Archeologie uit je achtertuin Lesbrief over archeologie voor groep 7 en 8 van de basisschool
Archeologie uit je achtertuin Wat is archeologie eigenlijk? En wat doet een archeoloog? Zoek het uit op internet. Kijk bijvoorbeeld op www.wikikids.nl Wat heb je als antwoord op deze twee vragen gevonden? In februari 2016 deed de afdeling Archeologie van de gemeente Rotterdam (BOOR) op de hoek van de Eerste Heulbrugstraat en de Vredehofstraat in Spijkenisse archeologisch onderzoek. Aan de rand van de historische kern van Spijkenisse zijn op deze plek appartementen gebouwd. Grondwerkzaamheden kunnen archeologische bodemlagen, sporen en voorwerpen die in de grond zitten, beschadigen. Om dat te voorkomen onderzochten archeologen een deel van de locatie. Resultaten: In de grond zijn archeologische resten gevonden van onder andere een sloot uit het midden van de 13e eeuw. De archeologische resten zijn bijzonder genoeg om ze te bewaren. De bouwwerkzaamheden zullen deze sporen niet aantasten. Bekijk het filmpje op www.youtube.com/watch?v=fuf7vyn-opo Archeologie uit je achtertuin 1
In wat? In situ! Om meer te weten te komen over mensen in het verleden kunnen we gebruik maken van boeken en oude documenten in archieven. Maar lang niet alles is terug te vinden in deze bronnen, omdat men heel vroeger nog geen schrift kende of maar heel weinig opschreef. Daarom zoeken archeologen naar sporen en vondsten in de grond. Zij vertellen ons op welke plekken mensen in het verleden hebben gewoond en hoe zij hier leefden. We noemen deze sporen en vondsten archeologische resten. In situ: archeologen behouden archeologische resten het liefst (ongezien en onaangetast) in de grond (in situ: dat betekent letterlijk op z n plek). Op deze manier blijft alle informatie het best behouden. Hoe langer we wachten, hoe beter de technieken zijn om de archeologische sporen en vondsten te onderzoeken en hoe meer we te weten komen over het verleden. Maar.wat is het waard om behouden/bewaard te blijven en wat niet? In de grond zijn veel archeologische resten te vinden. We vinden niet alle resten even belangrijk, dus maken we een keuze welke we wél willen onderzoeken en welke niet. Als archeologen een vindplaats aantreffen, wordt deze gewaardeerd. Dit betekent dat er wordt gekeken hoe belangrijk de vindplaats is voor de kennis over het verleden. Belangrijke vindplaatsen moeten we behouden. Als dit kan, bijvoorbeeld omdat daar huizen moeten worden gebouwd, graven we de archeologische sporen en vondsten op en documenteren we die. Wat vind jij? We moeten wel/niet zorgvuldig omgaan met de sporen uit ons verleden, want.. In Nissewaard hebben archeologen al veel mooie oude en bijzondere voorwerpen bij opgravingen uit de grond gehaald. Bijvoorbeeld Archeologie uit je achtertuin 2
Vondst 1: Twee benen priemen, een benen naald en een doorboorde zwijnentand Vindplaats: Gevonden in Spijkenisse-Hekelingen (polder Vriesland) bij opgravingen in 1950 (zwijnentand) en 1980 (priemen en naald). Afmetingen: Lengte priem 1: 6,5 cm, lengte priem 2: 12,2 cm, lengte naald: 12,7 cm, lengte tand 5,7 cm. Beschrijving: De twee benen priemen en de naald zijn gemaakt van botten van dieren en werden gebruikt voor het maken van kleding of schoenen. De doorboorde tand was mogelijk een sieraad.misschien hing hij aan een touwtje of een leren koordje of was hij op een kledingstuk genaaid. De vondsten dateren allemaal uit de periode van de Vlaardingencultuur, 2900 tot 2500 voor Christus. De mensen van de Vlaardingencultuur waren een van de eerste bewoners van Nissewaard. Ze jaagden, visten, verzamelden planten, vruchten en bessen, maar hadden ook al graan en vee. Lageweg Vriesland!! Twee benen priemen, een benen naald en een doorboorde zwijnentand Legenda kreek hogere oever moeras! vindplaatsen archeologisch monument Garsdijk!!!!!!!!!! Westdijk Hekelingseweg 0 200 m Onder het oppervlak van wijk Vriesland liggen de oudst bekende bewoningssporen van Spijkenisse. Het is een belangrijke locatie en daarom is een deel van de vindplaats bewaard gebleven en aangewezen als Rijksmonument) Een klein kampement waar een paar gezinnen, zo n 15 mensen, regelmatig s zomers bivakkeerden in kleine, houten huizen Archeologie uit je achtertuin 3
Vondst 2: Aardewerken potje Vindplaats: In 1981 gevonden aan de Nieuwlandse weg in Abbenbroek, in een sloot die gegraven werd voor de ruilverkaveling. Afmetingen: Hoogte 5,8 cm, doorsnede 8,9 cm. Beschrijving: Het potje is met de hand gemaakt en versierd met nagelindrukken op de rand en de buik. We weten niet precies waar het voor is gebruikt, waarschijnlijk gewoon als servies - het is te klein voor een echte kookpot. Het potje dateert uit de Late IJzertijd, 250 tot 50 voor Christus. Aardewerken potje De IJzertijdmensen waren boeren met vee en akkers. Ze bouwden hun boerderijen zelf. Het hout voor de palen van de boerderijen voor de gevlochten wanden kapten ze in hun omgeving: eiken, essen, wilgen en elzen bijvoorbeeld pap, brood, rundvlees, eieren (van eenden bijvoorbeeld, want kippen kenden ze toen niet!), bramen, hazelnoten, wilde appeltjes Archeologie uit je achtertuin 4
Vondst 3: Een ijzeren speerpunt Vindplaats: Gevonden in Zuidland, Kreken van Nibbeland bij een opgraving in 2009. Afmetingen: Lengte 10 cm, breedte 2 cm. Beschrijving: De kleine speerpunt is gemaakt en gebruikt tijdens de Romeinse tijd, 100 tot 150 na Christus. De speerpunt maakt onderdeel uit van een kleine werpspeer die bijvoorbeeld bij de jacht werd gebruikt door de boeren die in de omgeving van Kreken van Nibbeland woonde. De boerderijen stonden veelal langs de toenmalige waterlopen (kreken). De speerpunt is gevonden bij resten van een boerderij uit de Romeinse tijd. Tip: Neem eens een kijkje in de speeltuin in de wijk Kreken van Nibbeland. Deze speeltuin is geïnspireerd op de archeologische vondsten die hier zijn gedaan. IJzeren speerpunt Een boer uit de Romeinse tijd met een kleine werpspeer op zijn rug Archeologen aan het werk tijdens de opgraving in Kreken van Nibbeland. Tweeduizend jaar geleden, in de Romeinse tijd, woonden en werkten hier ook al mensen Archeologie uit je achtertuin 5
Vondst 4: Twee glissen (schaatsen) Vindplaats: Gevonden in Spijkenisse-Hartel West, bij de opgraving van een middeleeuwse boerderij in 1987. Afmetingen: Lengte doorboorde exemplaar: 22 cm; lengte exemplaar met gladde onderkant: 26 cm. Beschrijving: De glissen dateren uit de Vroege Middeleeuwen, 900 tot 1100 na Christus. Ze zijn gemaakt van middenvoetsbeenderen van een paard, een van de twee is doorboord. De botten werden onder de schoenen vastgemaakt en gebruikt om mee over het ijs te glijden (als schaatsen), door je af te zetten met een prikstok. Bij een van de twee is het gebruik goed te zien, het bot is aan de onderkant helemaal glad. Twee glissen Tot aan het begin van de 20e eeuw werd er nog op glissen geschaatst Archeologie uit je achtertuin 6
Vondst 5: Drie kalkstenen kanonskogels Vindplaats: Gevonden bij de ruïne van kasteel Ravesteyn in Heenvliet. Afmetingen: 7,3 cm, 7,5 cm en 7,5 cm in doorsnede. Beschrijving: Zulke kogels werden in de Late Middeleeuwen (1400-1500 na Christus) gebruikt in een kanon. Later werden kogels van gietijzer gemaakt. De kogels stammen uit de tijd dat het kasteel werd bewoond door de Heren van Heenvliet, de bestuurders van Heenvliet. Tip: Ga eens kijken bij de ruïne van kasteel Ravesteyn. Drie kalkstenen kanonskogels Ruïne Ravesteyn: een woontoren met muren van 2,4 meter dik en vier hoektorens HEENVLIET Bleidesteyn Hartelkanaal Blicksteyn Ravesteyn GEERVLIET Hof van Putten Bernisse Huis te Abbenbroek ABBENBROEK 0 250m In de 13e eeuw was Ravesteyn niet het enige kasteel in en rond Heenvliet. We weten dat er nog vier andere kastelen stonden: Bleidesteyn, Blicksteyn, Huis te Abbenbroek en het Hof van Putten Archeologie uit je achtertuin 7
In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden staat een hele grote kast met laden. In die laden is plaats voor één archeologische vondst per gemeente in Nederland. Welke vondst uit Nissewaard zou volgens jou +een plekje moeten krijgen in deze kast? Om dat uit te zoeken hebben we jouw hulp nodig. Je gaat stemmen!? Bekijk alle vijf de voorwerpen nog een keer goed. Welk voorwerp zou volgens jou het plekje verdienen in de kast in Leiden? Waarom? Archeologie uit je achtertuin 8
Ga naar www.nissewaard.nl/archeologie om jouw stem uit te brengen. Nu jij gestemd hebt, is het natuurlijk belangrijk dat nog meer mensen op jouw favoriet gaan stemmen. Je gaat campagne voeren! Je gaat reclame maken voor jouw favoriete archeologische vondst. Ontwerp een poster met een mooie tekening/ foto of en bedenk een verkiezingsleus. Hang je poster op en overtuig jouw vader, moeder, zusje, broer, buurvrouw, vriend, om ook te stemmen op jouw favoriete voorwerp. Maak een foto van jouw poster en stuur m op naar combinatiefunctionaris@nissewaard.nl. Dan wordt jouw poster geplaatst in het fotoboek opwww.nissewaard.nl/archeologie. De maker van de mooiste, leukste poster van de winnende vondst, mag mee om de vondst naar het museum in Leiden te brengen!! Weet je niet precies wat er op jouw poster moet komen, bekijk dan de voorbeelden op www.nissewaard.nl/archeologie om op ideeën te komen. Archeologie uit je achtertuin Welke vondst komt in de kast van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden? Stem mee op www.nissewaard.nl/archeologie Archeologie uit je achtertuin 9
Gemeente Nissewaard Raadhuislaan 106 Postbus 25 3200 AA Spijkenisse Telefoon 14 0181 gemeente@nissewaard.nl www.nissewaard.nl Deze lesbrief is een uitgave van de gemeente Nissewaard Fotografie: RAAP, Peter de Ruig, Werner Kannamüller, BOOR, Martin Valkhoff en de gemeente Nissewaard September 2017