4 Regulering rating agencies, alternatieve beleggingsfondsen en derivatenmarkt In de vorige paragraaf 3 ging het vooral om verbetering van de bestaande regelgeving en toezicht. Onderwerp van deze paragraaf is de regulering van markten en van instellingen die voorheen niet specifiek op EU-niveau (en nationaal niveau) waren gereguleerd. Het gaat daarbij onder andere om ratingbureaus, de derivatenmarkt en om hedgefondsen en private equity. Ook nu kan een indeling worden gemaakt in reeds aangenomen voorstellen (de verordening rating agencies), reeds gedane voorstellen van de Europese Commissie (het voorstel over de regulering van alternatieve beleggingsfondsen) en aangekondigde voorstellen (de Mededeling van de Commissie over de derivatenhandel). Gemeenschappelijke elementen in deze voorstellen zijn: voorwaarde voor vergunningverlening, die toegang geeft tot interne markt; gedragsregels voor de bedrijfsvoering en het toezicht; transparantieverplichtingen. Verordening rating agencies Er is veel kritiek geweest op de rol van ratingbureaus in de huidige crisis. Ze verschaften vaak veel te hoge ratings voor de complexe afgeleide financiële producten, waarin geldmarktfondsen en ook de banken zelf massaal investeerden. De Commissie is in 2008 met een voorstel gekomen voor een verordening over de regulering van ratingbureaus. Deze is in de zomer van 2009 in eerste lezing door het EP en de Raad aangenomen. De verordening stelt voorwaarden vast voor de afgifte van ratings en bevat voorschriften betreffende de vergunningverlening, organisatie en het gedrag van ratingsbureaus om hun onafhankelijkheid te bevorderen en belangenconflicten tussen de advies- en beoordelingstaken tegen te gaan (zie tabel 4.1). Financiële instellingen mogen voor regelgevingdoeleinden alleen gebruik kunnen maken van ratings die zijn afgegeven door een ratingbureau met een EU- of daarmee vergelijkbare vergunning. 27
Tabel 4.1 Verordening Rating Agencies (aangenomen op 27-07-09) Gebruik van ratings Afgifte van ratings Toezicht op ratingactiviteiten Financiële instelling mogen voor reguleringsdoeleinden alleen gebruikmaken van ratings afgegeven door een in de EU gevestigd bureau dat overeenkomstig de in de verordening bepaalde voorwaarden is geregistreerd (of onder daarmee vergelijkbare voorwaarden in een derde land). - Waarborgen onafhankelijkheid en vermijden belangenconflicten: door o.a. verplichting bestuurs- en toezichthoudend orgaan, roulatie werknemers, loskoppeling beloning van inkomsten uit inkomsten van beoordeelde entiteiten. - Transparantie gebruikte methodes en aannames en prestaties. - Registratievereiste (vergunning) - Mogelijkheid tot intrekking van de registratie. - Samenwerking tussen de bevoegde autoriteiten. Voorstel regulering alternatieve beleggingsfondsen Het voorstel maakt deel uit van het programma om de regelgeving en het toezicht uit te breiden tot alle spelers en activiteiten die een wezenlijk risico inhouden voor het systeem als geheel (macro-prudentieel toezicht). De sector omvat hedgefondsen en private equity, vastgoed-, grondstoffen-, infrastructuurfondsen e.d. Hoewel niet alle fondsen en markten van systeembelang zijn, kiest de Commissie voor een brede aanpak om regulatieve arbitrage te voorkomen. De waarde van de belegde activa in deze sector bedraagt ongeveer 2000 miljard euro (eind 2008). Omdat veel van de fondsen buiten de EU zijn gevestigd, richt het voorstel zich op de beheerders van alternatieve beleggingsfondsen. Het voorstel bevat een kader voor de regelgeving, dat later door middel van de comitéprocedure zal worden ingevuld. Tabel 4.2 Voorstel Alternatieve Beleggingsfondsen (COM(2009) 207) Vergunningen Regels voor de bedrijfsvoering en het toezicht Een juridisch bindende regeling voor de vergunningverlening aan en het toezicht op alle beheerders van alternatieve beleggingsfondsen in de EU; er geldt een de-minimis-bepaling van 100 miljoen euro (voor fondsen zonder hefboomfinanciering is de drempel hoger). Een beheerder met een vergunning in zijn lidstaat van herkomst mag zijn fondsen in een andere lidstaat verhandelen, maar alleen aan professionele beleggers. Voor het verkrijgen van een initiële vergunning in het herkomstland dienen de beheerders aan te tonen dat ze voldoende gekwalificeerd zijn en dienen ze gedetailleerde informatie te 28
REGULERING RATING AGENCIES, ALTERNATIEVE BELEGGINGSFONDSEN EN DERIVATENMARKT Transparantie Beperken leverage (hefboomfinanciering) Informatie andere aandeelhouders en werknemers Derde landen verstrekken over onder andere de geplande activiteiten, de identiteit en de kenmerken van het beleggingsfonds, de waarderingen en bewaring van de activa, en de vereiste rapportagesystemen. Voorts zijn er kapitaalvereisten. De precieze voorschriften worden toegesneden op de desbetreffende beleggingsstrategie. Voorschriften ten aanzien van de transparantie voor beleggers over o.a. beleggingsbeleid, waardering activa, hefboomfinanciering, kosten en uitgaven in verband met de belegging en informatieverschaffing aan toezichthouders over o.a. de voornaamste markten waarop men actief is, de voornaamste posities, de prestaties en de risicoconcentratie. De bevoegdheid van de Commissie om beperkingen vast te stellen voor hefboomfinanciering als dat noodzakelijk is om de stabiliteit en integriteit van het financiële systeem te waarborgen. De verplichting om informatie te verstrekken aan de andere aandeelhouders in de werknemersvertegenwoordiging als er een zeggenschapsbelang is verworven in een onderneming of holding (met een uitzondering voor het mkb). Bepalingen ten aanzien van het handelen in alternatieve beleggingsfondsen die in derde landen zijn gevestigd en ten aanzien van het delegeren van activiteiten aan instellingen in derde landen. Voorstel regulering derivatenmarkten Er bestaat brede consensus over de noodzaak van een zekere regulering van de derivatenhandel. De Europese Raad van juni 2009 vraagt om meer vooruitgang bij de regulering van financiële markten, waaronder de transparantie en de stabiliteit van de derivatenmarkten. De Commissie komt medio 2010 met voorstellen voor wetgeving. De elementen daarvan zijn in een mededeling uiteengezet (zie tabel 4.3). Deze voorstellen zullen binnen de G-20 en vooral met de VS nader worden afgestemd. Om regulatieve arbitrage tegen te gaan beslaan de voorstellen alle soorten derivaten. De Commissie wil echter wel het nodige maatwerk bieden. Het uitgangspunt van de mededeling is dat de derivatenhandel risico s beter moet beprijzen en zichtbaar moet maken. Belangrijke instrumenten hiertoe zijn het opzetten van een centrale tegenpartij en de registratie van alle contracten. 29
Tabel 4.3 Mededeling Regulering derivaatmarkten Centrale tegenpartij Beperking operationeel risico Transparantie De Commissie wil dat de derivatenhandel via een centrale tegenpartij verloopt. Dit is een elektronisch platform voor het afsluiten en afwikkelen van derivaten contracten. Hierdoor wordt het zogeheten tegenpartijrisico gereduceerd (posities kunnen verrekend worden door clearing), de transparantie in de markt bevorderd (standaardisatie) en het operationele risico beperkt. De Commissie komt met voorstellen voor voorwaarden voor een centrale-tegenpartij-instelling (clearing house) en om clearing mogelijk te maken. Er komen ook voorstellen om het gebruik van een centrale tegenpartij te bevorderen. De Commissie wil ruimte laten voor bilaterale contracten, die dus niet via een centrale tegenpartij worden verhandeld; wel zullen vanwege hogere kapitaal- en onderpandvereisten deze contracten duurder worden. Standaardisatie (zie hierboven) en elektronische afhandeling (hieronder) van derivatencontracten zal het operationeel risico beperken. Maar de Commissie komt met verdere voorstellen om dit te bevorderen. Verplichte centrale registratie van alle derivatencontracten. Hierdoor ontstaat voor de toezichthouder meer zicht op marktontwikkelingen en risicoconcentraties. Stand van zaken De Europese Raad van december 2009 heeft tevens de noodzaak beklemtoond om voortvarender te werken aan de ontwerp-richtlijn inzake de beheerders van alternatieve beleggingsfondsen. Dit voorstel heeft veel stof doen opwaaien. Het oorspronkelijke Commissievoorstel is zowel door het Zweeds voorzitterschap als door het EP geamendeerd. Het zal niet meevallen om op korte termijn een compromis te vinden dat zowel voor de Raad als voor het EP aanvaardbaar zou zijn. De belangrijkste verschilpunten tussen de nu voorliggende versies van de Raad en het EP betreffen onder andere 1 : De reikwijdte van de richtlijn. Het EP wil alle drempels schrappen, zodat ook beheerders van kleine fondsen onder de richtlijn vallen. Ook wil het EP de uitzondering schrappen voor beheerders van off-shorefondsen (het Zweeds voorzitterschap wil dat maar gedeeltelijk). Het Zweedse voorzitterschap en het EP zijn 1 Zie: EU seeks pact on hedge funds, Financial Times, 4-12-2009. 30
REGULERING RATING AGENCIES, ALTERNATIEVE BELEGGINGSFONDSEN EN DERIVATENMARKT het op grote lijnen eens over het schrappen van de uitzondering voor kredietinstellingen, pensioenfondsen en verzekeraars. De bepaling van een maximale hefboom. Het EP wil dat beheerders zelf een limiet laten bepalen. De Commissie krijgt de bevoegdheid om in noodsituaties bij bepaalde fondsen een limiet te stellen. Het Zweedse voorzitterschap wil dat deze bevoegdheid toekomt aan de nationale toezichthouder. Beloningsbeleid (ontbrak in oorspronkelijke Commissievoorstel). Het EP wil beloningsbeleid dat spoort met de uitgangspunten van de G-20 en het voorgestelde beloningsbeleid voor banken (zie paragraaf 3.1). Het Zweedse voorzitterschap stelt voor om veertig procent van de variabele beloning uit te smeren over een driejaarlijkse periode en om kruissubsidie te verbieden van goed renderende fondsen naar slecht renderende fondsen. Rapporteur Gauzés van het EP heeft zijn bevindingen in februari aangeboden aan het Economisch Comité van het Parlement. Dit zal in april over het rapport stemmen. De plenaire stemming is naar verwachting in juli 2010. De Ecofin-Raad van 2 december 2009 heeft conclusies aangenomen ten aanzien van de mededeling van de Commissie over de regulering van derivatenmarkten. De Raad kan zich vinden in de voorgestelde aanpak van de Commissie en roept de Commissie op om snel met voorstellen te komen om de relevante wetgeving te amenderen, een impactstudie van de voorstellen te maken, en rekening te houden met de voorstellen van het Bazels comité. 31