Notitie Aan de sectorcommissie Energie Van Aat Dijkshoorn / Dennis Medema Kenmerk Behoort bij agendapunt 5b, vergadering d.d. 5 oktober 2011 Totaal aantal pagina s 5 19 september 2011 Betreft: Afgerond onderzoek Inleiding Deze notitie is opgesteld om - ter kennisname - een overzicht te geven van de afgeronde onderzoeken en wat daar verder mee gedaan is. Alleen de afgeronde onderzoeken sinds de vorige vergadering van de sectorcommissie energie zijn hieronder kort weergegeven. Afgeronde onderzoeken 14084 HNT Aubergine In 2010/2011 is het project Het Nieuwe Telen Aubergine uitgevoerd, met als doelstelling het opstellen van een teeltconcept waarmee 40% energiebesparing gerealiseerd zou moeten kunnen worden met behoud van productie- en productkwaliteit. Met het kasklimaatmodel KASPRO zijn verschillende elementen van Het Nieuwe Telen doorgerekend. Het energiegebruik van de referentieteelt was 37.7 m 3 /m 2 /jaar. Het langer gebruiken van een vast foliescherm (tot 10 februari in plaats van tot 10 januari) levert een energiebesparing van 1.3 m 3 /m 2 /jaar op (3%). Wanneer twee beweegbare schermen en ontvochtiging met buitenlucht worden toegepast leidt dit tot een energiegebruik van 27.9 m 3 /m 2 /jaar, een energiebesparing van 26%. In de zomermaanden bespaart Het Nieuwe Telen volgens deze opzet geen energie. Er wordt dan een minimumbuis gebruikt om CO 2 te produceren. Wanneer Het Nieuwe Telen wordt toegepast in combinatie met het uitzetten van de minimumbuis (0 C) wordt nog slechts 21.9 m 3 /m 2 /jaar gebruikt, een energiebesparing van 42%, waarmee de energiedoelstelling van het project gehaald wordt. Een groep auberginetelers rond de BCO is bezig met de voorbereidingen van een demonstratieproject op praktijkschaal. De resultaten van het project zijn gepresenteerd op de landelijke auberginedag. Er zijn vier vakbladartikelen over het project gepubliceerd. 14266.02 consultancy effect uitstraling en T-verdeling op botrytis chrysant In de chrysantenteelt zijn er in bepaalde periode van het jaar problemen met Botrytis (smet) in de bloemen. Om Botrytis (smet) in de bloemen te voorkomen wordt veel energie ingezet (warmte via de buizen). Uit klimaatmetingen blijkt dat een kritisch moment van natslaan van het gewas in de periode aan het eind van de dag plaatsvindt. Wanneer het doek dicht gaat, kan het verschil van de omgevingstemperatuur met de dauwpunttemperatuur op
2 / 5 19 september 2011 microklimaat lager worden dan 1º C. Warmtebeeldmetingen laten zien dat de lintbloemen relatief snel afkoelen en het hart van de bloem trager afkoelt. Hierdoor wordt de kans op condensvorming op de lintbloemen groter. Het gebruik van horizontale ventilatoren geeft bij dicht doek meer roering van de verschillende luchtlagen waardoor de warmte van boven naar beneden gebracht wordt. Het risico op Botrytis lijkt hierdoor kleiner te worden. Dit betreft een kleine consultancy waarvan de resultaten worden verwerkt in een vervolg voor HNT chrysant. De resultaten zijn gepresenteerd bij de BCO HNT chrysant op 17 mei 2011. 14234 HNT tulp In het project HNT tulp zijn energiebesparende opties in kaart gebracht bij de broei van tulp. Aandachtspunt is de inzet van energiezuinige technieken in relatie tot vochtbeheersing in de kas. Na een brainstormsessie is gekeken naar direct toepasbare opties met bestaande technieken en opties voor de langere termijn, waarbij onderzoeksvragen beantwoord dienen te worden. Opties voor de korte termijn die verder uitgewerkt zijn: telen met alleen circulatie in de kas, telen met mechanische ventilatie en circulatie, toepassen van een extra scherm, tweede teeltlaag, temperatuurintegratie, telen bij een lagere temperatuur en telen van snellere cultivars. Een totale energiebesparing van 50% is mogelijk met behoud van productie en kwaliteit. Telers gaan de aanbevelingen oppakken op hun bedrijf. Resultaten zijn gepresenteerd tijdens de open dagen van proeftuin Zwaagdijk op 8 juni 2011. 14153 HNT lelie Met toepassing van HNT lelie in een praktijkproef kon nog geen energiebesparing worden aangetoond omdat de gebruikte klimaatcomputer de gegevens niet kon vasthouden. Verschillen in kwaliteit met standaardteelt werden niet aangetoond. De verklaring hiervoor is dat in de proefperiode de klimaatomstandigheden (koud weer) al een goede kwaliteit gaven in de referentie. Wel werd een intensere kleur vastgesteld in de bloemen van HNT proefvak. Een vervolgaanvraag om met grotere plantdichtheden te bekijken of er wel verschillen optreden, is in juni 2011 gehonoreerd. 3 publicaties in de LTO-Lelienieuwsbrief, vakbladartikel volgt na afronding van het 2 e deel. 14031.09 Inventarisatie thermische waterberging In dit project zijn door HAS kennistransfer en de mogelijkheden van thermische waterberging voor seizoensopslag geïnventariseerd en vergeleken. De beste mogelijkheden m.b.t. tot
3 / 5 19 september 2011 opslagefficiëntie en kosten bieden de klimrekbuffer en opslag in aquifers in de bodem. Voor de klimrekbuffer geldt dan wel dat de buffer extra geïsoleerd moet worden. Voor opslag in de bodem ontstaan vooral mogelijkheden als de regelgeving t.a.v maximale temperatuurinfiltratie en te hanteren energiebalans worden aangepast. De bevindingen worden meegenomen bij een vervolg van DLV G+E en IF Technology om de mogelijkheden van warmteopslag in de bodem bij hogere temperaturen te onderzoeken. Bericht in vakblad voor de Bloemisterij en op energiek2020. 13490 Het Nieuwe Telen Potplanten Door in de potplantenteelt de luchtvochtigheid te beheersen, kan meer zonlicht en daarmee warmte worden toegelaten. Hierdoor is forse energiebesparing mogelijk. Dit neemt verder toe naarmate er wijdere temperatuurgrenzen worden gebruikt. Wageningen UR Glastuinbouw heeft twee energiezuinige teeltconcepten voor potplanten ontworpen. Deze zijn in de periode week 37 2009 week 37 2010 in kasproeven in Bleiswijk getest voor Anthurium, Areca, Calathea, Dracaena, Ficus, Guzmania, Dendrobium en Oncidium. Het concept waarin meer licht werd toegelaten bespaarde 75% op warmte; het concept waar daarbij ook nog wijdere temperatuurgrenzen werden gebruikt, zelfs 88%. In dit laatste teeltconcept trad bij de bloeiende gewassen wel bloeivertraging op. In de zomer leverde het hoge lichtniveau bij een aantal gewassen kwaliteitsproblemen op door een lichtere bladkleur (anthurium, areca), bladvlekken (guzmania) of meer luchtwortels (ficus). De inzichten uit dit project vinden hun weg naar de praktijk: er wordt meer licht toegelaten bij de potplanten teelt. Daarnaast is het de basis voor vervolgonderzoek zoals in de daglichtkas op het IDC en voor proeven met diffuus licht. Het onderzoek is bezocht door meer dan 300 bezoekers, er zijn 10 publicaties verzorgd in gewasnieuwsbrieven, posters tijdens energiek2020 en landelijke gewasdagen. Er zijn door de onderzoekers 14 lezingen gegeven en 1 vakblad interview. 13994 Het Nieuwe Telen bij Vereijken Een nieuwe tomatenkas, ingericht met dubbele schermen en het inblazen van buitenlucht via luchtslangen, is gemonitord. Met het systeem blijkt het warmtegebruik te worden beperkt tot 32,6 m 3 /m 2.jaar. De horizontale temperatuurverdeling is bijzonder goed en er is nauwelijks Botrytis opgetreden. Het systeem is rendabel als de prijs van warmte hoger is dan 0,22 /m 3 aardgasequivalent. Het project is intensief gevolgd door collega-telers. Het bedrijf heeft naar aanleiding van de positieve resultaten besloten ook te investeringen in het systeem voor een bestaande kas.
4 / 5 19 september 2011 Er is 1 publicatie in een vakblad verzorgd en er zijn 7 lezingen gehouden. Daarnaast heeft de teler weblogs geschreven voor energiek2020.nu 13877 Het Nieuwe Telen Freesia Wageningen UR Glastuinbouw heeft een studie verricht naar een energiebesparend concept voor de teelt van Freesia. De warmtevraag voor een referentieteelt is gesteld op 13 m 3 aeq/m 2. De maximaal te bereiken energiebesparing wordt geschat op 50%. De hiervoor benodigde maatregelen zijn: actieve ontvochtiging (met behulp van een warmtepomp), het afdekken van de bodem om verdamping tegen te gaan en het telen bij een iets hogere RV. In een proef is het perspectief van het afdekken van de bodem aangetoond zonder nadelige effecten voor de groei. Er is nog geen vervolg in de praktijk gerealiseerd. Wel worden de nieuwe mogelijkheden verder onderzocht in het parapluplan buitenlucht. Een denktank van Freesiatelers heeft het project actief begeleid. Er is een lezing gehouden tijdens de landelijke Freesiadag en er zijn 3 nieuwsberichten gepubliceerd. 14154 lage nachttemperatuur snijchrysant In de najaars- en winterteelt zijn vanaf start teelt verschillende temperatuurregimes aangehouden. In de najaarsteelt (plantweek 43) kregen de planten in de ene behandeling een temperatuur van 19/20 C D/N. In de andere behan deling werd vanaf start een temperatuur van 17/18 C D/N aangehouden. In de twe ede teelt (plantweek 4) is deze temperatuur aangepast naar een stooktemperatuur van 18/19 C D/N bij de controle, de behandeling was ingesteld op 15/16 C D/N. In beide teelten is een energiebesparing gerealiseerd van ruim 25%. Echter had dit een gemiddelde teeltduurvertraging van 3 dagen tot gevolg. Daarnaast zijn er met een aantal rassen kwaliteitsproblemen gesignaleerd. In de proef is het duidelijk geworden dat de koude tolerantie in het huidige assortiment goed is. Bij toepassing van de resultaten in de praktijk is het belangrijk om de luchtvochtigheid goed te volgen. Door de lagere teelttemperatuur ontstaat er een te hoge RV dat risico s met zich meebrengt. Er wordt niet verwacht dat de praktijk de nachttemperatuur zal verlagen vanwege de bloeivertraging. Er is een voorstel ingediend voor vervolgonderzoek waarbij alleen de voornacht wordt verlaagd. Er zijn 2 open dagen gehouden die goed bezocht werd door telers. Daarnaast zijn 5 lezingen gehouden en 8 artikelen gepubliceerd. 14087 Inventarisatie CO 2 -beschikbaarheid voor (biologische) teelten
5 / 5 19 september 2011 Uit de inventarisatie blijkt dat in alle provincies voldoende CO 2 wordt geproduceerd door niet tuinbouwbedrijven. Knelpunten om deze op tuinbouwbedrijven te kunnen gebruiken zijn de transportafstand, concentratie en zuiverheid en het niet op elkaar aansluiten van productie en behoefte. Er blijken kansen te zijn om in de omgeving van glastuinbouwgebieden aansluiting te zoeken met lokale producenten van CO 2. Daarnaast biedt het verspreid over het jaar inbrengen van organische stof met een hoog C/N-gehalte kansen om de CO 2 - en N-behoefte aan te vullen. Dit moet wel ingepast kunnen worden in de bedrijfsvoering. Loskoppeling van de CO 2 -aanvoer van de warmteproductie op het bedrijf, geeft meer mogelijkheden de CO 2 optimaal in te zetten. Naast dat er gewerkt wordt aan de loskoppeling van de energie en CO 2 -vraag (via o.a. HOT- CO 2 ), wordt nog bediscussieerd hoe regionale koppeling van CO 2 -bronnen van derden te koppelen aan tuinbouwgebieden. Publicatie op energiek en vakblad. Presentatie voor de landelijke biologische werkgroepen geschrapt.