Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) Tabel 2. Temperatuur (extremen) Tabel 3. Warmste herfsten Maastricht (1901-nu)

Transcriptie

1 Seizoensoverzicht herfst 2011 Zacht, droog en zeer zonnig Klaas Ybema, Harm Zijlstra Na de warme, kurkdroge lente en de vrij koele, kletsnatte zomer, bleef het weer in 2011 grossieren in records. Extreem hoge temperaturen begin oktober en een record droge novembermaand, die bovendien nog nooit zo mistig was geweest. Vastzittende circulatiepatronen. In de winter die volgde, zagen we voorlopig hetzelfde. De afgelopen herfst was (zeer) zacht en past daarmee in de trend die al decennialang gaande is. Daarnaast was het vooral dankzij november een droog seizoen en alle maanden gaven een overschot aan zonneschijn te zien. Onweren deed het minder dan normaal en echte herfststormen bleven uit Temperatuur Er zijn de laatste twintig jaar al vijf (in het zuiden drie) herfsten warmer geweest dan het afgelopen seizoen, maar een gemiddelde van 11.4 C in De Bilt (n 10.6) blijft bijzonder en is goed voor een negende plaats na In het noorden was de temperatuurafwijking het kleinst, in het zuiden het grootst. In Vlissingen en Maastricht waren alleen de seizoenen van 2005 en 2006 warmer (zie tabel 3/4). Het herfstgemiddelde van 13.2 C in Vlissingen was hoog, maar lag in 2006 nog anderhalve graad hoger. De gemiddelde maximum temperatuur bedroeg in De Bilt 15.7 C (n 14.5) en lag maar zes keer hoger, voor het laatst in 2006 (17.5). Ell (L) kwam in dit opzicht met 16.5 C het hoogst. Het gemiddeld minimum was iets minder extreem: 7.5 C (n 6.8) en dat is goed voor een tiende plaats. Vlissingen kwam met 10.8 C tot een derde plaats achter 2005 en De uiterste temperaturen bedroegen in De Bilt 27.9 C op 3 september en 1.5 C op 16 november en dat is in geen enkel opzicht uitzonderlijk. September begon en eindigde warm en kende een normale tweede decade met ook een paar koele dagen. Thermisch het meest extreem was begin oktober. Op de 2e werd in Westdorpe (Z) een maximum van 27.1 C bereikt. Slechts viermaal sinds 1901 was er ergens in oktober een hogere temperatuur gemeten. Voor het laatst gebeurde dat in 1983 (Ohé en Laak, 28.6: tabel 6). Het etmaalgemiddelde van 18.5 C op 3 oktober te De Kooy betekende een Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) september oktober november herfst normaal gem. Temperatuur afwijking max max min. < Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) september 29.8 (03) Homoet 3.3 (16) Eelde oktober 27.1 (02) Westdorpe -1.9 (15) Eerbeek november 19.7 (04) Arcen -4.4 (16) Woensdrecht < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC september 14.0 (18) Vlieland* / Hoorn-Ter.* 18.8 (04) Overloon oktober 9.1 (20) Bilthoven-N 17.8 (03) Wijk aan Zee* november 0.6 (17) Oosterhesselen 14.3 (03) Maastricht-vv* Tabel 3. Warmste herfsten Maastricht (1901-nu) , 2000, 2009, , Tabel 4. Warmste herfsten Vlissingen (1901-nu) , 1995, nieuw decaderecord en hetzelfde geldt voor de 19.6 te Vlissingen op de 1e. In De Bilt sneuvelden tijdens de Tabel 5. Warmste 1 e decade oktober (Vlissingen, 1951-nu) , Tabel 6. Hoogste max. temp. oktober (landelijk > plaats, sinds 1901) 30.1 Sittard Ohé en Laak Breda Venlo Westdorpe eerste oktoberdecade vijf datumrecords. Daar kwamen net als in 1908 en 1921 twee zomerse dagen

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 11.3 Normaal 10.7 Vlissingen 13.2 Winsum 10.3 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld +0.6 Plaatselijk zuiden +1.2 Lauwersoog / Hoorn-Ter Fig. 3 Aantal dagen 20 graden Gemiddeld 16 Normaal 11 Ell 22 Hoorn-Terschelling 9 Fig. 4 Aantal vorstdagen Gemiddeld 7 Normaal 6 Nijverdal 16 Vlissingen / Wilhelminadorp 0 Fig. 5 Warmtegetal Gemiddeld 7.7 Normaal 3.9 Maastricht-vv 16 Hoorn-Terschelling 2 Fig. 6 Max. temperatuur 1-3 oktober Gemiddeld 25.4 Normaal (oktober) 20.3 Westdorpe 27.1 Hoorn-Terschelling 21.2 voor, op sommige andere plaatsen drie. De periode 27 sept. 6 okt. was behalve in Maastricht op alle hoofdstations het warmste 10-daagse tijdvak ooit sinds 1901 in oktober gemeten. De Bilt kwam tot 16.4 C en dat was een evenaring van de waarde van 3 12 oktober In Vlissingen werd over deze periode zelfs 18.2 C berekend. De eerste oktoberdecade was daar nog nooit zo warm geweest met 16.3 C gemiddeld (tabel 5). De rest van de wijnmaand verliep veel gematigder met zelfs een te koele tweede decade, maar aan het eind van de maand zat het kwik opnieuw in de lift. Dat leidde tot een zeer zacht begin van november. De Kooy noteerde op de 3e een maximum van 17.3 C en dat evenaarde het lokale record van 2 november Op de meeste plaatsen was de periode 28 okt. 6 nov. op een na het warmste 10- daagse tijdvak ooit sinds Alleen in 2005 was dezelfde periode warmer. De Bilt noteerde nu 12.8 C tegen

3 destijds De tweede decade verliep kouder dan normaal, vooral in het noorden, waar Eelde een afwijking van bijna 4 graden berekende. Na de 21e werd het echter weer zacht en dat zou tot in januari niet veranderen. De laatste zomerse dag viel in De Bilt op 2 oktober en de eerste vorstdag werd geboekt op 14 november. Daarvan kwamen er uiteindelijk 8 tegen 7 normaal, maar nooit stelde de vorst iets voor. Het aantal warme (18) en zomerse dagen (6) lag in De Bilt boven normaal. Dat laatste aantal was voor het laatst in 2006 hoger geweest (8). Ell (L) noteerde als hoogste 10 zomerse dagen. Het warmtegetal bedroeg in De Bilt 6.1 (n 3.2) en in Maastricht Aan het Hellmanngetal werd niet bijgedragen. Zonneschijn en straling Met een overschot aan zon in alle drie de maanden eindigde de herfst hoog, vooral in het zuiden van het land. In Eelde (sinds 1906) en De Kooy (sinds 1909) werd een 10e plaats gehaald, in De Bilt een 6e sinds 1901, in Vlissingen een 5e sinds 1907, maar het hoogst kwam Maastricht. Met 452 uren zon was de herfst daar slechts tweemaal zonniger geweest sinds 1905, zie tabel 7. Tabel 7. Zonnigste herfsten Maastricht (1906-nu) * * * * = gecorrigeerde waarde De Bilt noteerde 407 uren zon (n 314) en dat was de hoogste waarde sinds de herfst van 2005 (444). De opvallendste maand was november, toen Maastricht met 127 zonuren een nieuw landelijk record vestigde (was 125 in 1920 te Vlissingen). Ook het aantal dagen met 80% of meer zon (9) was daar goed voor een landelijk novemberrecord. Over de herfst varieerde het aantal zonloze dagen van 6 in Westdorpe (Z) Fig. 7 Uren zon Gemiddeld 408 Normaal 316 Ell 460 Lauwersoog 351 Tabel 8. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen september 159 (+20) 0 (-3) oktober 151 (+38) 3 (-2) november 98 (+35) 6 (-4) herfst 407 (+93) 9 (-8) Tabel 9. Zonneschijn (extremen) september oktober november september oktober november > aantal uren 172 Cabauw 171 Vlissingen 127 Maastricht-vv < aantal uren 150 Lauwersoog 135 Lauwersoog 64 Nieuw-Beerta tot 14 in Lauwersoog (Gr). De Bilt telde er 9, net zo laag als in 2009 en alleen lager in 2006 (7). Het aantal zonnige dagen bedroeg daar 17 (n 8); dat was alleen in de herfst van 1921 (17) en 1959 (21) gelijk of hoger geweest. Het aantal van 24 in Maastricht was nog nooit ergens in een herfst overschreden! De globale straling liep uiteen van 70.4 kj/cm2 in Ell tot 58.1 in Lauwersoog. De Bilt hield het op 63.7 (n 57.0) en dat was het hoogste herfstcijfer sinds Fig. 8 Afwijking zon Gemiddeld +92 Ell +136 Lauwersoog +34 Luchtdruk In september lag de luchtdruk gemiddeld circa 1 hpa onder normaal, maar zowel oktober (ruim 3 hpa) als november (circa 5 hpa) gaven een flinke positieve afwijking. De herfst kwam in De Bilt uit op gemiddeld hpa (n ) en dat was de hoogste waarde sinds 2007 (1020.3). Landelijk varieerde de druk van hpa op Vlieland tot in Maastricht. De hoogste druk werd gemeten op 14 oktober te Eelde en bedroeg hpa. Het laagst daalde de barometer op 4 november. Toen werd in Vlissingen hpa afgelezen. Wind De gemiddelde windsnelheid bedroeg landelijk 4.1 m/s (n 4.3) en dit cijfer varieerde van 8.0 op Vlieland tot 2.9 te Heino. Waardoor waait het juist in Heino steeds het minst? In september waaide het meer dan normaal en november verliep juist veel rustiger dan normaal. De Kooy kwam tot een herfstgemiddelde van 5.5 m/s (n 5.8) en Vlissingen berekende 6.5, dat is precies normaal. De hoogste windstoot werd tijdens onweer in Vlissingen geregistreerd op 3 september, namelijk 31 m/s. Het

4 hoogste uurgemiddelde van 21 m/s (9B) werd gemeten te IJmuiden en op Vlieland op 12 september. Op 23 dagen werd op Vlieland minstens een uurgemiddelde van kracht 7 Bf gemeten, waarvan 10 dagen met 8 Bf of meer. IJmuiden kwam tot resp. 21 en 12 zulke dagen. In september was de wind overheersend zuidwest, in oktober zuidoost tot zuidwest en november kende een lange periode met oostentot zuidoosten winden, alvorens op de 23e de zuidwester terugkeerde. De gemiddelde luchtverplaatsing bedroeg 2.5 m/s uit zzw (normaal 1.9 uit zzw). Onweer Landelijk telden we 19 onweersdagen tegen 25 normaal, maar De Bilt had met 10 zulke dagen (n 6) zijn onweersrijkste herfst sinds 1998 (12). Ook Schiphol telde tien onweersdagen. In Maastricht kwam helemaal geen onweer voor, zelfs in september niet. In de uiterst stabiele novembermaand onweerde het vrijwel nergens. De meest uitgebreide situaties waren 4, 5 en 10 september en 6 en 7 oktober. Het onweer van 10 september was plaatselijk zwaar en maakte de meeste indruk. Tabel 10. Onweer (extremen) september oktober november herfst > aantal dagen 7 De Kooy 5 Opheusden 1 Valkenburg-ZH 10 De Bilt / Schiphol Tabel 11. Dagen onweer Nederland september oktober 6-3 november 1-5 herfst 19-6 Neerslag De herfstneerslag lag belangrijk onder normaal, vooral in het zuiden van het land. In Vaals viel 95 mm, net als in De enige drogere herfst na 1900 was daar het seizoen van 1953, toen er 69 mm viel. Ook in Vlissingen (115 mm) was het de droogste herfst sinds 1953 (83). De droogste plaats was Echt (L) met 71 mm. September kende een natte eerste decade met hoge aftappingen op de 7e, maar het werd droger naarmate de maand vorderde. De meeste oktoberregen viel in de week van 6 tot 13 (Nes, Ameland 78 mm); de laatste decade was overwegend droog. En dat bleef het de hele novembermaand, die vele droogterecords verbeterde. Tabel 12. Droogste novembers (landelijk, 1901-nu) , Tabel 13. Droogste novembers (landelijk < plaats, sinds 1901) 2 Oost-Maarland Roermond Meppel Leende Schoonebeek 1989 Gemiddeld viel er maar 9 mm (tabel 12) en ook de uiterste waarden, 21 mm in Eersel (NBr) en slechts 2 mm in Oost-Maarland, waren nog nooit zo laag geweest (in 1920 resp. 26 en 4 mm). In het hele land werden nieuwe maandrecords geboekt, zowel qua hoeveelheid als wat betreft neerslagduur. In de reeks van Hoofddorp, die teruggaat tot 1735, was alleen november 1853 (8 mm) droger geweest. Nu viel daar 9 mm. Tabel 14. Droogste herfsten (landelijk < plaats, sinds 1901) 29 Oudenbosch / Ter Idzard Venray Kavel R Susteren Meppel IJsselstein Dinther Lemmer-Tacozijl Echt Sevenum 1962 Slechts acht maal na 1900 was het ergens in een herfst nog droger geweest, voor het laatst in 1969, zie tabel 14. Het landelijk gemiddelde kwam dit jaar uit op 153 mm, tegen 243 normaal. Daarmee was het de Tabel 15. Natste en droogste plaatsen t Harde Gel 248 Nes-Ameland Frl 231 Castricum NH 224 Heiloo NH 220 Dokkum Frl 215 Oldebroek Gel 214 Britsum Frl 208 Anjum Frl 208 Bergen NH 207 Schiermonnikoog Frl 205 Roodeschool Gr 204 Purmerend NH 204 Weert L 92 Stein L 90 Oost-Maarland L 88 Cadzand Z 88 Roermond L 87 Ubachsberg L 86 Schaesberg L 86 Valkenburg L 84 Montfort L 82 Schinveld L 82 Maastricht-vv L 80 Echt L 71 Tabel 16. Relatief natst / droogst Elburg Gel -22 Oldebroek Gel -32 Heerde Gel -32 Katwijk a/d Rijn ZH -168 Scheveningen ZH -173 Maasland ZH -176 droogste herfst in veertig jaar; het seizoen van 1971 leverde gemiddeld 141 mm op. De Bilt eindigde op 168 mm (n 241). De enige neerslag tussen 5 en 23 november bestond uit mist en waar dat niet werd afgetapt, noteerde men 17 tot 20 droge dagen op rij (Capelle zelfs 25!?). Van 21 oktober tot 30 november viel in Oost-Maarland slechts 4.3 mm (in 41 dagen). Het aantal droge dagen (<0.1 mm) varieerde landelijk zeer sterk van slechts 30 in Kornwerderzand en Poortugaal, waar men elke druppel mist noteert (terecht toch?) tot liefst 69 in Capelle (NBr), waar men dat absoluut niet doet. De Bilt boekte 57 droge dagen (n 42) en dat aantal lag alleen in 1920 en 1921 hoger (58). Ook het aantal dagen met 1 mm of meer bleef ver achter bij normaal: De Bilt had er 24 (n 36) en dat was het laagste aantal sinds 1971 (22). Het hoogste aantal werd geboekt in De Haukes (NH) met 31 en Echt sloot de rij met maar 14 zulke dagen. In De Bilt

5 waren vijf dagen met 10 mm (n 7); Hollum, Ameland, noteerde als hoogste tien zulke dagen. De neerslagduur eindigde in De Bilt op 116 uur (n 184) en was daarmee het laagst sinds de herfst van 1989 (115). In Vlissingen en Maastricht werden met 74 uren nieuwe lokale records geboekt. De laagste duur was voor Ell met 73 uur en de hoogste werd gemeten in Hoorn (Tersch.) met 121 uren. Tabel 17. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland Diversen De gemiddelde relatieve vochtigheid varieerde van 89% in Hoogeveen tot 81% in Maastricht. De Bilt zat met 86% op normaal. De laagste waarde werd in Gilze-Rijen gemeten op 2 oktober en bedroeg 41%. Het aantal mistdagen lag recordhoog in november en kwam over de hele herfst in Twente uit op 41 (instrumentaal en dus twijfelachtig); Vlissingen kwam niet verder dan 11. De gemiddelde watertemperatuur bij Den Helder werd berekend op 13.3 C tegen 12.8 normaal. De positieve afwijking liep op naarmate de herfst vorderde. Het aantal ADS-dagen bedroeg in De Bilt 14 (n 8) en dat was voor het laatst in 2006 hoger geweest met 18. Dat de herfst aangenaam en droog was, blijkt ook uit het benaderd weercijfer, dat in De Bilt 6.5 bedroeg (n 5.8), de hoogste waarde sinds 2005 (toen 6.6). Het is duidelijk: de atmosfeer heeft na het dipje van 2010 de bekende lijn voortgezet. Zie ook de winter die volgt. Fig. 9 Neerslag Gemiddeld 153 Normaal 243 t Harde 248 Echt 71 Tabel 18. Neerslag september oktober november herfst normaal landgemiddelde afwijking neerslagduur (De Bilt) afwijking Tabel 19. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) september 121 Castricum 24 Echt 48 (07) Hoorn oktober 122 Nes-Ameland 37 Maastricht / Stein 35 (07) t Harde-Z november 21 Eersel 2 Oost-Maarland 16 (02) Eersel

6 HERFST 2011 Temperatuur max min < uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min Tot. > etm mi ha on nv sn sd > sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt Britsum STR Laaksum BTR Leeuwarden-Zuiderburen Str Lemmer STR Schettens VTR Workum STr Groningen-Beijum StR Ten Post STR Winsum VTR Assen-N STR Oosterhesselen STR IJsselmuiden STR Markelo BTR Nijverdal STR Wilsum STR Borculo STR Eerbeek BTR Groesbeek STR t Harde STR Hattemerbroek STR Malden STR Neede STr Ruurlo STR Winterswijk-Meddo BTr Bilthoven-N STR Woudenberg BTR Sint-Maarten STR Zaandam STR Groot-Ammers BTR Hendrik-Ido-Ambacht StR Hoogvliet STR Honselersdijk STR Nieuwerkerk a/d IJssel STR Rozenburg STR Sluis Str Berkel-Enschot STR Fijnaart STR Overloon BTR Prinsenbeek Str Wouw STR Montfort STR