Veelkleurig Leiden Samenvatting Hfst 29. Profiel Veelkleurige Leidenaar Driekwart van de Leidenaren is van Nederlandse afkomst en een kwart van buitenlandse afkomst, waarvan: 4% Marokko, 2% Turkije, 2% Suriname, 1% Antillen/Aruba, 6% overige niet-westerse landen en 12% westerse landen. Om inzicht te krijgen in de overeenkomsten en verschillen in normen, waarden, integratie en contacten tussen de vijf grootste etnische groepen van Leiden is dit jaar voor de tweede keer (eerste keer in 2005) de monitor Veelkleurig Leiden gehouden. Qua demografisch profiel valt op dat de gemiddelde leeftijd van Leidenaren van Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse afkomst aanzienlijk lager is dan van autochtone Leidenaren. Ook is te zien dat Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst gemiddeld minder hoog opgeleid zijn en hun gemiddelde huishoudinkomen aanzienlijk lager ligt vergeleken met het Leids gemiddelde. Hfst 30. Multiculturele buurtcontacten Evenals in 2005 vindt negen op de tien Leidenaren hun eigen buurt prettig om in te wonen, vindt dat buurtgenoten prettig met elkaar omgaan en is redelijk tot goed tevreden over de mix van bewoners van Nederlandse en buitenlandse afkomst in hun buurt. Als gevraagd wordt wat Leidenaren positief aan hun buurt vinden, dan accentueren Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst wat vaker de prettige buurt en benoemen minder vaak het groen als positief punt. Daarnaast noemen Marokkanen relatief vaker de vriendelijke mensen. Als mindere punten van de buurt benadrukken Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst minder vaak de parkeerproblemen en het zwerfvuil, maar vaker de beperkte speelmogelijkheden voor kinderen. Acht op de tien Leidenaren vindt het belangrijk dat buurtgenoten praatjes met elkaar maken. Het belang dat gehecht wordt aan sociale contacten geldt voor alle bevolkingsgroepen. De meeste Leidenaren hebben ook daadwerkelijk regelmatig contact met buurtgenoten. Wel geldt dat Leidenaren van allochtone afkomst relatief iets minder buurtcontacten hebben. Van de contacten die Leidenaren hebben, blijken Leidenaren van allochtone afkomst relatief veel multiculturele contacten te hebben, terwijl zes op de tien autochtone Leidenaren aangeeft nagenoeg geen contacten te hebben met buurtbewoners van een andere etnische afkomst. Multiculturele contacten vinden plaats in de buurt, op het werk, in de winkel, binnen de eigen kennissenkring, tijdens het sporten en op school. Acht op de tien Leidenaren vindt dat ze voldoende contact hebben met mensen van een andere afkomst. Veel Leidenaren, in gelijke mate van alle afkomsten, denken mee over hoe het samenleven van burgers van meerdere culturen in hun buurt of stad (verder) verbeterd kan worden. Een bloemlezing van de ideeën is in het rapport opgenomen. Hfst 31. Taal, religie en normen en waarden Van de Leidenaren van buitenlandse herkomst, geven Surinamers en Antillianen het vaakst aan dat ze zich meer Nederlander dan buitenlander voelen. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst voelen zich daarentegen beduidend vaker buitenlander dan Nederlander. Dit gevoel is ook sterker geworden dan in 2005. 1
Een groot deel van de Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst spreekt thuis hun moedertaal (eventueel afgewisseld met het Nederlands). Voor Leidenaren van Surinaamse afkomst geldt dit in veel mindere mate. De gesproken taal hangt deels samen met het feit of de hoofdbewoners in het huis eerste of tweede generatie buitenlander zijn (zelf wel of niet in Nederland geboren). Logischerwijs spreekt men buitenshuis vaker Nederlands dan thuis. Tabel S31a: Taal die meestal thuis en buitenshuis wordt gesproken Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba Thuis Buiten Thuis Buiten Thuis Buiten Thuis Buiten Nederlands 22% 55% 18% 73% 84% 96% 73% 86% Moedertaal 42% 15% 32% 5% 5% 0% 8% 2% Beide talen evenveel 37% 30% 50% 23% 11% 4% 19% 12% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Evenals in 2005 rekent eenderde van alle Leidenaren zich tot een geloofsovertuiging. Voor Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst ligt dit percentage met ongeveer negen op de tien het hoogst. Voor autochtonen en Leidenaren van Surinaamse en Antilliaanse afkomst is het Christendom het belangrijkste geloof, voor Leidenaren van Turkse en Marokkaanse is dit de Islam. Leidenaren van Surinaamse afkomst noemen in mindere mate ook het Hindoeisme. Tabel S31b: % Leidenaren dat zich tot een geloofsovertuiging rekent Totaal 2005 33% Totaal 2008 32% Nederland 27% Turkije 86% Marokko 92% Suriname 55% Antillen/ Aruba 48% Van alle Leidenaren bezoekt een kwart wel eens een kerk, moskee of tempel om het geloof te belijden. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst gaan beduidend vaker naar een gebedshuis dan de andere etnische groepen en ook vaker dan in 2005. Van alle mensen die wel eens naar een kerk, moskee of tempel gaan is drie op de tien daar vrijwilliger. Normen en waarden Als Leidenaren gevraagd wordt naar de belangrijkste normen en waarden, blijkt men respect het meest te noemen, gevolgd door vriendelijk zijn, tolerant, de buurt schoon houden, mensen in hun waarde laten, praten en aan de regels houden. Er zijn ook weinig verschillen tussen de verschillende etnische groepen. De Leidenaren zijn aansluitend een drietal normen en waarden voorgelegd. Respect voor ieders geloof wordt door vrijwel iedereen belangrijk gevonden. Zeven op de tien Leidenaren vindt het belangrijk dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners en bijna zeven op de tien vindt het belangrijk dat iedereen de vrijheid heeft om de eigen cultuur, opvoeding en geloof te behouden. Leidse Marokkanen en Turken vinden dit laatste relatief belangrijker dan de andere etnische groepen. Gemiddeld scoort Leiden een kleine 7 op deze drie waarden en normen. Het valt op dat Leidenaren met een Islam religie (met name Turkse en Marokkaanse Leidenaren) de huidige situatie van respect voor en behoud van het eigen geloof hoger beoordelen dan de overige Leidenaren. 2
Normen en waarden worden deels gevormd door iemands culturele en religieuze achtergrond. Om dit meer te concretiseren zijn de respondenten vijf stellingen voorgelegd die ingaan op de rol van de vrouw en homoseksualiteit. Afhankelijk van het onderwerp bestaan er nog duidelijke verschillen in opvattingen tussen de verschillende etnische groepen. Vrijwel iedereen vindt dat jongens en meisjes dezelfde kansen moeten krijgen om door te leren en vindt het goed als getrouwde vrouwen werken in plaats van voor hun gezin zorgen. In 2005 vond twee op de tien Marokkaanse Leidenaren dit laatste nog een probleem, dit jaar beoordelen zij dit gelijk aan de andere etnische groepen. Leidenaren van Marokkaanse of Turkse afkomst geven vaker aan dat het ongewenst is dat ongehuwde meisjes zelfstandig wonen. Homoseksualiteit, met name binnen de eigen gemeenschap, ligt onder Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst gevoeliger. Tabel S31c: Vijf stellingen (% (helemaal) eens) Totaal 2005 Totaal 2008 Turkije Nederland Marokko Suriname Antillen/ Aruba Jongens en meisjes moeten zelfde kansen krijgen om door te leren 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Zelfstandig wonen ongehuwde meisjes is ongewenst 7% 8% 5% 30% 36% 10% 4% Getrouwde vrouwen moeten voor gezin zorgen ipv te werken 6% 9% 9% 6% 7% 5% 3% Homoseksuele leraar maakt niet uit 93% 91% 92% 72% 79% 92% 97% Maakt niet uit of kind homoseksueel is 86% 87% 91% 35% 24% 79% 95% Hfst 32. Schoolkeuze en toekomstverwachting kinderen Aan mensen met jonge kinderen is gevraagd wat voor hen belangrijke aspecten zijn bij de keuze voor een basisschool. Voor alle onderscheiden etnische groepen geldt dat de kwaliteit van het onderwijs voorop staat. Andere belangrijke aspecten zijn: hoe ver de school van huis is, de sfeer op school, de geloofsovertuiging van de school en het percentage allochtone leerlingen. Evenals in 2005 geeft tweederde van alle ouders met kinderen op de basisschool aan het afgelopen schooljaar actief te zijn geweest als vrijwilliger op school. Ouders van Nederlandse afkomst zijn relatief veel vaker actief als vrijwilliger in vergelijking met ouders van buitenlandse afkomst. Evenals in 2005 heeft negen op de tien ouders wel eens een ouderbijeenkomst bezocht. Dit geldt voor alle onderscheiden etnische groepen in vergelijkbare mate. Ouders hebben veelal bepaalde wensen of verwachtingen voor hun kinderen. Deze verschillen per persoon, maar zijn deels cultuurafhankelijk. Zo vinden Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst het relatief aanzienlijk vaker belangrijk dat hun kinderen het in de maatschappij verder schoppen dan zij, maar ook het hebben van een eigen bedrijf en het stichten van een gezin wordt door hen belangrijker gevonden. Tabel S32: Drie stellingen, percentage (helemaal) eens Totaal 2005 Totaal 2008 Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/ Aruba Mijn kinderen moeten het in de maatschappij verder schoppen dan ik 32% 38% 34% 78% 88% 54% 52% Een eigen bedrijf beginnen zie ik als het ideaal voor mijn kinderen 13% 18% 16% 51% 58% 31% 26% Mijn kinderen zijn voor mij pas geslaagd als ze een gezin stichten 8% 10% 7% 42% 47% 18% 8% Hfst 33. Sterke punten van Leiden en taak voor de toekomst Als gevraagd wordt naar de sterke punten die Leiden in 2020 zeker moet hebben behouden, dan denken de Leidenaren hierbij met name aan de cultuurhistorie van Leiden, met z n histo- 3
rische binnenstad en rijke geschiedenis, op afstand gevolgd door het de hoeveel groen/parken, de binnenstad, de sfeer van de stad, de cultuur en Leiden als Universiteitstad. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst benadrukken minder vaak het historische aspect van Leiden en de musea en schouwburgen, daarentegen vaker de rust, veiligheid en netheid van de eigen buurt. Bij de belangrijkste taken voor de gemeente voor de komende 15 jaar, wordt dit jaar wat vaker de bereikbaarheid van de binnenstad en het behoud van de historische uitstraling genoemd. Tabel S33: Sterke punten Leiden en taak voor de toekomst Sterke punten die Leiden in 2020 zeker moet 2005 2008 behouden Belangrijkste taak voor gemeente in de komende 15 jaar 2005 2008 1. Oude, hist. Gebouwen/ oude karakter 34% 40% 1. bereikbaarheid (binnenstad) 7% 14% 2. Binnenstad/ centrum 13% 16% 2. Behoud binnenstad/ historische uitstraling 6% 11% 3. Cultuur (musea/ Schouwburg/ markt) 11% 12% 3. Groenvoorzieningen (behoud/ uitbreiden) 9% 7% 4. Universiteit/ studentenstad 7% 11% 4. Sfeer/gezelligheid 8% 6% 5. Groen/ parken 17% 10% 5. Parkeren (beleid/ gelegenheid) 6% 5% 6. Sfeer/gezelligheid/omgang met elkaar 11% 9% 6. Verkeer 4% 5% 7. Multicultureel/vluchtelingenstad 5% 7% 7. Openbaar vervoer 2% 5% 8. Kleinschaligheid/ruimte 3% 7% 8. Schoonheid/netheid (hondenpoep) 8% 5% Vragenlijst HOOFDSTUK 30: MULTICULTURELE BUURTCONTACTEN 1. Vindt u dat u in een buurt woont waar u prettig kan wonen en leven? Ja Nee 1a. Kunt u aangeven wat u het meest prettig en wat u het minst prettig vindt aan de buurt waar u woont. Meest prettig Minst prettig 2. Vindt u dat u de mensen in uw buurt op een prettige manier met elkaar omgaan? Ja Nee, waarom niet? 3. Met hoeveel verschillende buren of buurtgenoten maakt u geregeld een praatje? (ENQ: niet eigen gezin) personen 4. Vindt u dat uzelf voldoende contact heeft met uw buurtgenoten? Ja Nee 5. Vindt u het belangrijk dat mensen uit de buurt geregeld met elkaar een praatje maken omdat ze samen een buurt vormen? Ja Heeft u ideeën om het buurtgevoel te versterken? Nee Leiden is een stad waar veel verschillende mensen van Nederlandse en buitenlandse afkomst samenwonen. 6. Kunt u een inschatting maken hoeveel Leidenaren van buitenlandse afkomst er in uw straat wonen. Dus als u 10 woningen in gedachten neemt, in hoeveel wonen er Leidenaren die in het buitenland geboren zijn? in van de 10 woningen 7. Vindt u deze mix van bewoners in uw wijk goed, redelijk, matig, niet goed? Goed Redelijk Matig Niet goed 8. Vindt u dat de buurtbewoners van verschillende afkomst in uw buurt goed met elkaar omgaan? Ja Nee Niet van toepassing 9. U zei zonet dat u met <..> buurtgenoten geregeld een praatje maakte. Hoeveel van hen hebben een andere etnische achtergrond dan u zelf heeft? personen 4
10. Zijn er nog andere plaatsen, buiten uw buurt waar u met mensen van andere afkomst dan uzelf in aanraking komt. Zo ja, kunt u er een paar noemen? Ja, op werk Ja, op school Ja, tijdens sporten Ja, bij het vrijwilligerswerk Ja in de winkel Ja, vriendenkring/kennissenkring Ja, bij het uitgaan Ja, in de stad Ja, via de kinderen Ja, op een andere plaats 11. Vindt u dat u voldoende contact heeft met mensen van een andere afkomst dan u zelf? Ja Nee 12. Heeft u ideeën om het samenleven van burgers van meerdere culturen in uw buurt of stad verder te verbeteren? HOOFDSTUK 31: TAAL, RELIGIE EN NORMEN EN WAARDEN Taal 13. Spreekt u zelf thuis binnen uw familie meestal Nederlands of een andere taal? (meestal) Nederlands (meestal) andere taal ) >Welke? Turks/Arabisch/Berbers/Engels/Papiamento evenveel Nederlands als andere taal) 14. En buitenshuis? (meestal) Nederlands (meestal) andere taal ) >Welke? Turks/Arabisch/Berbers/Engels/Papiamento evenveel Nederlands als andere taal) 15. Voelt u zich meer Nederlander of <land genoemd in vraag 13>? (enquêteur: probeer mensen te laten kiezen) Nederlander Buitenlander beide evenveel Religie Er zijn verschillende geloofsovertuigingen (bijv. het christendom, de islam enz). 16. Rekent u zichzelf tot een van deze geloofsovertuigingen? ja, christendom ja, islam ja, hindoeïsme ja, jodendom ja, boeddhisme ja, anders, nl nee Ook niet passief, dus dat u een geloof aanhangt, maar zonder actief kerk of moskeebezoek)? Nee, ook niet passief ja, wel passief christendom ja, wel passief islam ja, wel passief hindoeïsme ja, wel passief jodendom ja, wel passief boeddhisme ja, wel passief iets anders, nl naar vraag 20 17. Gaat u ook wel eens naar de kerk, moskee of tempel? Zo ja, hoe vaak? ja, wekelijks of vaker ja, 2 tot 3 keer per maand ja, maandelijks ja, minder dan 1 keer per maand ja, 1-3 keer per jaar nee 17a. Bent u naast het bezoeken van dienst en de gebedsruimten ook actief als vrijwilliger, hulp in uw geloofsgemeenschap? Ja Nee Normen en waarden 18. Er wordt de laatste tijd veel gepraat over waarden en normen. Wat vindt uzelf belangrijke waarden en normen waaraan burgers van Leiden zouden moeten voldoen? a. b. 5
19. Ik noem nu een aantal normen en waarden. Kunt u aangeven of u deze heel belangrijk (1), belangrijk (2), beetje belangrijk (3) of helemaal niet belangrijk (4) vindt? heel belangrijrijk belangrijk beetje belang- helemaal niet geen antwoord belangr. a. Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging b. Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners c. Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 20. Nu noem ik dezelfde normen en waarden nogmaals op. Kunt u middels een rapportcijfer aangeven hoe u de huidige situatie in Leiden beoordeelt? Rapportcijfer - Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging - Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners - Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 21. Wilt u nog iets toelichten over dit onderwerp? HOOFDSTUK 32: SCHOOLKEUZE EN TOEKOMSTVERWACHTING KINDEREN De volgende vraag gaat over de schoolkeuze van ouders voor hun kind. 22. Heeft u kinderen van 0-13 jaar? ja nee Vraag 29 23. Ouders wegen bij de schoolkeuze vaak diverse aspecten af. Stel u heeft jonge kinderen en u zou een basisschool voor hen moeten kiezen. Wat is voor u het meest belangrijke aspect en wat vindt u andere belangrijke aspecten die meewegen bij de keuze van een school? (SPONTAAN niet helpen, meerdere antwoorden mogelijk) geloofsovertuiging/ grondslag school school dichtbij huis kwaliteit van het onderwijs dat vriendjes of vriendinnetjes naar deze school gaan % allochtonen leerlingen anders, nl 24. Heeft u kinderen op de basisschool? ja nee Vraag 29 25. Heeft u het afgelopen jaar wel eens een ouderavond, voorlichtingsavond of andere bijeenkomst bijgewoond die door de basisschool werd georganiseerd? ja nee 26. Bent u het afgelopen jaar actief geweest als vrijwilliger of hulpouder op de basisschool van uw kind(eren)? Bijv. als voorlezer, overblijfhulp, begeleider van zwemlessen of bij een schoolreisje. ja nee Nu noem ik u een aantal stellingen. 27. Kunt u aangeven of u het helemaal eens, eens, oneens of helemaal oneens bent met de volgende stellingen? helemaal eens eens oneens helemaal oneens geen antwoord Positie vrouw a. Jongens en meisjes moeten dezelfde kansen krijgen om door te leren b. Het zelfstandig wonen van ongehuwde meisjes is ongewenst c. Getrouwde vrouwen moeten voor het gezin zorgen in plaats van werken Homoseksualiteit d. Als ik schoolgaande kinderen zou hebben dan maakt het mij niet uit als ze les krijgen van een homoseksuele leraar e. Het maakt mij niet uit of mijn kind homoseksueel is 6
28. De volgende stellingen gaan over de toekomst van uw eigen kinderen of hoe u die zou zien als u kinderen had. Kunt u aangeven of u het hier mee helemaal eens, eens, oneens of helemaal oneens bent? helemaal eens eens oneens helemaal oneens geen mening a. Mijn kinderen moeten het in de maatschappij verder schoppen dan ik b. Een eigen bedrijf beginnen zie ik als het ideaal voor mijn kinderen c. Mijn kinderen zijn voor mij pas geslaagd als ze een eigen gezin stichten HOOFDSTUK 33: DE STERKE PUNTEN VAN LEIDEN EN DE TAAK VOOR DE TOEKOMST Het volgende twee vragen betreffen de toekomst van Leiden op de langere termijn. We willen graag uw mening horen hoe Leiden er over 15 jaar uit zou moeten zien. 29. Kunt u een sterk punt van Leiden noemen dat Leiden in 2020 zeker moet hebben behouden? 30. Als u denkt aan de komende 15 jaar, wat vindt u dan belangrijk als u denkt aan de stad Leiden. 31 Zijn er activiteiten, evenementen of voorzieningen die u voor uzelf mist in Leiden of graag uitgebreid zou willen zien? Uitkomsten 29. PROFIEL VEELKLEURIG LEIDEN Om inzicht te krijgen in de overeenkomsten en verschillen in normen, waarden, integratie en contacten tussen de vijf grootste etniciteitsgroepen van Leiden is in deze Stadsenquête een extra deelonderzoek gehouden. De onderscheiden etniciteitsgroepen zijn Leidenaren van Nederlandse, Surinaamse, Turkse, Marokkaanse en Antilliaanse afkomst. De komende hoofdstukken geven de resultaten van dit onderzoek. In dit hoofdstuk wordt allereerst een profiel gegeven van deze vijf bevolkingsgroepen. De cijfers zijn gebaseerd op kerncijfers van de afdeling BOA (Beleidsonderzoek, en Advies) en zijn deels ook afkomstig uit hoofdstuk 2 van dit rapport. Gekeken wordt naar het aantal inwoners, sekse, leeftijd, opleidingsniveau, werk en huishoudinkomen. 29.1 Aantal inwoners en etniciteit Leiden heeft op 1 januari 2008 116.891 inwoners. Ruim een kwart van de bevolking van Leiden is van allochtone afkomst. Tabel 29.1: Aantal inwoners Leiden 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totaal Leiden 117.031 117.183 117.732 118.745 118.598 118.070 117.492 116.891 Nederland 77% 76% 75% 75% 74% 74% 74% 73% Marokko 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% Turkije 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% Suriname 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% Aruba/ Nederlandse Antillen 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% Overige niet-westerse landen 4% 4% 5% 5% 5% 5% 5% 6% Westerse landen 11% 11% 12% 12% 12% 12% 12% 12% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 7
Autochtoon 77% 76% 75% 75% 74% 74% 74% 73% Allochtoon 1 e generatie 13% 14% 14% 15% 15% 15% 15% 15% Allochtoon 2 e generatie 10% 10% 11% 11% 11% 11% 12% 12% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: GBA Leiden, stand per 1 januari 29.2 Sekse, leeftijd en huishoudsamenstelling Van alle inwoners van Leiden is 49% man en 51% vrouw. Onder Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst ligt het percentage mannen wat hoger. Tabel 29.2a geeft de leeftijdverdeling van alle Leidenaren. Onder Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst ligt de gemiddelde leeftijd aanzienlijk lager. Tabel 29.2a: Leeftijdverdeling Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba 0-17 jaar 19% 18% 17% 17% 31% 29% 38% 37% 25% 23% 21% 20% 18-24 jaar 13% 13% 12% 13% 13% 14% 12% 11% 15% 16% 27% 23% 25-34 jaar 19% 17% 17% 15% 22% 19% 18% 16% 15% 15% 25% 27% 35-49 jaar 23% 23% 22% 22% 23% 25% 21% 23% 27% 25% 17% 18% 50-64 jaar 16% 17% 18% 19% 9% 9% 7% 8% 12% 15% 8% 10% 65-75 jaar 6% 7% 7% 8% 2% 3% 3% 4% 4% 5% 2% 2% 76 jaar en ouder 5% 5% 6% 7% 0% 0% 0% 1% 2% 2% 0% 0% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: GBA Leiden, stand per 1 januari 05 en 08 Over het algemeen geldt dat Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst, in vergelijking met autochtone Leidenaren en Leidenaren van Surinaamse en Antilliaanse afkomst, wat vaker in huishoudens wonen met drie of meer personen. Hierbij speelt natuurlijk ook de leeftijdsverdeling (zie tabel 29.2a) van verschillende bevolkingsgroepen een rol. Tabel 29.2b: Huishoudsamenstelling Totaal Leiden Nederland Turkije/Marokko Suriname/Antillen 05 08 05 08 05 08 05 08 1 of 2 persoonshuishoudens 54% 55% 55% 58% 29% 26% 54% 52% 3 of meer persoonshuishouden 46% 45% 45% 42% 71% 74% 46% 48% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: Totaal Stadsenquête 29.3 Opleiding Leiden kent een gemiddeld hoog opleidingsniveau. Bijna de helft van de Leidenaren heeft een opleiding op HBO of universitair niveau afgerond. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst zijn gemiddeld minder hoog opgeleid. Grafiek 29.3: Opleidingsniveau Leidenaren Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba Lager onderwijs 23% 25% 23% 24% 46% 45% 46% 44% 20% 20% 16% 51% Middelbaar onderwijs 31% 29% 31% 27% 36% 30% 36% 33% 32% 28% 41% Hoger onderwijs 46% 47% 46% 47% 18% 26% 18% 22% 48% 43% 49% 42% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: Totaal Stadsenquête Onzekerheidsmarges: Totaal en Nederlandse etniciteit: +/- 2-3%, overige etniciteitgroepen: +/- 5-7% 8
29.4 Betaald werk (12 uur of meer per week) Ruim zeven op de tien Leidenaren heeft betaald werk voor 12 uur of meer per week, Leidenaren van Nederlandse afkomst wat meer dan Leidenaren van buitenlandse afkomst. De verschillen worden deels veroorzaakt door verschillen in leeftijdsopbouw, rol van de vrouw en opleidingsniveau. Tabel 29.4: Netto participatiegraad Leidse beroepsbevolking 18-64 jaar Totaal Leiden Nederland Turkije/Marokko Suriname/Antillen 05 08 05 08 05 08 05 08 Betaald werk, > 12 uur pw 73% 72% 75% 73% 62% 58% 65% 68% Geen betaal werk of < 12 uur pw 27% 28% 25% 27% 38% 42% 35% 32% Bron: Totaal Stadsenquête 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 29.5 Huishoudinkomen Leidenaren is gevraagd naar het gezamenlijk netto (=schoon) maandinkomen van het huishouden. Hierbij worden uitkeringen, pensioengelden, alimentatie en dergelijke als inkomen gezien. Vakantiegeld, kinderbijslag en huursubsidie worden niet meegerekend. Evenals bij het opleidingsniveau ligt ook het gemiddelde huishoudinkomen van Leidenaren van Marokkaanse en Turkse afkomst aanzienlijk lager. Tabel 29.5: Netto huishoudinkomen per maand 1 Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba 1.200 euro 10% 9% 8% 8% 15% 19% 21% 22% 11% 10% 26% 20% 1.201 2.150 euro 31% 29% 31% 29% 52% 35% 61% 46% 41% 31% 27% 22% 2.151 3.200 euro 27% 25% 24% 25% 26% 30% 8% 26% 22% 31% 14% 26% > 3201 euro 32% 38% 37% 38% 7% 16% 10% 6% 26% 28% 33% 32% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: Totaal Stadsenquête Onzekerheidsmarges: Totaal en Nederlandse etniciteit: +/- 2-3%, overige etniciteitgroepen: +/- 5-7% 30. MULTICULTURELE BUURTCONTACTEN In dit hoofdstuk wordt bekeken of de behandelde groepen Leidenaren van buitenlandse afkomst een verschillend oordeel hebben over de eigen leefomgeving, de manier van samenleven van mensen van verschillende culturen en het contact dat zij met elkaar hebben. 30.1 Beoordeling eigen buurt en de manier van omgang Evenals in 2005 vindt ruim negen op de tien Leidenaren hun eigen buurt prettig om te wonen en te leven. De mensen die dit niet vinden, geven hiervoor met name als reden aan: problemen met buren, hangjongeren in de wijk en het achteruitgaan van de buurt. Op de volgende pagina wordt nader ingegaan op de tevredenheid met de leefomgeving. Tabel 30.1a: Tevredenheid met eigen buurt 2005 2008 Ja 92% 93% Nee 8% 7% Totaal 100% 100% 1 De gebruikte inkomensgrenzen zijn dit jaar geïndexeerd, de afgelopen jaren waren de grenzen: 1.130 euro, 1.131-2.000 euro, 2.001-3.000 euro, > 3.000 9
Ruim negen op de tien Leidenaren vindt dat de mensen in de buurt op een prettige manier met elkaar omgaan. De mensen die dit niet vinden, geven als reden dat men weinig contact heeft met de buren en iedereen op zichzelf is. Tabel 30.1b: Gaan buurtbewoners op een prettige manier met elkaar om? 2005 2008 Ja 90% 92% Nee 10% 8% Totaal 100% 100% Er zijn nagenoeg geen verschillen in de beoordelingen van bovenstaande aspecten tussen de verschillende etniciteitsgroepen. In vergelijking met 2005 lijken de Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst iets positiever over de eigen buurt te denken. Tabel 30.1c: Beoordeling eigen buurt en de manier van omgang Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba Buurt prettig om te wonen en leven 92% 93% 91% 93% 91% 92% 86% 91% 94% 94% 96% 94% Mensen in buurt gaan op prettige manier met elkaar om 90% 92% 90% 92% 87% 94% 88% 93% 89% 86% 93% 91% Naast de beoordeling van de eigen buurt hebben alle bewoners dit jaar ook aangegeven wat ze positief en wat ze minder positief vinden aan de eigen leefomgeving in Leiden. Op de volgende pagina wordt gekeken of de argumenten per etniciteitsgroep verschillen. Positieve punten van het leven in de eigen leefomgeving Over het algemeen gebruiken Leidenaren van Nederlandse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst vergelijkbare argumenten om hun buurt te waarderen: dat het een prettige buurt is om te wonen, het vele groen, de ligging en de sfeer in de buurt. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst accentueren wat vaker de prettige buurt en benoemen minder vaak het groen als positief punt. Leidenaren van Marokkaanse afkomst benadrukken vaker de vriendelijkheid van de buurtbewoners. Tabel 30.1d: Positieve punten van de buurt (meerdere antw. mogelijk) Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen+ Aruba 1. prettige buurt om te wonen 33% + + + + 2. groen (voorzieningen), parken, water 19% - - - - 3. ligging, centraal gelegen 16% - 4. vriendelijke mensen/buren, sfeer, gezellig 16% + + 5. dichtbij winkels, winkelcentra 8% - 6. mooie, nette, schone buurt/omgeving/wijk 6% 7. veiligheid, sociale controle, weinig overlast 6% - 8. dichtbij voorzieningen (scholen, supermarkt, etc) 5% + 9. ruimte/ lekker ruim in de buurt 5% - 10. uitzicht/geen overburen/goed wonen 5% - 11. weinig verkeer/rustig met verkeer, kan auto nog kwijt 4% - 12. mooie woning/ruime woning, de huizen in de wijk 4% 13. goede bereikbaarheid/ uitvalswegen 3% 14. kinderrijke buurt, kindvriendelijk 3% 15. de buurt: alles in orde, prima, tevreden, prettig 3% 16. speelruimte voor kinderen, speelgelegenheden 3% + 17. diversiteit van mensen/culturen 2% 18. openbaar vervoer 2% * plussen/minnen bij significante afwijking 10
Negatieve punten van het wonen in de eigen leefomgeving Weinig parkeergelegenheid, zwerfvuil en in mindere mate hangjongeren worden als mindere punten van de eigen leefomgeving het meest genoemd. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst benadrukken minder vaak de parkeerproblemen en het zwerfvuil, maar vaker de beperkte speelmogelijkheden voor kinderen. Tabel 30.1e: Mindere punten van de buurt (meerdere antw. mogelijk) Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen+ Aruba 1. weinig parkeergelegenheid (of betaald parkeren) 12% - - 2. zwerfvuil (rond afvalbakken,containers) 11% - - - 3. overlast hangjongeren 7% + 4. drukke straat, drukte 6% - 5. geluidsoverlast (autos, vliegtuigen) 5% - + 6. asociale buren, weinig contact, samenstelling buurt 4% + 7. beperkt winkelaanbod of andere voorz. 4% - 8. hondenpoep, honden 3% + + 9. achterstallig onderhoud, schoonhouden wijk 3% 10. sociaal onveilig, vandalisme, diefstal, drugsgebruik 3% 11. onveilige verkeerssituaties (bijv. te hard rijden) 3% 12. weinig/slechte groenvoorziening, slecht onderhoud 3% 13. geen plek voor jongeren/kinderen/speelgelegenheid 2% + + + 14. woningen/woningbouw 2% + 15. overlast van meeuwen 1% 16. bestrating, bouwwerkzaamheden 1% 17. geen uitvalswegen, slechte bereikbaarheid 1% 18. geluidsoverlast (schoolgaande) kinderen 1% + * plussen/minnen bij significante afwijking 30.2 Mix Leidenaren van Nederlandse en buitenlandse afkomst in de buurt Evenals in 2006 is negen op de tien Leidenaren redelijk tot goed tevreden over de mix van bewoners van Nederlandse en buitenlandse afkomst in hun buurt. De mensen die hier ontevreden over zijn, kunnen in twee groepen verdeeld worden: Zij die vinden dat er teveel buitenlanders in hun wijk wonen: te veel bij elkaar, witte bewoners trekken weg, we hebben er overlast van; Zij die vinden dat veel wijken in Leiden nog erg wit zijn: zij ervaren geen mix in hun buurt en zouden dit wel op prijs stellen, met name vanwege de positieve kanten van een meer multiculturele buurtgemeenschap. Zo n buurt geeft afwisseling, contacten waar men van kan leren en kan de buurtsfeer bevorderen. Ook is gevraagd of de Leidenaren vinden dat de bewoners van verschillende afkomst goed met elkaar omgaan. Van alle Leidenaren vindt 5% dat dit in hun buurt niet zo is, 60% vindt van wel en 35% kan hierover geen mening omdat er nauwelijks bewoners van buitenlandse afkomst in hun buurt wonen. Tabel 30.2 laat zien dat er weinig verschillen zijn, zowel met 2005 als tussen de onderscheiden etniciteitsgroepen onderling. Tabel 30.2: Twee stellingen over mix Leidenaren van Nederlandse en buitenlandse afkomst in de buurt Perc. matig tot ontevreden over mix van bewoners Perc. dat vindt dat mensen van versch. afkomst niet goed met elkaar omgaan Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba 10% 11% 11% 12% 14% 10% 10% 12% 12% 15% 10% 9% 9% 5% 9% 6% 11% 6% 10% 3% 13% 12% 10% 7% 11
30.3 Belang en hoeveelheid buurtcontacten Acht op de tien Leidenaren vindt het belangrijk dat buurtgenoten praatjes met elkaar maken. Het belang dat gehecht wordt aan sociale contacten geldt voor alle bevolkingsgroepen. Van de Marokkanen geeft zelfs vrijwel iedereen aan dit belangrijk te vinden. De meeste Leidenaren hebben ook daadwerkelijk regelmatig contact met buurtgenoten: een kwart met 2-4 buurtgenoten en zeven op de tien met 5 of meer buurtgenoten. Tabel 30.3a laat zien dat alle bevolkingsgroepen vaker aangeven met vijf of meer mensen een praatje te maken. Tabel 30.3a: Hoeveelheid contacten met buurgenoten Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba Niet of nauwelijks 7% 6% 7% 5% 12% 7% 7% 6% 9% 7% 13% 7% Met 2-4 buurtgenoten 33% 24% 32% 23% 43% 35% 35% 28% 37% 31% 44% 29% Met 5 of meer buurtgenoten 61% 70% 62% 72% 46% 58% 58% 66% 54% 62% 46% 64% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Het percentage Leidenaren dat vindt dat men onvoldoende contact heeft met de buurtgenoten is gedaald van 13% in 2005 tot 9% in 2008.Voor het onvoldoende contact met buurtgenoten liggen met name persoonlijke motieven ten grondslag, zoals tijdgebrek door te drukke werkzaamheden. Tabel 30.3b: Voldoende contact met buurtgenoten? 2005 2008 Voldoende 87% 91% Onvoldoende 13% 9% Totaal 100% 100% Drie op de tien Leidenaren heeft ideeën om het buurtgevoel te versterken. Het vaakst denkt men hierbij aan het organiseren van buurtfeesten. Tabel 30.3c: Ideeën om buurtgevoel te versterken 1. buurtfeest 123x 2. elkaar gedag zeggen, praatje maken, elkaar aanspreken 34x 3. buurthuis/ontmoetingscentrum duidelijke functie geven/belangrijk maken/leuk aankleden 20x 4. Activiteiten organiseren, kinderspeeldag, iets met speeltuin 15x 5. uitje met buurgenoten 12x En verder: helpen met de tuinen, schoonmaakactie, taalbeheersing, beter verkeer, ontmoetingsplekken, huiskamer voor ouderen, contactavond organiseren, buurtcafe, sociale controle, uitje met buurtgenoten 14x 12
30.4 Multiculturele contacten in de eigen buurt Omdat de verschillende etnische groepen duidelijk in de minderheid zijn, hebben deze groepen logischerwijs relatief meer contacten met buurtgenoten van andere afkomst dan de autochtone Leidenaren. Van alle autochtone Leidenaren zegt bijna zes op de tien nagenoeg geen contacten te hebben met buurtbewoners van een andere etnische afkomst. Tabel 30.4a: % Contacten met buurtgenoten van een andere afkomst Turkije/ Suriname/ Totaal Nederland Marokko Antillen 05 08 05 08 05 08 05 08 Nagenoeg niet (< 10% vd contacten) 53% 59% 58% 66% 19% 19% 31% 32% Geregeld (ca. 25% vd contacten) 27% 28% 25% 28% 39% 21% 41% 23% Meer dan de helft 19% 13% 17% 7% 44% 60% 28% 45% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Naast de buren zijn het werk, de winkel, school, sporten en de eigen vrienden-/ kennissenkring plaatsen waar men mensen met een andere etnische afkomst ontmoet. Tabel 30.4b: Andere plaatsen dan buren waar men mensen met andere etnische afkomst ontmoet 2005 2008 1. Op werk 55% 46% 2. In de winkel 23% 18% 3. Vrienden-/kennissenkring 21% 16% 4. Tijdens sporten 17% 13% 5. Op school 14% 11% 6. Bij het uitgaan 3% 4% 7. In andere wijk 3% 2% 8. Bij vrijwilligerswerk 2% 2% 9. Via kinderen 2% 2% Ontmoet verder geen mensen met andere etnische achtergrond 16% 22% Acht op de tien Leidenaren vindt dat ze voldoende contact hebben met mensen van een andere afkomst. Veel Leidenaren, in gelijke mate van alle afkomsten, heeft ideeën over hoe het samenleven van burgers van meerdere culturen in hun buurt of stad (verder) verbeterd kan worden: Tabel 30.4c: Ideeën om samenleven van burgers uit meerdere culturen te verbeteren 1. Organiseren activiteiten (bv: evenement, festival, internat. vrouwendag, bazaar, open moskeedag sportfestijn) 48x 2. Stimuleren buurtfeesten, straatfeest 32x 3. Zorgen dat mensen meer contact met elkaar zoeken en praatje maken 24x 4. Culturele uitwisseling/culturele middag (multiculturele activiteiten, dansen, eten) 20x 5. Zorgen voor betere mix/spreiding (door goedkope en duurdere woningen te mixen) 17x 6. Campagne voor meer respect voor elkaar 14x 7. Meer aandacht voor taalcursus/inburgering 13x 8. Nadruk op buurtvereniging (bijeenkomst, ontmoetingsplaats, infoavond) 10x 9. Onderwijs/voorlichting 5x 10. Dingen doen rond samen eten (samen koken, maaltijd organiseren, kookles) 4x 13
31. TAAL, RELIGIE EN NORMEN EN WAARDEN De mate waarin Leidenaren van buitenlandse afkomst zijn geïntegreerd in Nederland is mede afhankelijk van de mate waarin Nederlands wordt gesproken, het geloof en normen en waarden. De eerste paragraaf geeft een beeld van de taal die thuis en buitenshuis gesproken wordt en in hoeverre men zich Nederlander voelt. Paragraaf 31.2 geeft inzicht in het aandeel Leidenaren dat zichzelf rekent tot een geloofsovertuiging en in hoeverre het geloof actief of passief wordt beleden. In de derde en vierde paragraaf wordt ingegaan op wat mensen als belangrijkste normen en waarden zien. Voor drie normen en waarden wordt gekeken hoe belangrijk deze worden gevonden en hoe Leiden hierop wordt beoordeeld. Tot slot wordt in de laatste paragraaf voor een vijftal normen en waarden gekeken in hoeverre hier door mensen met verschillende achtergronden anders over wordt gedacht. 31.1 Taal die thuis en buitenshuis gesproken wordt en het zich Nederlander voelen Taal die wordt gesproken Aan de Leidenaren van buitenlandse afkomst is gevraagd welke taal ze meestal thuis en buitenshuis spreken. Logischerwijs spreekt men thuis relatief vaker (ook) de moedertaal dan buitenshuis. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst spreken thuis het vaakst alleen de eigen moedertaal, Leidenaren van Surinaamse afkomst spreken thuis het vaakst alleen Nederlands. De gesproken taal hangt deels samen met het feit of de hoofdbewoners in het huis eerste of tweede generatie buitenlander zijn (zelf wel of niet in Nederland geboren). Leidenaren van buitenlandse afkomst die zelf in Nederland zijn geboren, spreken buitenshuis vrijwel alleen maar Nederlands. Wel spreken ze thuis (vaak nog inwonend bij hun ouders) nog (deels) de moedertaal van hun ouders. Tabel 31.1a: Taal die meestal thuis en buitenshuis wordt gesproken (in % van 4 etniciteitsgroepen) Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba 05 08 05 08 05 08 05 08 Thuis Nederlands 22% 22% 14% 18% 88% 84% 64% 73% Moedertaal 39% 42% 40% 32% 5% 5% 16% 8% Beide talen evenveel 39% 37% 46% 50% 7% 11% 20% 19% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Buitenshuis Nederlands 68% 55% 74% 73% 97% 96% 87% 86% Moedertaal 13% 15% 6% 5% 0% 0% 5% 2% Beide talen evenveel 19% 30% 20% 23% 3% 4% 8% 12% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Aan de Leidenaren die thuis of buitenshuis (mede) een andere taal spreken is gevraagd welke taal dit is. Onderstaand een overzicht van de meest gesproken andere talen naar etniciteit: Turkije: Marokko: Suriname: Antillen en Aruba: Veelal Turks Veelal Arabisch, in mindere mate Berbers Met name Hindoestaans, enkelen Surinaams, Chinees, Papiaments Met name Papiaments, ook Engels en beetje Frans en Spaans 14
Zich Nederlander of buitenlander voelen Van de Leidenaren van buitenlandse afkomst, geven Surinamers en Antillianen het vaakst aan dat ze zich meer Nederlander dan buitenlander voelen. Hoe langer mensen in Nederland wonen, des te meer ze zich Nederlander voelen. Vergeleken met drie jaar geleden valt op dat Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst zich minder vaak Nederlander voelen. Tabel 31.1b: Voelt u zich Nederlander of Buitenlander (in % van 4 etniciteitsgroepen) Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba 05 08 05 08 05 08 05 08 Nederlander 24% 13% 28% 8% 56% 55% 42% 49% Beide evenveel 41% 29% 45% 58% 35% 35% 34% 40% Buitenlander 36% 57% 27% 34% 9% 10% 24% 11% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 31.2 Geloofsovertuiging Evenals in 2005 rekent ongeveer eenderde van alle Leidenaren zich tot een geloofsovertuiging. Voor Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst ligt dit percentage met ongeveer negen op de tien het hoogst. Voor Leidenaren van Nederlandse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst is het Christendom het belangrijkste geloof, voor Leidenaren van Turkse en Marokkaanse is dit de Islam. Leidenaren van Surinaamse afkomst noemen in mindere mate ook het Hindoeïsme. Tabel 31.2a: Geloofsovertuiging (in % alle Leidenaren) Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba Rekent zich niet tot een geloofsovertuiging 67% 68% 72% 73% 11% 14% 9% 8% 48% 45% 48% 52% Ja, Christendom 24% 25% 24% 25% * 1% 1% 1% 33% 31% 49% 45% Ja, Islam 6% 5% 1% 1% 89% 85% 90% 91% 3% 4% 1% 1% Ja, Hindoeïsme 1% 0,5% * * * * * * 15% 18% * * Ja, Anders (boedh., Joods, Jehova, etc) 3% 2% 2% 1% * * * * 1% 2% 1% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% * <1% Bezoek kerk, moskee of tempel Van alle Leidenaren bezoekt 14% regelmatig of frequent een kerk, moskee of tempel, nog eens 10% doet dit incidenteel. Deze resultaten zijn vergelijkbaar met 2005. Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst gaan beduidend vaker naar een gebedshuis dan de andere etnische groepen. Tabel 31.2b: Bezoek kerk/moskee/tempel (in % alle Leidenaren) Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen/Aruba Rekent zich niet tot een geloofsovertuiging 67% 68% 72% 73% 11% 14% 9% 8% 48% 45% 48% 52% Ja, maar ga niet naar kerk/moskee/tempel 11% 7% 9% 6% 35% 20% 38% 29% 20% 21% 20% 10% Ja, incidenteel (minder dan maandelijks) 8% 10% 7% 9% 23% 25% 14% 29% 16% 13% 14% 19% Ja, regelmatig (1-3x per maand) 7% 6% 8% 6% 15% 16% 19% 10% 4% 10% 11% 9% Ja, frequent (wekelijks of vaker) 6% 8% 5% 6% 16% 26% 21% 24% 13% 10% 7% 9% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 15
Van alle mensen die wel eens naar een kerk, moskee of tempel gaan is drie op de tien daar vrijwilliger. Dit percentage is vergelijkbaar met 2005. Van de autochtonen en Leidenaren van Surinaamse afkomst is circa eenderde vrijwilliger, van de Turkse en Marokkaanse Leidenaren gemiddeld 16% en van de Antillianen 10%. Het vrijwilligerswerk omvat een grote diversiteit aan taken, zoals: het zijn van imam, lid van kerkraad of een kerkcommissie, het helpen van leden van de gemeenschap (bv. ouderen), het zingen in een koor, het schoonhouden van zalen, het helpen bij activiteiten, het oppassen op kinderen en het koffiezetten na de dienst. 31.3 Belangrijkste normen en waarden Er wordt de laatste tijd veel gepraat over normen en waarden. Aan de Leidenaren is gevraagd wat zij nu de belangrijkste normen en waarden vinden. Er worden vele vergelijkbare termen genoemd die vaak eenzelfde gevoel aangeven. Iedereen zegt het echter op zijn eigen manier. Onderstaande tabel geeft de dit jaar meest genoemde antwoorden, die qua intentie weinig verschillen van 2005. Er zijn ook weinig verschillen tussen de verschillende etnische groepen. Tabel 31.3: Belangrijkste normen en waarden 1. Respect (hebben voor elkaar)/voor iedereen 48% 2. Beleefd/vriendelijk/aardig 14% 3. Tolerantie 7% 4. Buurt schoon/netjes houden 6% 5. Mensen in hun waarde laten (empathie) 6% 6. Luisteren/praten/beter contact/omgang 5% 7. Aan de regels houden 5% 8. Verdraagzaamheid 4% 9. Eerlijkheid 4% 10. Elkaar helpen, behulpzaam 4% 11. Begrip voor religies/culturen 4% 12. Rekening houden met 3% 13. (Sociaal) gedrag 3% 14. Openstaan/openheid/interesse/oog hebben voor 3% 15. Niet stelen van elkaar, respect voor elkaars bezittingen 3% 16. Respect voor de omgeving 3% 17. Goed met elkaar omgaan 3% 18. Algemeen bekende normen en waarden 2% 19. (Eigen) verantwoordelijkheid 2% 20. Acceptatie van iedereen 2% En verder: elkaar de ruimte geven, geen agressie, respect voor ouderen, samengevoel, vertrouwen, in waarde laten, beheersen eigen taal, mensen behandelen zoals je zelf behandeld wil worden. leven en laten leven/ mensen eigen leven laten leiden, vrijheid van meningsuitingen, geen vooroordelen/discriminatie, veiligheid, (vrede) vrijheid, behoud eigen cultuur religie, conflicten op een nette manier uitpraten, goed burgerschap, gelijke behandeling voor iedereen 16
31.4 Respect voor geloof, aanpassen aan elkaar en behoud eigen cultuur Vervolgens is gevraagd voor drie normen en waarden aan te geven of ze deze belangrijk vinden en hoe ze de huidige situatie in Leiden hierop beoordelen. Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging vindt vrijwel iedereen (heel) belangrijk. Zeven op de tien Leidenaren vindt het (heel) belangrijk dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners en tweederde van de Leidenaren vindt het (heel) belangrijk dat iedereen de vrijheid heeft om de eigen cultuur, opvoeding en geloof te behouden. Leidenaren met een religie en Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst vinden deze normen en waarden relatief (nog iets) belangrijker dan de overige etniciteitsgroepen. Tabel 31.4a: Perc. Leidenaren die normen en waarden (erg) belangrijk vinden naar bevolkingsgroep Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging 97% 96% 97% 96% 96% 100% 100% 99% 97% 96% 96% 100% Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners 75% 71% 75% 70% 74% 74% 79% 76% 74% 75% 74% 80% Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 60% 68% 59% 67% 68% 90% 88% 96% 59% 67% 58% 67% Gemiddeld 77% 78% 77% 78% 79% 88% 89% 90% 77% 79% 76% 82% Leidenaren die als religie de Islam hebben, vinden vrijwel allemaal dat het kunnen behouden van de eigen cultuur, opvoeding en geloof (erg belangrijk) is. Tabel 31.4b: Perc. Leidenaren die normen en waarden (erg) belangrijk vinden naar religie Totaal Christelijk Islam Geen religie 05 08 05 08 05 08 05 08 Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging 97% 96% 98% 98% 99% 99% 96% 96% Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners 75% 71% 71% 77% 77% 78% 74% 68% Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 60% 68% 63% 79% 80% 95% 57% 64% Gemiddeld 77% 78% 77% 85% 85% 91% 76% 76% Als vervolgens gevraagd wordt naar de beoordeling van deze normen en waarden in Leiden, dan scoren alle drie aspecten wat hoger in vergelijking met 2005, dit geldt voor alle vijf de onderscheiden bevolkingsgroepen. Tabel 31.4c: Beoordeling normen en waarden in huidige situatie naar bevolkingsgroep Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging 6,8 7,0 6,7 6,9 6,8 7,4 7,4 7,4 6,8 7,1 6,9 7,1 Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners 6,6 6,7 6,6 6,7 6,3 6,5 6,8 6,9 6,5 6,8 6,7 6,7 Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 6,7 6,9 6,6 6,8 6,9 7,1 7,3 7,4 6,8 6,7 6,9 7,2 Gemiddeld 6,7 6,9 6,6 6,8 6,7 7,0 7,2 7,2 6,7 6,9 6,8 7,0 Evenals in 2005 valt op dat Leidenaren met een Islam religie de huidige situatie van respect voor en behoud van het eigen geloof nog wat hoger beoordelen dan de overige Leidenaren. Tabel 31.4d: Beoordeling normen en waarden in huidige situatie naar religie Totaal Christelijk Islam Geen religie 05 08 05 08 05 08 05 08 Respect voor ieders geloof, levensstijl en overtuiging 6,8 7,0 6,8 7,0 7,2 7,5 6,7 7,0 Dat buurtbewoners zich aanpassen aan medebewoners 6,6 6,7 6,6 6,8 6,6 6,7 6,6 6,7 Behoud van de eigen cultuur, opvoeding en geloof 6,7 6,9 6,7 6,9 6,7 7,3 6,6 6,9 Gemiddeld 6,7 6,9 6,7 6,9 6,8 7,2 6,6 6,9 17
31.5 Vijf stellingen over verschillen man/vrouw en homoseksualiteit Normen en waarden worden deels gevormd door iemands culturele achtergrond. Om dit meer te concretiseren zijn de respondenten vijf stellingen voorgelegd. Nagenoeg alle Leidenaren vinden dat jongens en meisjes dezelfde kansen moeten krijgen om door te leren en geen van de bevolkingsgroepen lijkt er bezwaar tegen te hebben dat getrouwde vrouwen werken. Leidenaren van Nederlandse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst hebben nauwelijks moeite met het zelfstandig wonen van ongehuwde meisjes of met homoseksuele leraren. Voor Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst ligt dit iets anders. Zo heeft ruim drie op de tien moeite met ongehuwde meisjes die zelfstandig wonen, heeft ruim een kwart moeite met homoseksuele leraren. Homoseksualiteit van het eigen kind is voor met name Marokkaanse maar ook Turkse ouders nog moeilijk te accepteren. Het lijkt erop dat Leidenaren van Turkse en Marokkaanse afkomst minder tolerant zijn geworden in vergelijking met 2005. Uitzondering hierop is het feit dat Leidenaren van Marokkaanse afkomst vergeleken met 2005 minder problemen hebben met getrouwde vrouwen die werken. Tabel 31.5a: Vijf stellingen (% (helemaal) eens) Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antillen en Aruba - Jongens en meisjes moeten zelfde kansen krijgen 100% 100% 100% 100% 98% 100% 99% 100% 100% 100% 100% 100% om door te leren - Zelfstandig wonen ongehuwde meisjes is ongewenst 7% 8% 5% 5% 27% 30% 25% 36% 7% 10% 3% 4% - Getrouwde vrouwen moeten voor gezin zorgen ipv 6% 9% 6% 9% 8% 6% 21% 7% 6% 5% 7% 3% te werken - Homoseksuele leraar maakt niet uit 93% 91% 94% 92% 82% 72% 86% 79% 90% 92% 93% 97% - Maakt niet uit of kind homoseksueel is 86% 87% 90% 91% 52% 35% 32% 24% 83% 79% 85% 95% Tabel 31.5b laat zien dat bij de beoordeling van de vijf stellingen religie een belangrijke rol speelt. Moslims hebben relatief meer moeite met vrouwen die ongehuwd zelfstandig wonen en homoseksualiteit van leraren of hun eigen kind dan andere Leidenaren en de verschillen lijken in de afgelopen drie jaar iets vergroot. Tabel 31.5b: Vijf stellingen (% (helemaal) eens) Totaal Christelijk Islam Geen religie 05 08 05 08 05 08 05 08 - Jongens en meisjes moeten zelfde kansen krijgen 100% 100% 100% 100% om door te leren 99% 100% 100% 100% - Zelfstandig wonen ongehuwde meisjes is ongewenst 7% 8% 12% 7% 25% 36% 4% 6% - Getrouwde vrouwen moeten voor gezin zorgen ipv te werken 6% 9% 9% 8% 17% 6% 4% 6% - Homoseksuele leraar maakt niet uit 93% 91% 92% 92% 78% 70% 97% 94% - Maakt niet uit of kind homoseksueel is 86% 87% 85% 86% 35% 25% 91% 91% 18
32. SCHOOLKEUZE EN TOEKOMSTVERWACHTING KINDEREN In dit hoofdstuk wordt gekeken naar het beslissingsproces dat vooraf gaat aan de keuze voor een basisschool. Deze vragen zijn daarom alleen gesteld aan Leidenaren met jonge kinderen (0-13 jaar). Leidenaren van buitenlandse afkomst hebben relatief vaker kinderen, mede doordat meer van hen in de leeftijd van 25 tot 40 jaar zijn. Vanwege het beperktere aantal respondenten zijn de resultaten naar bevolkingsgroep wat indicatiever. Onder ouders met kinderen op de basisschool is vervolgens gekeken in hoeverre de ouders zich zelf actief voor de school inzetten door vrijwilligerswerk te doen of ouderbijeenkomsten te bezoeken. Tot slot zijn aan alle respondenten drie stellingen voorgelegd die een beeld geven over de toekomstverwachtingen betreffende de volgende generatie. 32.1 Keuze basisschool Ouders wegen bij de schoolkeuze vaak diverse aspecten af. Aan mensen met jonge kinderen is gevraagd wat voor hen belangrijke aspecten zijn bij de keuze voor een basisschool. Voor alle onderscheiden etnische groepen geldt dat de kwaliteit van het onderwijs voorop staat. Andere belangrijke aspecten zijn: hoe ver de school van huis is, de sfeer op school, de geloofsovertuiging van de school en het percentage allochtone leerlingen. Evenals in 2005 blijkt er slechts beperkt onderscheid te zijn in de argumenten tussen de verschillende etnische groepen. Het separaat geleverde tabellenboek geeft een overzicht. Tabel 32.1: Belangrijke aspecten bij keuze basisschool (in % ouders met kinderen van 0-13 jaar) 2005 2008 1. kwaliteit v/h onderwijs 59% 66% 2. school dichtbij huis 31% 49% 3. sfeer op school/thuisvoelen 14% 18% 4. geloofsovertuiging/ grondslag school 33% 16% 5. % allochtone leerlingen/gemengde school 31% 16% 6. uitslagen toetsen/goed aangeschreven * 10% 7. individuele aandacht kinderen/ prettige docenten 13% 8% 8. vriend(innet)jes naar zelfde school * 5% 9. respect/normen en waarden 7% 5% 10. veel aan beweging, ruimte rond school * 3% 11. veilige school, geen geweld, geen pesten * 2% 12. schoolmethode, bv. Jena, Montessori * 2% En verder: dat er aan kunst, cultuur en muziek wordt gedaan, grootte school/kleine klassen, prettige omgang met andere leerlingen, dat er naschoolse opvang is, veilige route/ veiligheid, rustige school/beschermd, tijden aansluiten op mijn werk,naar kind luisteren, wat kind wil, de buurt, dat kinderen kind kunnen zijn en medeparticipatie ouders * niet uitgesplitst in 2005 19