Brancheonderzoek BNA Conjunctuurpeiling voorjaar 2012 Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten Jollemanhof 14 Postbus 19606 1000 GP Amsterdam T 020 555 36 66 F 020 555 36 99 bna@bna.nl www.bna.nl
In opdracht van de BNA. Zoetermeer, april 2012 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Stratus. Stratus aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Stratus. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Stratus. Stratus does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Vooruitzichten 7 2.1 Werkvoorraad 7 2.2 Ontwikkeling aantal opdrachten, omzet en honorarium 8 2.3 Ontwikkeling aantal medewerkers 10 2.4 Marktontwikkelingen 11 2.5 Omzetverdeling per land 14 BIJLAGE 1 Vragenlijst verdiepingsonderzoek 17 3
1 Inleiding De BNA heeft de laatste jaren een onderzoeksagenda uit die bestaat uit het Bedrijfsvergelijkend Onderzoek (BVO) en twee halfjaarlijkse conjunctuurpeilingen. De laatste conjunctuurpeiling is in maart 2012 uitgevoerd. De vragen die in deze conjuntuurpeilinng worden gesteld zijn binnen de bouwketen via het platform Cenco bouw afgestemd. Daardoor zijn de resultaten van het conjunctuuronderzoek van verschillende partijen in de bouwketen goed met elkaar te vergelijken. Per bureau 1 respondent Voor het onderzoek is per bureau één directeur-eigenaar uitgenodigd. Bij de tweede oproep is, indien aanwezig, een tweede directeur-eigenaar uitgenodigd. Bij de derde oproep is een eventuele derde directeur-eigenaar uitgenodigd. Per bureau kon maar één keer de vragenlijst worden ingevuld. In totaal zijn op deze manier 1.374 bureaus uitgenodigd. Bij 23 bureaus is de mail niet aangekomen (verkeerd adres, niet meer actief). 272 bureaus hebben de vragenlijst ingevuld. De respons komt hiermee uit op 20%. Tabel 1 Verdeling respons Aantal leden Aantal respondenten Respons in % 1 tot 5 medewerkers 980 172 18 5 tot 10 medewerkers 251 50 20 10 tot 20 89 28 31 20 tot 40 38 14 37 40 of groter 16 8 50 Totaal 1.374 272 20 5
2 Vooruitzichten 2.1 Werkvoorraad De werkvoorraad uitgedrukt in maanden verschilt sterk met de omvang van de bureaus. De resultaten van deze meting worden vergeleken met onderzoek dat in opdracht van de BNA vanaf 2008 is uitgevoerd. Werkvoorraad op dieptepunt De werkvoorraad is in alle grootteklassen gezakt tot het niveau van het 2010. In 2011 leek de weg naar boven weer een beetje gevonden te zijn. Begin 2012 is de tweede dip echter duidelijk geworden. Daar komt nog bij dat we de laatste jaren een aanzienlijke daling van het aantal medewerkers in de branche hebben genoteerd. Ten opzichte van 2008 is meer dan de helft van de werkgelegenheid verdwenen in de branche. De werkvoorraad van 2012 is daarmee dus ook nog eens een veel kleinere voorraad want er worden veel minder medewerkers mee gedekt. In Figuur 1 is als eerste jaar 2008 afgebeeld waarbij moet worden aangetekend dat 2008 een erg goed jaar was voor de branche. Figuur 1 Voor hoeveel maanden is er werkvoorraad? 20 mnd 17,3 14,9 16 mnd 11,1 12,0 12,0 12 mnd 9,5 8,2 9,1 8,4 6,7 5,6 4,8 7,8 9,5 8,1 7,6 8,9 7,7 7,5 6,9 6,5 5,9 5,5 5,3 5,0 4,9 4,4 4,1 3,6 3,9 8 mnd 4 mnd 2008 2009 2010 2011 maart 2011 sept 2012 maart 0 mnd 1 tot 5 5 tot 10 10 tot 20 20 tot 40 40 en groter Bron: Stratus marktonderzoek 2009-2012, USP 2009 en 2008, bewerking Stratus 7
Kleine werkvoorraad De huidige werkvoorraad wordt in het algemeen als klein ervaren. De grote bureaus zijn nog relatief positief: 57% noemt het een normale werkvoorraad. Het lijkt er wel op dat het oordeel normaal aan het verschuiven is geraakt. Bureaus wennen blijkbaar aan de kleine werkvoorraad. Figuur 2 Beoordeling huidige werkvoorraad tot 5 fte 7% 26% 67% 5 tot 10 fte 9% 20% 71% 10 tot 20 fte 8% 36% 56% 20 tot 40 fte 8% 15% 77% 40+ fte 14% 29% 57% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Groot Normaal Klein 2.2 Ontwikkeling aantal opdrachten, omzet en honorarium Meer dan 60% verwacht daling aantal opdrachten Aantal nieuwe opdrachten De prognoses voor 2012 zijn gevraagd voor het komende kwartaal en voor heel 2012. Voor het hele jaar bezien is 20% van de bureaus optimistisch en 60% verwacht een negatieve ontwikkeling. Het eerste kwartaal in aantal opdrachten gaat volgens slechts 18% positief eindigen. Gemiddeld daalt naar verwachting het aantal opdrachten in het eerste kwartaal met 4,8% en voor het hele jaar wordt een daling verwacht van 5,3%. Figuur 3 Verwachte ontwikkeling aantal nieuwe opdrachten Daling met meer dan 10% 39% 41% Daling met 5% tot 10% 12% 20% Blijft ongeveer gelijk 20% 31% Stijging met 5% tot 10% 10% 9% Stijging met meer dan 10% 8% 11% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 1e kwartaal Heel 2012 8
58% verwacht daling omzet Ontwikkeling omzet De prognose voor de omzet laat bijna hetzelfde beeld zien als bij de ontwikkeling van het aantal opdrachten. De verwachtingen zijn duidelijk negatief. Slechts 20% houdt rekening met een omzetstijging. De gemiddelde omzetdaling komt uit op 4% voor het eerste kwartaal en 4,7% voor heel 2012. Figuur 4 Verwachte ontwikkeling omzet 2012 Daling met meer dan 10% 36% 40% Daling met 5% tot 10% 15% 18% Blijft ongeveer gelijk 21% 29% Stijging met 5% tot 10% 8% 7% Stijging met meer dan 10% 13% 14% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 1e kwartaal Heel 2012 Daling honorarium met gemiddeld 3,2% in 2012 Ontwikkeling honorarium Het honorarium, de prijzen die worden gerekend, staat onder druk als we naar de verwachtingen kijken voor 2012. Meer dan de helft verwacht een daling van 5% of meer. Het honorarium daalt naar verwachting gemiddeld met 2,9% in het eerste kwartaal en 3,2% voor heel 2012. Figuur 5 Verwachte ontwikkeling honorarium 2012 Daling met meer dan 10% 26% 30% Daling met 5% tot 10% 22% 23% Blijft ongeveer gelijk 42% 49% Stijging met 5% tot 10% Stijging met meer dan 10% 3% 4% 1% 1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 1e kwartaal Heel 2012 9
2.3 Ontwikkeling aantal medewerkers Aantal medewerkers daalt met 1,6% De werkgelegenheid staat in 2012 weer onder druk. Circa 30% verwacht een daling van het aantal medewerkers. De meeste bureaus verwachten geen veranderingen en dat is niet in de laatste plaats een gevolg van het groot aantal eenmanskantoren. De bureaus voorzien voor het eerste kwartaal nog een daling van circa 2,9% en voor heel 2012 een daling van het aantal mensen met 3,2%. Figuur 6 Verwachting ontwikkeling aantal medewerkers 2012 Daling met meer dan 10% 21% 26% Daling met 5% tot 10% 7% 7% Blijft ongeveer gelijk 56% 66% Stijging met 5% tot 10% Stijging met meer dan 10% 4% 6% 3% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 1e kwartaal Heel 2012 10
2.4 Marktontwikkelingen Ontwikkeling per marktsector Wordt gekeken naar de marktsectoren, dan neemt het belang van woningen, kantoren en winkels in 2012 duidelijk af. Gezondheidszorg en gemengde projecten blijven redelijk stabiel. Figuur 7 Ontwikkeling per marktsector Woningen 2% 5% 17% 39% 36% Kantoren 6% 4% 18% 29% 43% Winkels 5% 9% 17% 26% 42% Onderwijs 8% 13% 18% 14% 47% Gezondheidszorg 7% 11% 19% 17% 45% Stedenbouw 7% 6% 13% 22% 51% Gemengde projecten 4% 19% 18% 23% 36% Overig 4% 14% 18% 23% 40% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen 11
Ontwikkeling per type opdracht Weinig nieuwbouw Transformatie/renovatie, hergebruik/herontwikkeling en verbetering/verduurzaming zijn de typen opdrachten waar bureaus net als bij de vorige twee metingen een duidelijk toename van het belang verwachten. Woningen en nieuwbouw in het algemeen bieden in 2012 weinig perspectief. Figuur 8 Ontwikkeling per type opdracht Nieuwbouw woningen 2% 9% 14% 25% 49% Nieuwbouw overige gebouwen 3% 12% 14% 28% 44% Transformatie/renovatie 2% 9% 11% 26% 53% Hergebruik/herontwikkeling 3% 11% 14% 20% 53% Verbetering/verduurzaming 2% 10% 16% 26% 46% Restauratie 3% 12% 21% 29% 35% Planvorming, onderzoek, gebiedsontwikkeling en advieswerk 5% 16% 20% 25% 34% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen 12
Opdrachtgevers Ook aan de opdrachtgevers kant zijn verschuivingen te verwachten. Van projectontwikkelaars en aannemers wordt in 2012 niet veel verwacht. Particulieren en gezondheidszorg zijn segmenten die het nog relatief goed lijken te doen. Corporaties en de overheid houden ook de hand op knip volgens de BNA-leden. Figuur 9 Ontwikkeling aard van de opdrachtgevers Particulieren Bedrijfsleven Projectontwikkelaars Aannemers Woningcorporaties Gezondheidszorg Onderwijs Overheid overig Overig 25% 38% 29% 0% 8% 34% 44% 14% 1% 8% 49% 22% 8% 3% 19% 39% 28% 16% 2% 15% 32% 23% 13% 5% 28% 15% 16% 21% 8% 41% 17% 21% 10% 5% 47% 27% 21% 11% 6% 35% 29% 33% 18% 2% 19% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Belang neemt af Blijft gelijk Belang neemt toe Niet actief in dit segment, wel plannen Niet actief in dit segment en geen plannen 13
2.5 Omzetverdeling per land Branche zeer afhankelijk van Nederlandse markt Zoals ook al blijkt uit de BNA Benchmark van de laatste jaren, zijn veel architecten sterk afhankelijk van de Nederlandse markt. Buitenlandse activiteiten hebben een beperkte schaal en slechts een klein deel van de bureaus is buiten de landsgrenzen actief. De grootste bureaus zijn wel voor een substantieel deel van de omzet, zo n 30%, op het buitenland gericht. Tabel 2 Omzetverdeling per land 1 tot 5 5 tot 10 10 tot 20 20 tot 40 40 of meer Nederland 98,2 98,2 97,6 96,8 70,6 Duitsland 0,2 1,0 0,0 0,0 3,6 Verenigd Koninkrijk 0,1 0,0 0,0 0,0 4,4 België/Luxemburg 0,6 0,1 1,2 0,8 0,7 Frankrijk 0,2 0,0 0,0 0,0 0,7 Projecten EU-Commissie 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Overige EU-lidstaten 0,1 0,0 0,1 0,5 8,3 Overige landen Europa 0,2 0,2 1,0 0,0 1,7 Azië, Australië 0,5 0,1 0,2 1,7 7,9 Noord-Amerika 0,1 0,1 0,0 0,0 2,1 Zuid-Amerika 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Afrika 0,0 0,2 0,0 0,2 0,0 14
De verwachtingen voor de verschillende regio s lopen uiteen. De motor van de Europese economie is dat ook voor architecten Duitsland: 39% ziet het belang van Duitsland toenemen. België en Luxemburg en in iets mindere mate Frankrijk worden belangrijker. Azië en Australië zijn vooral markten voor de grote bureaus. Figuur 10 Verwachte veranderingen per regio Nederland Duitsland Verenigd Koninkrijk België/Luxemburg Frankrijk 7% 10% 12% 6% 11% 9% 21% 30% 28% 39% 51% 63% 61% 70% 83% Projecten Europese Commissie overige EU-lidstaten overige landen in Europa Azië, Australië 11% 4% 10% 14% 10% 16% 7% 27% 66% 76% 74% 85% Noord-Amerika Zuid-Amerika Afrika 8% 7% 9% 7% 10% 19% 71% 85% 84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% neemt in belang af blijft gelijk neemt in belang toe 15
BIJLAGE 1 Vragenlijst Vraag INTRO Welkom bij de conjunctuurmeting van de BNA. Door invullen van deze vragenlijst kunt u de verwachtingen van uw eigen bureau meten aan die van de architectenbranche als geheel. Vraag EIB1 In het eerste deel van deze vragenlijst wordt een aantal prognose vragen gesteld. Hoe heeft de productie van uw bureau zich in de afgelopen 3 maanden ontwikkeld? 1: Productie is toegenomen 2: Vrijwel gelijk gebleven 3: Productie is afgenomen Vraag EIB2 Ondervindt de productie belemmeringen? 1: Nee 2: Ja Vraag EIB2A Als Vraag EIB2 is 2 Welke belemmeringen ondervindt uw productie? (Meerdere antwoorden mogelijk) 1: Onvoldoende opdrachten 2: Financiële problemen 3: Stagnatie bij (onder)aannemers 4: Tekort aan medewerkers 5: Stagnatie in de materiaalvoorziening 6: Weersomstandigheden 7: Overige problemen: Vraag EIB4 Hoe groot is uw werkvoorraad op dit moment, uitgedrukt in maanden? 1: 0 tot 3 maanden 2: 3 tot 6 maanden 3: 6 tot 9 maanden 4: 9 maanden of langer 17
Vraag EIB3 Hoe beoordeelt u de huidige werkvoorraad op dit moment? 1: Groot 2: Normaal 3: Klein Vraag V03 Welke verwachting heeft u ten aanzien van de ontwikkeling van het aantal nieuwe opdrachten van uw bureau, wat betreft het 1e kwartaal en voor heel 2012? "Eerste kwartaal" "Heel 2012" 1: Daling meer dan 10% 2: Daling van 5% tot 10% 3: Blijft ongeveer gelijk 4: Stijging van 5% tot 10% 5: Stijging met meer dan 10% 6: Weet niet Vraag V04 Welke verwachting heeft u ten aanzien van de ontwikkeling van de omzet van uw bureau, wat betreft het 1e kwartaal en voor heel 2012? "Eerste kwartaal" "Heel 2012" 1: Daling meer dan 10% 2: Daling van 5% tot 10% 3: Blijft ongeveer gelijk 4: Stijging van 5% tot 10% 5: Stijging met meer dan 10% 6: Weet niet 18
Vraag V05B Welke verwachting heeft u ten aanzien van de ontwikkeling van het aantal medewerkers en freelancers dat is verbonden aan uw bureau, wat betreft het 1e kwartaal en voor heel 2012? "Eerste kwartaal" "Heel 2012" 1: Daling meer dan 10% 2: Daling van 5% tot 10% 3: Blijft ongeveer gelijk 4: Stijging van 5% tot 10% 5: Stijging met meer dan 10% 6: Weet niet Vraag V05C Welke verwachting heeft u ten aanzien van de ontwikkeling van de prijzen die u in rekening kunt brengen voor opdrachten wat betreft het 1e kwartaal en voor heel 2012? "Eerste kwartaal" "Heel 2012" 1: Daling meer dan 10% 2: Daling van 5% tot 10% 3: Blijft ongeveer gelijk 4: Stijging van 5% tot 10% 5: Stijging met meer dan 10% 6: Weet niet Vraag V06 Wat zijn voor uw bureau uw verwachtingen ten aanzien van de ontwikkeling van de volgende marktsectoren in 2012? "Woningen" "Kantoren" "Winkels" "Onderwijs" "Gezondheidszorg" "Stedenbouw" "Gemengde projecten" "Overig" 1: Belang neemt af 2: Blijft gelijk 3: Belang neemt toe 4: Niet actief in deze sector, wel plannen voor 2012 5: Geen plannen in deze sector 6: Weet niet 19
Vraag V07 De verwachtingen voor 2012 kunnen per type opdracht verschillen. Wat zijn voor uw bureau uw verwachtingen ten aanzien van de volgende typen opdrachten in 2012? "Nieuwbouw woningen" "Nieuwbouw overige gebouwen" "Transformatie/renovatie" "Hergebruik/herontwikkeling" "Verbetering/verduurzaming" "Restauratie" "Planvorming, onderzoek, gebiedsontwikkeling en advieswerk" 1: Belang neemt af 2: Blijft gelijk 3: Belang neemt toe 4: Niet actief in deze sector, wel plannen voor 2012 5: Geen plannen in deze sector 6: Weet niet Vraag V08 Wat zijn voor uw bureau uw verwachtingen ten aanzien van het belang van verschillende opdrachtgevers in 2012? "Particulieren" "Bedrijfsleven" "Projectontwikkelaars" "Aannemers" "Woningcorporaties" "Gezondheidszorg" "Onderwijs" "Overheid overig" "Overig" 1: Belang neemt af 2: Blijft gelijk 3: Belang neemt toe 4: Niet actief in voor deze opdrachtgevers, wel plannen voor 2012 5: Geen plannen in dit segment 6: Weet niet 20
Vraag V25 Hoe is de totale omzet van uw bureau in 2011 verdeeld over de volgende geografische categoriëen, in gehele procenten? Als u geen omzet behaalt in een bepaald gebied, vul dan een 0 in. - Nederland % - Duitsland % - Verenigd Koninkrijk % - België/Luxemburg % - Frankrijk % - Projecten Europese Commissie % - overige EU-lidstaten % - overige landen in Europa % - Azië, Australië % - Noord-Amerika % - Zuid-Amerika % - Afrika % Vraag V26 Welke veranderingen verwacht u in de komende jaren als u kijkt naar het belang van de onderstaande regio's voor uw omzet? "Nederland" "Duitsland" "Verenigd Koninkrijk" "België/Luxemburg" "Frankrijk" "Projecten Europese Commissie" "overige EU-lidstaten" "overige landen in Europa" "Azië, Australië" "Noord-Amerika" "Zuid-Amerika" "Afrika" 1: Neemt in belang af 2: Blijft in belang gelijk 3: Neemt in belang toe 4: Geen antwoord EINDE Hartelijk dank voor het invullen van de vragenlijst voor het Verdiepingsonderzoek met conjunctuurmeting van de BNA. Door invullen van deze vragenlijst kunt u de verwachtingen van uw eigen bureau meten aan die van de architectenbranche als geheel. De uitkomsten gebruikt de BNA ook in de belangenbehartiging. De resultaten ontvangt u in april. De antwoorden zijn met succes verstuurd en ontvangen. 21