2016 Beleid actief burgerschap en sociale integratie Team Jozefschool de Goorn Wij leren niet voor school maar voor het leven 19-12-2016
Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Wat is burgerschap... 4 3. Katholieke identiteit in relatie tot burgerschap... 4 4. Kenmerken van onze leerlingen en risico s... 6 5. Visie op actief burgerschap... 7 6. Hoofddoelen... 7 7. Uitwerking hoofddoelen in acties... 8 8. Verantwoording en evaluatie... 12 Bijlage 1 Kerndoelen... 13 Bijlage 2 Basiswaarden van de democratische rechtsstaat... 14 Bijlage 3: Verwijzing beleidsplannen... 15 Bijlage 4: Leerlingenraad Jozefschool... 16 Wij leren niet voor school maar voor het leven Actief burgerschap en sociale integratie 2
1. Inleiding Actief burgerschap en sociale integratie lijkt iets nieuws, maar dat is het niet. Op onze lesroosters en op de rapporten zult u dit vak niet tegenkomen. Actief burgerschap is het kunnen en willen participeren in de samenleving. Bij burgerschap gaat het om DOEN. Een actieve burger, hoe jong ook, heeft de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. De ontwikkelingen in de maatschappij vragen dat scholen actief burgerschap en sociale integratie bevorderen, niet als apart vak, maar als vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs. Veel elementen van actief burgerschap en sociale integratie zijn geïntegreerd in andere vakken. U kunt daarbij denken aan vakken als geschiedenis of wereldoriëntatie. Als het gaat om waarden en normen, om gedrag, dan komt dat uiteraard ook aan de orde bij godsdienst en sociaal emotionele ontwikkeling. Actief burgerschap en sociale integratie hebben een relatie met de schoolregels die wij op onze school hanteren en worden uitgedragen in de dagelijkse omgang tussen leerkrachten en leerlingen en leerlingen onderling. Wij streven ernaar om onze leerlingen actieve burgers te laten zijn. Hiervoor werken wij o.a. samen met het dorp en de gemeente door een actieve bijdrage te leveren aan activiteiten. Zo gaan onze leerlingen op bezoek bij bedrijven en organiseren we diverse projecten in samenwerking met de buurt. Verder organiseren we regelmatig een creatieve middagen waarbij ouders en instanties betrokken zijn. Ook werken wij samen met de gemeente om onze leerlingen kennis te laten nemen van het besturen van een land of gemeente. In de bovenbouw wordt aandacht besteed aan discussiëren door bijvoorbeeld aspecten uit discussiëren kun je leren tijdens de leerlingenraad in te zetten. Bovenbouwleerlingen die meedoen aan het Heilig Vormsel in de kerk, gaan tijdens het schooljaar een halve dag op stage bij een buurtbedrijf. Daarnaast dragen de leerkrachten, al dan niet samen met de leerlingen, een actieve houding naar het dorp, gemeente en buurtondernemingen uit. Dit document wordt jaarlijks bij de start van het schooljaar geactualiseerd door directie i.s.m. het team. De wijzigingen worden tijdens de eerste bijeenkomst in het schooljaar besproken binnen de MR. Namens het team van de Jozefschool, Maaike Ouwehand Herzien en vastgesteld in team: december 2016 Vastgesteld in medezeggenschapsraad: februari 2017 Actief burgerschap en sociale integratie 3
2. Wat is burgerschap De verplichting voor scholen voor primair onderwijs om bij te dragen aan de integratie van leerlingen in de Nederlandse samenleving is vastgelegd in de wet van 9-12-2005 en met ingang van 1-2-2006 in werking getreden. Scholen zijn verplicht om in hun onderwijs aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Actief burgerschap verwijst naar de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Sociale integratie verwijst naar deelname van burgers (ongeacht hun etnische of culturele achtergrond) aan de samenleving, in de vorm van sociale participatie, deelname aan de maatschappij en haar instituties en bekendheid met en betrokkenheid bij uitingen van de Nederlandse cultuur. In de wetsartikelen is dat als volgt vastgelegd: Het onderwijs; a. gaat er mede van uit dat leerlingen opgroeien in een pluriforme samenleving, b. is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie, en c. is er mede op gericht dat leerlingen kennis hebben van en kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten. 3. Katholieke identiteit in relatie tot burgerschap Voor het katholiek onderwijs is het belangrijk dat in het kader van burgerschap rekening gehouden wordt met de uitgangspunten van het katholiek onderwijs. De inhoud van burgerschap is per definitie ideologisch gekleurd en kan, afgezien van de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat, niet aan de scholen worden opgelegd. Er worden steeds twee aspecten van burgerschap onderscheiden. Burgerschap heeft betrekking op de bestuurlijke en politieke verhoudingen binnen de maatschappij (rechten en plichten), maar ook op de moreel-ethische aspecten van samenleven, zoals omgang, fatsoen en etiquette, verantwoordelijkheid, waarden en normen. (kunnen en willen). Dit betekent aan de ene kant leren aanpassen en conformeren (socialiseren) en aan de andere kant de opvoedende taak gericht op het maken van keuzes en het kritisch leren oordelen. De invulling van burgerschap is daardoor verschillend en vraagt om keuzes van de school en vastlegging. In de katholieke sociale leer wordt vorm gegeven aan de relatie tussen persoon en gemeenschap, menselijke waardigheid en gerechtigheid. In die traditie gaat het om de betrekking van de persoon in de gemeenschap. Daarin zijn drie kernbegrippen leidend: personaliteit, solidariteit en subsidiariteit. Ieder mens is uniek, maar kan zich pas goed ontplooien door en met andere mensen. Met personaliteit is bedoeld dat iedere mens geroepen is zichzelf te vervolmaken en te ontplooien opdat hij meer een afbeelding van God kan worden. Geen enkele mens is daar werkelijk toe in staat. Uitgangspunt is dat deze groei van de persoon plicht en roeping is van alle mensen. Als persoon is de mens van nature echter een sociaal wijzen, waardoor hij in gemeenschap, dat wil zeggen in solidariteit, beter in staat zal zijn zich te vervolmaken en te ontplooien. Personalisatie is daarom wezenlijk verbonden met solidariteit. Subsidiariteit (Katholieke idee dat de staat geen zaken naar zich toe mag trekken die particulieren zelf kunnen regelen) waarborgt de deelname van iedereen aan de opbouw van de samenleving. Ieder doet dit naar eigen vermogen. Individuen moeten zeggenschap behouden over zaken die ze zelf aan kunnen. Dit in tegenstelling tot de staat, die de plicht heeft om het algemeen belang te verdedigen. Actief burgerschap en sociale integratie 4
In het christendom zijn ervaringen en waarden die mensen zien als personen die niet op zichzelf gericht zijn, maar fundamenteel op anderen, belangrijk. Hierin is aandacht voor lijden, ook als het onherroepelijk is. Het ik-besef wordt daarin onderbroken door ervaringen van lijden van anderen. Uiteindelijk wegen genade en ontvankelijkheid zwaarder dan maakbaarheid, regie en bezit. Gemeenschap, ontvankelijkheid en mededogen zijn kernwaarden en ervaringen die in de visie van de school op burgerschap aan de orde komen. In de katholieke scholen kan het accent gelegd worden op zelfontplooiing van de kinderen en op de ontwikkeling van de eigen verantwoordelijkheid van deze kinderen waardoor ze volwaardig deel kunnen uitmaken van de gemeenschap. Katholieke scholen geven burgerschap mede vorm rond waarden en begrippen die in de katholieke sociale leer centraal staan. Andere aanknopingspunten liggen bij vraagstukken rond ontwikkeling, spreiding van welvaart en welzijn, vrede en gerechtigheid. Deze worden behandeld in het kader van het dragen van individuele verantwoordelijkheid. In de katholieke traditie is het volgende van belang: 1. Er is een in de schepping aanwezige morele orde. 2. Deze morele orde kent een hiërarchie; menselijke waardigheid en rechtvaardigheid gaan boven alles uit, ook boven de personalisatie. 3. Door het bestaan van een morele orde zijn alle maatschappelijke vraagstukken altijd ook morele vraagstukken. 4. Personalisatie is via solidariteit altijd gericht op het algemeen belang. Moreel en ethiek zijn geen individuele keuze. 5. Persoon (burger) en gemeenschap zijn niet elkaars tegenovergestelde; individu en gemeenschap wel. 6. De burger komt niet alleen autonomie toe, maar is ook geroepen tot het nemen van verantwoordelijkheid en tot participatie door het beoefenen van de naastenliefde. 7. Het beginsel dat de staat geen zaken naar zich toe trekt die personen zelf kunnen regelen, vloeit voort uit het rechtvaardigheidsbeginsel, niet uit de beginselen van efficiency en effectiviteit. Het staat als sociaal beginsel niet op zichzelf, maar is verbonden met personaliteit en solidariteit: het dient de wording van de persoon én van de gemeenschap. 8. Het sociale denken in de katholieke kerk komt steeds meer in het perspectief te staan van de toenemende internationale afhankelijkheid: de globalisering. Vraagstukken van internationale verdelende rechtvaardigheid, mensenrechten en vrede treden meer op de voorgrond. Actief burgerschap en sociale integratie 5
4. Kenmerken van onze leerlingen en risico s De Jozefschool is een katholieke basisschool in De Goorn. De Goorn is een dorp met zo n 2800 inwoners. Het dorp ligt op betrekkelijk geringe afstand van Hoorn en is gesplitst in een oude kern, waar een echt dorpscultuur heerst, en een nieuwe kern waar veel forensen wonen. De Jozefschool is een grote dorpsschool met zo n 380 leerlingen. Er staat één basisschool in deze kern. In de kern Avenhorn zijn een katholieke en openbare basisschool gesitueerd. Kenmerken van onze leerlingen zijn: 22% van de leerlingen komt uit een katholiek gezin; waarvan een deel praktiserend katholiek is. 99% van de leerlingen op onze school is autochtoon. De meeste ouders hebben een afgeronde opleiding op LBO-, MBO-, HBO- of WO-niveau. Een steeds grotere groep ouders werkt allebei. De ouders van de kinderen zijn geïnteresseerd in wat de kinderen op school doen. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van v.s.o., t.s.o. en n.s.o. De leerlingen van onze school leven in een steeds meer geseculariseerde samenleving. Er kan steeds minder een beroep op de kennis van waarden en normen uit de katholieke kerk worden gedaan. Er is een groei in het aantal één ouder gezinnen i.v.m. de toename van het aantal echtscheidingen. De Goorn ligt in West-Friesland; een regio met een groot alcohol- en drugsprobleem. Onze moderne wereld maakt de wereld steeds kleiner en nabijer : kinderen worden steeds vroeger blootgesteld aan van alles wat eigenlijk niet bij hun leeftijd past (internet, televisie, social media). Veel ouders hebben moeite om grenzen te trekken (veiligheid en duidelijkheid te creëren). Het onderwijs is in de loop van de jaren sterk veranderd en de kinderen krijgen heel anders onderwijs dan hun ouders hebben gehad. De ouder- en leerling-populatie en de dorpscultuur laat indirect gevolgen zien voor ons beleid m.b.t. actief burgerschap en sociale integratie. Doordat veel leerlingen weinig in aanraking komen met andere (niet westerse) geloofsovertuigingen, culturen en gewoontes is het van belang dat hier kennis van genomen wordt en dat zij een open houding kunnen aannemen. De school werkt al een aantal jaren samen met een externe partij aan de invulling van levensbeschouwelijk onderwijs. Op dit moment zijn wij met hen in overleg om te kijken of wij leskisten, gegeven door een externe vakdocent levensbeschouwing, over de vijf wereldgodsdiensten kunnen inzetten. Wij zijn van mening dat een open houding niet alleen voor de leerlingen belangrijk is, maar ook hun ouders en verzorgers dienen deze open houding aan te nemen. Als school zien wij enkele risico s die de ontwikkeling van goed burgerschap belemmeren: er ontstaat een tendens dat wij steeds meer in een individuele maatschappij leven. Mensen houden steeds minder rekening met elkaar en zijn steeds meer gericht op de eigen persoon en/of het eigen gezin; de normen en waarden die gelden in de samenleving vervagen; op de Jozefschool komen de leerlingen weinig in aanraking met andere culturen; Actief burgerschap en sociale integratie 6
5. Visie op actief burgerschap Op de Jozefschool is ons streven om onze leerlingen goed voor te bereiden, zodat zij straks de houding, kennis en vaardigheden bezitten om goed te kunnen functioneren in een snel veranderende en multiculturele samenleving. Vanuit onze katholieke identiteit vinden wij het belangrijk dat leerlingen op een bewuste manier in het leven staan, waarbij ze niet alleen respect hebben voor elkaar en andere culturen en gewoonten, maar ook naar anderen omzien. Daarbij hoort ook het tonen van betrokkenheid, waarde hechten aan de mens, omgeving en materiaal en trots zijn op jezelf en anderen. Door op de Jozefschool voldoende communicatieve vaardigheden te verwerven leren onze leerlingen met respect naar ieders beargumenteerde mening te luisteren, elkaar uit te laten spreken, te discussiëren en debatteren. Samenwerken staat centraal op de Jozefschool. Hierbij is het van belang dat er een open en onbevooroordeelde houding aangenomen wordt, zodat er aandacht en inlevingsvermogen ervaren wordt voor andere culturen en gewoonten. Aan het einde van de basisschool hebben onze leerlingen genoeg bagage om de samenleving vol zelfvertrouwen tegemoet te treden, om zelf initiatieven te nemen en daarmee een actieve rol in onze samenleving te kunnen vervullen. De basiswaarden op de Jozefschool zijn: 1. Vrijheid van meningsuiting 2. Gelijkwaardigheid 3. Begrip voor anderen 4. Verdraagzaamheid 5. Autonomie 6. Afwijzen van onverdraagzaamheid 7. Afwijzen van discriminatie 6. Hoofddoelen 1. Wij voeden onze leerlingen op tot fatsoenlijke evenwichtige mensen die respectvol vanuit onze christelijke waarden en normen omgaan met de medemens. 2. Wij voeden onze leerlingen op tot personen die weten wat democratie inhoudt en die daar ook naar handelen. Ze leren hun mening over maatschappelijke thema s te verwoorden. 3. Wij voeden onze leerlingen op tot mensen die meedoen, die actief betrokken willen zijn in de samenleving en die gericht zijn op samenwerking. Ze leren organisatorische vaardigheden en kunnen verantwoordelijkheid nemen voor anderen. 4. Wij voeden onze leerlingen op tot personen die kennis hebben van en respect hebben voor andere opvattingen en overtuigingen (religies). 5. Wij richten ons op algemene ontwikkeling en geven onze leerlingen culturele bagage mee voor het leven. 6. Wij richten ons op het kind elders in de wereld; kennismaking met ontwikkelingssamenwerking. Actief burgerschap en sociale integratie 7
7. Uitwerking hoofddoelen in acties 7.1. Overzicht activiteiten participatie, democratie en identiteit Op de Jozefschool leren wij kinderen wat basiswaarden zijn. Wij leren ze toepassen en wij leren hen er het hogere belang van inzien (een samenleving nastreven waarin je als mens èn als gemeenschap zo optimaal mogelijk samenleeft). Daarnaast corrigeren wij uitingen van leerlingen die strijdig zijn met deze basiswaarden. Dit gebeurt aan de hand van: De Vreedzame School. Lessen levensbeschouwing. Kringgesprekken met coöperatieve werkvormen. Evaluatiegesprekken n.a.v. buitenspeelgedrag, gedrag in de gymzaal en gedrag in de klas. Werkvormen gebruikt tijdens de lessen in het kader van coöperatieve werkvormen, meervoudige intelligentie. Naast de wekelijks terugkomende lessen, welke op het lesrooster staan, worden er op de Jozefschool verschillende activiteiten ondernomen om actief burgerschap en sociale integratie nog meer te bevorderen. Deze worden hieronder wel beschreven: (D)agelijks, (W)ekelijks, (M)aandelijks, (J)aarlijks, 2J = elke 2 jaar, (I)ncidenteel, (S)tructureel Democratie: Groep: Frequentie: Deelname aan kringgesprekken (grote of kleine kring in coöperatieve 1 t/m 8 S vorm) Afspraken en regels in de klas 1 t/m 8 W Methode Vreedzame school 1 t/m 8 W Methode PBS (positive behavior support) als beloningssysteem 1 t/m 3 D Methode PBS (positive behavior support) als remediërend systeem 4 t/m 8 D Burgerschap in huisje, boompje, beestje 3 S Anti-pestprotocol 1 t/m 8 S Leerlingenraad 6 t/m 8 M Samenwerking door o.a. coöperatieve werkvormen 1 t/m 8 D Thema Vrijheid in samenwerking met Nationaal comité 4 en 5 mei 7 en 8 J Samenwerking met anderen scholen 1 t/m 8 J Lessen over ontstaan democratie Nederland (WO-methode) 6 t/m 8 J Overheid in de klas en klas bij de overheid 6 t/m 8 J Discussiëren kun je leren 6 t/m 8 J Jeugdjournaal, tv-weekjournaal, nieuws uit de natuur, Koekeloere 1 t/m 8 W Leskist De derde kamer ; leren debatteren (Prinsjesdag) 6 t/m 8 J Participatie: Groep: Frequenti e: Verantwoordelijkheden in de klas (taken) 1 t/m 8 S Oud-leerlingen in de groep 8 J Kaart/bezoek zieke leerlingen, geboorte, rouw 1 t/m 8 I Geld inzamelen goede doelen (Kinderpostzegels, KiKa, Remco Teunissen, 1 t/m 8 J etc..) Vroeg- en voorschoolse educatie 1-2 J Versiering schoolomgeving bij schoolprojecten, feestdagen 1 t/m 8 S Hulp bij schoolactiviteiten 6 t/m 8 J Maatschappelijke stage vanuit het Vormsel 8 J Actief burgerschap en sociale integratie 8
Identiteit: Groep: Frequentie: Lessen levensbeschouwelijke vorming, Methode Hemel en aarde 1 t/m 8 W Bezoek aan de bibliotheek 1 t/m 8 J Bezoek aan scholen van het voortgezet onderwijs 8 J Dorpse activiteiten (avondvierdaagse, scholierenloop, huttendorp, etc.) 1 t/m 8 J Eigen omgeving leren kennen en cultuureducatie 1 t/m 8 J en S Vieringen (maandsluiting, musical, landelijke feestdagen) 1 t/m 8 S Aandacht voor feest met verschillende religieuze achtergronden 1 t/m 8 J Filosofeerlessen 1 t/m 8 J Prinsjesdag 6 t/m 8 J Samenwerken door o.a. coöperatieve werkvormen 1 t/m 8 S Kennismaken met verschillende sportclubs 3 t/m 8 J Bureau Halt (vuurwerkles) 8 J Jeugd EHBO 8 J Mediawijsheid 6 t/m 7 J GGD project alcohol en drugs 8 J Actie schoenmaatjes 1 t/m 8 J 7.2. Uitwerking hoofddoelen Nu volgt een uitwerking van de bovenstaande activiteiten, onderverdeeld in hoofddoelen waarbij wij aangeven hoe ons aanbod daarop is afgestemd. 1.Wij voeden onze leerlingen op tot fatsoenlijke evenwichtige mensen die respectvol vanuit onze christelijke waarden en normen omgaan met de medemens. Wij besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Zelfbeeld. Zelfstandigheid. Zelfredzaamheid. Omgang met leerlingen. Omgang met de leraren. Wij werken aan deze punten met het concept van de Vreedzame School. Deze methode gaat uit van een bepaalde grondhouding waarin leerkrachten voorbeeldgedrag laten zien en leerlingen handvatten krijgen om zelf conflicten op te lossen. In de praktijk is dit terug te zien in de volgende activiteiten: De leerkrachten verwelkomen iedere ochtend de leerlingen bij de deur van het klaslokaal. Ieder schooljaar worden er in de groep afspraken en regels opgesteld door de leerlingen voor wat betreft gewenst gedrag en omgang met elkaar. In iedere klas worden taken en verantwoordelijkheden samen vastgelegd. Deze rouleren. Leerlingen leren dat er in elk conflict meerdere gezichtspunten zijn. Daardoor leren zij elkaar te accepteren en ontstaat er meer begrip. De leerlingen leren wat opstekers en afbrekers zijn en worden gestimuleerd deze te gebruiken. Leerlingen leren conflicten oplossen, door de aangeleerde handvatten van de Vreedzame school. Er worden mediatoren opgeleid en ingezet bij het oplossen van onderlinge conflicten. Leerlingen werken aan een weektaak, in en buiten de klas. Hoe de leerlingen werken wordt klassikaal besproken en komt in de groepen 7 en 8 in individuele gesprekken terug. Actief burgerschap en sociale integratie 9
Wij hebben een gedragsprotocol en anti-pestbeleid opgesteld waarin maatregelen zijn opgenomen om als leerkrachten en leerlingen op een duidelijke en uniforme manier met pesten om te gaan. Er wordt tweemaal per jaar voor een kleine groep leerlingen SOVA-training gegeven. De leerlingen worden op sociaal-emotioneel gebied gevolgd binnen de groepen 1 en 2 vanuit het Ontwikkeling Volg Model en in de groepen 3 t/m 8 vanuit het leerlingvolgsysteem ZIEN. De leerlingen die opvallen worden in de leerling-bespreking met de IB-er besproken. Daarnaast is er twee keer per jaar een groepsbespreking. Wij houden jaarlijks een alcoholpreventieproject in groep 8, waarbij ook de ouders worden betrokken. Deelname actie Kinderpostzegels. In samenwerking met de ouderraad en medezeggenschapsraad deelname aan acties voor goede doelen: bv. Opkikkerdag, Actie Schoenmaatjes, goede doelen in de omgeving, etc. Bovenstaande brengt met zich mee dat: Leerlingen leren respect te hebben voor zichzelf en de ander ( heb je naaste lief als jezelf ). Leerlingen leren reflecteren op hun eigen gedrag. Leerlingen leren eerst een probleem zelf oplossen en als het niet lukt om hulp te vragen. 2.Wij voeden onze leerlingen op tot personen die weten wat democratie inhoudt en die daar ook naar handelen. Ze leren hun mening over maatschappelijke thema s te verwoorden. Wij besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Leren luisteren naar elkaar. Leren argumenteren. Leren elkaar accepteren. Elkaars mening respecteren. Vrijheid van meningsuiting zonder de ander te kwetsen. Democratie. In de praktijk is dat terug te zien in: In alle groepen wordt er naar schooltelevisieprogramma s gekeken, waarin allerlei maatschappelijke thema s behandeld worden. Na de uitzending wordt er in de klas verder gepraat over het thema. Groep 1 en 2 kijken naar Koekeloere. Groep 3 en 4 kijken naar Huisje boompje beestje. Groep 5 en 6 kijken naar de Buitendienst Groep 7 en 8 kijken naar het Jeugdjournaal. Leerlingen van de groepen 7 en 8 doen kennis op over ons democratisch stelsel en onze overheid en leren debatteren met elkaar over maatschappelijke kwesties aan de hand van de leskoffer De Derde Kamer. De leerlingen van groep 7 stellen zich kandidaat en voeren campagne voor de leerlingenraad. Hiervoor wordt ook een verkiezing uitgeschreven. Leerlingen van groepen 7 en 8 vormen samen met directeur en leerkracht een leerlingenraad (zie bijlage). Elk jaar Krant in de klas door groep 8. Samen met de leerlingen het opstellen van groepsregels. Er worden kindgesprekken gevoerd in de groepen 6-7-8. De leerlingen van groep 7-8 wordt de mogelijkheid geboden om deel te nemen aan een weerbaarheidstraining, gesubsidieerd door de gemeente. De leerlingen van groep 4-6 wordt de mogelijkheid geboden om deel te nemen aan de SOVAtraining, gegeven door intern opgeleide trainers.(sociaal emotionele vaardigheden). Actief burgerschap en sociale integratie 10
3.Wij voeden onze leerlingen op tot mensen die meedoen, die actief betrokken willen zijn in de samenleving en die gericht zijn op samenwerking. Wij besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Samenwerken. Zelfstandigheid. Zelfredzaamheid. Omgang met leerlingen. Omgang met de leraren. Elkaars mening respecteren. Samenwerken met de omgeving. In de praktijk is dat terug te zien in: De leerlingen leren hulp geven aan hun medeleerlingen als die daarom vragen. De leerlingen leren samenwerken door regelmatig groepsopdrachten te krijgen. De school doet jaarlijks mee aan acties voor goede doelen. De leerlingen krijgen in de klas taken te doen die dagelijks of wekelijks terugkeren. Bijvoorbeeld vegen, dagstart maken op het digibord of opruimen. Vanaf groep 1 leren de leerlingen zorg dragen voor hun eigen spullen, die van een ander en materialen van school. De leerlingen leren in groep 1 en 2 al zelf keuzes maken in activiteiten door middel van het planbord. Deelname aan verschillende sporttoernooien door de midden- en bovenbouw. Samenwerking tussen parochie, verenigingen en school. 4. Wij voeden onze leerlingen op tot personen die kennis hebben van en respect hebben voor andere opvattingen en overtuigingen (religies). Wij besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Het christelijk geloof in het algemeen en de rooms-katholieke kerk in het bijzonder. Andere religies. Leren luisteren naar elkaar. Leren filosoferen. Elkaars mening respecteren. Vrijheid van geloofsovertuiging zonder anderen te kwetsen. In de praktijk is dat terug te zien in: Viering van de christelijke feestdagen op school, in de bouw, in de groep of in de kerk. De lessen uit de levensbeschouwelijke methode Hemel en Aarde. Sprekers uitnodigen. Kringgesprekken; filosoferen met kinderen en bespreken van actuele thema s. 5.Wij richten ons op algemene ontwikkeling en geven onze leerlingen culturele bagage mee voor het leven. Wij besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Bewustwording van wie je zelf bent en van wie je bent ten opzichte van de ander. Het ontdekken van je eigen talenten en daar ook anderen deelgenoot van te maken. Het ontdekken van talenten van anderen en daarvan genieten. Cultuur (zie bijlage cultuurbeleidsplan). Actief burgerschap en sociale integratie 11
In de praktijk is dat terug te zien in: Lessen uit de methode Hemel en Aarde. Voorbereiding en uitvoering van vieringen. Weektaken met inzet van meervoudige intelligentie die er op gericht zijn om kinderen hun eigen talenten te laten ontdekken. Opdrachten hieruit worden ook regelmatig in de klas aan elkaar gepresenteerd. Culturele activiteiten vanuit het cultuurbeleidsplan. Schoolbreed project met culturele activiteiten. Inzet project mediawijsheid, inclusief cyberpesten. Bezoek aan musea, de kinderboerderij, de bibliotheek enz. Momenten waar kinderen hun creativiteit tijdens het schoolproject mogen presenteren aan de ouders. Het bespreken van de actualiteit in de klas. Inzet techniektorens. Spreekbeurten. Boekbesprekingen. Muziek- en dramalessen: deels verzorgd door docenten van de muziekschool Koggenland. 6. Wij richten ons op het kind elders in de wereld; kennismaking met ontwikkelingssamenwerking Wij besteden met name in de bovenbouwgroepen expliciet aandacht aan: De verschillen tussen eigen leefcultuur en die van kinderen in de derde wereld. In de praktijk zien wij dat aan: Gebruik maken van onze w.o.-methodes Wereldzaken, Tijdzaken en Natuurzaken. Gebruik maken van Jeugdjournaal. In de wereldgeschiedenis ingaan op achtergronden van armoede. Gebruik maken van gemeentelijk initiatieven. Elk jaar een inzamelingsactie organiseren in samenspraak met de leerkracht en de ouderraad ten behoeve van een derde wereld land. 8. Verantwoording en evaluatie Om de kwaliteit van ons burgerschapsonderwijs te blijven toetsen werken wij vanuit het Werken met Kwaliteitskaarten ook aan dit aanbod. Cyclisch wordt het proces geëvalueerd via quickscans onder leerkrachten en het digitaal bevragen van ouders en bovenbouwleerlingen door o.a. vragenlijsten sociale veiligheid. Naar aanleiding van de bevindingen wordt het beleid zo nodig bijgesteld. Tweemaal per jaar organiseren wij een avond voor ouders. Op dit oudercafé vragen wij hen mee te denken over verschillende beleidsterreinen van school. Ook in de leerlingenraad bevragen wij de leerlingen van groep 7 en 8 voorafgaande aan de opzet van nieuw beleid naar hun mening en verwerken de verschillende meningen zoveel mogelijk in het uiteindelijk vast te stellen beleid. Op deze wijze willen wij ook in onze schoolorganisatie vorm geven aan het democratisch beginsel dat ieders mening telt. Actief burgerschap en sociale integratie 12
Bijlage 1 Kerndoelen In het algemeen zijn veel kerndoelen direct, zijdelings of in voorwaardelijke sfeer met burgerschapsonderwijs en integratie verbonden. De kerndoelen kunnen daarmee worden beschouwd als een nadere invulling van de in de wet geformuleerde opdracht. Voor wat betreft de voornaamste met burgerschap verbonden doelen gaat het voor het primair onderwijs om de volgende kerndoelen: (doelen 36,37 en 38) 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. Ook aspecten van de kerndoelen 34 en 35 zijn van belang, en tot op zekere hoogte is ook kerndoel 39 aan burgerschap gerelateerd: 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Actief burgerschap en sociale integratie 13
Bijlage 2 Basiswaarden van de democratische rechtsstaat De omschrijving van de basiswaarden luiden als volgt: Vrijheid van meningsuiting: betekent dat je mag zeggen of schrijven wat je denkt, of tegen de opvatting van anderen in mag gaan. Iedereen mag dus ook zijn of haar geloof uitdragen, of zijn of haar mening aan anderen voorhouden. Daarbij moet je je wel houden aan de wet. Gelijkwaardigheid: betekent dat mensen van gelijke waarde zijn. Daarbij maakt het niet uit wat hun denkbeelden zijn of wat ze geloven. Je hoeft niet te vinden dat die denkbeelden of gebruiken zelf waardevol zijn, maar wel dat mensen met andere denkbeelden en gebruiken niet minder waard zijn dan jij, of dan jouw groep. Begrip voor anderen: betekent dat je probeert te begrijpen waarom mensen of groepen bepaalde denkbeelden of gebruiken hebben; wat is de achtergrond daarvan en waarom is dat belangrijk voor een ander. Verdraagzaamheid: (ook wel tolerantie genoemd) betekent dat je de mening of het gedrag van een ander accepteert, ook al ben je het er helemaal niet mee eens. En het betekent ook dat je ieder de ruimte wilt geven om zo n mening of gedrag te hebben. Natuurlijk moet iedereen zich daarbij wel aan de wet houden. Autonomie: betekent dat iedereen zelf kan bepalen wie hij/zij wil zijn en hoe hij/zij zijn/haar leven wil leiden. Ieder is dus bijvoorbeeld vrij om zelf te bepalen welke denkbeelden of welk geloof voor hem/haar belangrijk is. Daarbij moet je je wel houden aan de wet. Afwijzen van onverdraagzaamheid: onverdraagzaamheid (ook wel intolerantie genoemd) is het tegenovergestelde van tolerantie. Het betekent dat je vindt dat andere mensen of groepen, dingen waar jij het niet mee eens bent, niet zouden mogen denken of doen; en dat je het niet nodig vindt dat ieder de ruimte krijgt om zo n mening of zulk gedrag te hebben. Afwijzen van discriminatie: discriminatie betekent dat mensen of groepen bij anderen achtergesteld worden, of dat je vindt dat er voor mensen met andere denkbeelden of gebruiken niet zoveel ruimte hoeft te zijn, of dat die denkbeelden of gebruiken misschien zelfs verboden moeten worden. Actief burgerschap en sociale integratie 14
Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd Bijlage 3: Verwijzing beleidsplannen Cultuurbeleidsplan Sociaal veiligheidsplan fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx Protocol gedrag Schoolplan Schoolgids cvbnmqwetyuiopasdfghjklzxcvbnmq Competentieboekje wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklz xcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm Actief burgerschap en sociale integratie 15 qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty
Bijlage 4: Leerlingenraad Jozefschool Leerlingenraad Jozefschool Democratie moet je leren Inleiding Vanuit de vragenlijst voor leerlingen van groep 7 en 8 afgenomen in mei 2012 kwam naar voren dat de leerlingen er behoefte aan hebben om meer hun mening kenbaar te mogen maken over aspecten van de schoolorganisatie en voorgenomen beleidsplannen. Tijdens een gesprek van de directeur met de betrokken groepen 7 en 8 vanwege de groepsverdeling in het schooljaar 2012-2013 bleek dat de gesprekken heel constructief waren en er een goede uitwisseling van gedachten was over het onderwerp. Op dat moment was het idee van het instellen van de leerlingenraad geboren en zijn wij op zoek gegaan naar een vorm, die goed aansluit bij de Vreedzame School. Bij de opzet hebben wij gebruik gemaakt van de map leerlingenparticipatie van de Vreedzame school en het advies van een ouder, die veel ervaring heeft bij het opzetten van cliëntenraden in de gezondheidszorg. In het kader van actief burgerschap willen wij bij de vorming van de leerlingenraad zoveel mogelijk de opzet van de Tweede Kamerverkiezingen benaderen. Uitvoering Wij stellen ieder jaar een leerlingenraad samen waar vier leerlingen vanuit groep 8 en vier leerlingen vanuit groep 7 deel uitmaken. Jaarlijks stromen er vier leerlingen binnen de raad door naar groep 8 en worden er vier leerlingen in groep 7 gekozen door verkiezingen uit te schrijven. Vanuit het team leerkrachten zullen de directeur en een leerkracht deel uitmaken van de raad. Een van deze twee zullen ook optreden als gespreksleider. De zes bijeenkomsten tijdens het schooljaar zullen onder schooltijd plaatsvinden en de leerlingen zullen worden vrijgesteld van lessen tijdens de bijeenkomsten van de raad. Elke bijeenkomst zal in het teken staan van een thema waarvan er drie keer een thema vanuit de leerlingen worden besproken en drie keer vanuit het schoolteam. Jaarplanning Voor de derde schoolweek geven de leerkrachten in de groepen 7 en 8 een introductieles met als doel dat de leerlingen worden geïnformeerd over de oprichting van de leerlingenraad en nadenken over de vraag of zij zichzelf kandidaat willen stellen (zie bijlage blz. 118 t/m 120 map ouderparticipatie Vreedzame School). Het profiel van een lid van de leerlingenraad wordt bekend gemaakt in de nieuwsbrief (zie onderaan document). Leerlingen stellen zich voor oktober/november beschikbaar en stellen hun een campagneteam samen. Via korte campagnefilmpjes maken de kandidaten zichzelf en hun standpunten bekend. De leerkrachten en de leerlingen van de groep stellen de kandidatenlijst samen en maken stembiljetten voor de verkiezingen. De verkiezing vindt plaats nadat de filmpjes in groep 4 t/m 8 zijn bekeken en de kandidaten met elkaar in debat zijn geweest. Onder leiding van een bovenbouwleerkracht wordt een kiescommissie geformeerd van twee leerlingen uit groep 7 en 8, een leerkracht en een klassenouder. Er wordt een stemlokaal ingericht met stemhokjes en een stembus. De stembiljetten, die door de groepen zijn gemaakt (een overzicht van de kandidaten en een vakje ernaast)worden Actief burgerschap en sociale integratie 16
door de leerlingen gebruikt en net als bij de officiële verkiezingen wordt er gestemd met een rood potlood. (zie bijlage blz. 124) De uitslag van de verkiezingen wordt bekend gemaakt en in de eerste week van november is de raad voor de eerste keer bij elkaar geweest en zijn de onderwerpen voor dit schooljaar afgesproken. Elk jaar zijn er vier tot zes bijeenkomsten. Regelmatig doen de leerlingen vanuit de raad verslag in de nieuwsbrief over wat er besproken is tijdens de laatste bijeenkomst. Profielschets leerlingenraad: Denken namens anderen. Je zit er niet voor jezelf maar voor alle leerlingen. Je moet jezelf kunnen verplaatsen in iemand anders. Je moet kunnen luisteren naar de ander. Opkomen voor anderen, medeleerlingen. Ook iets in kunnen brengen waar je het zelf niet zo eens mee bent. Respectvol omgaan met elkaar tijdens de vergadering, maar ook daarvoor en daarna. Serieus zijn. Iets bespreekbaar durven maken. Iets gezamenlijks willen doen voor de school. Verslag kunnen maken voor je groep en in de nieuwsbrief. Kunnen omgaan met nee, tegenslagen. Kunnen samenwerken, je werkt gezamenlijk aan iets. Wat wordt er verwacht van mij in de leerlingenraad? Je denkt mee namens alle leerlingen van de Jozefschool over zaken die voor de kinderen belangrijk zijn. Je kiest ideeën uit die jullie kunnen realiseren en waarvan de kinderen, de meesters en juffen en ouders blij worden! Je moet je goed kunnen verplaatsen in andere kinderen van onze school. Soms zijn er ideeën waar je het zelf niet mee eens bent, deze moet je dan evengoed bespreekbaar maken. Je kan en wil met iedereen samenwerken. Je stelt je behulpzaam en open op voor alle andere kinderen. Het is belangrijk dat je goed kunt luisteren om problemen/ideeën helder te krijgen. Je voelt je verantwoordelijk voor elkaar, de groep, de school en de omgeving. Je moet kunnen omgaan met het antwoord: nee en met andere tegenslagen. Bij iedere vergadering of bijeenkomst is een notulist, die alles opschrijft wat er besproken wordt. Een verslag/samenvatting van de vergaderingen moet worden teruggekoppeld naar de kinderen maar ook naar de ouders. Een stukje schrijven voor de nieuwsbrief hoort er dus ook bij! Actief burgerschap en sociale integratie 17