Vooruitblikkend mini-college Animisme en veneratie Psychologie van de Magie week 3 Opbouw presentatie Aansluiting met vorige week Guthrie s uitgangspunt (1) Intermezzo 1: Pattern stamping Guthrie s uitgangspunt (2) Bruggetje Gezocht: Heilige (m/v/o) Intermezzo 2: Heilige bronnen Koppelingen tussen de thema s 1
Aansluiting met vorige week Twee centrale punten Voorlopige definitie bijgeloof Handelingen die expliciet dan wel impliciet uitgaan van een wereld die bestierd wordt door onzichtbare, bovennatuurlijke krachten, met wie men door die handelingen in contact kan treden. Mana in Nemeroff & Rozin De energetische vorm van een object of persoon, die overgaat op erop lijkende of ermee in aanraking geweest zijnde objecten. Aansluiting met vorige week Uitgangsaspecten voor komend thema Bijgeloof in contact treden Mana waar komt het vandaan? We doen tegelijkertijd een stap terug... Vorige week: relatie verbeteren Volgende keer: relatie lezen/interpreteren Deze keer: relatie vasthouden En vooruit van abstract/theoretisch (vorige keer) naar concreet/fenomenologisch maar toch eerst een stukje theorie! 2
Guthrie s uitgangspunt (1) Centrale stelling Faces in the Clouds : De basis van religie is de perceptuele strategie van het antropomorfiseren Sleutelwoorden evolutie, cognitie, perceptie, antropomorfisme, animisme Guthrie s uitgangspunt (1) Argumentatiestructuur Better safe than sorry (human behavioural ecology) Beter te hoge graad van complexiteit dan te lage Eerder vals positief dan vals negatief Perceptie = interpretatie (gestaltpsychologie) Spanningsveld tussen coherentie en significantie Complementariteit waargenomene en waarnemer (2x!) Animisme: toekennen van leven aan dode materie Taal en betekenis (symbolisch interactionisme) Antropomorfisme: toekennen van menselijke eigenschappen aan nietmenselijke organismen en objecten 3
Intermezzo 1: pattern stamping Guthrie s uitgangspunt (2) (Kritische) Punten ter overdenking Onderscheid tussen reflexief en niet-reflexief handelen Antropomorfisme/animisme vs Toeval Intentionaliteit Non-intentionaliteit van levend wezen Potentie Wat kan er gebeuren Kijken naar gevolgen in plaats van oorzaken (tekst Suspended animation Culturele objecten 4
Bruggetje van Guthrie s getheoretiseer naar Frijhoff en Wulffs geïllustreer van animisme naar heiligheid Gezocht: Heilige (m/v/o) Frijhoff s drieledige betekenisveld van heiligheid: Het numineuze, wat losstaat van het alledaagse Dat wat in verband staat met God, maar toch tot het aardse domein behoort Persoonlijke heiligheid (gaven in dienst van God of de goede zaak ) 5
Gezocht: Heilige (m/v/o) Idool Spanningsveld heilige idool Uitwisseling van natuur en bovennatuur Dubbelheid in vitaliteit en verbeelding Vereenzelving van God en afbeelding Icoon Combineerbaarheid heilige icoon Een teken dat verwijst naar wat het uitbeeldt Symbolische verdichting van toegeschreven eigenschappen van het uitgebeelde Gezocht: Heilige (m/v/o) Ontwikkeling van heiligheid Accreditatie achteraf Verwording in praktijk Toeschrijving heiligheid (zie ook intermezzo) Persoon goede werken Heiligheid/Object Object goede werken Heiligheid/animisme 6
Gezocht: Heilige (m/v/o) Psychologische noodzaak tot belichaming heiligheid (Wulff) Voorstellingsvermogen is visueel Conceptualisatie van beliefs is alleen mogelijk door constantheid representatie Pratt (1920, 1950) had mimetische afbeeldingen in gedachte ( iconen ), maar ook taal kan heilig worden, als belichaming of uitdrukking van het Goddelijke, net als abstractere symbolen De fout van het afwijzen van idolatrie Het op één hoop gooien van het kleine beetje wat een symbool zegt, met het grote waarnaar het verwijst, want De afbeelding wordt door gebruik besmet met goddelijkheid Een fysiek en/of representationeel inadequaat symbool is beter dan geen symbool De afbeelding is een verblijfplaats van het goddelijke, niet het goddelijke zelf Intermezzo 2: Heilige bronnen Wat is een heilige bron? - Meestal geen put - Vele vormen - Geassocieerd met - genii loci - heilige personen - bovennatuurlijke eigenschappen van het water - Meestal meer dan 2000 jaar oud 7
Intermezzo 2: Heilige bronnen St. Clether s Holy Well, St. Clether, Cornwall, UK Intermezzo 2: Heilige bronnen St. Anne s Holy Well, Whitstone, Cornwall, UK 8
Koppelingen tussen de thema s Belangrijke algemene conclusies Animisme en/of intentionaliteit is een bron van magisch denken Samenvallen van natuurlijke en intentionele zaken (zie Guthrie, dit thema, en o.a. Park en Gilbert, volgende thema) Heiligheid vormt een extra betekenislaag, die onze handelingscontext beïnvloedt: Mana (zie Nemeroff & Rozin, eerste thema) Heiligheid (zie Frijhoff, dit thema) Nog een extra ingrediënt is nodig: toeval (komend thema) Immers ook een bron van intentionaliteitsdenken 9