Seizoensoverzicht herfst 2014 Extreem zacht, droog en zeer zonnig Klaas Ybema, Harm Zijlstra Een verlengde (na)zomer, zo zou je de herfst van 2014 kunnen typeren. Tot begin november waren er nog warme dagen; vorst kwam nauwelijks en sneeuw helemaal niet voor. In driehonderd jaar was er maar één herfst warmer: die van 2006. Daarnaast was het in het hele land droger dan normaal. Gemiddeld beleefde ons land de droogste herfst in ruim veertig jaar. Verder was het dankzij september en november een (zeer) zonnig seizoen, maar op de meeste plaatsen was het drie jaar geleden nog zonniger. Onweer deed zich op een normaal aantal dagen voor en op 21 oktober kwam het tot de eerste en enige herfststorm. Temperatuur Met een landelijk gemiddelde temperatuur van 12,5 C (normaal 10,6) was het bijna twee graden warmer dan normaal. Voor De Bilt gelden precies dezelfde cijfers en eigenlijk is het beeld voor het hele land gelijk, zie fig. 1 en 2. Overal was de herfst van 2006 het enige nog warmere seizoen. De gemiddelde maximum temperatuur varieert van 16,8 te Ell (L) tot 14,9 C op Terschelling. De Bilt kwam op 16,3 uit tegen 14,5 normaal. Het gemiddelde minimum bedroeg daar 8,7 C (normaal 6,8) en dit gegeven liep uiteen van 8,2 op diverse plaatsen tot 11,5 C te Vlissingen. Ook in dit opzicht was de herfst van 2006 de enige die onbereikbaar bleef. De extreme waarden bedroegen in De Bilt 25,3 C op 18 september en -1,4 op 25 november, tevens de enige vorstdag daar. September verliep over de hele linie warmer dan normaal, vooral de tweede decade, maar tot grote uitschieters kwam het niet. Ook van oktober waren alle decades belangrijk warmer dan normaal; de wijnmaand was alleen in 2001 en 2006 warmer Tabel 1. Hoogste gem. temp. herfst (De Bilt; 1901-nu) 2006 13.6 2014 12.6 2005 12.0 2009 11.7 1982, 1999, 2000, 2001 11.6 2011 11.4 Tabel 2. Temperatuur (De Bilt) september oktober november herfst normaal gem. temperatuur 15.9 13.4 8.2 12.5 10.6 afwijking +1.4 +2.7 +1.5 +1.9 max. 20+ 21 5 0 26 12 max. 25+ 2 0 2 2 min. < 0 0 0 0 7 Tabel 3. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) september 27.6 (18) Hoek van Holland 3.8 (23) Twente-vv oktober 24.3 (18) Ell 3.4 (30) Roodeschool november 22.0 (01) Ell -3.5 (25) Woensdrecht < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC september 13.8 (24) Winsum 17.7 (05) Vlissingen * oktober 10.2 (29) Ruurlosebroek 16.4 (19) Brielle november 1.0 (30) Roodeschool 13.8 (01) Vlissingen / Wijk aan Zee geweest. Temperaturen boven 20 graden kwamen voor aan het begin van de maand en op de 18 e, toen Vlissingen zijn recordlate warme dag (1921) evenaarde. De Kooy boekte die dag een plaatselijk decaderecord met een etmaalgemiddelde van 17,4 C. Opvallend was het totaal ontbreken van koude oktobernachten. De laagste temperatuur bedroeg 3,4 C te Roodeschool (30 e ) en deze waarde was in oktober na 1900 nog nooit zo hoog geweest! Een volgend record werd twee dagen later genoteerd: in Ell (L) werd op 1 november 22,0 C waargenomen, een nieuw landelijk record voor de slachtmaand. Ook de rest van november bleef het zachter dan Tabel 4. Hoogste aantal warme dagen (herfst, De Bilt; 1901-nu) 1959 31 1949, 2006 29 1921 28 2014 26 1999 24 1947 23 2005 22 normaal, tot aan het eind van de maand koudere lucht (tijdelijk) binnen stroomde. Het aantal warme dagen lag aanzienlijk boven normaal, maar voor het aantal zomerse dagen geldt dat niet. De Bilt noteerde er resp. 26 en 2 tegen normaal 12 en 2. Het aantal
Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 12.5 Normaal 10.7 Vlissingen 13.8 Winsum 11.8 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld +1.8 Nieuw-Beerta +2.3 Vlieland +1.4 Fig. 3 Aantal dagen 20 graden Gemiddeld 23 Normaal 11 Ell 31 Hoorn-Terschelling 10 Twente-vv tot 1013,8 op Vlieland. In De Bilt werd 1014,5 hpa berekend tegen 1014,9 normaal. Minimale afwijkingen dus. De hoogste luchtdruk werd op 2 oktober gemeten in Eelde en Maastricht (1029,7 hpa) en het diepst daalde de druk op 3 november op Vlieland: 988,5 hpa. Dit zijn geen waarden waarmee een herfst indruk kan maken. Het luchtdrukverloop was eigenlijk over het hele seizoen opvallend vlak. Fig. 4 Aantal vorstdagen Gemiddeld 1 Normaal 6 Vele plaatsen 2 Diverse plaatsen 0 warme dagen was na 1900 in de herfst maar vier keer hoger geweest. Het aantal vorstdagen bleef beperkt tot hooguit twee, terwijl het in het kustgebied helemaal niet vroor. De ene vorstdag van De Bilt was geen record; na 1900 kwamen er vier herfstseizoenen voor zonder vorst, voor het laatst in 2006. Fig. 5 Max. temperatuur 1 november Gemiddeld 18.5 Normaal (november) 15.2 Ell 22.0 Hoorn-Terschelling 14.5 Het warmtegetal varieerde van 0,7 te Berkhout (NH) tot 5,1 in Maastricht en aan het koudegetal werd niet eens gedacht. Luchtdruk De gemiddelde luchtdruk varieerde van 1015,0 hpa in Maastricht en Wind Het was een rustig seizoen met een landelijk gemiddelde windsnelheid van 3,7 m/s tegen normaal 4,3. Zoals gebruikelijk waaide het op Vlieland het meest (7,0 m/s) en te Heino (Ov) het minst: 2,4 m/s. Vooral september gaf heel weinig wind. De Kooy boekte voor die maand met 3,7 m/s zelfs een laagterecord. In de reeks Den Helder/De Kooy (herleid naar De Kooy) was de herfst daar met gemiddeld 4,7 m/s (n 5,8) alleen in 1907 nog rustiger verlopen (4,5). In Vlissingen was de afwijking overigens vergelijkbaar: 5,6 m/s tegen 6,5 normaal. De enige storm deed zich voor op 21 oktober. Hoek van Holland registreerde toen een hoogste uurgemiddelde van 22 m/s (9 B) bij
noteerde er 4 tegen normaal 6. Tamelijk uitgebreid kwam onweer alleen voor op 20 september (oosten), 24 september (zuiden), 7 en 21 oktober (westen). Leeuwarden noteerde slechts één onweersdag, terwijl diverse plaatsen vooral in het westen en zuidoosten er zeven telden. Tabel 7. Dagen onweer Nederland september 8-2 oktober 11 +2 november 6 0 herfst 25 0 Fig. 6 Uren zon Gemiddeld 364 Normaal 316 Vlissingen 397 Deelen / Heino 331 een uitschieter van 30 m/s. Het grootste aantal dagen met een uurgemiddelde van 7 Bf of hoger bedroeg 10 in IJmuiden. In september waaide de wind meer dan normaal uit het noordoosten, oktober was georiënteerd op het zuiden tot zuidwesten en november op zuid tot zuidoost. Dit resulteert in een gemiddelde luchtverplaatsing van 1,5 m/s uit het zuiden tegen normaal 1,9 m/s uit zzw. Zonneschijn en straling Het grootste deel van het land maakte de zonnigste herfst sinds 2011 mee. De Bilt noteerde nu 363 uren zon tegen normaal 314 en 407 drie jaar terug. De Kooy noteerde 384 uren zon (n 325) en daarmee was het daar de zonnigste herfst sinds 2005 (426); dat was goed voor een zesde plaats na 1900. September kende een zonnige tweede decade, terwijl de rest van de maand qua zon normaal verliep. Oktober verliep over de hele linie in het noorden somberder en in het zuiden wat zonniger dan normaal en november kwam overal met een flink zonoverschot, al was de week van 14 t/m 20 tamelijk somber en eindigde de maand grijs. Het aantal zonloze dagen varieerde van 14 in De Bilt (n 17) tot 5 in Fig. 7 Afwijking zon Gemiddeld +48 Maastricht-vv +71 Stavoren +12 Leeuwarden, maar visueel bepaald zouden dat er een paar meer zijn geweest. Het aantal dagen met 80% zon was in De Bilt met 8 precies normaal. Twente-vv en Nieuw Beerta telden er slechts 5, terwijl De Kooy, Eelde en Rotterdam op 12 heldere dagen uitkwamen. De globale straling bedroeg in De Bilt 61,6 kj/cm 2 tegen 57,0 normaal. Tabel 5. Zonneschijn (extremen) september oktober november september oktober november > aantal uren 195 De Kooy 128 Vlissingen 100 Maastricht-vv < aantal uren 150 Hupsel 84 Hoogeveen 74 Wijk aan Zee Tabel 6. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen september 174 (+36) 1 (-2) oktober 100 (-13) 4 (-1) november 89 (+26) 9 (-1) herfst 363 (+48) 14 (-3) Onweer Het landelijk aantal onweersdagen is met 25 precies normaal. De Bilt Neerslag Met een landelijk gemiddelde van 147 mm neerslag tegen 243 normaal, kan de herfst (zeer) droog genoemd worden. Het landsgemiddelde eindigde voor het laatst in 1971 lager met 141 mm. Opmerkelijk is dat de acht droogste herfstseizoenen na 1900 alle vielen voor het jaar 1960. In die reeks neemt het afgelopen seizoen een twaalfde plaats in. De Bilt beleefde zijn droogste herfst sinds 1978. Toen viel er 127 mm en nu 142 tegen normaal 241. In het noorden en noordoosten van het land werd op veel plaatsen de droogste herfst waargenomen sinds 1953. Dat was bijvoorbeeld in Groningen het geval, waar 122 mm werd gemeten, slechts 1 mm meer dan in 1953. De herfst neemt daar een vijfde plaats in op de "droogtelijst" sinds 1900. Ook op de natste plaats, westelijk Vlieland, viel minder neerslag dan normaal. Extreme etmaalsommen boven 50 mm deden zich nergens voor. De droogste maand was september. De Bilt noteerde tot de 20 e een reeks van twintig dagen zonder meetbare neerslag. In Capelle (NBr) duurde die reeks nog vier dagen langer. In de droogste plaats, Wijk aan Zee, viel slechts 7 mm. Na 1900 zijn er maar zeven septembermaanden geweest met ergens in ons land nog minder neerslag. Voor het laatst gebeurde dat in 2009 nog (6 mm te Zevenbergen). De oktoberneerslag bleef maar weinig achter bij normaal en vertoonde een regelmatige spreiding over de maand met een piek op de 21 e /22 e. De Bilt noteerde een datumrecord op 21 oktober met
Tabel 8. Natste en droogste plaatsen Vlieland-Vliehors Frl 263 Oost-Vlieland Frl 237 De Koog NH 226 Bergen NH 220 Formerum Frl 219 West-Terschelling Frl 219 Den Burg NH 218 De Cocksdorp NH 216 Hollum-Ameland Frl 205 Schaesberg L 204 Callantsoog NH 200 Heiloo NH 198 Giethoorn Ov 113 Nijmegen Gel 113 Woltersum Gr 112 Nieuwolda Gr 109 Ruinerwold Dr 108 Zeerijp Gr 107 Groningen-Beijum Gr 106 Ezinge Gr 105 Delfzijl Gr 104 Ten Post Gr 104 Wilsum Ov 101 Assen-N Dr 100 Tabel 9. Relatief natst / droogst Schaesberg L +5 Ubachsberg L -13 Vlieland-Vliehors Frl -15 Assendelft NH -161 Zaandijk NH -161 Overveen NH -162 23,9 mm. November kende enkele natte dagen op de 3 e /4 e en rond de 16 e, maar verliep verder vrij droog, vooral de derde decade. Het aantal dagen met 10 mm neerslag was het hoogst op Vlieland: 9. De Bilt telde er 4 tegen 7 normaal. Vliehors was ook het rijkst bedeeld met dagen met 1 mm, namelijk 36. Tabel 10. Districtsgemiddelden Waddeneilanden 210-70 Fryslân-vasteland 143-108 Groningen 129-113 Drente 128-104 Overijssel 140-83 Veluwe 152-91 Oost-Gelderland 131-88 Betuwe 150-72 Utrecht 157-87 Flevoland + IJsselmeer 144-101 Noord-Holland (excl. Texel) 154-124 Zuid-Holland 153-118 Zeeland 153-92 Westelijk Noord-Brabant 146-93 Oostelijk Noord-Brabant 139-71 Limburg-laag 131-69 Limburg-hoog 173-40 Nederland 147-96 Met 18 zulke dagen telde Heemstede het kleinste aantal. De Bilt had er 23 tegen 36 normaal. Het aantal dagen zonder meetbare neerslag (< 0,1 mm) varieerde van 65 in Tilburg tot maar 26 in het Friese Eernewoude, waar blijkbaar elke dauwdrup telt. In De Bilt werden er 52 geboekt tegen 42 normaal; slechts vijfmaal na 1900 kende een herfst daar meer droge dagen (o.a. 57 in 2011). De neerslagduur bleef in De Bilt met 124 uren een stuk achter bij normaal (184). Landelijk waren de uitersten 134 uren in Hoorn, Terschelling, en 84 uren in Nieuw Beerta. Vooral september leverde weinig neerslagtijd, in De Kooy krap 9 uren. Diversen Sneeuw werd nergens waargenomen tegen normaal op zes dagen ergens in ons land. De luchtvochtigheid bedroeg in De Bilt gemiddeld (afgerond) 87% tegen 86 normaal en de landelijk laagste waarde werd in Hoorn (Terschelling) gemeten: 43% op 23 september. De gemiddelde watertemperatuur bij Den Helder was nog nooit zo hoog geweest in de herfst: 14,9 C (n 12,8). Ook het novembergemiddelde van 11,4 C was daar recordhoog. Dat het een "mooi" seizoen was met veel droog en zonnig weer, blijkt uit het aantal ADS-dagen en uit het gemiddelde weercijfer. Dat laatste bedroeg voor De Bilt 6,6 en dat is even hoog als in 2005. De normaalwaarde is 5,8 en na 1900 scoorde een herfst maar viermaal hoger. Het aantal ADS-dagen kwam in De Bilt op 20 uit (normaal 8) en dat was na 1900 alleen hoger in 2005 met 23. De bijdrage van november (5) betekende zelfs een nieuw maandrecord. Statistisch een aardig seizoen dus. Maar wie herinnert het zich nog over twintig jaar? Tabel 11. Neerslag september oktober november herfst normaal landgemiddelde 26 74 47 147 243 afwijking -52-9 -35-96 neerslagduur (De Bilt) 13 55 56 124 184 afwijking -39-5 -15-60 Tabel 12. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) september 70 Hollum-Ameland 7 Wijk aan Zee 49 (19) Schaesberg oktober 130 Vlieland-Vliehors 39 Nieuwolda 38 (22) Heerde november 101 Vlieland-Vliehors 30 Wilsum 32 (04) Vlieland-Vliehors
Fig. 8 Neerslag Gemiddeld 147 Normaal 243 Vlieland-Vliehors 263 Assen-N 100
HERFST 2014 Temperatuur max min < uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min 20 25 0 18+ 0- Tot. > etm 0.1 1 10 mi ha on nv sn sd > sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt 16.3 12.5 8.7 25.3 9 3.1 11 14.8 10-1.4 11 26 2 1 142 24 10 39 23 4 37 4 2 0 5.6 14 0 6.6 Laaksum BTR 15.1 12.7 10.6 24.5 9 2.6 11 16.6 9 1.4 11 15 0 0 181 0 136 18 10 40 28 3 9 1 4 1 0 5.2 Lemmer STR 15.6 12.3 9.2 25.0 9 2.4 11 16.4 9-0.8 11 19 1 1 225 2 128 16 11 41 26 3 29 0 3 4 0 5.5 6 2 6.0 1 2 Schettens VTR 15.3 12.3 9.5 24.8 9 2.2 11 16.0 9-0.8 11 17 0 1 167 3 140 26 9 45 21 4 20 0 2 4 0 Siegerswoude BTR 15.8 8.9 25.5 9 2.0 11 15.6 9-0.7 11 23 1 2 120 22 11 39 26 2 22 1 1 0 5.2 6.4 1 7 Workum STr 15.7 10.3 26.4 9 2.6 11 16.5 9 1.4 11 24 4 0 179 42 9 43 25 4 10 0 3 0 5.2 9 1 6.1 0 0 Delfzijl StR 15.4 12.2 9.8 25.2 9 1.1 11 15.9 9 0.6 11 20 2 0 198 0 104 21 11 49 27 2 17 0 1 0 5.6 7.1 0 16 Groningen- Beijum StR 15.1 12.1 9.7 23.9 9 1.8 11 16.6 9-0.2 11 16 0 1 169 0 106 20 11 49 28 1 15 2 1 0 Ten Post STR 15.6 9.3 25.1 9 1.2 11 16.2 9 0.1 11 22 1 0 104 20 11 60 27 1 13 0 1 1 0 5.5 6.2 0 6 Winsum VTR 15.2 11.8 8.9 24.8 9 1.1 11 15.6 10-1.5 11 13 0 1 197 7 122 20 11 44 27 2 22 0 1 5 0 Assen-N STR 15.8 9.6 26.2 9 2.3 11 16.0 9-0.3 11 23 4 1 100 18 11 37 20 2 9 0 2 1 0 12 5 Oosterhesselen STR 16.0 12.2 9.5 27.2 9 2.4 11 15.8 9 0.3 11 27 6 0 217 0 119 25 11 45 25 2 7 0 2 2 0 5.0 7.2 0 28 IJsselmuiden STr 16.6 13.0 10.4 27.0 9 3.4 11 16.8 9 1.2 11 28 5 0 264 0 116 18 10 41 20 4 12 1 4 0 4.9 Nijverdal STR 16.5 12.3 8.7 27.8 9 3.1 11 16.2 9-0.8 11 27 4 1 236 3 126 16 11 43 22 4 7 5 4 Wilsum STR 16.7 13.0 10.2 26.1 9 3.3 11 16.3 9 0.7 11 28 4 0 271 0 101 14 11 37 18 3 17 0 4 0 Borculo STR 16.1 12.7 9.3 25.8 9 2.6 11 15.9 9-1.1 11 26 3 1 215 1 124 16 10 40 23 4 16 0 0 2 0 5.6 6.9 0 11 Eerbeek BTR 16.2 12.1 8.8 25.6 9 3.1 11 15.3 9-1.6 11 25 3 2 210 10 146 22 10 39 23 5 10 1 2 3 0 t Harde STR 16.5 12.3 9.3 26.9 9 16.3 9-0.9 11 27 4 1 267 5 144 23 10 37 27 5 1 2 6 1 0 6.0 7.0 0 4 Hattemerbroek STR 16.1 12.4 9.3 26.2 9 2.9 11 16.5 9-1.2 11 26 3 1 221 4 121 20 10 48 24 4 10 1 3 0 6.6 0 9 Malden STR 15.9 9.2 25.3 9 3.4 11 16.4 9-1.8 11 24 2 1 123 15 10 33 24 3 6 0 2 0 4.9 6.9 0 15 Bilthoven-N STR 15.9 12.5 9.9 25.5 9 3.6 11 15.6 9-0.3 11 21 1 1 151 14 9 40 25 4 13 1 3 0 7.5 0 32 Woudenberg BTR 16.6 12.7 9.8 26.4 9 3.5 11 15.5 9-0.6 11 26 3 1 238 4 172 29 9 39 23 5 16 3 5 3 0 5.7 6.3 0 9 Zaandam STR 16.8 13.4 10.8 26.5 9 3.3 11 17.8 9 2.1 11 28 3 0 0 127 19 10 40 18 5 12 2 3 0 5.0 Groot-Ammers VTR 16.0 12.7 9.4 26.2 9 3.3 11 15.8 9-1.3 11 23 2 1 338 5 159 17 10 47 24 5 18 2 6 4 0 16 15 6.2 0 6 Honselersdijk STR 16.4 13.4 11.0 26.5 9 3.9 11 17.9 9 1.2 11 24 2 0 310 0 149 17 11 40 27 2 8 3 5 0 0 4.9 Nieuwerkerk a/d IJssel STR 16.5 13.1 10.5 26.1 9 3.7 11 16.8 9 0.3 11 27 4 0 268 0 144 19 10 38 25 3 7 1 3 1 0 Rozenburg STR 16.6 10.9 26.8 9 3.8 17.6 9 1.5 11 23 2 0 139 16 11 40 28 1 7 1 3 0 0 5.3 6.1 0 1 Sluis Str 16.6 13.3 10.1 27.2 9 4.4 11 18.1 9 0.0 11 29 3 0 131 14 10 35 23 4 11 0 4 2 0 4.8 7.1 0 17 Berkel-Enschot StR 17.0 9.7 26.9 3.5 16.7-0.8 29 3 1 149 21 32 24 5 15 1 5 0 Fijnaart STR 17.1 13.4 10.5 27.0 9 3.9 11 17.2 9 1.4 11 29 2 0 285 0 145 14 9 35 24 5 9 2 2 0 0 5.9 Overloon BTR 16.7 12.6 9.1 25.4 9 3.8 11 14.9 9-1.6 11 29 1 288 8 114 12 10 37 23 2 23 0 5 3 0 4.6 7.2 0 23 Prinsenbeek Str 16.5 12.7 9.8 26.3 9 3.3 11 16.9 9 0.1 11 25 2 0 269 0 154 18 11 37 24 4 8 2 4 0 5.2 6.4 0 18 Montfort StR 17.1 12.2 8.7 27.8 9 3.4 11 15.7 9-0.6 11 32 7 1 262 5 127 16 10 36 27 1 11 0 1 0