Erfgoedtermen Peter van Mensch Léontine Meijer-van Mensch Mensch Museological Consulting Amsterdam april 2013
Ter inleiding De wiki-site Erfgoedtermen bleek onvoldoende beschermd tegen spam-aanvallen. Het reconstrueren van de bestanden is een erg bewerkelijk proces. Het huidige PDF document bevat slechts een deel van de bestanden van de oorspronkelijke site. Op dringend verzoek van studenten van de Reinwardt Academie hebben we besloten de bestanden die we hebben gereconstrueerd nu al beschikbaar te stellen met de belofte dat we doorgaan met het bewerken van het materiaal. Wellicht dat op termijn alle informatie weer beschikbaar gemaakt kan worden als wiki-site. De site was in eerste instantie opgezet ter ondersteuning van het onderwijs en het onderzoek aan de Reinwardt Academie. De site fungeerde ook als kladblok waarop losse ideeën, vaak naar aanleiding van het lezen van boeken en artikelen, werden verzameld als opstapje naar een diepgaande reflectie op een thema. Dit blijft ook het uitgangspunt van het huidige document. De erfgoedterminologie is allesbehalve gestandaardiseerd. Het document is bedoeld als discussiestuk en niet als poging tot standaardisering. Wel is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bronnen die een standaardiserend effect hebben. Een voorbeeld is de Handreiking voor het schrijven van een collectieplan (ICN, Amsterdam 2008). Belangrijke bronnen zijn ook publicaties waarin grondbegrippen uit de erfgoedtheorie kritisch besproken worden, zoals de door André Desvallées en Francois Mairesse samengestelde Dictionnaire encyclopédique de muséologie (Armand Collin, Parijs 2011) en Immaterieel erfgoed en volkscultuur. Almanak bij een actueel debat van Hester Dibbits, Sophie Elpers, Peter Jan Margry en Albert van der Zeijden (Amsterdam University Press, Amsterdam 2011) De site Erfgoedtermen was in wezen een actualisering en uitbreiding van de publicatie Nederlandse museumterminologie van Peter van Mensch (Reinwardt Academie, Leiden 1983). We hebben er voor gekozen om ook termen uit deze publicatie over te nemen die inmiddels zijn achterhaald of verouderd. Zo geven de lemma s ook een beeld van de geschiedenis van de terminologie. Behalve teksten betreffende zelfstandige naamwoorden (altijd in enkelvoud) en werkwoorden (vrijwel nooit als voltooid deelwoord), zijn er ook aparte lemma s gemaakt voor combinaties met bijvoeglijke naamwoorden. Naast een lemma over ''collectie'', zijn er bijvoorbeeld ook lemma s over ''actieve collectie'', ''particuliere collectie'', e.d. Er is bijvoorbeeld een algemene tekst over ''museum'', maar daarnaast teksten voor allerlei typen van musea. Een index geeft een overzicht van de termen die op dit moment in het document zijn opgenomen. Amsterdam, april 2013 Peter van Mensch (peter@menschmuseology.com) Léontine Meijer-van Mensch (leontine.meijer-vanmensch@ahk.nl)
Alfabetische lijst Aangekleed monument Aankoop Aankoopbedrag Aankoopbeleid Aankoopbudget Aanwinst Aanwinstententoonstelling Actief verzamelen Actuele waarde Administratieve waarde Affichetentoonstelling Afstoten Ankerpunt Archeologische waardenkaart Archiefbewaarplaats Archiefcollectie Archieftentoonstelling Archiveren Artistieke waarde Associatieve waarde Attractiewaarde Authentieke staat Beheer Behoud Behoudsfunctie Belevingswaarde Bermmonument Bescherming Betekenis Bezoeker Bio-cultureel erfgoed Bi-partite museummodel Botanische tuin Bouwtechnische waarde Bronwaarde Collectie Nederland Collectiebeheer Collectiebeheerder Collectiebeleid Collectiecommissie Collectiecyclus Collectief geheugen Collectiemobiliteit Collectieontwikkeling Collectieprofiel Collectietentoonstelling Collectievernietiging Collectieverwerving Collectievoorbereiding Collectiewaarde Collectiewaardering Collectioneren Communicatief geheugen Conditiekaart Contextuele identiteit Contextwaarde Cronocaos Culinair erfgoed Cultureel erfgoed Cultureel geheugen Cultureel gevoelig object Culturele informatiewaarde Culturele waarde Cultuurhistorisch museum Cultuurhistorische waarde Cultuurhistorische waardenkaart Curator Deltaplan Deltaplancategorie Dierentuin Digitale curator Dissonant erfgoed Documentatiewaarde Donker toerisme E-depot Economische waarde Educatieve tentoonstelling Educatieve waarde Educator Ensemblewaarde Erfgoed Erfgoededucatie Erfgoedmuseum Erfgoedspecialist Erfgoedstudies Erfgoedwaarde Esthetische waarde Gastconservator Gebruikscollectie Gebruikswaarde Gedenkteken Geregistreerd museum Groen erfgoed Herbestemmen Herinneringscultuur Herinneringswaarde Historisch besef Historische museologie Historische waarde Illustratieve waarde Immaterieel erfgoed Immaterieel natuurlijk erfgoed Industrieel erfgoed Infrastructureel erfgoed Jong erfgoed Karakterisering Kosten van verwerving Kunsthistorische waarde Kunstmuseum Kunstwaarde Landschapskarakter Levend erfgoed Levend landschap Levend museum Levende geschiedenis Liquidatieverslag Lijnvormig infrastructureel erfgoed Memorialiseren Metafysische betekenis Monument Monumentaliseren Monumentaliteit
Monumentendag Monumentwaarde Museale functie Museale vierhoek Musealiteit Musealiseren Museologie Museum Museumbeambte Museumdag Museumkunde Museummedewerker Museummodel Museummoeheid Museumnorm Museumprofessional Museumregister Museumregistratie Museumstudies Nachtdierentuin Nationaal museum Nationale waarde Natuurhistorisch museum Natuurlijk erfgoed Natuurmuseum Nieuw erfgoed Objectlogistiek Objecttheater Oeuvretentoonstelling Omstreden erfgoed Ontzamelen Openluchtmuseum Ouderdomswaarde Overzichtstentoonstelling Participatief verzamelen Permanente presentatie Pieteitsspanning Plaatsen van herinnering Plantentuin Presentatie Presentatiewaarde Priveverzameling Registrar Registratie Religieus erfgoed Representatiewaarde Safeguardingsplan Schakelwaarde Schoolmuseum Selectie Selectielijst Semi-permanente presentatie Sleutelwaarde Sociale waarde Spirituele waarde Stadsmuseum Stakeholder Stijlkamer Symboolwaarde Tentoonstelling Tentoonstellingscoordinator Tentoonstellingsmaker Thematische tentoonstelling Toe-eigenen Topstuk Trias musealis Tri-partite museummodel Tijdelijk verzamelen Tijdelijke tentoonstelling Uitgevonden traditie Vangnetfunctie Varend monument Vaste opstelling Verbindende waarde Vernietiging Vernietigingslijst Verweesde werken Verwerven Verzamelaarshuis Verzamelbeleid Verzamelen Waarde Waardering Waarderingskader Waardestellend kader Werelderfgoed Wetenschappelijke waarde IJkwaarde Zaalkwaliteit Zeldzaamheidswaarde
Thematische lijsten Erfgoed Aangekleed monument Ankerpunt Bermmonument Bio-cultureel erfgoed Botanische tuin Culinair erfgoed Cultureel erfgoed Cultureel gevoelig object Dissonant erfgoed Erfgoed Erfgoedstudies Gedenkteken Groen erfgoed Immaterieel erfgoed Immaterieel natuurlijk erfgoed Industrieel erfgoed Infrastructureel erfgoed Jong erfgoed Levend erfgoed Levend landschap Lijnvormig infrastructureel erfgoed Monument Natuurlijk erfgoed Nieuw erfgoed Omstreden erfgoed Plaatsen van herinnering Religieus erfgoed Uitgevonden traditie Varend monument Werelderfgoed Erfgoedberoepen Collectiebeheerder Curator Digitale curator Educator Erfgoedspecialist Gastconservator Museumbeambte Museummedewerker Museumprofessional Registrar Tentoonstellingscoordinator Tentoonstellingsmaker Trias musealis Erfgoedinstellingen Archiefbewaarplaats Botanische tuin Cultuurhistorisch museum Dierentuin E-depot Erfgoedmuseum Geregistreerd museum Kunstmuseum Levend museum Museum Nachtdierentuin Nationaal museum Natuurhistorisch museum Natuurmuseum Openluchtmuseum Plantentuin Schoolmuseum Stadsmuseum Verzamelaarshuis Collectieontwikkeling Aankoop Aankoopbedrag Aankoopbeleid Aankoopbudget Aanwinst Aanwinstententoonstelling Actief verzamelen Afstoten Beheer Bi-partite museummodel Collectie Nederland Collectiebeheer Collectiebeleid Collectiecommissie Collectiecyclus Collectiemobiliteit Collectieontwikkeling Collectieprofiel Collectietentoonstelling Collectievernietiging Collectieverwerving Collectievoorbereiding Collectioneren Kosten van verwerving Liquidatieverslag Ontzamelen Participatief verzamelen Registratie Safeguardingsplan Selectie Selectielijst Tri-partite museummodel Tijdelijk verzamelen Vernietiging Vernietigingslijst Verwerven Verzamelbeleid Verzamelen Musealiseren Actief verzamelen Afstoten Archiveren Bescherming Collectievernietiging Collectieverwerving Collectioneren Herbestemmen Herinneringscultuur Memorialiseren Monumentaliseren Monumentaliteit Musealiteit Musealiseren Ontzamelen Participatief verzamelen Priveverzameling Safeguardingsplan Selectie Selectielijst
Toe-eigenen Tijdelijk verzamelen Uitgevonden traditie Vangnetfunctie Vernietiging Vernietigingslijst Verwerven Verzamelen Waarderingskader Waardestellend kader Presentatie Aanwinstententoonstelling Affichetentoonstelling Archieftentoonstelling Collectietentoonstelling Cronocaos Educatieve tentoonstelling Objecttheater Oeuvretentoonstelling Overzichtstentoonstelling Permanente presentatie Presentatie Semi-permanente presentatie Stijlkamer Tentoonstelling Thematische tentoonstelling Tijdelijke tentoonstelling Vaste opstelling Waarde en waardering Actuele waarde Administratieve waarde Archeologische waardenkaart Artistieke waarde Associatieve waarde Attractiewaarde Belevingswaarde Betekenis Bouwtechnische waarde Bronwaarde Collectiewaarde Contextwaarde Culturele informatiewaarde Culturele waarde Cultuurhistorische waarde Cultuurhistorische waardenkaart Deltaplancategorie Documentatiewaarde Economische waarde Educatieve waarde Ensemblewaarde Erfgoedwaarde Esthetische waarde Gebruikswaarde Herinneringswaarde Historische waarde Illustratieve waarde Karakterisering Kunsthistorische waarde Kunstwaarde Metafysische betekenis Monumentwaarde Musealiteit Nationale waarde Ouderdomswaarde Pieteitsspanning Presentatiewaarde Representatiewaarde Schakelwaarde Sleutelwaarde Sociale waarde Spirituele waarde Symboolwaarde Topstuk Verbindende waarde Waarde Waardering Waarderingskader Waardestellend kader Wetenschappelijke waarde IJkwaarde Zaalkwaliteit Zeldzaamheidswaarde
Aangekleed monument Een, inmiddels wat verouderde, term voor een monumentaal gebouw met authentieke dan wel in stijl gereconstrueerde inrichting. Tegenwoordig geeft men de voorkeur aan historisch huis, conform de Engels/Amerikaanse aanduiding historic house. Hierbij wordt impliciet aangenomen dat het gebouw in historische stijl is ingericht. Om te benadrukken dat het gebouw is ingericht (en voor publiek toegankelijk) is ook de term historisch huismuseum gangbaar. In dit verband wordt ook gesproken van museumwoning en museumboerderij. Conny Bogaard stelt voor onderscheid te maken tussen historisch huismuseum en huismuseum. Voor haar is een huismuseum een verzamelaarshuis, dat wil zeggen: het (voormalige) woonhuis van een verzamelaar, ingericht met zijn/haar verzameling. In de meeste gevallen zal het hier gaan om historische panden waardoor de term aangekleed monument ook hier van toepassing is. Zie ook: Historisch huis historisch huismuseum Huismuseum Museumboerderij Museumwoning C.G. Bogaard & M. van Vlierden, Huismusea in Nederland. Kasteel-museum Sypesteyn en het ontstaan van verzamelaarshuizen in Nederland, ca.1870-1930 (Waanders Uitgevers, Zwolle 2007). Aankoop Er zijn verschillende vormen van verwerving, aankoop is daar één van. Het kenmerk van een aankoop is dat het voorwerp juridisch eigendom wordt van de verzamelende instelling. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld bruikleen. Voor een aankoop gelden andere juridische beperkingen dan voor schenking of legaat. In alle gevallen geldt echter dat de verzamelende instantie zich moet houden aan een aantal ethische verplichtingen. Aankoopbedrag Het bedrag dat de verzamelende instantie bij een aankoop als koper betaalt aan de verkoper. Het is belangrijk onderscheid te maken tussen aankoopbedrag en kosten van verwerving. Zie ook: Kosten van verwerving
Aankoopbeleid Deel van het verzamelbeleid dat zich richt op het doen van aankopen. Aankoopbudget Hoeveelheid geld beschikbaar voor het doen van aankopen. Aanwinst Een nieuw in eigendom verkregen voorwerp. Dit kan geschied zijn door aankoop, schenking, legaat, ruil, als resultaat van een verzameltocht of opgraving, als resultaat van een opdracht of een in eigen beheer vervaardigd voorwerp Aanwinstententoonstelling Tentoonstelling van recent verworven aanwinsten. Actief verzamelen Vorm van gerichte verwerving waarbij het initiatief uit gaat van de verzamelaar (aankoop, verzameltocht of opgraving, opdracht of in eigen beheer vervaardigd). Dit in tegenstelling tot passief verzamelen waarbij het initiatief uitgaat van de schenker. In de nota Roerend mee eens (1995) wordt de term ''actieve acquisitie'' gebruikt. Actief verzamelen geeft een betere mogelijkheid de collectievorming te sturen dan passief verzamelen, maar actief verzamelen kost veel in termen van geld, deskundigheid en tijd. Bij een onderzoek naar de staat van musea in Limburg bleek dat gemiddeld 40 % van de collectie actief verworven was. Daarbij trad een duidelijk verschil aan het licht tussen de grote en de kleine musea. De kleine, particuliere musea bleken veel minder in staat een actief beleid te voeren dan de grotere, meest overheidsmusea. Ongeveer 35 % van de collectie was verworven middels aankoop, bruikleen, veldwerk en opdrachten tegen 75 % bij de grotere musea. Zie ook: Passief verzamelen
Hildebrand de Boer & Stijn van Genuchten, Roerend mee eens. Beleidsadviezen Roerend Industrieel Erfgoed. RIE Rapportenreeks 19 (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995). Han Meeter, De staat der Limburgse musea (Maastricht 1982) Actuele waarde In het waarderingskader voor religieus erfgoed is sprake van actuele waarde en (in meervoud) historische waarden. Onder actuele waarden wordt verstaan: de huidige emotionele/religieuze waarde die u als kerkganger, kerkbestuurder, predikant, pastoor of koster toekent aan een voorwerp. De waarde gaat verder dan puur het functionele gebruik. Bij de bepaling van de actuele waarde moeten de volgende vragen beantwoord worden: Is het voorwerp nauw gerelateerd aan de verkondiging van het Woord Gods, de viering van de sacramenten of neemt het anderszins een belangrijke plaats in binnen de liturgie? Heeft het voorwerp devotionele betekenis? Illustreert het voorwerp bepaalde huidige tradities of gebruiken die karakteristiek zijn voor de kerkgemeenschap? Illustreert het voorwerp de verbondenheid van de gemeenschap? Heeft het voorwerp een bepaalde herdenkings- of memoriewaarde voor de gemeenschap? Hecht de gemeenschap belang aan het voorwerp? [http://www.handreikingroerendreligieuserfgoed.nl/assets/uploads/waarderingsformulier_def.pdf] Actuele waarde is dus niet helemaal synoniem met gebruikswaarde. Handreiking Roerend Religieus Erfgoed (2011) http://www.handreikingroerendreligieuserfgoed.nl/assets/uploads/lr-2011_04_26-hrre- Handreiking.pdf Administratieve waarde Onder administratieve waarde verstaat men de gebruikswaarde van archiefbescheiden, d.w.z. de waarde van documenten voordat er een cultuurhistorische waarde aan wordt toegekend. In principe wordt in het proces van archiveren de administratieve waarde ondergeschikt aan de cultuurhistorische waarde. Affichetentoonstelling Tentoonstelling bestaande uit een serie van met afbeeldingen en teksten bedrukte vellen papier (niet noodzakelijk affiches). Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur stelt tentoonstellingen beschikbaar gedrukt op t-shirts. De T-shirts zijn gemakkelijk binnen en buiten op te hangen aan een wasdraad met knijpers (http://www.nederlandscentrumvoorvolkscultuur.nl/tentoonstellingen_119.html).
Afstoten Het verwijderen van voorwerpen uit een museale collectie doorgaans met het doel deze collectie meer te profileren en kleiner - dus beheersbaarder - te maken. In het angelsaksische jargon maakt men onderscheid tussen de-accessioning en disposal. De-accessioning duidt dan op het administratief verwijderen van een voorwerp uit de collectie ; disposal is het fysiek verwijderen van het voorwerp. Vormen van afstoten zijn: verkoop, schenking, vernietiging. Het betreft in alle gevallen om het juridisch afstand doen van het eigendom. Het langdurig in bruikleen geven van een voorwerp wordt niet beschouwd als vorm van afstoten (wel als alternatief voor afstoten). In de Handreiking Roerend Religieus Erfgoed (2011) wordt een specifieke afbakening gegeven tussen herbestemming en afstoten: Vaak worden de termen herbestemmen en afstoten door elkaar gebruikt. In de Handreiking spreken we van: ''herbestemmen'' als het voorwerp via schenking, bruikleen of verkoop overgaat naar een kerk of museum (Het voorwerp krijgt opnieuw een openbare of institutionele bestemming), en afstoten als het voorwerp via verkoop of schenking overgaat naar een van tevoren meestal onbekende particuliere eigenaar (Het voorwerp krijgt een particuliere bestemming; de nieuwe eigenaar kan met het voorwerp doen wat hij wil). Ook vernietiging valt onder afstoten. De intensivering van de overheidsbemoeienis met musea zoals die tot uiting kwam in de nota's van 1976 (''Naar een nieuw museumbeleid''), 1985 (''Museumbeleid'') en 1990 (''Kiezen voor kwaliteit'') leidde niet tot algemene richtlijnen noch tot een effectuering van een goede taakverdeling tussen de musea. Wel zette het (mede) een proces op gang waarbij de aandacht langzaam maar zeker steeds meer werd gericht op de behoudstaak van musea. Nationale en regionale onderzoeken naar de staat van de musea leverden zorgwekkende cijfers betreffende het beheer van de verzamelingen. Mede in het licht van de beperkte financiële middelen leken de grenzen van de groei bereikt. Naast een toegenomen aandacht voor conservering en registratie leidde dit ook tot een openbare discussie over het verkleinen van collecties. Terwijl de nota ''Naar een nieuw museumbeleid'' (1976) het hele begrip afstoten nog niet kende, maakte de nota ''Kiezen voor kwaliteit'' (1990) het kritisch herzien van bestaande collecties tot een hoeksteen van het beleid en gaf een gedetailleerde procedure voor het uit de collectie verwijderen van voorwerpen. De grote aandacht voor het afstoten van collectieonderdelen in de media en bij politici leidde de aandacht enigszins af van de gedachtevorming rond het verzamelen, die juist in het begin van de jaren 80 flink op gang gekomen was. In de nota ''Vermogen om te laten zien'' (2000) werd geprobeerd weer enige balans te vinden tussen verzamelen en afstoten binnen het kader van de Collectie Nederland. Verlies en vergetelheid zijn niet altijd slecht. Historisch besef betekent niet alleen herinneren, maar ook vergeten: ballast durven wegwerpen die op een gegeven moment voor de samenleving geen betekenis meer heeft, die nieuwe zingeving met nieuwe partners hindert of die goed, zorgzaam en toekomstgericht samenleven in de weg staat. Het verleden moet draaglijk worden gehouden om de samenleving de kans te geven zich op de toekomst te blijven richten. Maar vergeten mag niet at random, uit dwang of uit angst gebeuren. We moeten welbewust, autonoom en ordelijk vergeten, willens en wetens. Willem Frijhoff, Dynamisch erfgoed (SUN, Amsterdam 2007) p. 9.
Argumenten tegen afstoten Er kunnen verschillende redenen zijn om afstoting af te wijzen. De conservator aanvaardt bij zijn aantreden de verantwoordelijkheid voor de collectie die door zijn voorgangers zeer bewust is gevormd. De samenstelling van de collectie is een historisch gegeven en voegt in feite een meerwaarde toe aan de individuele kwaliteit van de objecten. Een bijzondere situatie ontstaat wanneer een collectie is bijeengebracht op basis van afspraken tussen musea. Het kan niet zo zijn dat een van de partijen eenzijdig besluit het beleid te veranderen, zeker niet wanneer sprake is geweest van collectie uitruil. Een ander argument tegen afstoting betreft de kwetsbare relatie met potentiële schenkers. Men kan zich afvragen in hoeverre een afstotingsbeleid hun bereidheid om tot schenking over te gaan vermindert. In geval van moderne kunst is er ook nog sprake van het schenden van het vertrouwen van kunstenaars. Men koopt vaak rechtstreeks van kunstenaars op basis van een persoonlijke relatie, vaak tegen een lagere prijs. Als het vertrouwen gebroken is, loop je de kans dat kunstenaars niet meer meedoen. Een argument tegen afstoting is voorts de ervaring dat de waardering voor kunstwerken nogal kan veranderen. Je loopt de kans dat je iets weg doet, wat op een gegeven moment van belang kan zijn. Ten aanzien van het definitief afstoten in de zin van vernietigen, van biologisch materiaal gelden zeer duidelijke en algemeen aanvaarde grenzen, vastgelegd in de International Code of Nomenclature. Typen, dat wil zeggen preparaten die gediend hebben bij het beschrijven van nieuwe soorten, dienen te allen tijde bewaard te blijven. Voor wetenschappelijke collecties geldt tevens dat het belangrijk is om de variatiebreedte van soorten te onderzoeken, waardoor reeksen moeten worden aangelegd. Strikt genomen bestaan er dus geen duplicaten die kunnen worden afgestoten. Deze uitgangspunten gelden overigens ook voor aardwetenschappelijke collecties. Een verder argument tegen vernietigen is het verloren gaan van wetenschappelijk onderzoeks- en referentiemateriaal. Ook bewerkte collecties behouden hun wetenschappelijke relevantie. Heronderzoek kan nieuwe informatie opleveren. Handreiking Onroerend Religieus Erfgoed (2011). Peter van Mensch, Voor nu en voor later. Het verzamelbeleid van musea in Nederland (Nederlandse Museumvereniging, Amsterdam 1993) Ankerpunt In het kader van industrieel erfgoed wordt het begrip ankerpunt (anchor point) door de European Route of Industrial Heritage (ERIH) gekoppeld aan het begrip themaroute. In de omschrijving van ERIH zijn ankerpunten bijzondere plekken langs uitgezette regionale of thematische routes. Deze plekken verankeren de route aan hoogtepunten van de industriele geschiedenis. Het ideale ankerpunt voldoet aan de volgende voorwaarden (tekst ontleend aan Duitstalige brochure):
- ist ein Ort mit überregionaler Bedeutung für die industrielle Geschichte Europas, - bietet seinen Besuchern attraktive Erlebnisse auf der Höhe der Zeit, z. B. geführte Touren, Demonstrationen bei laufendem Fabrikbetrieb, Multimedia-Installationen, Besichtigungsparcours für Kinder, - erzählt mit einer guten Ausstellung seine Geschichte, - nutzt sein Umfeld für Ausstellungen, Kulturevents und andere Veranstaltungen, - erweitert sein Potential durch innovative Nutzungskonzepte, - verfügt über eine moderne touristische Infrastruktur, - ist bereit, im Sinne des Cross-Marketings für das Netzwerk von ERIH aktiv zu werben, - will sich für die Entwicklung von Regionalen Routen in seinem Umfeld einsetzen. Archeologische waardenkaart Provinciale dan wel gemeentelijk kaart waarin mogelijke archeologische waarden zijn aangegeven. De kaarten maken een inschatting waar sprake is van hoge, middel en lage archeologische betekenis. Zie ook: Cultuurhistorische waardenkaart Archiefbewaarplaats Artikel 12 van de Archiefwet van 1995 bepaalt dat archiefbescheiden die voor bewaring in aanmerking komen en die ouder zijn dan twintig jaar, worden overgebracht naar een archiefbewaarplaats. Volgens de Archiefwet van 1995 is een archiefbewaarplaats een krachtens de wet voor blijvende bewaring van archiefbescheiden aangewezen bewaarplaats. De Archiefwet bepaalt dat er archiefbewaarplaatsen zijn van het Rijk, van gemeenten en van waterschappen. Die van het Rijk zijn in de wet genoemd, de archiefbewaarplaatsen van gemeenten en waterschappen moeten door hun besturen worden aangewezen. De Regeling bouw en inrichting archiefruimten en archiefbewaarplaatsen van 2001 stelt eisen aan bouw en inrichting van archiefbewaarplaatsen. Archiefcollectie In de museumcontext wordt onder archiefcollectie het deel van de verzameling verstaan dat zich in het depot bevindt en niet (vaak) wordt getoond. De term is synoniem met depotcollectie. De opdeling van de verzameling tussen presentatie en depot wordt omschreven als bi-partite museummodel.
Archieftentoonstelling Term gebruikt door het Van Abbemuseum (Eindhoven) voor een tentoonstelling (in de bibliotheek van het museum) met bibliotheek- en archiefmateriaal. Archiveren Het behandelen voor en opbergen in een archief. De term is verwant met musealiseren en monumentaliseren en als zodanig en vorm van memorialiseren. Artistieke waarde Randall Mason (2008: 104) beschouwt artistieke waarde als een subcategorie van de cultuurhistorische waarde van erfgoed, onderscheiden van esthetische waarde. In zijn ogen gaat het om een variant van de historische waarde. Artistic value omschrijft Mason als value based on an object s being unique, being the best, being a good example of, being the work of a particular individual, and so on. Vooralsnog is het onduidelijk hoe Mason s artistieke waarde zich verhoudt tot kunstwaarde en kunsthistorische waarde. Randall Mason, Assessing values in conservation planning. Methodological issues and choices, in: Graham Fairclough, Rodney Harrison, John Jameson en John Schofield red., The Heritage Reader (Routledge, Londen 2008) 99-124. Associatieve waarde De waarde/betekenis van een object, gebouw of plek die gelegen is in de verbinding met een historische persoonlijkheid of historische gebeurtenis (Tainter en Lucas 1983: 797). Joseph Tainter en John Lucas, Epistemology of the significance concept, American Antiquity 48, 1983, (4): 707-719. Attractiewaarde (1) Het vermogen van een tentoonstelling of tentoonstellingselement om de aandacht van een bezoeker te trekken. De aantrekkingskracht wordt gemeten aan de hand van stopfrequentie. (2) Als deel van de cultuurhistorische waarde heeft object attractiewaarde doordat er een bijzonder verhaal aan verbonden is (een bijzondere culturele biografie), of door een bijzondere verschijningsvorm.
Authentieke staat De mate waarin één bepaald moment in de geschiedenis van het object nog zichtbaar is in de huidige staat (bijvoorbeeld het moment van ontstaan), vaak met voorbijgaan aan andere momenten van de geschiedenis. De traditionele opvatting van restauratie (tegenover conservering) neemt de oorspronkelijke staat als uitgangspunt, d.w.z. de staat die zo dicht mogelijk bij het ontstaan, dan wel de eerste periode van gebruik, ligt. In dit verband wordt wel het pleonasme terugrestaureren gebruikt. De Federatie Oud Nederlandse Vaartuigen (FONV) geeft bijvoorbeeld alleen subsidie als de eigenaar van een schip een restauratie uitvoert waardoor de oorspronkelijke functie en uiterlijk van het vaartuig weer herkenbaar wordt, c.q. behouden blijft. Oorspronkelijk is in dit opzicht een ruim begrip. In de praktijk gaat het om de gehele periode tussen oplevering en uit dienst neming: The restoration of a traditional ship does not require that the ship shall be restored to the original building year. Some ships have a great historical value in a later period of their former time of working. Restoration to any period should be executed only after thorough consideration of the quality of the historical and technical documentation available for the chosen period (Barcelona Charter 2003, art. 9). Nicole Ex, Zo goed als oud. De achterkant van het restaureren (Amber, Amsterdam 1993). Hoofdstuk 10. Europees Handvest voor het behoud en de restauratie van historische, in gebruik zijnde, schepen (Handvest van Barcelona 2003) http://www.european-maritime-heritage.org/docs/barcelona%20charter%20nl.pdf
Beheer 1 (in algemene zin) Het volgens richtlijnen van uitgezet beleid zodanig handelen dat een instelling zo doelmatig mogelijk functioneert of een zaak of bezit zo optimaal mogelijk rendeert en voorts bij voortduring de mogelijkheid aanwezig is van rechtshandelingen en andere maatregelen om verantwoording af te leggen ten opzichte van de opdrachtgever (Pott 1981). 2 (in engere zin) Als museaal beheer: De materiële en wetenschappelijke verzorging en verantwoording van aan de zorgen toevertrouwde verzamelingen en het gebruik daarvan naar vastgestelde regels van algemeen, naar uitgestippeld beleid inzake de doelstelling van het museum (Pott 1981). Te onderscheiden zijn: technisch en administratief beheer. Het technisch beheer omvat conserveren, beveiliging en eventueel prepareren, restaureren, e.d. Het administratief beheer omvat registreren en documenteren. 3 (erfgoedbreed) Als heritage management: A primary objective for managing heritage is to communicate its significance and need for its conservation to its host community and to visitors. Reasonable and well managed physical, intellectual and/or emotive access to heritage and cultural development is both a right and a privilege. It brings with it a duty of respect for the heritage values, interests and equity of the present-day host community, indigenous custodians or owners of historic property and for the landscapes and cultures from which that heritage evolved International Cultural Tourism Charter (ICOMOS 1999) Behoud Onder behoud verstaat men alle maatregelen die nodig zijn om de collectie zodanig te bewaren dat deze zo goed mogelijk als museumcollectie kan functioneren (Reglement Museumregistratie 2011, art. 2.1a). In principe komt behoud neer op het tegen gaan van verval zowel door het controleren van de omgevingscondities als door ingrepen in het object zelf. In die zin is behoud synoniem met conserveren en conservering. Behoud in relatie tot immaterieel erfgoed en natuurlijk erfgoed (levend erfgoed) heeft een andere invulling. In dit verband wordt de term dynamisch behoud gebruikt. In de sfeer van het immaterieel erfgoed wordt in het algemeen meestal de term safeguarding gebruikt, waarbij het accent meer valt op bescherming (het scheppen van optimale omgevingsconditie) dan op behoud. To be kept alive, intangible cultural heritage must be relevant to its community, continuously recreated and transmitted from one generation to another. There is a risk that certain elements of intangible cultural heritage could die out or disappear without help, but safeguarding does not mean fixing or freezing intangible cultural heritage in some pure or primordial form. Safeguarding
intangible cultural heritage is about the transferring of knowledge, skills and meaning. Transmission or communicating heritage from generation to generation is emphasized rather than the production of concrete manifestations such as dances, songs, musical instruments or crafts. Therefore, to a large extent, any safeguarding measure refers to strengthening and reinforcing the diverse and varied circumstances, tangible and intangible, that are necessary for the continuous evolution and interpretation of intangible cultural heritage, as well as for its transmission to future generations.[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00012] Behoudsfunctie Een van de functies van planten- en dierentuinen is het bijdragen aan het behoud van biodiversiteit door het conserveren van genetisch materiaal, in levende dan wel in geconserveerde vorm. Zie ook: Bio-cultureel erfgoed Dierentuin Genenbank Plantentuin Zadenbank Belevingswaarde De mate waarin een bezoeker affectief wordt aangesproken door een voorwerp, een presentatie of een educatieve activiteit. This category was first developed for evaluating and describing the cultural value of landscapes, a relatively recent heritage domain that was defined in the late 1990s. Here the aspect of experiencing the cultural value of a landscape was introduced in the economically and ecologically dominated practice of landscaping and regional development. At a working conference in 2009, in which six heritage domains were represented built heritage, archives, archaeology, landscape, museum collections and intangible heritage experience value appeared in the top three cultural value criteria of five of the six heritage domains. Ten years ago, that would have been unthinkable (Kok & Cardia 2013). Meer dan waard. De maatschappelijke betekenis van musea (DSP-groep in opdracht van de Nederlandse Museumvereniging 2011) Belevingswaarde, pp. 52-56. Bermmonument
Informele monumenten langs de kant van de weg, ter herdenking van personen die ter plekke zijn omgekomen, in het algemeen middels een verkeersongeluk. De Egelse termen roadside memorial en grassroots memorial benadrukken de locatie (langs de kant van de weg) en het informele karakter (door de nabestaanden zelf en niet door de overheid). De meeste van zulke gedenktekens hebben een tijdelijk karakter. Aanvankelijk gaat het om bloemen, kaarsen, briefjes, e.d. Soms krijgt het gedenkteken een duurzaam karakter, bijvoorbeeld middels een houten, metalen of stenen kruis. De Nederlandse wikipedia-site geeft als een van de oudste bermmonumenten de steen die is geplaatst aan de Molenweg te Olst op het landgoed 't Nijendal, ter hoogte van boerderij Zoogenbrink. De steen heeft als opschrift 5 mei 1875. Hij is opgericht ter nagedachtenis aan jonkheer E. Teding van Berkhout die hier van zijn paard viel en aan de gevolgen daarvan overleed. Jannes Mulder, 'Bermrouw en bermmonumenten', Traditie. Tijdschrift over volkscultuur en immaterieel erfgoed 17, 2011, (3): 44-48. Irene Stengs, Gedenken op de plek des onheils, Volkskunde 2012 (I3): 263-281. Wikipedia (Eng) roadside memorial http://en.wikipedia.org/wiki/roadside_memorial Wikipedia (Nederland) bermmonument http://nl.wikipedia.org/wiki/bermmonument Bescherming Daar waar behoud zich richt op zowel het optimaliseren van de omgevingscondities als het ingrijpen in het object zelf om (verder) verval te voorkomen, richt bescherming zich op het eerste. Bescherming (safeguarding) is een term die tegenwoordig vooral ingang heeft gevonden in de sfeer van het[immaterieel erfgoed: ''To be kept alive, intangible cultural heritage must be relevant to its community, continuously recreated and transmitted from one generation to another. There is a risk that certain elements of intangible cultural heritage could die out or disappear without help, but safeguarding does not mean fixing or freezing intangible cultural heritage in some pure or primordial form. Safeguarding intangible cultural heritage is about the transferring of knowledge, skills and meaning. Transmission or communicating heritage from generation to generation is emphasized rather than the production of concrete manifestations such as dances, songs, musical instruments or crafts. Therefore, to a large extent, any safeguarding measure refers to strengthening and reinforcing the diverse and varied circumstances, tangible and intangible, that are necessary for the continuous evolution and interpretation of intangible cultural heritage, as well as for its transmission to future generations.'' [http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00012] Gezien het specifieke gebruik van de term safeguarding in de UNESCO Conventie voor het Immaterieel Erfgoed wordt in Nederland geaarzeld tussen het gebruik van de term safeguarding en de term bescherming. Binnen het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (Utrecht) wordt vaak safeguarden/safeguarding gebruikt: Safeguarden is het doorgeven van liefde,
kennis en vaardigheden van een traditie aan volgende generaties (in Volkscultuur Magazine Najaar 2011, p. 6). Zo geeft het Centrum advies het bij opstellen van een safeguardingsplan. Zie ook: Behoud Safeguardingsplan 'Immaterieel erfgoed: verslag van de bijeenkomst in het Spoorwegmuseum', Volkscultuur Magazine 6, 2011, (3): 4-13. Betekenis De termen waarde (value) en betekenis (significance) worden door elkaar gebruikt. Het gaat in het algemeen voor de waarde die erfgoed kan hebben voor de samenleving als geheel of voor de waarde die erfgoedobjecten kunnen hebben in het kader van de doelstellingen van een erfgoedinstelling. In de derde plaats gaat het om de maatschappelijke betekenis van erfgoedinstellingen. In het model Het object als informatiedrager worden vier categorieën van betekenissen (waarden) onderscheiden: praktische betekenis, esthetische betekenis, symbolische betekenis en metafysische betekenis. De eerste betekenis valt samen met de gebruikswaarde. De laatste betekenis valt samen met religieuze en spirituele waarde. De discussie over betekenis en waarde spitst zich vooral toe op de derde categorie: symbolische betekenis. Zie: waarde Bezoeker De persoon die een instelling of een tentoonstelling bezoekt. In de voorlichtingskunde wel eens omschreven als mobiele ontvanger. In de literatuur worden verschillende typen van bezoekers onderscheiden: - overtuigde participanten (met positieve motivatie), toevallige participanten (zonder gerichte motivatie) en gedwongen participanten (bezoekers in groepsverband, waarbij de individuele motivatie geen rol van betekenis speelt); - studieuze bezoekers (min of meer deskundigen die hun kennis komen aanvullen), gerichte bezoekers (die met een bepaalde vraag of gerichte belangstelling komen) en recreatieve bezoekers (die uit overweging van ontspannende tijdspassering komen); - individuele bezoekers (in de praktijk bedoelt men hiermee zowel bezoekers die alleen komen, al zij die in kleine informele groepen komen) en groepen (in de praktijk bedoelt men hiermee alleen formele groepen, d.w.z. bezoek in georganiseerd verband).
Bio-cultureel erfgoed Onder bio-cultureel erfgoed verstaat men doorgaans historische landbouw- en huisdierrassen. In deze betekenis is bio-cultureel erfgoed levend erfgoed. Van Oostveen (2011) definieert bio-cultureel erfgoed - in het bijzonder oude rundveerassen - als immaterieel erfgoed. Generations of breeding work have given rise, over thousands of years, to a multitude of agricultural animal breeds and plant varieties that are optimally adapted to their specific regional environmental conditions. In the same way, the landscape bears the distinct imprint of farmers' widely varying, regional adapted land utilization in crop cultivation and grazing. The industralization of agriculture in recent decades has increasingly threatened this genetically and historically valuable, human-imprinted biodiversity. Numerous agricultural animal breeds and plant varieties possessing genetic potential worthy of conservation as well as many regional locations with their specific flora and fauna are already irretrievably lost (http://www.save-foundation.net/english/home.htm) Agrobiodiversiteit Een betere benutting van de biologische diversiteit maakt de landbouw minder afhankelijk van input zoals gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest en wordt daarom gezien als de sleutel tot een duurzame, maatschappelijk gewaardeerde landbouw. Men spreekt van agrobiodiversiteit (http://library.wur.nl/dps/diensten/dossiers/agrobiodiversiteit.html). Agrobiodiversiteit omvat alle vormen van biodiversiteit die gerelateerd zijn aan de landbouw: de genetische variatie binnen cultuurgewassen en landbouwhuisdieren, de productieondersteunende biodiversiteit (bodemleven, bestuivers enz.) en ten derde de biodiversiteit zoals die in alle andere ecosystemen aandacht krijgt: de wilde flora en fauna van landbouwgebieden Oude huisdierrassen Oude huisdierrassen, die de basis vormden voor de moderne rassen, zijn kleine populaties geworden of worden zelfs met uitsterven bedreigd. Zij kunnen het niet meer opnemen tegen de moderne hoogproductieve rassen, ze zijn zeldzaam geworden. Toch zijn er goede redenen om deze bedreigde rassen te behouden. Met deze doelstelling werd in 1976 de Stichting Zeldzame Huisdierrassen opgericht. Oude rassen zijn het resultaat van fokkerskunst uit het verleden en hebben een aparte cultuurhistorische waarde. Zij vormen een bron van biologische verscheidenheid en laten zien welke variatie aan rassen onze voorouders met gerichte selectie en fokkerij hebben bereikt. Ze hebben een recreatieve waarde want ze vertonen een rijke variatie aan vormen en kleuren. Ze zijn daardoor bij uitstek geschikt om in te zetten in landschappen, parken, recreatiegebieden en op kinderboerderijen. En ze hebben wetenschappelijke waarde. In combinatie met archeologische vondsten geven ze inzicht in landbouwmethoden uit vroeger tijden. Oude huisdierrassen hebben op termijn mogelijk praktische betekenis voor de huidige, ver gespecialiseerde veeteelt. Ze vormen namelijk een reservoir van erfelijke eigenschappen die van nut kunnen zijn als door veranderde vragen vanuit de landbouw of de maatschappij de ver doorgefokte huidige rassen aan deze eisen niet meer kunnen voldoen. Denk bijvoorbeeld aan aparte rassen op biologische bedrijven. Daarnaast zijn ze praktisch van belang omdat ze vaak weinig eisen stellen aan hun omgeving en daardoor geschikt zijn voor gebruik bij het beheer (begrazing) van natuurterreinen. Plantenrassen
Genetische diversiteit maakt het voor plantensoorten mogelijk zich aan te passen aan nieuwe plagen en plantenziekten en ook aan omgevings- en klimaatsveranderingen. Tegenwoordig vormen wilde planten en oude landbouwgewassen tevens een bron voor genetische modificatie. Tegenwoordig slaan daarom genenbanken overal ter wereld plantenmateriaal, zogenaamd germplasm, van landbouwgewassen op. Tevens worden veel oude landbouwgewassen weer op kleine schaal geteeld, zowel voor onderzoek als op commerciële basis. Zo kiezen veel biologische boeren voor inheemse of lokale variëteiten (http://library.wur.nl/dps/diensten/dossiers/agrobiodiversiteit.html). Beheersvormen Arca-Net - A travelling guide to track down and experience old livestock breeds and rare cultivated plants - onderscheidt de volgende typen van instellingen: * Ark Farm: A breeding group including sires from three of the following size categories (A: Cattle, Buffalo, Horse, Donkey, Pig; B: Goat, Sheep, Pig, Dog; C: Poultry, Dog, Rabbit, Bee). Animals should be kept according to the principles of a functioning farm. * Ark Village: At least four farms keeping animals, altogether keeping at least two breeds from each category (effective total of six breeds). Otherwise as Ark Farms. * Ark Park: A plenty of breeds from at least three species, which are kept and bred for the purposes of publicity. * Ark Reserve: Show of old breeds in nature or landscape protection. Demonstration of farming in traditional agro-ecosystems Food heritage De Engelse editie van Wikipedia rekent het bio-cultureel erfgoed tot Food Heritage (http://en.wikipedia.org/wiki/food_heritage). De Engelse Wikipedia heeft geen aparte pagina betreffende culinary heritage, echter wel een pagina over culinary heritage of Switzerland (http://en.wikipedia.org/wiki/culinary_heritage_of_switzerland). Uiteraard is er een relatie tussen food heritage en culinair erfgoed. Culinair erfgoed is in dat kader een bredere term. Slow Food Het behoud van oude huisdierrassen en landbouwgewassen staat in verband met de aandacht voor ambachtelijk vervaardigd voedsel. In 1986 werd in Italië de beweging Slow Food opgezet door Carlo Petrini. Slow Food stands at the crossroads of ecology and gastronomy, ethics and pleasure. It opposes the standardization of taste and culture, and the unrestrained power of the food industry multinationals and industrial agriculture. We believe that everyone has a fundamental right to the pleasure of good food and consequently the responsibility to protect the heritage of food, tradition and culture that make this pleasure possible. Our association believes in the concept of neogastronomy - recognition of the strong connections between plate, planet, people and culture. We are committed to protecting traditional and sustainable quality foods, defending the biodiversity of cultivated and wild varieties as well cultivation and processing methods. Through maintaining the diversity of regional food and agricultural traditions, the wisdom of local communities can be maintained to protect the ecosystems that surround them and offer sustainable prospects for the future (http://www.slowfood.com).
Enkele doelstellingen zijn: - forming and sustaining seed banks to preserve heirloom varieties in cooperation with local food systems - developing an Ark of Taste for each ecoregion, where local culinary traditions and foods are celebrated - preserving and promoting local and traditional food products, along with their lore and preparation - organizing small-scale processing (including facilities for slaughtering and short run products) In 1996 begon Slow Food het project Ark van de Smaak (http://en.wikipedia.org/wiki/ark_of_taste). Het gaat hierbij om het identificeren en behouden van authentieke streekproducten zoals boerenkazen, ambachtelijke vleeswaren, traditionele broodsoorten, oude groente- en fruitsoorten, zeldzame veerassen, bijzondere vissen en schaaldieren, enz. Inmiddels telt de lijst 800 producten uit 50 landen. De volgende Nederlandse producten zijn erkend door de International Ark Commission: Boeren-Goudse oplegkaas, Chaams hoen, Texelse schapenkaas, Drentse heidelam, Oosterschelde kreeft, Amsterdamse osseworst, Boeren-Leidse kaas, Ambachtelijke Limburgse stroop, Naegelholt, Friese droge worst, Maastrichtse kalfspastei, en Leidse boter (http://en.wikipedia.org/wiki/ark_of_taste). The Slow Food Foundation for Biodiversity was founded in 2003 to develop projects and new economic models to support the Terra Madre food communities. The Foundation s projects are focused on protecting food biodiversity and traditions, and promoting sustainable agriculture. These projects are being put into practice all around the world, with an increasing focus on supporting projects in the Global South (http://www.slowfoodfoundation.org). Het Nederlandse bedrijf StreekSelecties (2007) richt zich op het behoud van lokale culinaire tradities. StreekSelecties richt zich op de ontwikkeling en distributie van bijzonder lekkere producten van Nederlandse bodem. We verzamelen deze producten onder een merk en maken deze toegankelijk voor een breder publiek via supermarkt, groothandel of speciaalzaak. StreekSelecties brengt niet alleen het product, maar vertelt ook over de herkomst en de vakman achter het product. Het bedrijf probeert daarmee een brug te slaan tussen bio-cultureel erfgoed en culinair erfgoed. Zie ook: - culinair erfgoed - Slow Food Manifesto (http://www.slowfood.com/international/2/our-philosophy) - Renee Zanderink, Bewaar ze voor het nageslacht: Deventer putjeskool, boksbaard, Zoete Aagt en het rapunzelklokje, NRC-Handelsblad 11 februari 2006. - Eten uit de regio. De Volkskrant - De Verleiding (special), 7 april 2007. - Marc van Dinther, 'Eten van echte mensen', De Volkskrant 4 maart 2011. - Saskia van Oostveen, 'Koeien als immaterieel erfgoed', Volkscultuur Magazine 6, 2011, (4): 4-7. Centrum voor Genetische Bronnen http://www.cgn.wur.nl/nl Kennisbank Zeldzame Landbouwhuisdieren http://library.wur.nl/cgn/ Stichting Zeldzame Huisdierrassen http://www.szh.nl Kennisbank Plantaardige Bronnen http://library.wur.nl/cgp
Dossier Agrobiodiversiteit http://library.wur.nl/dps/diensten/dossiers/agrobiodiversiteit.html SAVE Safeguard for the Agricultural Varieties in Europe http://www.save-foundation.net Arca-Net http://www.arca-net.info/pages/frame.asp?sprache=en Wikipedia (Eng.): Slow Food http://en.wikipedia.org/wiki/slow_food Wikipedia (Eng.): Ark of Taste http://en.wikipedia.org/wiki/ark_of_taste Slow Food http://www.slowfood.com Slow Food Nederland http://www.slowfood.nl USA Ark of Taste http://www.localharvest.org/ark-of-taste.jsp Slow Food Foundation of Biodiversity http://www.slowfoodfoundation.org Streek Selecties http://www.streekselecties.nl Bi-partite museummodel In de loop van de 19de eeuw namen de collecties van musea zo in omvang toe dat het noodzakelijk werd een scheiding aan te brengen tussen voorwerpen die op zaal werden getoond en de depotcollectie (ook wel archiefcollectie genoemd). De natuurhistorische musea vormden de eerste categorie van musea waarbij deze splitsing werd doorgevoerd. In het begin van de 20ste eeuw ontwikkelde men het tri-partite museummodel waarbij een deel van de depotcollectie toegankelijk werd gemaakt voor een algemeen publiek in de vorm van een open Botanische tuin Verzameling van levende planten. In engere zijn staat de term botanische tuin voor een wetenschappelijk georiënteerde verzameling van levende planten. De meeste van zulke verzamelingen worden of werden beheerd door universiteiten. De betekenis van tuinen voor onderzoek en onderwijs is echter sterk afgenomen. De oudste botanische tuin van Nederland is de Hortus botanicus in Leiden, al ontstaan in 1590, gevolgd door de Hortus Botanicus Amsterdam in 1638 en kort daarna de botanische tuinen in Utrecht. Deze Nederlandse botanische tuinen behoren tot de tien oudsten ter wereld. http://www.botanischetuinen.nl/ Botanische tuinen zijn verenigd in de Stichting Nationale Plantencollecties. http://www.nationaleplantencollectie.nl Deze stichting werd in 1998 opgericht ter vervanging van de in 1988 opgerichte Stichting Nederlandse Plantentuinen. In de toelatingscriteria voor de Nationale Plantencollectie (NP) worden de volgende functies van botanische tuinen genoemd: http://www.nationaleplantencollectie.nl/uk/procedures-1.htm De plantencollecties zijn in principe beschikbaar voor onderwijs, onderzoek, cultuurbehoud, natuurbewustwording en behoud van biodiversiteit genenbankfunctie. N.b.: voor collecties onder de sectie 'cultivars' moet hieraan toegevoegd worden 'productvernieuwing'. Wat betreft de herkomst van de planten wordt het volgende opgemerkt: De planten zijn zoveel mogelijk van bekende wilde herkomst. Van iedere plant moet in principe de herkomst bekend zijn. De planten moeten ook zoveel mogelijk van wilde herkomst zijn. In geval van bekende wilde herkomst moeten gegevens over de
vindplaats geregistreerd zijn. Dit laatste is niet van toepassing op cultivarcollecties, cultuurhistorische collecties en in beslag genomen planten. De herkomstgegevens moeten wél beschikbaar zijn. Zie ook: Plantentuin Bouwtechnische waarde In het rapport Roerend mee eens (1995) wordt de bouwtechnische waarde gezien als aspect van de illustratieve waarde. Uitgewerkt voor railvoertuigen zijn daarbij de volgende criteria aan de orde: - Het bijzondere belang van het voertuig/samenstel van voertuigen als representant van een ontwikkeling in de bouwtechniek. - Het belang van het voertuig/samenstel van voertuigen wegens de bijzondere aandacht voor de vormgeving binnen de technische eisen van het ontwerp. - Het belang van het voertuig/samenstel van voertuigen wegens het bijzondere materiaalgebruik en/of de ornamentiek in de vormgeving van het interieur en/of het exterieur. Zie ook: Illustratieve waarde Cultuurhistorische waarde R.P. van den Broeke, 'Historische railvoertuigen', in: H.P.G. de Boer & S.M. van Genuchten, Roerend mee eens. Beleidsadviezen Roerend Industrieel Erfgoed. PIE Rapportenreeks 19 (Projectbureau Industrieel Erfgoed, Zeist 1995) 50-54. Bronwaarde De waarde van een archief, of een individueel document, als historische bron. Theo Thomassen zet dit tegenover erfgoedwaarde: Historische bronnen dienen als basis voor reconstructies van het verleden. Het doel, de vraagstelling en de manier van interpreteren zijn daarbij eigentijds, maar begrip van het verleden staat toch centraal. Erfgoed daarentegen heeft de actualiteit als uitgangspunt. Erfgoed gaat niet over groepen en collectiviteiten uit het verleden, maar over onszelf, degenen bij wie we willen horen en onze plaats in deze wereld. Terwijl geschiedenis de herinnering wantrouwt, gaat erfgoed over de geschiedenis zoals we ons die graag willen herinneren. Een historische bron mag niet veranderen, maar erfgoed verandert voortdurend, omdat het een resultaat is van een continu proces van herinneren en vergeten. Geschiedenis neemt afstand en problematiseert het verleden, met erfgoed eigenen we ons een gefabriceerde geschiedenis toe om onze actuele verlangens en behoeften te bevredigen.