Uitvoeringsplan voor de doelgroep mantelzorgers en 2012-2015 Onderdeel van Wmo splan Meer voor elkaar Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 1
Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Samenhang met thema s doelgroepen en Wmo-..4 2.1 Integraliteit....4 3. Prestatieveld 4 6 3.1 Kenmerken mantelzorgers en...6 3.2 Wettelijke taak..6 3.3 Doelstelling Gulpen- Wittem...6 4. Vrijwilligerswerk: belang en basisfuncties..7 4.1. Maatschappelijk belang..7 4.2 Basisfuncties werk 8 5. Vrijwilligersondersteuning.9 5.1 Regionale Vrijwilligerscentrale...9 5.2 Collectieve verzekering..10 5.3 Vrijwilligersdag 10 5.4 Maatschappelijke stages 11 5.5 Scholing van 11 5.6 Gulpen- Wittem Helpt.11 5.7 Burenhulp.12 5.8 Overzicht ondersteuningsbehoefte en actiepunten...13 6. Mantelzorg.....17 7. Basisfuncties Mantelzorg. 18 8. Mantelzorg in Gulpen- Wittem....20 8.1. Aantallen.....20 8.2. Ondersteuning in de huidige situatie..21 8.2.1. Groepsgewijze ondersteuning..21 8.2.2 Individuele hulpvragen 22 8.2.3 Financiele bijdrage Steunpunt Mantelzorg..22 8.2.4 Mantelzorg en indicatiestelling.....22 8.3. Behoefte aan ondersteuning...22 8.4. Overzicht ondersteuningsbehoefte en actiepunten.23 Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 2
Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 3
1. Inleiding Voor u ligt het uitvoeringsplan voor de doelgroep mantelzorgers en van de gemeente Gulpen-Wittem. Dit plan maakt deel uit van het splan Wmo Meer voor elkaar en geeft invulling aan prestatieveld 4. We hebben nu enkele jaren ervaring met het vormgeven van de wettelijke taken die de gemeente bij de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) in 2007 zijn toebedeeld. Anno 2012 wordt er meer ingezet op het integraal benaderen van de prestatievelden van de Wmo, waardoor het voormalig splan Mantelzorg en werk is vervangen door een uitvoeringsplan dat onder de paraplu van Meer voor elkaar. splan WMO 2012-2015 valt. Voor de inhoudelijke uitwerking van het, wordt verwezen naar dit document. Het uitvoeringsplan voor de doelgroep mantelzorg en beschrijft de voorzieningen, activiteiten, demografische ontwikkelingen en voornemens voor de periode 2012-2015. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 4
2. Samenhang met thema s, doelgroepen en WMO- Anno 2008 was de gemeentelijke organisatie niet ingericht naar doelgroepen, maar naar sterreinen. Destijds is al aangegeven dat het voor een samenhangend ouderen in ieder geval wenselijk is dat er directe verbindingen worden gelegd tussen aanpalende sterreinen. 2.1 Integraliteit In 2012 is het splan WMO herschreven en vastgesteld als Meer voor elkaar. Beleidsplan WMO 2012-2015. Tijdens de voorbereiding van het plan is gediscussieerd over de integraliteit die reeds in 2008 wenselijk was. Daarop is besloten dat het splan het overkoepelende vormt voor alle WMOterreinen. Onderstaand figuur geeft schematisch de integraliteit en de relatie met het WMO- en het uitvoeringsplan voor de doelgroep mantelzorg en weer. WMO : Meer voor elkaar 2012-2015 Uitvoeringsplan thema Armoede Uitvoeringsplan doelgroep Ouderen Uitvoeringsplan doelgroep Mantelzorg en Vrijwilligers Uitvoeringsplan thema Volksgezondheid Uitvoeringsplan sporten verenigingsleven Figuur 1. Samenhang thema s, doelgroepen en WMO- De uitgangspunten van dit uitvoeringsplan voor de doelgroep mantelzorg en zijn gestoeld op de uitgangspunten van het algemene WMO-. Voor een inhoudelijke uitwerking van dit wordt verwezen naar het document Meer voor elkaar. Beleidsplan WMO 2012-2015. Speerpunten In het splan Wmo 2012-2015 is vastgelegd op welke speerpunten van de verantwoordelijkheidsladder wordt ingezet. Voor mantelzorgers en zijn de speerpunten benoemd: Het versterken van sociale netwerken Versterken van de eigen kracht Het creëren van een algemene voorziening Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 5
De speerpunten resulteren in voorzieningen en projecten. Figuur 2 geeft de voorzieningen en/ of projecten per speerpunt weer. Versterken van sociale netwerken Versterken van de eigen kracht 1. Matchen van vraag en aanbod 2. Digitale vacaturebank 3. Vrijwilligersdag (zie 5.3) 4. Makelaarsfunctie Maatschappelijke stages (zie 5.4) 5. Relatiemanagement 1. Scholing van (zie 5.5) 2. Vrijwilligersverzekering (zie 5.2) 3. Gulpen-Wittem Helpt (zie 5.6) 4. Burenhulpsysteem (zie 5.7) 5. Groepgerichte ondersteuning mantelzorgers (zie 8.2.1) 6. Individuele ondersteuning (zie mantelzorgers (8.2.2) Figuur 2. Relatie speerpunten en voorzieningen Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 6
3. Prestatieveld 4 3.1 Kenmerken mantelzorgers en Vrijwilligerswerk en mantelzorg zijn twee werkvormen waar als sinds jaar en dag vele mensen zich mee bezig houden. De Nederlandse bevolking scoort relatief hoog als het gaat om het aantal mensen dat actief is als vrijwilliger of mantelzorger. De positie van en mantelzorgers is niet identiek. Mantelzorg wordt gekenmerkt door een hoge mate van onvermijdelijkheid, een doorgaans grote intensiteit en langdurigheid en de noodzaak om (vaak aanzienlijke) wijzigingen aan te brengen in het leven waaraan men voorheen gewend was. Bij gaat het meer om de gekozen intrinsieke waarde van het werk, om het opdoen van ervaring en het realiseren van persoonlijke ontplooiing. De overeenkomst tussen beide groepen is dat zowel mantelzorgers als een positieve instelling hebben ten opzichte van het helpen van elkaar. Vrijwilligers en mantelzorgers kunnen elkaar ook prima aanvullen. Zo kunnen het werk van mantelzorgers verlichten door het overnemen van taken en het bieden van een luisterend oor. 3.2 Wettelijke taak Sinds 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning van kracht. Meedoen is het devies van deze wet. Meedoen aan diverse onderdelen is meestal vanzelfsprekend, maar soms lukt dit niet op eigen kracht. Prestatieveld 4 beschrijft de gemeentelijke taak ten aanzien van en mantelzorgers: Het ondersteunen van mantelzorgers, daaronder begrepen steun bij het vinden van adequate oplossingen indien zij hun taak tijdelijk niet kunnen waarnemen,alsmede het ondersteunen van. 3.3 Doelstelling Gulpen- Wittem Vrijwilligers en mantelzorgers zijn cruciaal voor welzijn en zorg in Gulpen- Wittem, zeker nu we binnen de Wmo een groter beroep doen op de eigen verantwoordelijkheid van burgers, ook voor elkaar. Vrijwilligerswerk en mantelzorg zijn peilers voor sociale structuren, sociale samenhang, zelfredzaamheid en participatie. Gulpen- Wittem kent een groot netwerk van. Voor de leefbaarheid in de kernen is het van groot belang dat dit behouden blijft. In de visie van de gemeente heeft het hoge prioriteit te zorgen voor een gezonde - en infrastructuur. Dit (mede) ter bevordering van de maatschappelijke participatie. Op het gebied van mantelzorg zijn eveneens een groot aantal ontwikkelingen gaande. Het aantal mantelzorgers neemt toe, er wordt bij een hulpvraag vaker een beroep gedaan op familie en vrienden, in het formele zorgproces wordt mantelzorg meer ingebed en de groep overbelaste mantelzorgers neemt toe. Gulpen- Wittem streeft naar een toename van het percentage mantelzorgers waarbij draagkracht en draaglast in evenwicht is. Doel van de gemeente is om een structuur op te zetten die de mantelzorger (waar mogelijk) ondersteunt en faciliteert. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 7
4. Vrijwilligerswerk: belang en basisfuncties 4.1 Maatschappelijk belang Vrijwilligerswerk kan als volgt worden gedefinieerd: werk dat in enig georganiseerd verband en op reguliere basis onbetaald en onverplicht wordt verricht ten behoeve van anderen of (van de kwaliteit) van de samenleving in het algemeen. De overheid heeft de kracht van het werk ontdekt. Voor steeds meer vraagstukken wordt werk gezien als oplossing. Zo worden ingezet in de zorg, in het onderwijs en wordt het gekoppeld aan reïntegratie trajecten. Het maatschappelijk belang van werk komt op diverse manieren tot uiting. Het bevorderen van sociale cohesie de samenleving is individualistischer, anoniemer en mobieler geworden. Door grote persoonlijke vrijheid, meer individuele keuzemogelijkheden, afname van sociale controle en het wegvallen van oude verbanden (bijvoorbeeld de buurt of kerk), is gemeenschapszin en sociale samenhang geen vanzelfsprekendheid meer. Vrijwilligerswerk kan een bijdrage leveren aan nieuwe sociale verbanden en aan het uitbreiden en intensiveren van bestaande netwerken. Hiermee is er meer tegenwicht voor de negatieve aspecten van de voortgaande individualisering, zoals bijvoorbeeld de toenemende eenzaamheid. Uitbreiding en versterking van het aanbod van activiteiten Het werk levert een aanzienlijke bijdrage aan het totale aanbod van activiteiten in de samenleving. Deze activiteiten worden voor een groot deel door gedragen, zoals bijvoorbeeld binnen buurtverenigingen, sportclubs en carnavalsverenigingen. Daarnaast zijn er professionele instellingen die samen met functioneren, bijvoorbeeld binnen het onderwijs, welzijn en de zorg. Sociale activering Personen die een WWB of WW- uitkering ontvangen, kunnen vaak niet zomaar terecht op de arbeidsmarkt. Deze mensen kunnen gebruik maken van trajecten waarbinnen zij werkervaring kunnen opdoen en wennen aan het dagritme en de verplichtingen die een betaalde baan met zich mee brengt. Het werk kan zo n traject zijn. Daarnaast zijn er ook personen die in het geheel niet meer kunnen deelnemen aan het arbeidsproces. Vrijwilligerswerk is voor hen een goede mogelijkheid om te participeren in de samenleving. Zelfontplooiing en inzet van kwaliteiten Het uitvoeren van werk biedt mensen de mogelijkheid om kwaliteiten zinvol in te zetten in de maatschappij. Bovendien is het een geschikte manier om nieuwe kennis en ervaringen op te doen. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 8
4.2 Basisfuncties werk En wat is dan precies de taak van de gemeente? Deze is omschreven in de basisfuncties voor werk. De basisfuncties zijn als volgt gedefinieerd: vertalen van maatschappelijke ontwikkelingen In de gemeente is men in staat een visie te ontwikkelen op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en daar door interactieve svorming op te formuleren en uitvoering aan te geven. verbinden en makelen In de gemeente is men in staat om de verwachtingen en belangen van de verschillende maatschappelijke spelers met elkaar te verbinden, meer in het bijzonder het makelen van vraag en aanbod op terreinen die door de gemeente van speciaal belang worden geacht. versterken In de gemeente is men in staat om een effectieve lokale of regionale ondersteuningsinfrastructuur op te bouwen en/ of te onderhouden. verbreiden In de gemeente is men in staat om het werk te promoten en uiting te geven aan de waardering van het werk. verankeren In de gemeente is men in staat om de opgedane kennis en ervaring in het werk te borgen en vast te leggen. Maatschappelijke ontwikkelingen vertalen Verankeren Verbinden en makelen verbreiden versterken Figuur 3. samenhang tussen de basisfuncties. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 9
5 Vrijwilligersondersteuning Anno 2012 biedt Gulpen- Wittem op de volgende manieren ondersteuning aan : 5.1 Regionale Vrijwilligerscentrale In 2011 is de regionale centrale Vaals, Gulpen-Wittem en Valkenburg a/d Geul geopend. Deze centrale is de spin in het web van ondersteuning. Zij is de schakel tussen burgers, maatschappelijke organisaties, overheid en bedrijfsleven. De regionale centrale bekleedt de positie als ondersteuningsstructuur die burgers aanmoedigt om maatschappelijk te participeren, die organisaties ondersteunt om in te spelen op de intrinsieke motivatie van burgers en die projecten uitvoert rondom de vrijwillige inzet van burgers. De centrale houdt zich in de praktijk bezig met: het matchen vraag en aanbod: Doelstelling is om zo veel mogelijk vacatures in te vullen met enthousiaste. Daartoe wordt wekelijks een spreekuur gehouden, waar zich melden om aan de slag te gaan. Beheer digitale vacaturebank: ter ondersteuning van het matchen van vraag en aanbod is er een online vacaturebank, waar alle vacatures worden gepresenteerd. Opleiden van : Om hun functies nog beter te laten uitvoeren, worden geschoold. De scholing heeft betrekking op uiteenlopende onderwerpen waarmee te maken krijgen. Denk bijvoorbeeld aan: Excel, presenteren in het openbaar, creatief schrijven, EHBO, besturen in organisaties en Maatschappelijke Stages. (zie 5.5) De organisatie van de dag (zie 5.3) Invulling geven aan de makelaarsfunctie maatschappelijke stage (zie 5.4) De maandelijkse uitgave van het nieuws: het nieuws is het nieuwsbulletin voor. Hierin wordt maandelijks aandacht besteed aan een van de organisaties in de gemeente, de vacatures onder de aandacht gebracht en nieuwsfeiten gepresenteerd. PR activiteiten werk: de consulenten en binnen de centrale werken aan de organisatie van ontmoetingsdagen en presentaties om het werk onder de aandacht te brengen. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 10
Relatiemanagement: de consulenten van de centrale bezoeken organisaties om verenigingen bekend te maken met de faciliteiten/ ondersteuning die de centrale kan bieden. Vrijwilligersverzekering (zie 5.2). De coördinatie van Gulpen- Wittem Helpt (zie 5.6) De organisatie van de centrale wordt centraal aangestuurd door de gemeente Vaals. Er is een regionale backoffice en er zijn 3 lokale front offices. De organisaties is schematisch weergegeven in figuur 4. Aansturing (Gemeente Vaals) 4 uur Regionale backoffice 28 uur coördinator,14 uur, 24 uur stagiaire Frontoffice Vaals: 20 uur professional 8 uur Frontoffice Valkenburg: 8 uur professional Frontoffice Gulpen- Wittem: 8 uur professional Figuur 4. Organisatie centrale 5.2 Collectieve verzekering Vanaf januari heeft de gemeente een collectieve verzekering afgesloten voor alle geregistreerde in de gemeente. De verzekering is een faciliteit die het werk laagdrempeliger maakt: de verzekering regelt de rechtszekerheid van de. Hiervoor zijn rijksgelden beschikbaar gesteld, 0.25 per inwoner. Met deze gelden is een basispolis met aanvullende dekking afgesloten. Deze omvat: - ongevallen en persoonlijke eigendommenverzekering - aansprakelijkheidsverzekering - aansprakelijkheidsverzekering voor rechtspersonen - bestuurdersaansprakelijkheid - verkeersaansprakelijkheid voor rechtspersonen - rechtsbijstandverzekering 5.3 Vrijwilligersdag Jaarlijks wordt door de gemeente een dag georganiseerd. Hiermee wil de gemeente alle bedanken voor hun onmisbare inspanningen in het afgelopen jaar (waarderingsactiviteit). Hierbij worden alle geregistreerde aangeschreven om gezamenlijk een feestelijke dag te beleven. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 11
5.4 Maatschappelijke stages Tijdens een maatschappelijke stage maken leerlingen kennis met de wereld van de vrijwillige inzet. Hoe is het eigenlijk om op vrijwillige basis iets voor iemand te betekenen? Dat is de centrale vraag tijdens de maatschappelijke stage. Doel van de maatschappelijke stage is dus dat jongeren tijdens hun schooltijd kennis maken met de samenleving door een onbetaalde bijdrage te leveren aan deze samenleving. Daarnaast moeten maatschappelijke stages het werk versterken. Doordat leerlingen kennis maken met werk kunnen zij worden geprikkeld om ook buiten de stage werk te gaan doen. 5.5 Scholing van Twee maal per jaar worden een aantal cursussen aan aangeboden. Aan deze cursussen kan men gratis deelnemen. De cursussen zijn bedoeld als ondersteuning bij de uitvoering van het werk. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld: spreken in het openbaar, Excel, EHBO en Maatschappelijke Stages. 5.6 Gulpen- Wittem Helpt In navolging op de kanteling van de Wmo is Gulpen- Wittem Helpt in het leven geroepen. Gulpen- Wittem helpt is een overkoepelende organisatie voor algemene collectieve diensten en is opgezet in samenwerking met Vaals Helpt. Klussendienst Was- en strijkservice Scootmobielpool De klussendienst is reeds gerealiseerd. De klussendienst verzorgt klusjes, waarvoor een professionele klussendienst niet komt, maar die een persoon zelf niet kan uitvoeren. Werkzaamheden zoals groot onderhoud, dat door een klussendienst of eigenaar/verhuurder wordt uitgevoerd, valt niet onder klussen voor Gulpen- Wittem Helpt. De klussendienst wordt gecoördineerd door een vrijwilliger. De klussers zijn eveneens. De was- en strijkservice en de scootmobielpool worden in 2013 opgezet (zie 5.8 overzicht ondersteuningsbehoefte en actiepunten). Voor verdere informatie over de rol van Gulpen- Wittem Helpt en de kanteling van de Wmo wordt verwezen naar Meer voor elkaar. Beleidsplan Wmo 2012-2015. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 12
5.7 Burenhulp In het 4 e kwartaal van 2012 wordt een burenhulpsysteem opgericht. De burenhulpcentrale is een eigentijdse manier om mensen uit Gulpen- Wittem met elkaar in contact te brengen als er iets nodig is. Het gaat daarbij om kleine karweitjes die we voor elkaar kunnen doen, denk aan de post uit de brievenbus halen, de container op de stoep zetten of de planten in de tuin/ op het balkom water geven. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 13
5.8 Overzicht ondersteuningsbehoefte en actiepunten Onderstaande tabel beschrijft de items, suitgangspunten en concrete acties die (zullen) worden uitgevoerd rondom werk in Gulpen- Wittem. De tweede kolom geeft aan welke basisfunctie hiermee wordt ingevuld. Item Basisfunctie gemeente Beleidsuitgangspunt Bestaand / nieuw Werving Collectieve verzekering Contacten met de gemeente Verbinden en makelen (in de gemeente is men in staat om de verwachtingen en belangen van de verschillende maatschappelijke spelers met elkaar te verbinden, meer in het bijzonder het makelen van vraag en aanbod op het terreinen die door de gemeente van speciaal belang worden geacht). Versterken (in de gemeente is men in staat om een effectieve lokale of regionale ondersteuningsstructuur op te bouwen en/ of te onderhouden. Verankeren (In de gemeente is men in staat om opgedane kennis en vinden en binden van vinden en binden van vinden en binden van Bestaand Bestaand Nieuw Concrete actie 1.Een bank met vacatures in het werk. Dit is het punt om vraag en aanbod in het werk te koppelen. 2. Het matchen van vraag en aanbod door de consulenten van de centrale Er is een collectieve verzekering voor afgesloten. Deze verzekering omvat: ongevallen en persoonlijke eigendommenverzekering aansprakelijkheidsverzekering aansprakelijkheidsverzekering voor rechtspersonen bestuurdersaansprakelijkheid verkeersaansprakelijkheid voor rechtspersonen rechtsbijstandverzekering Maandelijks wordt het nieuws Gulpen- Wittem uitgegeven. Hierbij wordt steeds één Tijdspad Doelstelling Continu In 2015 bemiddeld de centrale jaarlijks 35 In 2012 zijn alle bij de gemeente bekende organisaties verzekerd via de collectieve verzekering 2012 4 e kwartaal 2012 is een - Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 14
Waardering werk Financiële ondersteuning Feedback op gemeentelijk Faciliteren van ervaring in het werk te borgen en vast te leggen) Verbreiden (in de gemeente is men in staat om het werk te promoten en uiting te geven aan de waardering van het werk). Verankeren (in de gemeente is men in staat om de opgedane kennis en ervaring in het werk te borgen en vast te leggen) Versterken (in de gemeente is men in staat om een effectieve lokale of regionale ondersteuningsinfrastructuu r op te bouwen en/of te onderhouden) Versterken (in de gemeente is men in staat om een effectieve lokale of regionale ondersteuningsinfrastructuu r op te bouwen en/of te onderhouden) vinden en binden van Subsidie vinden en binden van vinden en binden van Bestaand Bestaand Bestaand Nieuw organisatie uitgelicht. Vrijwilligersdag: jaarlijks organiseert de gemeente een dag voor als blijk van waardering van uitgevoerde activiteiten. Felicitatie bij jubilea: in de subsidieverordening welzijn 2009 is een waardering bij jubilea van verenigingen opgenomen. Op deze manier toont de gemeente haar betrokkenheid bij organisaties. De gemeente levert een financiële bijdrage aan verenigingen om deze te ondersteunen in hun activiteiten.de regels voor ondersteuning zijn vastgelegd in de subsidieverordening welzijn 2009. Na de speriode 2012-2015 wordt de gang van zaken geëvalueerd. Subsidie cursus sociale hygiëne voor verenigingen die alcoholische dranken verstrekken. Continu bulletin ontwikkeld. In 2012 is de dag een structureel onderdeel van de gemeentelijke ondersteuning. Continu In januari 2013 gaat de subsidieveror dening welzijn 2009 (2 e wijziging) van kracht. 2015 In 2015 wordt het geëvalueerd. 2013 In november 2012 wordt besloten of er middelen beschikbaar worden gesteld voor de subsidiering Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 15
Opleiden van Bevorderen populariteit werk onder jongeren Verankeren (in de gemeente is men in staat om de opgedane kennis en ervaring in het werk te borgen en vast te leggen) Versterken (in de gemeente is men in staat om een effectieve lokale of regionale ondersteuningsinfrastructuu r op te bouwen en/of te onderhouden) Verbreiden (in de gemeente is men in staat om het werk te promoten en uiting te geven aan de waardering van het werk). vinden en binden van vinden en binden van vinden en binden van Kanteling Wmo - Beleidsplan Meer voor elkaar Wmo 2012- Nieuw Bestaand Nieuw Nieuw PR centrale: in de periode 2012-2015 investeert de centrale in verankering in het verenigingsleven door het bezoeken van verenigingen, themadagen en uitnodigingen op ondersteuningsbijeenkomsten 2 maal per jaar wordt scholingsaanbod voor georganiseerd. Dit is toegankelijk voor alle van de gemeente Gulpen- Wittem. Ter bevordering van jongeren in functies, geeft de gemeente invulling aan de makelaarsfunctie voor Maatschappelijke stages. Hierbij worden stagiaires gekoppeld aan vacatures (tijdelijk) Opzetten van Gulpen- Wittem Helpt als collectief dienstenaanbod met PR ondersteuning 2012-2015 2012-2015 2012-2015 van deelname aan een cursus sociale hygiëne. In 2015 zijn alle verenigingen bekend met het ondersteunin gsaanbod van de centrale In 2012 behoort het scholingsaanbod voor tot het structurele ondersteuningsaanbod van de gemeente. In 2014 is de stagemakelaar ingebed in de werkwijze bij middelbare scholen en de centrale In 2013 zijn de drie 2012-2015 Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 16
Kanteling Wmo - Beleidsplan Meer voor elkaar Wmo 2012-2015 Gulpen- Wittem Tabel 1. Ondersteuningsbehoefte en actiepunten werk 2015 Gulpen- Wittem daarin: - klussendienst - was- en strijkservice - scootmobielpool De collectieve diensten worden gerund door Nieuw Opzetten digitaal burenhulpsysteem (amendement 2011) collectieve diensten geïntegreerd in Gulpen- Wittem Helpt. 2012 Eind 2012 is een digitaal burenhulpsysteem geïmplementeerd. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 17
Hoofdstuk 6. Mantelzorg 6.1 Maatschappelijk belang De aandacht voor mantelzorg is in de afgelopen jaren flink toegenomen. Vanuit het rijk is geïnvesteerd in de opbouw van een lokale ondersteuningsstructuur. Mantelzorg kan worden gedefinieerd als: Hulp die vrijwillig en onbetaald wordt gegeven. Het gaat om steun aan iemand uit het sociale netwerk die vanwege een bijzondere hulpbehoefte (als gevolg van ziekte of handicap) bepaalde activiteiten niet kan uitvoeren. Sommigen onderzoekers en smakers sluiten hulp aan huisgenoten uit, anderen stellen eisen aan de intensiteit van de geboden zorg (deze moet bijvoorbeeld geregeld plaatsvinden), of nemen specifieke groepen hulpbehoevenden onder de loep (ouderen, chronisch zieken). Soms valt ook de hulp aan niet- hulpbehoevenden onder de definitie. De verschillen in omschrijving hebben nogal wat gevolgen voor de inschatting van de omvang en samenstelling van de groep informele helpers. Voor informele zorg bestaat geen markt waarin aanbieders en vragers afspraken maken over uren en prijzen. Mensen helpen elkaar als daaraan behoefte is, bij ziekte of overlijden, gedurende korte of lange tijd. Informele zorg geeft men op basis van vrijwilligheid. Dit uitgangspunt komt overeen met de mening van informele zorgverleners, 80% van hen vindt hun hulp volkomen vanzelfsprekend. Genegenheid en de goede relatie met de hulpbehoevende zijn ook veel genoemde motieven om te helpen. Er zijn echter ook mensen die het verlenen van informele hulp als verplichting zien. Hoewel er geen formele en afdwingbare plicht is om te zorgen voor een langdurig of ernstig zieke naaste, wordt er bij de indicatiestelling wel vanuit gegaan dat het netwerk informele zorg biedt. De sregel Gebruikelijke Zorg Gulpen- Wittem vermeldt welke zorg van familieleden en in het bijzonder van gezinsleden verwacht mag worden. Ter verduidelijking in tabel 2 een vergelijking tussen de kenmerken van mantelzorgers en Mantelzorgers Mantelzorg vloeit voort uit een familierelatie of vriendschap en is ongeorganiseerd; de basis is persoonlijke betrokkenheid. Mantelzorg overkomt iemand en is dus vaak geen keuze. Vrijwilligers Vrijwilligers verrichten hun werkzaamheden onverplicht en onbetaald ten behoeve van (onbekende) anderen, in georganiseerd verband. Vrijwilligerswerk is een bewuste keuze. Mantelzorg houdt nooit op en duurt soms Vrijwilligers bepalen zelf hoeveel tijd ze 24 uur per dag, zeven dagen per week. willen besteden aan werk. Mantelzorgers moeten alles doen, ook de Vrijwilligers kunnen de aard van de taken die hem/haar niet liggen. werkzaamheden zelf bepalen. Mantelzorgers lopen het risico om Vrijwilligerswerk wordt als ontspanning lichamelijk en psychisch overbelast te ervaren. raken. Mantelzorgers worden door de intensieve Door het werk breiden zorg vaak beperkt in het onderhouden hun sociale netwerk uit. van sociale contacten. Mantelzorg wordt vanzelfsprekend Vrijwilligerswerk wordt als een persoonlijke gevonden. verrijking gezien. Tabel 2. Vergelijking kenmerken mantelzorgers en Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 18
Hoofdstuk 7. Basisfuncties mantelzorg Staatssecretaris Bussemaker presenteerde begin 2009 ook de basisfuncties voor de lokale ondersteuning van mantelzorg. Deze functies zijn: 1. informatie Informatie kan zich direct op de individuele mantelzorger richten, maar heeft ook een algemene en indirecte functie. Informatie aan een breed publiek over mantelzorg en mantelzorgondersteuning draagt bij aan de bewustwording over, (h)erkenning van mantelzorg en het belang van ondersteuning daarbij. De informatievoorziening aan de mantelzorger zelf is hierbij het belangrijkste. Zij hebben behoefte aan informatie op diverse terreinen, namelijk: 1. over mantelzorg inpassen in het leven, ondermeer in combinatie met arbeid, belangenbehartiging; 2. over ziekten, beperkingen, handicaps en patiëntenverenigingen; 3. over het aanbod van hulp, ondersteuning, zorg (voorzieningen en aanbieders); 4. over regelingen Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de loketfunctie waarin informatie over mantelzorgondersteuning een plaats heeft. Vaak is een sterk uitnodigende benadering van belang, want het is een grote stap voor een mantelzorger om op zoek te gaan naar hulp en ondersteuning bij de zorgtaken. 2. Advies en begeleiding Een groot aantal mantelzorgers heeft behoefte aan meer dan alleen informatie. Een luisterend oor is ook van belang. Vervolgens moet er voldoende begeleiding zijn bij het vinden van de weg in het grote aantal mogelijkheden, het zetten van stappen naar instanties en het maken van keuzes. De functie begeleiding en advies geeft hier een antwoord op en kenmerkt zich door een individuele benadering. Verschillende producten zijn hierbij denkbaar. Zij kunnen verleend worden bij de mantelzorger aan huis of elders en wordt uitgevoerd door zorgregisseurs, casemanagers, mantelzorgmakelaars en coaches. 3. Emotionele steun Zorg, ziekte en snel veranderende perspectieven vragen een specifieke ondersteuning, omdat emoties het moeilijk kunnen maken om mantelzorg te verlenen zonder overbelast te raken. De functie emotionele steun staat niet los van de functies informatie, advies en begeleiding. Emotionele steun kan individueel worden verleend door MEE- en mantelzorgconsulenten, maatschappelijk werkenden, huisartsen, en ouderenadviseurs. Op groepsniveau wordt emotionele steun vormgegeven bij lotenotencontacten. 4. Educatie Mantelzorgers kunnen zijn gebaat bij voorlichting en training. Dit gaat verder dan het verstrekken van informatie en advies. Veelal wordt binnen de setting van educatie ook emotionele steun geboden. De educatie kan zich richten op zorg en ziekte, maar ook de mantelzorger zelf. Zo kan er worden gedacht aan een training voor het juiste gebruik van hulpmiddelen of een cursus empowerment of time- management. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 19
5. Praktische hulp Ook praktische hulp richt zich op zowel het proces van zorgverlening als de mantelzorger zelf. Bij praktische hulp kan worden gedacht aan huishoudelijke hulp, klussenservice of extra kinderopvang. 6. Respijtzorg Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en volledig overnemen zodat de mantelzorger de zorg uit handen kan geven om eigen activiteiten te ontplooien. Mantelzorgers ervaren nog veel drempels om van respijtzorg gebruik te maken. Aan het fenomeen, de bestaande vorm en het belang van respijtzorg moet meer bekendheid worden gegeven. Voorbeelden van respijtzorg zijn een oppas, bezoekservice, vervangende mantelzorg en ondersteunende begeleiding. 7. Financiële compensatie Mantelzorgers die vanwege het zorgen in financiële problemen geraken, hebben behoefte aan tegemoetkoming in de gemaakte kosten. Financiële tegemoetkoming is mogelijk via: Fiscale compensatie Bijzondere bijstand Tegemoetkoming Onderhoudskosten Thuiswonende Gehandicapte kinderen Verder kan het UWV vrijstelling van sollicitatieplicht verlenen aan mantelzorgers die een WW- of bijstandsuitkering hebben. Het Persoongebonden Budget (PGB) is in principe geen financiële tegemoetkoming, maar biedt wel mogelijkheden om een mantelzorger te betalen voor verleende (geïndiceerde) zorg. 8. Materiële hulp Materiële hulp is primair gericht op de zorgbehoevende (voorziening gehandicapten), maar richt zich steeds vaker ook op de behoefte van de mantelzorger. Het aanbod betreft onder meer: Woningaanpassingen, mantelzorgwoning/-kamer Parkeerpas Hulpmiddelen (praktisch en ICT) Aangepast vervoer Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 20
Hoofdstuk 8. Mantelzorg in Gulpen- Wittem Het aantal geregistreerde mantelzorgers in Gulpen- Wittem is beperkt. Het is van belang om meer mantelzorgers in beeld te krijgen. Als dit het geval is kan er ondersteuning op maat worden geboden en er kan preventief worden gewerkt. Overbelasting zou in veel gevallen voorkomen kunnen worden. Het percentage oudere mantelzorgers (60+) is hoger dan het landelijk percentage. Met name oudere mantelzorgers zorgen voor hun partner. Gezien het hoger percentage ouderen in Gulpen- Wittem, is dit gegeven aannemelijk. Ook het percentage mantelzorgers dat langer dan vijf jaar mantelzorg verleent is hoger dan het landelijke percentage. 8.1 Aantallen Landelijk is ongeveer 13% van de bevolking van 18 jaar en ouder mantelzorger (www.rivm.nl). Hoeveel mantelzorgers er in Gulpen- Wittem actief zijn is onbekend, er is namelijk een discrepantie tussen het daadwerkelijk aantal mantelzorgers enhet aantal gerigistreerde informele zorgverleners. Het Steunpunt Mantelzorg heeft een bestand van geregistreerde mantelzorgers, maar men mag veronderstellen dat dit slechts een gedeelte van het totaal aantal mantelzorgers zal zijn. Het aantal geregistreerde mantelzorgers in Gulpen- Wittem is 142. Landelijk gezien is het percentage mantelzorgers door de jaren heen gestegen. De basis van deze trend is te zien in figuur 3. Door deze stijging is het zaak een degelijk ondersteuningsaanbod op te zetten. Figuur 3. aanbod van informele zorg door 18-plussers, 1980-2004 (in %) Bron: www.rivm.nl Één op de drie mantelzorgers vindt de mantelzorg te zwaar of is zelfs overbelast. De belasting komt met name voort uit een combinatie van persoonlijke factoren die voortkomen uit het verlenen van mantelzorg (bijv. geestelijk zwaar, tekort aan tijd, angst voor de toekomst) en omgevingsfactoren (bijv. bureaucratie, extra kosten). Hoe meer factoren een rol spelen, hoe groter de belasting. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 21
8.2 Ondersteuning in de huidige situatie Op het gebied van mantelzorg wordt op de volgende manieren ondersteuning geboden: Steunpunt mantelzorg Ondersteuning aan mantelzorgers wordt in Gulpen- Wittem geleverd door het Steunpunt mantelzorg. Het steunpunt geeft hulp aan mantelzorgers met het doel hun draaglast te verminderen en hun draagkracht te vergroten teneinde hun zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie te bevorderen. Tot de doelgroepen van het steunpunt mantelzorg behoren: 1. alle mantelzorgers die behoefte hebben aan informatie en advies, emotionele, individuele dan wel groepsgewijze ondersteuning of bemiddeling. 2. mantelzorgers die thuis een lichamelijk zeer zorgbehoeftige patiënt verzorgen. Hierbij kan worden gedacht aan: mensen die ten gevolge van een chronische ziekte niet in staat zijn zichzelf te helpen, mensen die vervroegd ontslagen zijn uit een ziekenhuis of mensen die wachten op opname in een verpleeghuis of hospice een terminaal zieke patiënt verzorgen terminale patiënten en hun mantelzorgers in hospice Martinus te Mechelen Cliënten zonder mantelzorger waarbij, vanwege chronische beperkingen, vervangende mantelzorg vereist is. Het steunpunt Mantelzorg biedt hulp door professionele mantelzorgconsulenten en. Begeleiding door professionele consulenten bestaat uit: 1. emotionele ondersteuning en begeleiding 2. informatie en advies (over bijvoorbeeld regelingen en voorzieningen) 3. Voorlichting (bijvoorbeeld themabijeenkomsten) 4. educatie 5. belangenbehartiging 6. mantel-uit activiteiten 8.2.1 Groepsgewijze ondersteuning In 2011 heeft er aan groepgewijze ondersteuning een aantal zaken plaatsgevonden. Een overzicht hiervan vindt u in tabel 3. Activiteit Aantal Aantal deelnemers Cursus Omgaan met dementie 1 14 Cursus Kiezen voor jezelf 2 7 Informatiebijeenkomsten 15 203 Lotgenotengroep algemeen Maastricht 5 30 Lotgenotengroep dementie Maastricht 7 50 Lotgenotengroep dementie Vilt 6 34 Hotspots Maastricht 1 9 Mantel-uit activiteit 5 55 Training Grenzen stellen 2 16 Training Tilvaardigheden 1 5 Totaal 45 423 Tabel 3. Overzicht groepsgewijze ondersteuning en cijfers gebruik (2011) Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 22
8.2.2 Individuele hulpvragen Naast groepsgewijze hulp, bestaat er individuele hulp voor mantelzorgers. Individuele hulp bestaat uit: 1. Informatie en advies 2. Praktische hulp 3. Emotionele steun In tabel 4 is weergegeven hoeveel individuele hulpvragen er uit Gulpen- Wittem in 2011 zijn binnen gekomen (en beantwoord) door het Steunpunt Mantelzorg). Individuele hulpvraag aantal Informatie en advies 1.237 Praktische hulp (respijtzorg, begeleiding etc.). 1150 Emotionele steun 445 Totaal individuele hulp 2832 Tabel 4. Aantallen individuele hulpvragen 2011 8.2.3 Financiële bijdrage Steunpunt Mantelzorg Het Steunpunt Mantelzorg ontvangt een jaarlijkse (ex- AWBZ) subsidie van de gemeente Gulpen- Wittem (in regionaal verband). In 2012 bedroeg de subsidie aan het steunpunt 35.727,- 8.2.4 Mantelzorg en indicatiestelling In Gulpen- Wittem wordt bij de indicatiestelling voor huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging gekeken naar de mogelijkheden van mantelzorg al dan niet in combinatie met professionele ondersteuning. Hiermee is mantelzorg in het jaar 2008 geïntegreerd in het indicatieproces van het Wmo- loket. Mede op basis van de beoordeling van het voorhanden zijn van mantelzorg, wordt er bij de indicatie voor huishoudelijke hulp een onderscheid gemaakt in de basis- en plus variant (de voormalige huishoudelijke verzorging 1 en huishoudelijke verzorging 2). 8.3 Behoefte aan ondersteuning De behoefte aan ondersteuning van mantelzorgers is onderzocht in de behoeftepeiling behoefte aan ondersteuning van mantelzorgers in Gulpen- Wittem in de periode november 2008 tot en met maart 2009. Uit deze peiling kwam naar voren dat mantelzorg graag zouden worden ondersteund op de volgende gebieden: Zij zouden graag meer tijd willen hebben voor zichzelf Zij zouden graag financiële tegemoetkoming ontvangen als compensatie van gederfde inkomsten Zij zouden meer informatie willen over financiële regelingen Mantelzorgers van psychisch verwarde personen hebben behoefte aan lotgenotencontact (emotionele steun) Zij zouden graag beter toegerust worden om hun taak uit te voeren Zij zouden graag praktische hulp ontvangen in de uitvoering van dagelijkse werkzaamheden Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 23
8.4. Tabel ondersteuningsbehoefte en actiepunten Onderstaande tabel beschrijft de items, suitgangspunten en concrete acties die (zullen) worden uitgevoerd rondom werk in Gulpen- Wittem. De tweede kolom geeft aan welke basisfunctie hiermee wordt ingevuld. Item Praktische hulp bieden aan mantelzorgers (ondersteunen in dagelijkse werkzaamheden) Mantelzorgers toerusten om hun (zorg)taken uit te voeren Basisfunctie gemeente Praktische hulp Educatie Beleidsuitgangspunt Ontlasten van mantelzorgers Ontlasten van mantelzorgers Bestaand / nieuw Bestaand Bestaand Concrete actie Tijdspad Doelstelling Steunpunt Mantelzorg biedt praktische hulp op de volgende manieren: 1. overname van regeltaken door de mantelzorgconsulent 2. ziekenhuisbegeleiding door een zorgvrijwilliger 3. individuele belangenbehartiging 4. collectieve belangenbehartiging Steunpunt Mantelzorg biedt de volgende educatieve activiteiten aan: 1. cursus omgaan met dementie 2. cursus mantelzorg en werk, combineren kun je leren 3. cursus grenzen stellen 4. training tilvaardigheden 5. training timemanagement 6. training grenzen stellen 7. themabijeenkomsten voor mantelzorgers. continu continu In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 24
Mantelzorgers hebben onvoldoende tijd voor zichzelf Financiële problemen door combinatie zorgtaken en arbeid Respijtzorg Financiële compensatie Ontlasten van mantelzorgers Ontlasten van mantelzorgers Bestaand Bestaand Steunpunt mantelzorg signaleert situaties waar de mantelzorger overbelast dreigt te raken. Vervolgens wordt een zorgvrijwilliger ingeschakeld die de zorgtaken van de mantelzorger op gezette tijden kan overnemen. Naast het inzetten van zorg kan het Steunpunt Mantelzorg bemiddelen/ ondersteunen door: 1. koppelingsgesprekken door de coördinator intensieve zorg. 2. bemiddeling naar professionele of informele aanbieders van respijtzorg. Mogelijkheden tot financiële compensatie. 1. Sociale Verzekeringsbank: Tegemoetkoming Onderhouds- kosten Thuiswonende Gehandicapte kinderen Mantelzorgcompliment : hiervoor organiseert het steunpunt spreekuren in het Wmo-loket. 2. Fiscale compensatie: Zorgtoeslag Ziektekosten of andere buitengewone uitgaven Aftrek levensonderhoud (thuiswonende gehandicapte) kinderen continu continu In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 25
Informatie over en bemiddeling bij aanvraag financiële regelingen Ontspanning voor zwaar belaste mantelzorgers Mantelzorg inbedden in het indicatieproces Informatie en advies/ praktische hulp Ondersteuning/ respijtzorg Informatievoorziening (Wmo-loket) Ontlasten van mantelzorgers (deelthema faciliteren en stimuleren) Ontlasten van mantelzorgers Ontlasten van mantelzorgers Nieuw Nieuw Nieuw Aftrek kosten weekendbezoek gehandicapten 3. Gemeente: Bijzondere bijstand Naast voorzieningen voor mantelzorgers kent het Steunpunt Mantelzorg een onkostenvergoeding en verzekering voor zorg. Binnen het Steunpunt Mantelzorg is een Mantelzorgmakelaar actief. Deze kan de mantelzorger inschakelen wanneer er hulp nodig is bij regeltaken, zoals het aanvragen van verlof, zorg of voorzieningen. Verwenactie voor mantelzorgers 2008: zwaar belaste mantelzorgers worden in het zonnetje gezet. Hierbij worden zij uitgenodigd voor een theatervoorstelling. Gulpen- Wittem heeft dit initiatief gesubsidieerd. Bij de indicatie van huishoudelijke hulp wordt er gekeken naar de aanwezigheid van mantelzorg in de omgeving van de aanvrager. Indien deze beschikbaar is (en voldoende draagkracht heeft), wordt er HHbasis geïndiceerd. Bij afwezigheid van mantelzorg continu In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. incidenteel - In 2014 is mantelzorg volledig ingebed in het indicatieproces en is dit als indicatiecriterium opgenomen in de beslisboom. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 26
wordt HH-plus geïndiceerd. Organisatie van Emotionele steun Steunpunt mantelzorg (lotgenoten)contact verzorgt wekelijks mantelactiviteiten, lotgenotencontacten, en doe- activiteiten voor mantelzorgers.. Jaarlijks wordt de dag van de mantelzorg georganiseerd. Steunpunt Mantelzorg geeft op deze dag blijk van waardering voor alle mantelzorgers. Door Alzheimer Nederland wordt maandelijks een Alzheimer cafe georganiseerd. Dit is een vorm van lotgenotencontact voor de omgeving van mensen met dementie. Deze worden in Gulpen- Wittem georganiseerd in het dr. Ackenshuis. Met name mantelzorgers van psychisch verwarde personen geven aan behoefte te hebben aan lotgenotencontact. mantelzorgspreekuur huisbezoeken bij (overbelaste) mantelzorgers mantel-uit -activiteiten Tabel 5. Ondersteuningsbehoeften en actiepunten mantelzorg In 2015 is 80% van de geregistreerde mantelzorgers bekend met het ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Mantelzorg. 90% van de gebruikers is tevreden met het ondersteuningsaanbod. Uitvoeringsplan mantelzorg en werk 2012-2015 27