943 44 Stukken betreffende het Kerkelijk Gesprek. 1946-1954 45-47 Contacten en overeenkomsten met Hervormde Gemeenten in Amsterdam. 1950-1960 45 Met de Hervormde Gemeente Watergraafsmeer. 1950-1959 46 Met de Hervormde Gemeente Amsterdam-West. 1951-1959 47 Met de commissie Groot-Zuid. 1954-1959 2.1 Financiën 48 Jaarrekeningen en begrotingen. Met balansen. 1925-1943 49-51 Contributiekaarten. Alfabetisch geordend. 1940-1960 3 pakken 49 A-J. 50 K-Q. 51 R-Z. 52 Lijsten betreffende de actie voor werving nieuwe leden en betaling contributies. Met adressen. 1941 53-69 Balansen; Verlies- en winstrekeningen. 1944-1960 17 omslagen 53-1943 54-1945 55-1946 56-1947 57-1948 58-1949 59-1950 60-1951 61-1952 62-1953 63-1954 64-1955 65-1956 66-1957 67-1958 68-1959 69-1960 2.2 Leden 70 Ledenlijst. Met adressen. 1912-1931 1 deel 71 Ledenlijst. Met adressen. 1932 72 Opgaven van nieuwe lidmaten. Met adressen. 1932-1960 openbaar vanaf 2036 73-74 Mutaties van het ledenbestand. Alfabetisch. 1933-1987 2 omslagen 73-1933 - 1945 74-1946 - 1987 openbaar vanaf 2063 75 Bewijzen van lidmaatschap; contributiekaarten. 1934-1954 Niet ingevuld. 76 Dopelingen. Met gegevens over ouders, doopdienst en voorganger. 1934-1960 openbaar vanaf 2061 1225-4 Versie 17.1-20 oktober 2017
77 Lijsten met namen van abonné s, van nieuwe leden en van mutaties. Doorslagen. 1941-1960 openbaar vanaf 2036 78 Doopboek van de N.Z. Kapel. 1943-1973 1 deeltje openbaar vanaf 2074 79 Lidmaten, overgekomen van andere kerkelijke gemeenten. 1947-1959 openbaar vanaf 2035 80-82 Toestemmingsbiljetten tot bediening van de Heilige Doop. 1954-1960 3 delen 80-1954 - 1956 openbaar vanaf 2057 81-1956 - 1958 openbaar vanaf 2059 82-1958 - 1960 openbaar vanaf 2061 2.3 Voorgangers 83-90 Stukken betreffende de voorgangers. 1927-1960 8 omslagen 83 Ds. D. Bakker en Ds. W.A.F. van Dijk. 1927-1931 84 Ds. J.P. van Mullem (hulpprediker). 1932-1934 85 Ds. B.J. Aris. 1932-1947 86 Ds. J.M. de Jong. 1937-1950 87 Ds. J. Zuurdeeg (niet aangenomen). 1943 88 Sollicitanten tweede predikantsplaats; met stukken over de financiering. 1943-1944 89 Ds. J.E. Cannegieter. 1944-1946 90 Ds. P. M. Mentzel. 1948-1950 2.4 Publicaties 91 Geschriften van en over dr. L.S.P. Meijboom. 1846-1892 92 Knipsels betreffende de Vereeniging van Jonge Vrijzinnigen in de Nederlandse Hervormde Gemeente. Verzameld en opgeplakt door oud-secretaresse D.A. Caderius van Veen-Pijper, die in februari 1940 ook een voorwoord bij de bundel schreef. 1918-1929 1 bundel 93 Vrijzinnig-Godsdienstig Weekblad voor Amsterdam. Orgaan der Amsterdamsche Vereeniging van Vrijzinnig Hervormden. (Jaargang 9, nr. 400). 1919 In de bibliotheek van het Gemeentearchief ( WW. 0908) zijn aanwezig nr. 254, jrg. 5, 28 oktober 1916; nr. 308, jrg. 6, 3 november 1917; nr. 486, jrg. 10, 2 april 1921; nr. 526, jrg. 11, 28 januari 1922. 94 Kerk en Volk, Bijblad voor Amsterdam. Losse nummers. 1928 95 Knipsels uit het orgaan Kerk en Wereld betreffende de Vereeniging van Vrijzinnige Hervormden. 1932 96-104 Vrijzinnig Hervormd Amsterdamsch Weekblad. Officieel Orgaan der Vrijzinnige Ned. Hervormden in Groot-Amsterdam. 1932-1941 9 delen 96-1932 - 1933 97-1933 - 1934 98-1934 - 1935 99-1935 - 1936 100-1936 - 1937 101-1937 - 1938 102-1938 - 1939 103-1939 - 1940 104-1940 - 1941 Versie 17.1-20 oktober 2017 1225-5
105 Geschriften van ds. B.J. Aris, ds. J.E. Cannegieter en anderen. 1938-1961 106 Richtsnoer. Orgaan van de Vrijzinnig Hervormde Vrouwenvereeniging te Amsterdam. 1939-1948 1 pak 107 Catechisatie-boekjes. Uitgaven van de Raad voor de Catechese der Ned. Herv. Kerk. 1940-1953 108 Berichten en circulaires van de Vereeniging van Vrijzinnige Ned. Hervormden te Amsterdam. 1941-1946 109-122 Maandblad der Vrijzinnige Ned. Hervormden te Amsterdam. 1946-1960 14 delen 109-1946 - 1947 110-1948 111-1949 - 1950 112-1950 - 1951 113-1951 - 1952 114-1952 115-1953 116-1954 117-1955 118-1956 119-1957 120-1958 121-1959 122-1960 123 Richtsnoer voor de clubjes der Vrijz. Herv. Vrouwenvereniging te Amsterdam. Periodiek van de Vrouwenvereniging. 1953-1960 1 pak 2.5 Liturgie 124 Brieven van gemeenteleden over de orde van dienst en de gewenste wijzigingen daarin; naar aanleiding van vragenlijsten, gepubliceerd in het orgaan van de vereniging. 1933-1945 125 Orden van dienst. 1934-1967 126 Stukken betreffende de liturgie en kerkmuziek. 1936-1974 127 Stukken betreffende de organisten en cantors. 1938-1960 128 Stukken betreffende het kerkkoor. Met reglement en ledenlijst. 1940-1946 1 omslag 2.6 Gebouwen 129 Stukken betreffende de panden Weteringschans nrs. 98 en 100. 1935-1964 1 omslag 130 Correspondentie van de kerkmeester met het Collège d Administration van de Waals Hervormde Gemeente betreffende de huur van de Nieuwe Waalse Kerk aan de Keizersgracht 676. 1936-1950 131 Stukken betreffende de verbouwingsplannen van de Nieuwe Waalse Kerk. 1938-1940 De verbouwing is niet uitgevoerd. 132 Stukken betreffende de huur en onderhuur van de Nieuwe Waalse Kerk. 1944-1950 1 pak 133 De Nieuwe Waalsche Kerk te Amsterdam. Naar een teekening van van 1866 uit het archief der Waalsche Gemeente. Overdruk. In meervoud. Niet gedateerd 2.7 Kerkelijke activititeiten 134 Stukken betreffende de aktie Eerezaak. 1927-1938 1 pak 135 Stukken betreffende de aktie Met volle zeilen vooruit. 1930-1937 1 pak 1225-6 Versie 17.1-20 oktober 2017
136 Stukken betreffende de Vrijzinnig Hervormde Vrouwenvereeniging. 1937-1960 137 Stukken betreffende de actie bijbelvertellingen voor buitenkerkelijken, gehouden door ds. B.J. Aris. 1944 2.7.1 Catechisatie en overige godsdienstonderwijs 138-153 Presentielijsten voor catechisatie, zondagsschool, kinderkerk en jeugdvereniging. 1932-1962 16 delen 138-1932 139-1933 - 1934 140-1934 - 1935 141-1936 - 1937 142-1937 - 1938 143-1939 - 1940 144-1940 - 1941 145-1943 - 1944 146 Bijgehouden door ds. B.J. Aris. 1945-1946 147 Bijgehouden door ds. J.E. Cannegieter. 1945-1946 148-1950 - 1951 149 Bijgehouden door ds. H.J. Kater. 1953-1954 150 Bijgehouden door ds. J. de Jong. 1953-1954 151 Bijgehouden door ds. H. de Nie. 1960-1961 152 Bijgehouden door ds. H.J. Kater. 1960-1962 153 Bijgehouden door ds. H. de Nie en ds. H.J. Kater. Niet gedateerd 154 Materiaal ten behoeve van de catechisatie. 1933-1950 155 Namenlijsten van catechisanten. Met adressen. 1933-1960 156-157 Stukken betreffende de zondagsscholen en de Bijbelverteluurtjes op de gemeentelijke openbare scholen. 1934-1960 2 pakken 156-1934 - 1950 157-1951 - 1960 158 Circulaires en correspondentie betreffende de catechisatie. 1943-1960 1 omslag 2.7.2 Jeugdwerk 2.7.2.0 Algemeen 159 Stukken betreffende de Vereeniging van Jonge Vrijzinnigen in de Ned. Herv. Gemeente. 1928-1936 160 Stukken betreffende de Vrijzinnig Hervormde Jongeren Organisatie De Blokkendoos. 1935-1947 161 Stukken betreffende De Vrije Vogels en het overige jeugdwerk. 1939-1958 1 pak 2.7.2.1 Jeugdhonk Brandaris 162 Stukken betreffende het clubhuis. 1947-1957 163 Financiële jaaroverzichten. 1947-1958 164 Specificatie van de inkomsten en uitgaven. 1948 1 deeltje 165 Notulen. 1948-1949 1 deeltje 166 Correspondentie. 1948-1958 1 pak 167 Jaarverslagen. 1949-1957 168-171 Kasboeken. 1949-1958 4 delen 168-1949 - 1950 Versie 17.1-20 oktober 2017 1225-7
169-1955 - 1956 170 Betreffende Gemeentegiro. 1957-1958 171 Doorslagen. 1957-1958 172 Gezinsrapporten en verslagen van contributie-bezoeken. Alfabetisch geordend. 1950-1958 1 pak 2.7.3 Gezondheidskolonie 173 Stukken betreffende de Vereniging Vacantie Kolonie Naar Buiten, vanaf ca. 1935 genoemd Vrijzinnig Christelijke Gezondheidskolonie Naar Buiten van het Vrijzinnig Protestantsch Verbond Amsterdam. 1933-1975 1 pak 174-177 Notulen van de afdeling Amsterdam van Naar Buiten. 1935-1968 4 delen 174 Met bijlagen. 1935-1938 175 Met bijlagen. 1938-1942 176 Met bijlagen. 1942-1954 177 Met bijlagen. 1954-1968 2.8 Diaconie 2.8.1 Notulen 178-179 Notulen van de diaconale vergaderingen. 1945-1961 2 delen 178-1945 - 1950 179-1950 - 1961 2.8.2 Correspondentie 180-181 Correspondentie. 1943-1960 2 pakken 180-1943 - 1949 181-1950 - 1960 2.8.3 Verslagen 182 Jaarverslagen van de Diaconale Commissie. Niet compleet. 1948-1988 2.8.4 Financiën 183 Overzichten van de inkomsten en uitgaven. 1943-1960 1 pak 184 Kasboek van de Kinderuitzending. 1945 1 deel 185 Kasboek van de Gezinsverzorging. 1945-1947 1 deel 186 Stukken betreffende de kerstuitdelingen. 1946-1947 187 Kasboekje, bijgehouden door mevr. Posthuma-Wilders. 1947 1 deeltje 188 Stukken betreffende de kerstinzameling van het Algemeen Handelsblad voor de Stille Armen. 1949-1960 2.8.5 Hulpverlening 189 Stukken betreffende Vrouwenuitzending (vakantieverblijven voor vrouwen). 1942-1946 190-191 Gezinsrapporten en kinderuitzending. 1943-1945 2 delen 190 Met bijlagen. 1943-1944 openbaar vanaf 2020 191-1943 - 1945 192-195 Gezinsrapporten. Met alfabetisch namenregister. 1944-1946 4 delen 192-1944 - 1945 1225-8 Versie 17.1-20 oktober 2017
3 Diversen 193 Met bijlagen. 1945 194-1945 195-1945 196 Namenregister betreffende de uitdeling van levensmiddelen. Met vermelding van soort van uitdeling. 1945-1946 1 deel 197 Stukken betreffende de Kinderuitzending. 1945-1980 198 Stukken betreffende verleende hulp aan gemeenteleden. 1947-1965 1 pak openbaar vanaf 2041 199 Stukken betreffende de Vrijzinnig Protestantse Voogdijvereniging Tot Steun. 1953-1986 200 Stukken afkomstig van mevrouw C.M.C. Rietveld-Greeter te Amsterdam, betreffende het vrijzinnig protestantisme en de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden te Amsterdam. 1936-1950 Versie 17.1-20 oktober 2017 1225-9