Borsels Peil Rapport van inwonersraadpleging gemeente Borsele

Borsels Peil Rapport van inwonersraadpleging gemeente Borsele

Borsels Peil Rapport van inwonersraadpleging gemeente Borsele Copyright 2010: Gemeente Borsele en Scoop Zeeland Vormgeving: Gemeente Borsele Illustraties: Gemeente Borsele en Scoop Zeeland Tekst: Gemeente Borsele en Scoop Zeeland Deze publicatie is tot stand gekomen met medefinanciering door de provincie Zeeland. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

Inhoud 1. Borsels Peil: een inwonersraadpleging... 2 1.1. De organisatie... 2 1.2. De methode... 2 1.3. In gesprek met elkaar... 2 1.4. De slotavond... 3 1.5. Prijs voor het Beste Idee... 3 1.6. Inwonersraadpleging onder jongeren... 4 2. De uitkomsten van Borsels Peil... 5 2.1. Overzicht alle uitkomsten van de gespreksavonden per thema... 5 2.1.1. Leefbaarheid... 5 2.1.2. Gezondheid, onderwijs, jeugd... 7 2.1.3. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing... 9 2.1.4. Inhoud ideeënbus... 11 2.2. De zwaarstwegende onderwerpen van de gespreksavonden... 13 2.2.1. Oudelande, gespreksavond voor kleine kernen... 13 2.2.2. Lewedorp, gespreksavond voor middelgrote kernen... 13 2.2.3. Heinkenszand, gespreksavond voor de grotere kernen... 14 2.3. Resultaten van de slotavond... 15 2.3.1. Zwaarstwegende onderwerpen slotavond... 15 2.3.2. Per thema hoogst gewaardeerde onderwerpen (in volgorde van waardering)... 15 2.3.3. Vergeten onderwerpen slotavond 25 januari 2010... 16 3. Bijlagen... 18 3.1. Resultaten van de inwonersraadpleging onder jongeren... 18 3.2. Sociale Staat van Zeeland... 20 1

1. Borsels Peil: een inwonersraadpleging In de gemeente Borsele zijn het afgelopen jaar veel onderzoeken gehouden. Deze onderzoeken hebben veel beleidsinformatie opgeleverd. De Borselse adviesraden en het gemeentebestuur van Borsele, wilden samen met de inwoners van Borsele bekijken hoe deze beleidsinformatie vertaald kon worden naar concrete, uitvoerbare plannen. De adviesraden van de gemeente Borsele kwamen met het idee om een inwonersraadpleging te organiseren. Op deze manier kon rechtstreeks aan de inwoners gevraagd worden welke onderwerpen zij het belangrijkst vinden. Het gemeentebestuur van Borsele vond dit een goed idee en wilde graag aansluiten bij de organisatie van de inwonersraadpleging. 1.1. De organisatie Maar hoe moet zo een inwonersraadpleging worden georganiseerd? Dat is een hele klus. Daarom hebben de adviesraden en het gemeentebestuur van Borsele, besloten de hulp van Scoop Zeeland in te schakelen. De Provincie Zeeland heeft de financiering voor de inzet van Scoop voor dit project op zich genomen. Scoop heeft samen met een werkgroep, die bestond uit afgevaardigden van de adviesraden en ambtelijke ondersteuning, nagedacht over de organisatie. 1.2. De methode Er is gekozen voor een methode waarbij iedereen met elkaar aan tafel zit. Zo kon iedereen elkaar zien en kon er gemakkelijk gediscussieerd en overlegd worden. Om de tafelgesprekken gestructureerd te laten verlopen was er een gespreksleider aanwezig per tafel. Daarnaast was er te veel verschillende onderzoeksinformatie om op één avond te kunnen bespreken. Daarom is ervoor gekozen alle onderzoeksinformatie op te delen in een aantal categorieën: Leefbaarheid, Gezondheid, Onderwijs en Jeugd en Wonen, Zorg, Welzijn en Dorpsvernieuwing. Inwoners kregen bij de uitnodiging voor Borsels Peil een folder meegezonden met daarin kort alle onderzoeksinformatie per categorie samengevat. Scoop heeft alle onderzoeksinformatie doorgenomen en samengevat, zodat het in de vorm van een folder meegestuurd kon worden met de uitnodigingen voor Borsels Peil. Op basis van de folder konden inwoners zich inschrijven voor een categorie waarover zij wilden meepraten. 1.3. In gesprek met elkaar De tafelgesprekken werden geopend met een korte toelichting op de informatie die in de folder stond. Aan de hand van deze toelichting werden een aantal vragen en stellingen voorgelegd, zodat het gesprek op gang kwam. Binnen het gesprek was ruimte voor discussie, maar er werd nadrukkelijk op concrete uitkomsten aangestuurd. Uit het gesprek kwamen onderwerpen naar voren die inwoners belangrijk vonden voor de categorie. Uiteindelijk werd aan de deelnemers gevraagd welke ideeën en oplossingen er mogelijk waren om bepaalde onderwerpen te kunnen realiseren. Daarbij werd ook gevraagd wie dat dan zou kunnen oppakken en wat uiteindelijk de belangrijkste onderwerpen vonden. Er werden in totaal 3 gespreksavonden georganiseerd. Eén inwonersavond voor de kleine kernen van Borsele, één voor de middelgrote en één voor de grotere kernen. 2

1.4. De slotavond Uit de drie gespreksavonden zijn veel ideeën naar voren gekomen. Deze ideeën zijn gebundeld in een overzicht. Dit overzicht is naar alle bezoekers van de gespreksavonden toegezonden ter voorbereiding op de slotavond van Borsels Peil. De slotavond was voor alle kernen gezamenlijk en overige belangstellenden. Tijdens de slotavond hadden inwoners de mogelijkheid om te stemmen op alle aangedragen ideeën en oplossingen. Alle onderwerpen, ideeën en oplossingen waren op grote posters gezet, waar inwoners met behulp van stemstickers op konden stemmen. Daarnaast was er de mogelijkheid om vergeten onderwerpen en ideeën op te schrijven op een flap over, waar vervolgens ook op deze ideeën gestemd kon worden. Door deze stemming werd duidelijk welke onderwerpen, ideeën, oplossingen bovenaan kwamen te staan in belangrijkheid. 1.5. Prijs voor het Beste Idee Tijdens de slotavond werd ook de prijs voor het Beste Idee uitgereikt. De prijs voor het Beste Idee bedraagt 5.000, voor de uitvoering van het idee. De prijs werd beschikbaar gesteld vanuit de Seniorenraad Borsele. Zij hadden dit geld geschonken gekregen van de Rabobank voor de uitvoering van concrete projecten, voortkomend uit een onderzoek naar leefbaarheid door de Universiteit van Amsterdam. Uit dit onderzoek zijn echter geen concrete projecten voortgekomen, alleen beleidsinformatie. Vandaar dat Seniorenraad besloten had het geld beschikbaar te stellen als prijs voor het Beste Idee. Om mee te dingen naar de prijs voor het Beste Idee, konden inwoners van Borsele ideeën in de ideeënbus stoppen. Daarnaast werden ook de ideeën meegenomen die uit de gespreksavonden kwamen. De prijs werd geselecteerd door een deskundige jury, bestaande uit Marga Vermue, wethouder gemeente Borsele; Dick van den Bout, directeur van Scoop; en Dennis Bernard van de Rabobank. Omdat de jury naast het Beste Idee ook nog aandacht wilde schenken aan een leuk idee, welke niet binnen de criteria paste voor het Beste Idee, heeft zij besloten de prijs voor het Beste Idee te splitsen. Van de 5.000, is 4.000, naar het Beste Idee gegaan en 1.000, naar het leuke idee. De prijs voor het Beste Idee is naar de EHBE service gegaan: Eerste Hulp Bij Eigen huis bouwen. Veel jongeren zien er tegenop om een oud huis te verbouwen. Ze weten vaak niet waar ze moeten beginnen. Oudere en/of gepensioneerde bouwvakkers of mensen uit de bouwwereld zouden op maat aan huis een plan van aanpak kunnen maken voor de verbouw. Hiermee sla je twee vliegen in één klap. De verkrotting van woningen wordt tegen gegaan en jongeren blijven misschien sneller op het eigen dorp wonen. Het leuke idee wat is gekozen, is het corrigerende stoplicht. Dit stoplicht springt op rood wanneer iemand te hard rijdt. De bestuurder moet dan voor straf wachten voor rood licht. Automobilisten die achter de bestuurder komen te staan moeten ook wachten. Dat veroorzaakt mogelijk schaamte bij 3

de bestuurder die te hard heeft gereden. Het stoplicht is mobiel en kan worden ingezet op plaatsen waar te hard wordt gereden. 1.6. Inwonersraadpleging onder jongeren Voor de inwonersraadpleging onder jongeren in Borsele is voor een andere methode gekozen, namelijk digitale polls op de website van de jongerenraad Borsele. Deze polls zijn vergelijkbaar met meerkeuze vragen/stellingen, waarbij uit meerdere mogelijke antwoorden er één gekozen kan worden. Voor het formuleren van deze stellingen is ook weer gebruik gemaakt van de beschikbare onderzoeksinformatie. 4

2. De uitkomsten van Borsels Peil In dit hoofdstuk vindt u alle uitkomsten van Borsels Peil. We geven u eerst een overzicht van alle uitkomsten van de gespreksavonden. Vervolgens zullen we per avond de zwaarst wegen onderwerpen voor u op een rij zetten. We sluiten af met de uitkomsten van de slotavond van Borsels Peil. 2.1. Overzicht alle uitkomsten van de gespreksavonden per thema 2.1.1. Leefbaarheid Het zijn de mensen die het hem doen. In de dorpen van Borsele heerst een goed leefklimaat, met een bloeiend verenigingsleven en de aanwezigheid van voorzieningen als een dorpshuis, een school, cultuur, sport en speelvoorzieningen. Veel bewoners staan voor elkaar klaar. Goed wonen in een prettige omgeving wordt in toenemende mate belangrijker gevonden dan alle voorzieningen in het eigen dorp hebben. Dat geldt minder voor inwoners die niet zo mobiel zijn en jongeren. Voor een leefbaar dorp is het belangrijk dat mensen niet alleen zelf tevreden zijn, maar zich ook betrokken voelen bij de gemeenschap. Dat gaat niet altijd vanzelf. Ideeën voor voorzieningen In elke kern een multifunctionele voorziening. Dat hoeft niet in elke kern een vaste voorziening te zijn: een mobiele voorziening kan ook. Duidelijke kwaliteitscriteria voor de voorzieningen in de dorpen. Commerciële voorzieningen stimuleren. (Faciliteren, stimuleren, versoepelen vestigingsregels en standplaatsenbeleid.) Dorpsbewoners moeten zelf ook gebruik maken van die voorzieningen. Stem cultuuraanbod in Borsele af met wat er in de regio en provincie wordt aangeboden. Zorg voor een goed (cultuur)aanbod voor jongeren, aantrekkelijke vestigingsfactor. Openbare vervoersvoorzieningen verbeteren. Frequentie van busvervoer van dorpen naar Middelburg en Goes v.v.; buurtbelbus met vrijwilligers; focus op behoefte van mensen die afhankelijk zijn van openbaar vervoer. Verbeter toegankelijkheid gehandicaptenvervoer. Doen wat je afspreekt en klanten goed begeleiden. Wie kan dit doen? Vrijwilligershuis als vervoerder? Ideeën voor informatie De multifunctionele voorzieningen gebruiken voor informatieoverdracht voor kinderen, ouders/verzorgers en ouderen. Consulenten moeten in een spreekuur op de dorpen informatie geven over fysieke en sociale regelingen, woningaanpassingen etc. Maak meer gebruik van sleutelfiguren in een dorp; bijv. kerk, vrijwilligerswerk, huisartsen. Wie kan dit doen? Zorgloket neemt initiatief? Digitale consultatie en informatie moet verder ontwikkeld worden. Mensen zo min mogelijk belasten met aanvraagprocedures. Kijk bijvoorbeeld of regelingen voor de minima door koppeling met de belastingdienst rechtstreeks verstrekt kunnen worden zonder aanvraag. 5

Geef gemeente de ruimte om de beschikbare gegevens te gebruiken, zodat zij zelf kunnen bepalen of iemand recht heeft op een regeling. Laat de betrokkene een verklaring tekenen dat de gegevens gebruikt mogen worden. Wie kan dit doen? Gemeente en aanvragers, dorpsraad, adviesraden. Ideeën voor veiligheid Naar voorbeeld van een telefooncirkel kan ook een veiligheidscirkel worden opgezet. Zo kunnen inwoners elkaar waarschuwen als er iets bijzonders is waar ze op moeten letten. Ideeën voor beperken overlast Afsluiting Sloegebied verbeteren, bijvoorbeeld door dubbele rij bomen aan buitenkant van de Lewedijk en aanpassen verlichtingsarmaturen Ideeën voor openbare ruimte Onverzorgde stoepen zijn een negatief beeld en is lastig voor mensen met hulpmiddelen Tussen 23.00 en 07.00 uur minder openbare verlichting. Wie kan dit doen? Behoeftepeiling door dorpsraad. Uitvoering door gemeente en Delta. Afvalbakken voor hondenpoep. Wie kan dit doen? Gemeente plaatst. Hondenbezitters worden op gebruik aangesproken. De inrichting van de openbare ruimte bepaalt ook hoe gezond mensen kunnen bewegen buitenshuis. Ideeën voor sociale samenhang en privacy Sociale samenhang en privacy kunnen knellen. Maar bij sociale samenhang kun je mensen goed aanspreken op gedrag waar men zich eigenlijk voor schaamt. Zoals bij verkeers en parkeeroverlast, veroorzaakt door bekenden. Ideeën voor betrokkenheid Mensen betrekken bij het dorp maakt mensen gezamenlijk verantwoordelijk. Investeer in (gezamenlijke) bewustwording, betrokkenheid en verantwoordelijkheid dat we de samenleving samen maken. Ideeën voor sociale handhaving Elkaar aanspreken en elkaar betrekken bij wat belangrijk is sociale handhaving. Maak dit speerpunt van beleid. 6

2.1.2. Gezondheid, onderwijs, jeugd Gezondheid: Op een dorp kun je net zo ongezond leven als in de stad. De landelijke aandachtspunten overgewicht, roken, alcohol, depressies en diabetes zijn ook in Borsele van toepassing. Preventie, vroeg signaleren en gezond gedrag is en blijft noodzakelijk. In Borsele zijn diverse organisaties en instellingen actief met preventieactiviteiten, maar het aanbod is versnipperd. Softdrugs gebruik onder jeugd is minimaal, maar het alcoholgebruik is in Zeeland ernstig. Jongeren drinken steeds jonger, veel en vaak. Het alcoholprobleem is op het platteland iets groter dan in de steden. Het gaat dan vooral om indrinken, thuis drinken en illegale zuipketen. Jeugd: Voor werk moet je Zeeland uit. De meeste jongeren in Borsele wonen graag in een dorp. Familie en landschap zijn de voornaamste redenen om in Zeeland te blijven. De belangrijkste reden om te vertrekken is het volgen van een opleiding. Het kunnen vinden van een passende baan speelt een belangrijke rol bij het al dan niet terugkeren naar Zeeland. Kinderen in Borsele zijn minder vaak lid van een sportvereniging dan kinderen bij andere gemeenten. Er is een actief popbeleid in Borsele, met een nieuw poppodium in Ovezande. Onderwijs: In een brede school kan veel, maar een school heeft altijd kinderen nodig. In 8 dorpen zijn brede scholen aanwezig of in voorbereiding. Borsele wil in ieder dorp een brede school realiseren met basisscholen, peuterspeelzalen, kinderopvang, consultatiebureaus. Het moet een punt in het dorp zijn waar activiteiten samenkomen rond onderwijs, welzijn en zorg. De brede scholen moeten voor (kinder)activiteiten een spilfunctie in het dorp krijgen, met een aanbod dat bij het dorp past. Vrijwilligers en organisaties moeten hieraan een bijdrage leveren. Door krimp daalt het aantal leerlingen de komende jaren drastisch. Op dit moment staat het voortbestaan van basisscholen m.n. in Baarland en Ellewoutsdijk onder druk. Ideeën voor Brede School Over 2 à 3 jaar weet iedereen dat de Brede School een samenwerking is tussen onderwijs en partners. Een brede school is gericht op activiteiten voor 0 100 jaar. Multifunctioneel te gebruiken. Ideeën voor het Centrum voor Jeugd en Gezin Bevorderen besef dat er een gezamenlijke verantwoordelijkheid is bij het opvoeden Duidelijk maken wat de functie en het nut van het Centrum voor Jeugd en Gezin is. Daarbij goed kijken naar wat de bevolking wil of nodig heeft. Goede kwaliteitscriteria opstellen. Het Centrum Jeugd en Gezin koppelen aan scholen of dorpshuizen. Praktisch opzetten. Ideeën met betrekking tot consultatiebureau Een consultatiebureau voor ouderen is gewenst, liefst in de Brede School of een andere multifunctionele voorziening. Ideeën voor gezondheid, alcohol en drugs Bewustmaken van de risico s, ook door ludieke acties. Voorlichting aan ouders en jongeren (Jongerenraad Borsele voorlichting aan 10 14 jarigen.) 7

Rapport Borsels Peil 2010 Verantwoordelijkheid voor ouders, overheid, (sport)verenigingen én inwoners. Te bereiken door goede voorlichting, gastlessen op scholen. Regels strenger handhaven. Elkaar aanspreken op ongezond gedrag of middelengebruik. Voorbeeldfunctie. Overgewicht: beweging stimuleren en mogelijk maken door inrichting openbare ruimte. Ideeën met betrekking tot sociale participatie Verstandelijk gehandicapten en mensen met psychiatrische hulp willen ook meedoen! Stimuleer werkgelegenheid voor deze doelgroep bij gewone bedrijven. Betrek sportverenigingen, verenigingsleven en veeboeren erbij. Wie kan dit doen? Dorpsraad, dorpskrant, verenigingsleven, Steunpunt Vrijwilligers en Mantelzorg, ZLTO, BOV. Ideeën betreffende de jeugd Zorg dat de Jongerenraad Borsele goed geïnformeerd is, zodat zij mee kunnen praten. Geef jeugd de gelegenheid om mee te werken aan de uitvoering van plannen. 8

2.1.3. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing Wonen, zorg en welzijn: Soms is er geen familie waarop je terug kunt vallen. Ondanks dat ouderen steeds langer vitaal, welvarend en onafhankelijk zijn, is 1 op de 5 ouderen in Zeeland kwetsbaar. Dat kan komen door een gebrekkige gezondheid, het ontbreken van een partner of netwerk of onvoldoende inkomen. Als ze goed de weg weten (bijvoorbeeld voor WMO en minimaregelingen) zullen ze vaker gebruik maken van regelingen en zorg, welzijnsvoorzieningen, maaltijdverstrekking of vervoersdienst. In Borsele zijn de mensen over WMO ondersteuning gemiddeld even tevreden als anderen in Zeeland. Borsele heeft ca. 280 huishoudens die tot de minima behoren, dat is onder het Zeeuwse gemiddelde. Maar ze behoren meer dan gemiddeld tot de langdurige minima, die meer dan 3 jaar van een minimum moeten leven. Dorpsvernieuwing: Wonen is meer dan een dak boven je hoofd. De Zeeuwse bevolking krimpt, maar in Borsele wordt dat pas goed merkbaar rond 2030. Toch is de krimp van de inwoners in tien kleine dorpen al te merken. Borsele wil bouwen voor de toekomst en niet voor leegstand. Er wordt rekening gehouden met de afname en de veranderende samenstelling van huishoudens. Er komen meer alleenstaanden, minder kinderen, meer ouderen. Naast goede woningen wordt leefbaarheid mede bepaald door de kwaliteit van de woonomgeving. Onaantrekkelijke woningen worden gesloopt en voor specifieke groepen wordt nieuw gebouwd. In Borsele is 80% van de woningen in particulier eigendom. Onderzoek heeft uitgewezen dat de komende jaren zeer veel woningen levensloopbestendig gemaakt moeten worden. Tevens is er behoefte aan meer zorgwoningen. Ideeën voor groei dorpen: remmen en stimuleren Stimuleer de kwaliteitsgroei van de kleine kernen. In alle keren vrije vestiging van nieuwe inwoners behalve in Heinkenszand en in s Gravenpolder. Geen nieuwbouw meer in de grote kernen Voor jongeren de kleine kernen aantrekkelijker maken door middel van voorzieningen Verbeter de bestaande oude woningen, recycle woningen en oude gebouwen (specifiek voor jongeren en starters). Wie kan dit doen? Woningcorporatie, Gemeente, particuliere eigenaren. Ideeën voor verkeer De verkeersveiligheid verbeteren door tegengaan sluipverkeer en ervoor te zorgen dat de verschillende soorten wegen duidelijk zijn (30/50/60/80/100). (N.B. Het vrachtverkeer uit de tunnel wordt via de TomTom door de kleine kernen geleid! Bewegwijzering naar fabrieken verbeteren.) Voor verkeersveiligheid rondom scholen en voor kinderen en ouderen op straat wordt het lokale verkeer direct aangesproken of wordt een beroep op hun fatsoen gedaan. Dit valt onder sociale handhaving. Bemoeilijk hard rijden door minder rechte wegen en rechte trottoirs aan te leggen. Handhaaf bij het parkeren op de stoepen. (Is heel lastig voor mensen met hulpmiddelen en kinderwagens) Ouders opvoeden tot goede weggebruikers. 9

Corrigerend stoplicht! Gespot op vakantie in Portugal. Iedereen die te hard rijdt door een bepaalde straat, moet voor straf 1 minuut wachten voor een rood stoplicht. Het stoplicht is verplaatsbaar van de ene kern naar de andere en is bedoeld om mensen bewust te maken van hun negatief verkeersgedrag. Wie kan dit oppakken? Politie, gemeente, dorpsraad, inwoners. Ideeën voor starterswoningen Koopwoningen die langere tijd leegstaan verhuren aan jongeren. De leegstandswet biedt daar mogelijk heden voor. Leegstaande gebouwen recyclen voor jongeren en starters. Starterspremieregeling bij koop. EHBE service: Eerste hulp bij eigen huis bouwen. Veel jongeren zien er tegen op om een oud huis te verbouwen. Ze weten niet waar ze moeten beginnen. Oudere bouwvakkers zouden op maat aan huis een plan van aanpak kunnen maken voor de verbouw. Hiermee sla je twee vliegen in één klap. De verkrotting van woningen wordt tegen gegaan en jongeren blijven misschien sneller op het eigen dorp wonen. Wie kan dit oppakken? R&B wonen, gemeente, projectontwikkelaars, vrijwilligers. Ideeën voor zorgwoningen en ouderenproof woningen Meer informatie verstrekken over het ouderenproof maken van woningen. O.a. door gerichte mailing aan specifieke doelgroepen en door consulenten of woonambassadeurs. (Naar Belgisch voorbeeld in Meetjesland) Mensen op tijd na laten denken over noodzakelijke aanpassingen in de woning wanneer ze ouder worden. (Bijvoorbeeld door overwaarde te benutten voor aanpassing woning) Wie kan dit doen? Gemeente, ouderenbond, seniorenraad, vrijwilligers. Mogelijkheden voor mantelzorgwoningen verruimen. Wie kan dit doen? R&B wonen, Gemeente Borsele, particulier initiatief. Onderzoeken van gehechtheid aan het eigen dorp. Wie kan dit doen? Scoop, zorgaanbieders. Stimuleren eigen initiatief, woongemeenschappen zoals zorgboerderijen voor senioren. Wie kan dit doen? Bewoners zelf en de gemeente. Ideeën voor vrijwilligers Persoonlijke benadering werkt goed, vooral in de kleine kernen. Aantrekkelijker maken en/of jaarlijks belonen met een attentie. Wie kan dit oppakken? Gemeente en verenigingsleven, Steunpunt Vrijwilligerswerk en Mantelzorg. Op basisschool beginnen met promoten van vrijwilligerswerk. Wie kan dit doen? Gemeente en verenigingsleven, Steunpunt Vrijwilligerswerk en Mantelzorg. Maatjesproject/huiskamerprojecten op de dorpen. Een groep vrijwilligers verbindt zich aan een hulpbehoevende persoon, die op het dorp wil blijven wonen. Deze vrijwilligers voelen zich verantwoordelijk voor het welbevinden van de betreffende inwoner en maken onderling afspraken over wie wat gaat doen, zodat er geen gaten vallen. Wie kan dit oppakken? Vrijwilligers, ouderenbond, Steunpunt Vrijwilligerswerk en Mantelzorg. Werknemers vrijwilligerswerk laten doen. Wie kan dit oppakken? Gemeente en Borselse ondernemersvereniging. 10

Actief promoten vrijwilligerwerk bij pensionering. Lijntje leggen naar bedrijfsleven. Eenmaal per jaar mensen die 62 of 63 worden aanschrijven en wijzen op mogelijkheden van vrijwilligerswerk. Beter matchen vraag en aanbod. Wie kan dit doen? VrijwilligersHuis, seniorenraad, BOV. 2.1.4. Inhoud ideeënbus 1. Maak van alle 15 dorpen echte dorpen met veel groen en éénrichtingsverkeer zodat ieder positief beïnvloed wordt en daar wil blijven wonen. 2. Maak van de oude Sloekreek een grote visvijver ter compensatie natuur WCT. 3. Speeltoestellen voor de jeugd in het bos rond Nieuwdorp. 4. Stimuleren ommetjes rond dorp en verbinding zak van Zuid Beveland met Walcheren. Groenzone zuidkant dorp bij Museum. 5. Na de herinrichting van de Hoofdstraat in Ovezande, waarbij de auto s veelal de plaats hebben ingenomen op de trottoirs, is deze weg een geliefde weg geworden voor het zware doorgaande verkeer. Om dit tegen te gaan is vast een andere oplossing te vinden. 6. In hoeverre is de bestaansmogelijkheid nog gegarandeerd van de SRV man, vooral in de kleine dorpen. 7. Er is nogal wat onwetendheid over de last en/of werking van de bedrijven in de omgeving van de dorpen. Tip: benader deze bedrijven om mee te gaan met het collegebezoek aan kernen om zo de dorpen en bedrijven met elkaar in contact te brengen en elkaars problemen bespreekbaar te maken. 8. De gemeente moet ervoor zorgen dat jongeren bij hun stageplaats kunnen werken. Bedrijven stimuleren om dat mogelijk te maken. Jongeren trekken weg na de studie. Op het moment dat jongeren hier blijven werken blijven ze er ook wonen. Tegen vergrijzing. Taak burgers: ondernemers, werkgevers proberen jongeren werkplek of trainee ship aan te bieden. De jongeren ZIJN de toekomst. 9. Overal rond de bejaardenhuizen/serviceflats controleren of het trottoir goed is. Omdat er in Lewedorp al veel bejaarden zijn gestruikeld op het trottoir rond de bejaardenhuizen en serviceflats. 10. Zet op de Oude Kraayertsedijk in Lewedorp een picknicktafel. 11. Kunnen alle culturele raden van zeeland met elkaar samenwerken misschien in fases om te komen tot één groot programmaboek van alle theater/muziek/cabaret voorstellingen. Nu zijn er velen die elkaar overlappen. 12. Kleinschalige bedrijfjes in de kernen waar bij naast het bedrijf ook gewoond kan worden (beetje terug naar de jaren 50) op die manier blijven de dorpen levendig en verworden niet tot slaapdorpen waarbij de bewoners overdag elders werken. 13. Subsidieverstrekking aan sportprojecten voor volwassenen. Bijvoorbeeld Zumba of fitness te Hoedekenskerke zodat dit qua prijs kan concurreren met sportscholen uit Goes. Douchevoorziening! 14. Vervang moderne straatverlichting door straatlantaarns zoals op het dorpsplein in Nisse staan. 15. Stel prioriteiten in de handhaving respectievelijk vervolging van overtredingen. Kies voor verkeersveiligheid. 16. Buurtbus op marktdagen voor de ouderen terug in de tijd! 11

17. Ambulante sportleraar op school maar ook voor volwassenen in de middagen of avonden teen geringe vergoeding. 18. In navolging van Oudelande de rest van de dorpskernen van de andere dorpen verkeersbordenvrij maken. 19. Gezien in Portugal: midden in het dorp aan de doorgaande route een stoplicht neer zetten dat op rood springt als je te hard rijdt. Te hard rijden wordt zo ontmoedigd. Je laat ook andere verkeersdeelnemers stoppen (schaamte). 20. Stimulering van investering in duurzame energie opwekking door particulieren o.a. door zonnepanelen, zonneboilers, aardwarmte etc. 21. Verkeersdrempels toegangswegen tot dorpsring in kleine dorpen. Om verkeer op een manier die effectief is (maar niet lelijk, niet met allerlei in het oog springende verkeersborden) te manen langzaam te rijden op de smalle wegen om de dorpspleinen. 22. Straatverlichting in klassieke stijl i.p.v. huidige stijl. Voetgangerspad langs kasteelweide in Nisse heeft op dit moment erg lelijke verlichting (straatlampen). Deze zouden vervangen kunnen worden door klassieke lampen die passen bij de lampen op het dorpsplein. Deze zien er niet alleen mooier uit ze geven ook mooier licht, passend bij een prachtig stukje dorpsgezicht. 23. Verander de Dorpsstraat in Heinkenszand van straat met winkels in een winkelstraat. Leefbaarheid. Miniclub de Dagvlinder staat open voor inkoopuren van bijvoorbeeld de gemeente, zodat de ouders hun handen krijgen om te winkelen, zorg werk of sociale contacten of privé verplichtingen (dokter, fysio) 24. De tarieven voor fiets mee in de bus moeten lager voor 60+. Ouderen fietsen graag maar de fietstarieven door de tunnel zijn veel te hoog. Je moet nog terug ook! 25. Op de kruising Drieweg Clara s Pad dient een ongelijkvloerse kruising te komen t.b.v. fietsers. Dit gezien toekomstige toename autoverkeer op de Drieweg. 26. Laat een fietsliefhebber en een wandelaar uit de seniorenraad aangeven op welke punten een rustvoorziening langs de fiets en wandelroutes in de gemeente wenselijk is. 27. De droom: op de hoek bij de oude EMTÉ twee verdiepingen huisjes. Op de bovenste verdieping een ruime galerij waar een bank kan staan zodat iedereen voor zijn eigen huis kan zitten. Geen schuttingen plaatsen tussen de huizen. Huizen met schuifdeuren en een mooie binnentuin met fontein en een appelboom (voor de appeltaarten). Een grote centrale keuken waar samen gekookt en gegeten kan worden. Jongerenwoningen erbij is prima, samen aan een grote picknicktafel in de tuin pannenkoeken eten. Laat de architecten ruimer denken. Wij ouderen zijn te jong. De geraniums gaan dood als wij er achter zitten! 12

2.2. De zwaarstwegende onderwerpen van de gespreksavonden Tijdens de gespreksavonden zijn veel ideeën en onderwerpen naar voren gekomen. Maar er waren ook onderwerpen en ideeën die inwoners in het bijzonder belangrijk vonden. Er is niet gestemd op de gespreksavonden, maar de mate van belangrijkheid van onderwerpen en ideeën kwam in de gesprekken naar voren. De zwaarstwegende onderwerpen en ideeën zijn per avond onder elkaar gezet. 2.2.1. Oudelande, gespreksavond voor kleine kernen Leefbaarheid Multifunctionele voorzieningen in de kernen. Sociale handhaving en investeren in gevoel van betrokkenheid. Stimuleren commerciële voorzieningen en werkgelegenheid. Gezondheid, onderwijs, jeugd Brede school als breed activiteitencentrum. Centrum Jeugd en Gezin baseren op behoefte gebruikers. Alcohol en drugspreventie en handhaving. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing Voorlichting en informatie naar de mensen toebrengen over sociale en fysiek/ruimtelijke zaken. Verkeersveiligheid. Starterswoningen. Ouderenproof woningen. 2.2.2. Lewedorp, gespreksavond voor middelgrote kernen Leefbaarheid Vrijwilligerswerk en mantelzorg. Gezondheid, onderwijs, jeugd Brede school, waar ook openbaar en confessioneel onderwijs samengaan. Alcohol en drugspreventie en handhaving. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing Verkeersveiligheid, vooral veiligere wegen. Openbaar vervoer passender maken. Starterswoningen. Zorgwoningen. 13

Rapport Borsels Peil 2010 2.2.3. Heinkenszand, gespreksavond voor de grotere kernen Leefbaarheid Vrijwilligerswerk Gezondheid, onderwijs, jeugd Geen zwaarstwegende onderwerpen naar voren gekomen. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing Rem op de groei grote kernen ten gevolge van groei kleinere kernen. Betaalbare huurwoningen en woningaanpassingen. Verkeer en openbare ruimte. Papierwinkel bij aanvragen regelingen verminderen. 14

2.3. Resultaten van de slotavond Tijdens de slotavond konden inwoners stemmen op de verschillende ideeën en onderwerpen. Zo werd duidelijk welke ideeën en onderwerpen de inwoners van Borsele het belangrijkst vinden. 2.3.1. Zwaarstwegende onderwerpen slotavond De onderwerpen zijn in volgorde van belangrijkheid gezet, met op nummer één het meest belangrijke idee/onderwerp. 1. Mensen betrekken bij het dorp maakt mensen gezamenlijk verantwoordelijk. Investeer in (gezamenlijke) bewustwording, betrokkenheid en verantwoordelijkheid dat we de samenleving samen maken. 2. Stimuleer de kwaliteitsgroei van de kleine kernen. 3. Over 2 à 3 jaar weet iedereen dat een Brede School een samenwerking is tussen onderwijs en partners. Een brede school is gericht op activiteiten van 0 100 jaar. Multifunctioneel te gebruiken. Een consultatiebureau voor ouderen, liefst in de Brede School of een andere multifunctionele voorziening. 4. Openbaar vervoersvoorzieningen verbeteren. Frequentie van busvervoer van dorpen naar Middelburg en Goes v.v.; buurtbelbus met vrijwilligers. Focus op behoefte van mensen die afhankelijk zijn van openbaar vervoer. Verbeter verkeersveiligheid. Onder andere door tegengaan sluipverkeer. Verbeter duidelijkheid verschillende soorten wegen (30/50/60/80/100 km). Bewegwijzering vrachtverkeer buiten de kernen om. 5. Maak kleine kernen aantrekkelijker voor jongeren door voorzieningen. Commerciële voorzieningen stimuleren. (Faciliteren, versoepelen vestigingsregels en standplaatsenbeleid). Dorpsbewoners moeten zelf ook gebruik maken van die voorzieningen. 2.3.2. Per thema hoogst gewaardeerde onderwerpen (in volgorde van waardering) Er waren aparte stemposters per thema. Vandaar dat er ook zwaarstwegende onderwerpen per thema weergegeven kunnen worden. Leefbaarheid 1. Mensen betrekken bij het dorp maakt mensen gezamenlijk verantwoordelijk. Investeer in (gezamenlijke) bewustwording, betrokkenheid en verantwoordelijkheid dat we de samenleving samen maken. 2. Openbaar vervoersvoorzieningen verbeteren. Frequentie van busvervoer van dorpen naar Middelburg en Goes v.v.; buurtbelbus met vrijwilligers. Focus op behoefte van mensen die afhankelijk zijn van openbaar vervoer. 3. Commerciële voorzieningen stimuleren. (Faciliteren, versoepelen vestigingsregels en standplaatsenbeleid). Dorpsbewoners moeten zelf ook gebruik maken van die voorzieningen. 4. Mensen zo min mogelijk belasten met aanvraagprocedures. Kijk bijvoorbeeld bij minima of door bestandskoppelingen regelingen rechtstreeks verstrekt kunnen worden zonder aanvraag. 15

5. Onverzorgde stoepen zijn een negatief beeld en lastig voor mensen met hulpmiddelen. Gezondheid, onderwijs, jeugd 1. Twee onderwerpen: i. Over 2 à 3 jaar weet iedereen dat een Brede School een samenwerking is tussen onderwijs en partners. Een brede school is gericht op activiteiten van 0 100 jaar. Multifunctioneel te gebruiken. ii. Een consultatiebureau voor ouderen, liefst in de Brede School of een andere multifunctionele voorziening. 2. Twee onderwerpen: i. Geef jeugd de gelegenheid om mee te werken aan uitvoering van plannen ii. Gezondheid, alcohol en drugs. Verantwoordelijkheid voor ouders, overheid, onderwijs en sport. Goede voorlichting, gastlessen, streng handhaven op regels, elkaar aanspreken op ongezond gedrag of middelengebruik, voorbeeldfunctie. Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing 1. Stimuleer de kwaliteitsgroei van de kleine kernen. 2. Verbeter verkeersveiligheid. O.a. door tegengaan sluipverkeer. Verbeter duidelijkheid verschillende soorten wegen (30/50/60/80/100 km). Bewegwijzering vrachtverkeer buiten de kernen om. 3. Maak kleine kernen aantrekkelijker voor jongeren door voorzieningen. 4. Twee onderwerpen: Verbeter en recycle bestaande oudere woningen en gebouwen. Promoot vrijwilligerswerk bij pensionering. Schrijf eenmaal per jaar mensen die 62 en 63 worden aan en meldt de vrijwilligersmogelijkheden. Beter matchen vraag en aanbod. 5. Stimuleer eigen initiatief, woongemeenschappen zoals zorgboerderijen voor senioren. 2.3.3. Vergeten onderwerpen slotavond 25 januari 2010 Naast het stemmen op de ideeën en onderwerpen van de gespreksavonden, hadden inwoners ook de mogelijkheid om vergeten onderwerpen op een flap over te zetten. Ook op deze onderwerpen konden inwoners stemmen. Hieronder staan de vergeten onderwerpen in volgorde van meeste stemmen naar minste stemmen. 1. Zet een rem op de groei van de grote kernen ten gunste van de groei van kleinere kernen. 2. Combineer de vervoersstromen (openbaar vervoer) slimmer, dus bijvoorbeeld schoolkinderen rond half negen en senioren rond half tien. 3. Laat de wijkagent zich meer zichtbaar inzetten. 4. Op kruising Clara s Pad Drieweg moet een grote rotonde komen met aparte rode fietsstroken. 5. Maak van de hofjes 30 km zones. 6. Kleinschalig bedrijf én woning terug op de dorpen voor het bevorderen van de leefbaarheid op het dorp. 16

Rapport Borsels Peil 2010 7. Ter aanvulling op idee uit de ideeënbus Punt 10: particulier initiatief dat nagenoeg niets kost, een uitgewerkt plan dat meer inhoud dan picknicktafel. Initiatiefnemer Van de Sluis heeft grond verworven en kan met de uitvoering beginnen. 8. Fietstarieven voor fiets in de bus door de tunnel moet stuk omlaag (is nu 2 euro, moet 0,50 cent worden). 9. Vestiging van een soort winkeltje in Hoedekenskerke, bijvoorbeeld bakkerij van t Gors. 10. Stimuleer de kwaliteit van de kleine kernen, ook voor jongeren. 11. Meer afvalbakken voor het plastic neerzetten. 12. Persoonlijk contact is beter dan verwijzen naar een website. 13. Stel een dorpsambassadeur aan (2 punten). 14. Consequent toepassen maximale snelheden 60/ 80. 15. Tegengaan van vandalisme. 16. Nagaan of de dorpsraad van Driewegen nog actief is. 17. Creëer een educatief energiecentrum. 18. Creëer aansluitende bebouwing aan de rand van de bebouwde kom, realiseer ook hier een 30 km zone. 17

3. Bijlagen 3.1. Resultaten van de inwonersraadpleging onder jongeren Waar stoor jij je het meest aan in je dorp? 11% 16% 21% 21% 31% Scheve stoepen Te hard rijden Te weinig groen Overlast (hang)jongeren Te veel rommel op straat Wat vindt jij dat er aanwezig moet zijn in het dorp waar je woont? 9% Minimaal 1 supermarkt 30% Een sportgelegenheid Uitgaangsgelegenheden 49% 9% 3% Alledrie de bovenstaanden Voor mij maakt het niet zoveel uit Heb jij problemen met het vinden van een huis? 68% 11% 7% 14% Ja, ik zoek nu al meer dan een jaar Ja, ik ben toch al wel een paar maanden bezig Nee, ik had al vrij snel een huisje gevonden Nee, ik ben nog niet op zoek naar een huis 18

Waar vindt jij dat de overheid aandacht aan moet besteden? 14% 23% 9% Overgewicht Alcohol en drugs Jongerenhuisvesting Veilig verkeer 54% Waar vindt jij dat de gemeente aandacht aan moet besteden? Jongerenhuisvesting 18% Veilig verkeer 37% Meer groen op straat 13% Alcohol en drugs 19% 13% 0% Overal een supermarkt Op elk dorp een geldautomaat Gebruik je wel eens softdrugs? juli 2007 61% 39% Ja Nee 19

3.2. Sociale Staat van Zeeland Selectie op thema s Borsels Peil Resultaten enquête Sociale Staat van Zeeland 2009 Leefbaarheid Ervaren leefbaarheid De ervaren leefbaarheid is het oordeel van de inwoners over het geheel van voorzieningen, verenigingen en activiteiten. Een belangrijke graadmeter hiervoor is de tevredenheid van de inwoners met de kern als woonplaats. Deze tevredenheid is in figuur 1 per kern weergegeven. In Kwadendamme is de tevredenheid het grootst en in Ellewoutsdijk het kleinst. Figuur 1: Tevredenheid met de kern als woonplaats Naast het oordeel over de kern als woonplaats is er gekeken naar de sterkte van de binding van mensen met de kern/wijk. In figuur 2 is te zien in welke kernen er een sterke en in welke er een zwakke binding is. 20

Figuur 2: Binding met de kern/wijk Het oordeel over de kern als woonplaats hangt samen met het oordeel dat mensen geven aan de woonomgeving en het oordeel dat ze geven aan de voorzieningen. In de figuren 3 en 4 is voor de gehele gemeente weergegeven welk cijfer (1=slecht; 10=zeer goed) de inwoners toekennen aan de verschillende woonomgevingkenmerken en voorzieningen. Figuur 3: Waardering van de woonomgeving 21

Figuur 4: Waardering van de voorzieningen In de gemeente Borsele is men minder tevreden over het openbaar vervoer. In figuur 5 is te zien in hoeverre men het openbaar vervoer mist in de verschillende kernen. Figuur 5: Aanwezigheid en gemis van openbaar vervoer 22

De ervaren leefbaarheid geeft weer hoe tevreden mensen zijn met de kern als woonplaats. De veronderstelde leefbaarheid is de score op de sociale infrastructuur (activiteiten, verenigingen, voorzieningen) die men op grond van het inwonertal zou verwachten. Uit figuur 6 blijkt dat het hebben van een bepaald voorzieningenniveau bij een bepaald inwonertal geen garantie is voor tevreden inwoners. In kernen met een hoger voorzieningenniveau dan verwacht kunnen mensen ontevredener zijn dan in kernen met een lager voorzieningenniveau. Figuur 6: Relatie ervaren en veronderstelde leefbaarheid 23

Veiligheid In figuur 7 is te zien dat de meeste inwoners in de gemeente Borsele zich nooit (42%) of zelden (43%) onveilig voelen. Als het gaat om het gevoel van onveiligheid in de eigen kern/wijk is het nog iets beter. In figuur 8 staat per kern weergegeven hoe het staat met de onveiligheidsgevoelens in de eigen kern/wijk. Figuur 7: Onveiligheidsgevoelens Figuur 8: Onveiligheidsgevoelens in de eigen kern/wijk 24

Via negen stellingen is aan de inwoners van de gemeente gevraagd hoe zij denken over de collectieve redzaamheid in hun kern/wijk. De collectieve redzaamheid verwijst naar de mate waarin mensen in een bepaald gebied elkaar vertrouwen en de bereidheid hebben om samen te werken om bepaalde problemen op te lossen of bepaalde doelen te bereiken. De vragen vormen samen een schaal met een minimum van 1 met de betekenis 'lage collectieve redzaamheid' en een maximum van 5 met de betekenis 'hoge collectieve redzaamheid'. In figuur 9 is per kern weergegeven hoe de verschillende scores verdeeld zijn. We zien de meeste inwoners met een hoge score voor collectieve zelfredzaamheid in s Heer Abtskerke en de meeste inwoners die slechts enige of geen collectieve zelfredzaamheid ervaren, wonen in Heinkenszand en Driewegen. Figuur 9: Collectieve redzaamheid Kijken we naar de mate waarin overlast ervaren wordt (zie figuur 10), dan zien we dat er 5 vormen van overlast zijn die vaak ervaren worden. Dit zijn hondenpoep, en in mindere mate geluid van buren, rommel op straat, verkeerslawaai en vocht in huis. Vormen van overlast die bijna nooit ervaren worden zijn stank en lawaai van scheepvaart en/of vliegtuigen. In figuur 11 is weergegeven waar men vooral last heeft van hondenpoep. 25

Figuur 10: Ervaren overlast per soort Figuur 11: Ervaren overlast van hondenpoep 26

In figuur 12 is te zien welke beoordeling gegeven wordt aan de verschillende onderwerpen die met veiligheid te maken hebben in hun eigen kern/wijk en in hun gemeente. In deze figuur is te zien dat mensen negatiever denken over beschikbaarheid van openbaar vervoer en de verkeersveiligheid in hun straat in vergelijking met de andere onderwerpen maar positiever over de veiligheid in het eigen huis en het parkeren van de auto bij hun woning. In figuur 13 staat per kern weergegeven hoe men denkt over de beschikbaarheid van het openbaar vervoer. In figuur 14 is hetzelfde gedaan voor de verkeersveiligheid in de eigen straat. Figuur 12: Mening over verschillende zaken die met veiligheid te maken hebben 27

Figuur 13: Mening over de beschikbaarheid van openbaar vervoer Figuur 14: Mening over de verkeersveiligheid in uw straat 28

Gezondheid, onderwijs, jeugd Nederlandse Norm Gezond Bewegen De Nederlandse Norm Gezond Bewegen schrijft voor dat, om een goede gezondheid te behouden, het gewenst is om tenminste vijf dagen per week dertig minuten matig intensieve lichaamsbeweging te hebben. In de gemeente Borsele voldoet 71% aan deze norm. In figuur 15 is te zien in welke kernen er het meest en in welke kernen er het minst bewogen wordt. Figuur 15: Aantal dagen per week dat men tenminste 30 minuten inspannende activiteiten verricht Hoogst voltooide opleiding Het opleidingsniveau ligt in Zeeland iets lager dan in Nederland. Zeeland kent in verhouding minder hoger opgeleiden. In figuur 16 is de verdeling van de hoogst voltooide opleiding te zien over de inwoners in de gemeente Borsele. De meest voorkomende categorie is het MBO: 40 % van de inwoners vermeldt het middelbaar beroepsonderwijs als hoogst voltooide opleiding. 17 % van de inwoners van Borsele heeft hoger beroepsonderwijs of wetenschappelijk onderwijs voltooid. Dit is gelijk aan het gemiddelde percentage voor heel Zeeland. Hoewel in de provincie Zeeland verschillende opleidingsmogelijkheden zijn, vertrekt toch ieder jaar een grote groep studenten richting de rest van Nederland om daar te gaan studeren. In figuur 17 is te zien dat 35 % van de inwoners van Borsele de opleiding buiten de provincie gevolgd heeft en dat 65% in Zeeland gestudeerd heeft. 29

Figuur 16: Wat is uw hoogst voltooide opleiding? Figuur 17: Waar heeft u uw hoogst voltooide opleiding gevolgd? 30

Wonen, zorg, welzijn, dorpsvernieuwing Tevredenheid met de eigen woning In figuur 18 is weergegeven hoe tevreden mensen in de verschillende kernen zijn met de eigen woning. In de gemeente Borsele zijn de meeste mensen, ongeveer negen van de tien (88%), tevreden met de eigen woning. In de kernen s Gravenpolder, Hoedekenskerke en Nieuwdorp zijn in vergelijking met de andere kernen meer mensen ontevreden of matig tevreden met de eigen woning. Figuur 18: Tevredenheid met de eigen woning Verhuisplannen Naast de tevredenheid met de eigen woning is gevraagd of mensen plannen hebben om te verhuizen en zo ja, op welke termijn. In de gemeente Borsele heeft 83% van de inwoners geen plannen om binnen vijf jaar te verhuizen. 17% van de inwoners is dit wel van plan: 4% binnen één jaar. In figuur 19 is te zien in welke kernen men verhuisplannen heeft. 31

Figuur 19: Verhuisplannen Mantelzorg Er is gekeken welke vormen van mantelzorg er gegeven worden door de inwoners van Borsele. In figuur 20 zien we dat gezelschap bieden, hulp in het huishouden en begeleiding of vervoer het meest voorkomen. Figuur 20: Vormen van gegeven mantelzorg 32

Vrijwilligerswerk Naast mantelzorg speelt vrijwilligerswerk een belangrijke rol in de Wet maatschappelijke ondersteuning. In de gemeente Borsele houdt ongeveer een derde van de mensen zich bezig met vrijwilligerswerk. In figuur 21 is te zien in welke kernen men vrijwilligerswerk verricht. Figuur 21: Deelname aan vrijwilligerswerk 33

Mede mogelijk gemaakt door: Cliënten-raad Sociale Zaken WMO-raad Borsels Peil