KLINISCH LEIDERSCHAP People do not resist change. They resist being changed (Peter M. Senge) Een scholingsprogramma voor medisch specialisten
DE AMBITIE Leiderschap van de medicus Medici hebben sinds het ontstaan van de geneeskunde altijd een centrale rol gespeeld in de zorg. Dat was, in de overzichtelijke setting van de eigen praktijk, ooit ook een vanzelfsprekende leidende rol. Maar met het complexer worden van de zorg is die leidende rol steeds vaker bij anderen terecht gekomen. De laatste jaren groeit onder medici in hoog tempo het inzicht, dat zij zich die leidende rol opnieuw moeten toe-eigenen. De zorg is sterk in beweging. En de uitdagingen zijn groot. De inbreng van de medicus is daarbij cruciaal. Die inbreng is nodig op meerdere niveaus: op de werkvloer, in het midden- of topmanagement van instellingen en binnen het zorgstelsel als geheel. Op al die niveaus is leiderschap vereist. Bijvoorbeeld in de pleitbezorging op landelijk niveau voor de gevolgen van bepaalde maatregelen voor patiënten. Of het bestuurlijk leiderschap in bijvoorbeeld een ziekenhuis of een medische staf. In het middenmanagement betreft dit het medisch management van vakgroepen, afdelingen en geledingen van de medische staf. En in de klinische praktijk gaat het om klinisch leiderschap. Het betreft hier de dagelijkse leiding over het zorgproces. Dat is een kerntaak van de medicus. In de complexe werkelijkheid in de zorg van dit moment vereist dat meer dan ooit specifieke kennis en vaardigheden. Deze cursus ondersteunt u bij de ontwikkeling van uw eigen klinisch leiderschap. De uitdaging De medische zorg in ons land is van hoog niveau. In internationale vergelijkingen scoort Nederland zeer goed in kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van de zorg. Dat is te danken aan een permanent proces van verbetering. Wie terugblikt, weet dat er zeer veel bereikt is. Onze levensverwachting stijgt nog steeds, mede dankzij de kwaliteit van de zorg. Maar het kan nog veel beter. Vele vernieuwingen, waarvan de effectiviteit inmiddels is aangetoond, liggen nog klaar om ingevoerd te worden. En het proces van zoeken naar nieuwe verbeteringen gaat ook steeds door. Mede dankzij medici, die dat zoekproces tot een vanzelfsprekend deel van hun werk hebben gemaakt. Dat is ook hard nodig, want de uitdagingen, die op ons afkomen, liegen er niet om. Door de sterk toenemende vergrijzing en de stijgende kosten van technologie, farmacie en arbeid dreigen de zorgkosten een steeds groter beslag te doen op ons gezamenlijk inkomen. Wil de zorg toekomstbestendig zijn, dan zullen verbeteringen in kwaliteit gepaard moeten gaan met verbeteringen in doelmatigheid. Dat kan, maar vereist wel ingrijpende verdere verbeteringen in het zorgproces. De druk daarop is hoog en zal vermoedelijk ook blijvend zijn. De oplossing wordt onder meer gezocht in een herinrichting van het zorglandschap. Het proces van concentratie en spreiding in de medischspecialistische zorg is in volle gang. Medici nemen daar ook vaak het voortouw in. Vooralsnog leidt dat enerzijds tot steeds grotere en complexere zorginstellingen, terwijl anderzijds het aantal gespecialiseerde, categorale zorgaanbieders eveneens toeneemt. Tegelijkertijd vindt er een verschuiving plaats van tweede naar eerstelijnszorg en van curatie naar preventie en zelfzorg. Deze ontwikkelingen hebben grote consequenties voor de inrichting van het zorgproces en de positie van de medicus daarin. Specialisatie zal verder toenemen, maar ook de diversiteit in generalistisch werk. Tegelijkertijd neemt met de vergrijzing en het groeiend aantal chronisch zieken ook de co-morbiditeit toe. Multidisciplinaire samenwerking is dus meer dan ooit geboden. Deze ontwikkelingen maken het zorgproces complexer. En ze brengen risico s met zich mee in de onderlinge afstemming. Het realiseren van verdere verbeteringen in het zorgproces vereist daarmee andersoortige kennis en vaardigheden, dan waarin medici doorgaans zijn opgeleid. Dat vatten we samen onder de noemer klinisch leiderschap.
nadrukkelijker stil te staan bij wat gepaste zorg is in plaats van maximale zorg. Door oog te hebben voor de mogelijkheden en grenzen van zelfregie en mantelzorg. Door te zoeken naar nieuwe manieren om dat vorm te geven, zoals via internetcommunities of e-health. Klinisch leiderschap Klinisch leiderschap is meer dan de traditionele, natuurlijk leidende rol van de medicus in de zorgpraktijk. Het is in de allereerste plaats zelf excelleren in de spreekkamer, de operatiekamer, de verloskamer of andere klinische en diagnostische settings. Door te proberen het elke dag een beetje beter te doen. Op medisch gebied, maar ook in de communicatie met patiënten en hun naasten. Door oog te hebben voor de integrale zorg en niet alleen het eigen stukje daarbinnen. Door Maar klinisch leiderschap gaat veel verder dan dat. Het gaat om leiderschap in, of over, het hele zorgproces. Klinisch leiderschap betekent grip hebben op het hele zorgproces en in staat zijn om daar samen met alle betrokkenen voortdurend verbeteringen in te realiseren. Dat vereist een duidelijke visie op de kwaliteit van het zorgproces, de ambitie om dat proces steeds te verbeteren en het vermogen om dat samen met anderen ook waar te maken. Het vereist ook de wil en de vaardigheid om die kwaliteit meetbaar te maken en te sturen op permanente verbetering. Een groot deel van de mogelijke verbeteringen in het zorgproces is alleen maar mogelijk als collegae, andere zorgprofessionals en ondersteunend personeel daar aan meewerken. Zorg is teamwork. Klinisch leiderschap vereist ook kennis over kwaliteitsverbetering. Kwaliteit in medische zin en in de ogen van patiënten: klanttevredenheid. Kennis over meet- en analysemethodes om verbetermogelijkheden op te sporen en kennis van
HET PROGRAMMA methoden en technieken om die verbeteringen te realiseren. Dat omvat ook het analyseren en herontwerpen van een zorgproces op verschillende niveaus: in de eigen praktijk, in de hele organisatie of in de keten. En het opzetten van een verbeterproject, dat een maximale kans op succes biedt. Klinisch leiderschap houdt ook de vaardigheid in om zo n verbeterproject te leiden. Dat betekent ook anderen overtuigen van de wenselijkheid ervan en hen ertoe te brengen om hun gedrag te veranderen en hun werkproces anders in te richten. Bij klinisch leiderschap hoort tenslotte ook kostenbewustzijn en het uitdragen daarvan. In de eerste plaats betekent dat: er zorg voor dragen, dat iedereen ook zicht heeft op die kosten. En dan blijken er doorgaans legio mogelijkheden te zijn om op de kosten te besparen zonder dat er aan kwaliteit wordt ingeboet. Kostenbesparing is zelfs een veel voorkomende bijvangst van initiatieven, die primair zijn gericht op kwaliteitsverbetering. Besparingen zijn bijvoorbeeld mogelijk door het onderzoeken van praktijkvariatie en het terugdringen daarvan waar gewenst. Of door gepast gebruik te maken van diagnostiek. Of door doelmatiger en zuiniger gebruik van kunst- en hulpmiddelen, bloedproducten, geneesmiddelen, apparatuur, disposables, et cetera. Samenvattend Klinisch leiderschap betekent dat je als zorgprofessional verantwoordelijkheid neemt voor en de regie voert over de dagelijkse patiëntenzorg vanuit de ambitie om die zorg voortdurend te verbeteren. Daarbij gaat het om verbetering van kwaliteit, zowel in medische termen als in termen van klanttevredenheid, waarbij tegelijkertijd gestreefd wordt naar doelmatigheid en innovatie. Inhoud en context van klinisch leiderschap zijn helder beschreven in het visiedocument De Medisch Specialist 2015 van de Federatie Medisch Specialisten. Opzet Het programma bestaat uit vijf modules van vier dagdelen: maandagmiddag en avond en de dinsdag met steeds ongeveer zes tot acht weken ertussen, zodat het geleerde tussentijds geoefend kan worden en de ervaringen kunnen worden ingebracht. Voorafgaand aan de eerste module vinden een assessment en een intakegesprek plaats. Het programma omvat interactieve colleges, uitgebreide bespreking van eigen casuïstiek, bespreking van geslaagde voorbeelden, oefenen met toepassing van methoden en technieken en het trainen van leiderschapsvaardigheden. Er wordt gewerkt met een groot aantal docenten. Het programma is sterk praktijkgericht. Doelgroep Het programma is toegankelijk voor alle medisch specialisten en overige leden van medische staven in algemene en academische ziekenhuizen, categorale zorgaanbieders en GGZ-instellingen. Het programma richt zich nadrukkelijk op alle medici, maar is uiteraard bij uitstek geschikt voor medici met bijzondere taken in commissies of projectenten aanzien van de verbetering van het zorgproces in hun vakgroep, medische staf of zorginstelling. Er is plaats voor 15 tot 20 deelnemers. De modules Module 1: Context In deze module gaan we dieper in op het waarom en het hoe van klinisch leiderschap. We bespreken de ontwikkelingen in het zorgstelsel en hoe je met meer impact sturing kan geven aan de gewenste transformatie van je eigen organisatie(onderdeel). Daarnaast bespreken we uitgebreid ieders eigen leiderschapsstijl en ontwikkelpotentieel op grond van een 360 -assessment. Module 2: Kwaliteitsverbetering Het werken aan permanente kwaliteitsverbetering vereist kennis van een aantal methoden en technieken, maar het is in de allereerste plaats een
kwestie van attitude en cultuur. We besteden aandacht aan beide kanten. Maar zo, dat kwaliteitsverbetering weer leuk wordt in plaats van een last. Daarbij kijken we ook naar high performance in andere sectoren (zoals topsport). Module 3: Procesverbetering In deze module bespreken we de gang van de patiënt door het hele zorgproces in de organisatie en over organisaties heen en allerlei mogelijkheden voor verbetering daarvan. Aan de orde komen een aantal methoden en technieken (zoals lean, stepped care, taakherschikking, e.d.) evenals praktische voorbeelden van de toepassing daarvan. Bij procesverbetering zullen het aanbrengen van focus en strategie een belangrijk uitgangspunt vormen. Module 4: Zinnige zorg In deze module passeren een reeks van mogelijkheden de revue voor het zo doelmatig mogelijk omgaan met de beschikbare middelen. Zoals: meer aandacht voor preventie en zelfzorg, internetcommunities, e-health, gepaste diagnostiek, zuinig gebruik van middelen, over- en onderbehandeling, het in de praktijk brengen van effectiviteitsstudies, gedeelde besluitvorming, keuzes rondom het levenseinde, e.d. We gaan uitgebreid in op een aantal geslaagde voorbeelden hiervan. Module 5: Persoonlijke effectiviteit Leiderschap staat of valt met het meekrijgen van collegae en alle anderen in de organisatie. Dat gaan we oefenen. Leiderschap vereist ook de inzet van je gehele persoon. Wat is je kracht? Waar moet je aan werken? Hoe geef je vorm aan je eigen rol? Het vereist ook vaardigheden op het terrein van verandermanagement en projectmanagement. We bespreken de theorie en de toepassing daarvan in concrete verbeterprojecten. PROGRAMMALEIDING De programmaleiding is in handen van drs. Philip.J. Idenburg MBA en prof. dr. Carina Hilders. Philip Idenburg heeft diverse boeken geschreven over de toekomst van de gezondheidszorg en zorginnovatie, waaronder de bestseller Diagnose 2025 en Diagnose Zorginnovatie. Hij is een veelgevraagd spreker met een ruime ervaring in management- en adviesfuncties. Philip is adviseur op het terrein van strategie en innovatie in de zorg en oprichter van adviesbureau BeBright. Carina Hilders is hoogleraar Medisch Management en Leiderschap aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast is zij gynaecoloog en medisch directeur van het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft. Carina is op een aantal manieren bestuurlijk betrokken bij de ontwikkeling van klinisch leiderschap, onder meer als voorzitter van de Projectgroep Verspilling in de Zorg van VWS.
PRAKTISCHE INFORMATIE Cursusdagen Maandagmiddag en -avond, dinsdagochtend en -middag (met overnachting). Data Module 1: 8 en 9 februari Module 2: 21 en 22 maart Module 3: 18 en 19 april Module 4: 30 en 31 mei Module 5: 27 en 28 juni Locatie Villa Heidebad, Epe (Veluwe) E-learning In dit programma zal worden geëxperimenteerd met varianten van e-learning, onder meer met het oog op de ontwikkeling van een volledig Engelstalig online programma. De Academie werkt daarin samen met Elevate Health, een onderdeel van het UMC Utrecht. Contactgegevens Academie voor Medisch Specialisten t.a.v. A. van Amerongen-Brouwer Postbus 8153 3503 RD Utrecht Orteliuslaan 750 3582 BB Utrecht Telefoon (030) 247 41 97 anita.amerongen@academiems.nl www.academiemedischspecialisten.nl Prijs Leden Federatie Medisch Specialisten én VvAA: 4.950,- Niet-leden: 5.250,- Inclusief literatuur, exclusief hotelkosten. Accreditatie Wordt aangevraagd bij ABAN (40 punten). Informatie en inschrijving De meest actuele informatie vindt u op de website van de Academie. Hier vindt u ook een inschrijfformulier, evenals onze algemene voorwaarden, waaronder de annuleringsregeling.