NATUURKUNDE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V17.03.2
De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 13
Inhoud 1 Kernpunten 4 2 Centraal examen 4 3 College-examen 4 4 Schema examenstof 7 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 8 Bijlage 2 Hulpmiddelen 12 Bijlage 3 Tips 13 pagina 3 van 13
top 1 Kernpunten Het examen natuurkunde bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling college-examen. Voor het college-examen moet de kandidaat, naast de vastgestelde onderwerpen, twee keuzeonderwerpen voorbereiden (zie: 3. College-examen). De kandidaat heeft een Binas (6 e editie) of ScienceData en een gewone rekenmachine nodig, die hij zelf moet meebrengen. Tips voor dit examen staan in de bijlage. De berekening van het eindcijfer staat in een overzicht. 2 Centraal examen Het centraal examen bestaat uit een schriftelijk examen. Op de site nvon.nl staan examens uit het verleden inclusief correctievoorschriften om een indruk te krijgen van de vorm waarin het centraal examen is gegoten. Overzicht centraal examen wat toetsing van de domeinen zoals vermeld in 4. Schema examenstof hulpmiddelen tijdsduur cijfer basispakket hulpmiddelen en woordenboek (niet-grafische) rekenmachine Binas (6 e editie)/sciencedata 180 minuten A Meer informatie over de stof staat in de Beschrijving examenstof. 3 College-examen Het mondeling examen betreft de examenstof, zoals aangegeven in het Schema examenstof. Naast de verplichte onderdelen moet de kandidaat een keuze maken van twee uit de onderstaande vier onderwerpen: - Optica - Aarde en klimaat - Menselijk lichaam - Technische automatisering In totaal duurt het examen 40 minuten. Hieraan voorafgaand krijgt de kandidaat gedurende 20 minuten de tijd om zich voor te bereiden aan de hand van een casus die hij in het pagina 4 van 13
voorbereidingslokaal ontvangt. De casus is een artikel dat gaat over bijvoorbeeld: toepassingen van de natuurwetenschappen en maatschappelijke effecten van natuurwetenschappelijke en technische toepassingen. Bij het mondeling examen wordt aandacht besteed aan: 1. Het beantwoorden van vragen over de casus. Hierbij wordt nagegaan of de kandidaat de informatie heeft begrepen, verwerkt en een standpunt kan innemen of een conclusie kan trekken. 2. Het beantwoorden van vragen en het oplossen van vraagstukken die betrekking hebben op de vastgestelde examenstof en de twee keuzeonderwerpen. Let op: De volgende onderwerpen worden niet in het centraal examen getoetst, maar kunnen wel in het college-examen getoetst worden: - Functionele materialen - Experiment - Modelstudie - Ontwerp 3. Beantwoorden van vragen over ICT en technisch-instrumentele vaardigheden. Er staan tijdens het examen geen proeven opgesteld en er zijn ook geen instrumenten aanwezig. De kandidaat moet wel kunnen uitleggen hoe de instrumenten, bijv. prisma, filter, schuifweerstand, transformator werken. Ook moet op papier aangegeven kunnen worden hoe proeven, bijv. met elektrische schakelingen worden uitgevoerd. Voor dit onderdeel wordt geen afzonderlijk deelcijfer gegeven. De beoordeling hiervan is onderdeel van het beoordelen van de kennis van de domeinen. Overzicht college-examen wat voorbereiding mondeling examen hoe bestuderen van de casus in het voorbereidings-lokaal bespreking vraagstukken naar aanleiding van de casus beantwoorden van vragen en oplossen van vraagstukken over de domeinen van het collegeexamen beantwoorden van vragen over ICT en technischinstrumentele vaardigheden hulpmiddelen basispakket hulpmiddelen en woordenboek: (niet-grafische) rekenmachine, schrijf- en tekenmateriaal Binas (6 e editie) of Science Data basispakket hulpmiddelen: (niet-grafische) rekenmachine, schrijf- en tekenmateriaal Binas (6 e editie)/sciencedata tijdsduur 20 minuten ca.10 minuten ca.30 minuten cijfer deelcijfer a deelcijfer b terug naar top pagina 5 van 13
Overzicht berekening eindcijfer wat wegingsfactor cijfer (afgerond op één decimaal) eindcijfer (afgerond op een geheel getal) centraal examen 1 A college-examen - deelcijfer a 0,2 - deelcijfer b 0,8 B (A + B) gedeeld door 2 terug naar top pagina 6 van 13
4 Schema examenstof natuurkunde havo centraal examen collegeexamen Domein A: vaardigheden Informatievaardigheden gebruiken X X Communiceren X X Reflecteren op leren X Studie en beroep X* Domein B: Beeld- en geluidstechniek Domein C: Beweging en energie Domein D: Materialen Onderzoeken X X Ontwerpen X X Modelvorming X X Natuurwetenschappelijk X X instrumentarium Waarderen en oordelen X X Kennisontwikkeling en -toepassing X X Technisch-instrumentele vaardigheden X X Rekenkundige en wiskundige X X vaardigheden Vaktaal X X Vakspecifiek gebruik van de computer X Kwantificeren en interpreteren X X Informatieoverdracht X X Medische beeldvorming X X Optica X** Kracht en beweging X X Energieomzettingen X X Eigenschappen van stoffen en X X materialen Functionele materialen X Domein E: Aarde en heelal Zonnestelsel en heelal X X Aarde en klimaat X** Domein F: Menselijk lichaam X** Domein G: Meten en Gebruik van elektriciteit X X regelen Technische automatisering X** Domein H: Natuurkunde en technologie X X Domein I: Onderzoek en Experiment X ontwerp Modelstudie X Ontwerp X * Oriëntatie op studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met het profielwerkstuk. ** kies twee van de vier keuzeonderwerpen Hierna volgt een beschrijving van de examenstof. Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. terug naar top pagina 7 van 13
Bijlage 1 Beschrijving examenstof Domein A: Vaardigheden Algemene vaardigheden Informatievaardigheden gebruiken 1. De kandidaat kan doelgericht informatie zoeken, beoordelen, selecteren en verwerken. Communiceren 2. De kandidaat kan adequaat schriftelijk, mondeling en digitaal in het publieke domein communiceren over onderwerpen uit het desbetreffende vakgebied. Reflecteren op leren 3. De kandidaat kan bij het verwerven van vakkennis en vakvaardigheden reflecteren op eigen belangstelling, motivatie en leerproces. Studie en beroep 4. De kandidaat kan aangeven op welke wijze natuurwetenschappelijke kennis in studie en beroep wordt gebruikt en kan mede op basis daarvan zijn belangstelling voor studies en beroepen onder woorden brengen. Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau) Onderzoeken 5. De kandidaat kan in contexten instructies voor onderzoek op basis van vraagstellingen uitvoeren en conclusies trekken uit de onderzoeksresultaten. De kandidaat maakt daarbij gebruik van consistente redeneringen en relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden. Ontwerpen 6. De kandidaat kan in contexten op basis van een gesteld probleem een technisch ontwerp voorbereiden, uitvoeren, testen en evalueren en daarbij relevante begrippen, theorie en vaardigheden en valide en consistente redeneringen hanteren. Modelvorming 7. De kandidaat kan in contexten een probleem analyseren, een adequaat model selecteren, en modeluitkomsten genereren en interpreteren. De kandidaat maakt daarbij gebruik van consistente redeneringen en relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden. Natuurwetenschappelijk instrumentarium 8. De kandidaat kan in contexten een voor de natuurwetenschappen relevant instrumentarium hanteren, waar nodig met aandacht voor risico s en veiligheid; daarbij gaat het om instrumenten voor dataverzameling en -bewerking, vaktaal, vakconventies, symbolen, formuletaal en rekenkundige bewerkingen. pagina 8 van 13
Waarderen en oordelen 9. De kandidaat kan in contexten een beargumenteerd oordeel geven over een situatie in de natuur of een technische toepassing, en daarin onderscheid maken tussen wetenschappelijke argumenten, normatieve maatschappelijke overwegingen en persoonlijke opvattingen. Natuurkunde specifieke vaardigheden Kennisontwikkeling en -toepassing 10. De kandidaat kan in contexten analyseren op welke wijze natuurkundige en technologische kennis wordt ontwikkeld en toegepast. Technisch-instrumentele vaardigheden 11. De kandidaat kan op een verantwoorde wijze omgaan met voor de natuurkunde relevante materialen, instrumenten, apparaten en ICT-toepassingen. Rekenkundige en wiskundige vaardigheden 12. De kandidaat kan een aantal voor de natuurkunde relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden correct en geroutineerd toepassen bij voor de natuurkunde specifieke probleemsituaties. Vaktaal 13. De kandidaat kan de specifieke vaktaal en vakterminologie interpreteren en produceren, waaronder formuletaal, conventies en notaties. Vakspecifiek gebruik van de computer 14. De kandidaat kan de computer gebruiken bij modelleren en visualiseren van verschijnselen en processen, en voor het verwerken van gegevens. Kwantificeren en interpreteren 15. De kandidaat kan fysische grootheden kwantificeren en mathematische uitdrukkingen in verband brengen met relaties tussen fysische begrippen. Domein B Beeld- en geluidstechniek Informatieoverdracht 16. De kandidaat kan in contexten eigenschappen van trillingen en golven gebruiken bij het analyseren en verklaren van onder andere informatieoverdracht. Medische beeldvorming 17. De kandidaat kan eigenschappen van ioniserende straling en de effecten van deze straling op mens en milieu beschrijven. Ook kan de kandidaat medische beeldvormingstechnieken beschrijven en analyseren aan de hand van fysische principes en de diagnostische functie van deze beeldvormingstechnieken voor de gezondheid toelichten. Optica (keuze) 18. De kandidaat kan aan de hand van toepassingen van geometrische optica en golfoptica eigenschappen van licht beschrijven en analyseren. pagina 9 van 13
Domein C Beweging en energie Kracht en beweging 19. De kandidaat kan in contexten de relatie tussen kracht en bewegingsveranderingen analyseren en verklaren met behulp van de wetten van Newton. Energieomzettingen 20. De kandidaat kan in contexten de begrippen energiebehoud, rendement, arbeid en warmte gebruiken om energieomzettingen te beschrijven en te analyseren. Domein D Materialen Eigenschappen van stoffen en materialen 21. De kandidaat kan in contexten fysische eigenschappen van stoffen en materialen beschrijven en verklaren met behulp van atomaire en moleculaire modellen. Functionele materialen 22. De kandidaat kan in de context van de ontwikkeling van functionele materialen fysische begrippen gebruiken en de mogelijke toepassingen van deze materialen toelichten en verklaren. Domein E Aarde en heelal Zonnestelsel en heelal 23. De kandidaat kan het ontstaan en de ontwikkeling van structuren in het heelal beschrijven en bewegingen in het zonnestelsel analyseren en verklaren aan de hand van fysische principes. Aarde en klimaat (keuze) 24. De kandidaat kan in de context van geofysische systemen fysische verschijnselen en processen beschrijven, analyseren en verklaren; Domein F Menselijk lichaam (keuze) 25. De kandidaat kan in de context van het menselijk lichaam fysische processen beschrijven, analyseren en verklaren en hun functie voor gezondheid en veiligheid toelichten. Domein G Meten en regelen Gebruik van elektriciteit 26. De kandidaat kan opwekking, transport en toepassingen van elektriciteit beschrijven en analyseren aan de hand van fysische begrippen. Technische automatisering (keuze) 27. De kandidaat kan meet-, stuur- en regelsystemen construeren en de functie en werking van de componenten beschrijven. pagina 10 van 13
Domein H Natuurkunde en technologie 28. De kandidaat kan in voorbeelden van technologische ontwikkeling die vallen binnen subdomeinen van het centraal examen natuurkundige principes en wetmatigheden herkennen, benoemen en toepassen. Domein I Onderzoek en ontwerp Experiment 29. De kandidaat kan in contexten die vallen binnen onderwerpen van het centraal examen onderzoek doen door middel van experimenten en de resultaten analyseren en interpreteren. Modelstudie 30. De kandidaat kan in contexten die vallen binnen onderwerpen van het centraal examen onderzoek doen door middel van modelstudies en de modeluitkomsten analyseren en interpreteren. Ontwerp 31. De kandidaat kan in contexten die vallen binnen onderwerpen van het centraal examen op basis van een gesteld probleem een ontwerp voorbereiden, uitvoeren, testen en evalueren. Een uitgebreide beschrijving van de examenstof staat op: - examenblad.nl, natuurkunde havo, examenprogramma en syllabus 2018 terug naar top pagina 11 van 13
Bijlage 2 Hulpmiddelen Noodzakelijk Binas 6 e editie voor havo/vwo of ScienceData Voor deze boeken zijn errata-bladen uitgegeven. Zie voor errata bij de Binas de site www.noordhoffuitgevers.nl, (zoeken op Binas errata ). De errata bij ScienceData staan op de website van Uitgeverij Walvaboek. Het is toegestaan deze fouten in de boeken te verbeteren. Toegestaan De hulpmiddelen hieronder zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig: Basispakket Het standaard basispakket bij alle centrale examens en college-examens bevat: - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - elektronisch rekenapparaat (niet-grafisch, niet-programmeerbaar) Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Nederlands-Nederlands (eendelig) óf Nederlands-thuistaal van de kandidaat (eendelig) Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl, 2018, havo, onderwerpen, hulpmiddelen terug naar top pagina 12 van 13
Bijlage 3 Tips Centraal examen geef voldoende toelichting bij de gegeven antwoorden vergeet niet de tussenstappen te vermelden oefen in het werken met Binas of ScienceData examenbundels of oude examens zijn geschikt om ervaring op te doen (o.a. op: examenblad.nl en nvon.nl) Mondeling college-examen Voorbereiden op het mondeling college-examen bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, Hoe het staatsexamen vo werkt oefen met een voorbeeldcasus op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, oefenen tijdens het mondeling examen kan de gehele examenstof gevraagd worden; bestudeer daarom de stof die niet tot het centraal examen behoort, maar ook de onderwerpen van het centraal examen het is belangrijk, ook voor het mondeling examen, dat er voldoende geoefend is in het maken van eindexamenopgaven. Op die manier kunnen vragen vlot beantwoord worden oefen in het onder woorden brengen van begrippen besteed voldoende aandacht aan de terminologie die bij het vak hoort maak tijdens het bestuderen van de stof gebruik van het Binas- of ScienceData-boek (Het gebruik maken van een alfabetische index werkt sneller dan opzoeken op thema voorin het boek) zorg voor voldoende oefening voor het opzoeken van formules en gegevens en voor het gebruik van de rekenmachine; het kost vaak erg veel kostbare tijd in het examen Casus/voorbereidingsopdracht voorafgaand aan het college-examen maak bij voorbereidingsopdrachten gebruik van het Binas- of ScienceData-boek maak bij het voorbereiden van de casus aantekeningen en oefen, na het lezen van de casus, alvast in eigen woorden weer te geven waar de casus over gaat soms staan er onder aan de casus al een paar vragen over de tekst. Wanneer dit zo is, probeer deze dan voor te bereiden, maar maakt u zich geen zorgen als u ze niet helemaal af hebt gekregen tijdens de voorbereidingstijd ook als er geen vragen staan, kunt u de casus al wel vast verder voorbereiden. tijdens het mondeling examen dient u in eigen woorden weer te geven waarover de casus gaat. Van belang hierbij zijn kernbegrippen uit de tekst. Hieruit blijkt al in hoeverre de casus begrepen is. Uitgaande van de casus kan er daarna over het onderwerp zelf en andere onderwerpen dieper gevraagd worden. Algemene opmerkingen over het mondeling examen geleerde formules moeten niet alleen benoemd kunnen worden, maar ook worden toegepast het is belangrijk verbanden te kunnen leggen tussen onderdelen van de bestudeerde examenstof hoofdrekenen (en inschatten van de orde van grootte van uitkomsten) is naast het gebruik van de rekenmachine van belang terug naar top pagina 13 van 13
pagina 14 van 13