Bestuurlijke bijeenkomst innovatie 31 januari 2013 1. Samenvatting plenaire paneldiscussie Een goed gevulde zaal met alle belangrijke stakeholders die waterinnovatie door en met de waterschappen mogelijk moeten maken. Dat is het beeld bij de start van het Bestuurlijk overleg rond innovatie, georganiseerd door de Unie van Waterschappen en STOWA. Vertegenwoordigers vanuit de Rijksoverheid, de waterschappen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven zijn aanwezig om geïnformeerd te worden over de stand van zaken binnen de Topsector Water, en vooral ook om samen tot concrete actiepunten te komen om de samenwerking voor innovtie verder te stimuleren. Dagvoorzitter Hans Etman van dagvoorzitter.nl vat het onderwerp van de plenaire paneldiscussie direct scherp samen: samenwerken aan innovatie binnen de Topsector Water; hoe dan en waarom nu en niet later? Vier panelleden krijgen de kans om de discussie op gang te helpen Stefan Kuks benadrukt het belang dat de waterschappen zich positioneren in Den Haag. In de samenwerking met bedrijfsleven, kennisinstellingen en andere overheden moeten we helder onze innovatievragen neerzetten en aangeven hoe we als waterschappen willen samenwerken. Daarvoor moeten we systematisch gaan werken. We moeten koplopers aanwijzen voor innovatie, die de kennis en ervaring die wordt opgedaan delen met de sector. Experimenteren kunnen we, maar we moeten nog stap zetten van uitrollen van een innovatie naar de hele sector. Gewenst resultaat van vandaag voor de aanwezige bestuurders: Maak vandaag keuzes en neem die mee naar je bestuur zodat we focus krijgen. Hans Oosters bracht in dat STOWA partijen verbindt, nu vooral op de as overheden kennisinstellingen. STOWA wil bedrijfsleven meer opzoeken dan nu gebeurt. STOWA vertaalt vragen van waterschappen naar vragen waar de kennisinstellingen iets mee kunnen. Nieuw is om de vragen in de gouden driehoek te brengen. Peter van der Linde benadrukte het belang dat waterschappen gezamenlijk een heldere vraag formuleren voor de markt. Om innovatie te versnellen in de watersector moeten we werken aan concrete zichtbare resultaten, niet de energie enkel in de organisatie van de topsector steken. We moeten de aanwezige kennis gebruiken om initiatieven te ontwikkelen. Opgave voor de topsector is om de diversiteit van het bedrijfsleven te bundelen en vindbaar te maken voor de waterschappen. Aan de andere kant is er een aanspreekpunt nodig bij de waterschappen. Stefan Kuks ziet als taak van het innovatieplatform om uitwisseling te faciliteren: wat doet het waterschap aan innovatie en wat is de agenda van het waterschap? Sociale innovatie: is het denkvermogen om anders naar je werk te kijken. Ruud Viergever ziet een rol voor het Innovatieplatform om langs drie lijnen concrete opgaves te formuleren voor 2013: de focuslijn (Welke vraag komt op ons af, wat verandert er maatschappelijk en waar gaat het naartoe?), de etalagefunctie (Wat doen waterschappen, wat belemmert, wat gaat goed, hoe komen we tot kennisuitwisseling, hoe faciliteren we onze bestuurders?) en de katalysatorfunctie (versnellingen aanbrengen, het weghalen van belemmeringen, duiden waar het goed gaat). Vanuit de zaal komt de wens voor een evolverend fund voor innovatie, waarmee risico s kunnen worden opgevangen. Het voordeel van het vormen van een Topconsortium voor Kennis en In-
Pagina 2 van 19 novatie (TKI) is dat je een gezamenlijk programma opstelt, en dat overheden, kennisinstellingen en bedrijven niet ieder hun eigen programma invullen. In een TKI kun je ook kijken hoe je in een gezamenlijke programmering de risico s verdeeld. Bureaucratie en innovatie gaan niet samen. Op de werkvloer gebeurt al heel veel aan innovatie, vaak kleinere initiatieven. Bestuurders van waterschappen vragen Den Haag om belemmeringen voor innovatie op nationaal niveau en Europees niveau aan te pakken. Samenwerking in de gouden driehoek krijgt vorm door voorlopers die met elkaar innovatiesamenwerking smeden, in een precompetitieve fase met participatie vanuit de drie partijen in de driehoek. Kennis en innovaties die nog niet getest zijn en niet door de markt geleverd kunnen worden, maar in de gouden driehoek samen worden ontwikkeld. 2. High lights uit de afspraken die gemaakt zijn aan de innovatietafels Drie bestuurders sluiten zich aan bij de innovatietafel Innovatieplatform. Het proces van innoveren wordt als opgave gedefinieerd. Sociale innovatie, houding, innoveren van processen en cultuur en regelgeving zijn thema's waar verandering mogelijk is. De afspraak: Het innovatieplatform zoekt partijen die voor deze opgave relevant zijn om aan de waterschappen te verbinden. Daarbij zijn de ervaringen van de werkgroep innovatieversnelling relevant. De opgave voor de innovatietafel Watertechnologie is om waterschappen samen te laten optrekken in de Routekaart Afvalwaterketen, Bestuursakkoord Water en nu ook met gerichte vraag naar kennisinstellingen en bedrijfsleven in de topsector Water. De bestuurders spreken af dat Hollands Noorderkwartier het initiatief neemt om met Unie van Waterschappen en STOWA de strategie voor invulling van deze business case te bepalen. Daarbij wordt met de ministeries bedrijfsvormen verkend. Voor de innovatietafel Building with nature constateren de bestuurders dat er binnen de uitvoeringsprogramma van de waterschappen voor KRW, NWB en kadeprogramma s aanknopingspunten liggen om werk met werk te maken. Na een succesvolle workshop in het najaar van 2012 zijn verkennende gesprekken gevoerd met geïnteresseerde waterschappen. Er komen vervolgbijeenkomsten en concrete (uitvoerings)voorstellen per waterschap. De waterschappen moeten bereid zijn een deel van het (uitvoerings)budget beschikbaar te stellen voor innovatieve Building with Nature onderzoekstrajecten. Acht waterschappen en STOWA haken aan, vier aanvullende waterschappen mogelijk ook. Rond zomer 2013 is er een Building with Nature case geformuleerd met de waterschappen. De opgaven voor innovatietafel FloodControl, aanpak Piping en IJkdijk worden in een vervolggesprek verder uitgewerkt. De afspraak die gemaakt wordt is dat de bestuurders een businesscase gaan uitwerken. Een aantal waterschappen zouden zich als trekker moeten melden, met voor elk waterschap een apart item, om het vliegwiel te starten. Daarbij gaan ze het bedrijfsleven en kennisinstituten betrekken. Concreet begin maken met het starten van kleinere projecten. De bestuurders gaan items benoemen die kansrijk zijn. Leven met Zout houdt zich bezig met de vraag hoe in een delta duurzaam omgegaan kan worden met verzilting van de watervoorraden. Hierbij is de invalshoek dat er in de business case een link wordt gelegd tussen de agrotechnologie (bv zoute teelten), watertechnologie (bv. filters) en de deltatechnologie (m.n. waterbeheer). Voor Leven met zout wordt de afspraak gemaakt dat de waterschappen het consortium uitnodigen om in hun lopende projecten te kijken naar mogelijkheden voor het definiëren van een samenwerkingstraject. Als naam voor het samenwerkingstraject wordt Slim met Zoet als optie genoemd. De waterbeheerders investeren jaarlijks vele miljoenen euro s op basis van informatie uit data. Met de Digitale Delta wordt het mogelijk om:
Pagina 3 van 19 1) Waterdata- en gegevens op uniforme én voor grote groepen toegankelijk te maken; 2) Data- en gegevensbronnen gemakkelijker te combineren waardoor nieuw toepassingsmogelijkheden ontstaan en mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe applicaties; 3) Water- en ICT toepassingen op eenvoudige wijze met elkaar te verbinden zodat transactiekosten kunnen worden teruggedrongen. Kortom, het platform van Digitale Delta kan worden gebruikt voor laagdrempelig toegang tot bestaande applicaties, de ontwikkeling van nieuwe applicaties, voor overheden en andere belanghebbenden en tot meer exportmogelijkheden voor het bedrijfsleven. Voor de Digitale Delta werden de volgende afspraken gemaakt. Enkele waterschappen nemen initiatief door het realiseren van een proeftuin waarin steeds een functioneel toepassingsgebied van het project verder wordt ontwikkeld. Reeds in ontwikkeling zijn de initiatieven bij de waterschappen zijn te vinden in de proeftuin van Delfland en de Use Case van AGV/Waternet, HDSR, Rijnland Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Om een versnelling te maken in deze (systeem)innovatie is aansluiting van meerdere waterschappen zeer wenselijk. Dit kan in diverse vormen, zoals het ontwikkelen van een praktijk project (Use Case of proeftuin), deelname aan het onderzoek of financiering hiervan. Bijlagen: 1. Verslagen van de statafel sessies 2. Uitgebreid verslag Bestuurlijk bijeenkomst Innovatie Waterschappen 31 januari 2013
Pagina 4 van 19 Bijlage 1: verslagen van de statafel sessies Na het plenaire ochtendprogramma hebben de deelnemers op de beursvloer kennis kunnen nemen van verschillende innovatiethema s, de meeste daarvan gekoppeld aan de business cases van de Topsector Water. Daarna hebben vertegenwoordigers van de waterschappen die geïnteresseerd zijn om te gaan werken aan deze innovatiethema s aan statafels afspraken gemaakt over samenwerking. Deze afspraken zijn opgenomen in dit verslag. De discussies aan de statafels zijn hieronder beschreven. Statafel 1. Innovatieplatform Initiator/facilitator: Roel Bronda, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Verslag: Mirjam Ruigrok, waterschap Rijn en IJssel. Opgaven: Het proces van innoveren is een opgave op zich. Sociale innovatie, houding, innoveren van processen en cultuur en regelgeving zijn te overwinnen thema's. Van buiten naar binnen en van binnen naar buiten. Leiderschap op alle niveaus ontwikkelen. Het innovatieplatform moet gaan werken als een innovatiefabriek en het proces van innovaties leesbaar maken voor de partijen. Hierbij wordt afgevraagd: hoe moet de organisatie eruit zien / welke mensen werken hieraan / welke stappen neem je met innovaties. Het betreft dus de sociale innovatie die ingaat op houding, cultuur, regelgeving. De volgende opmerkingen zijn gemaakt: Het innovatieplatform moet ervaringen ophalen en vastleggen van wat er lukt, maar ook van wat er niet lukt. Haal ervaringen op bij andere branches; bijvoorbeeld bij de farmaceutische industrie. Laat filosofen en kunstenaars toe bij in proces; zij geven nieuwe inzichten. Maak gebruik van een interventiekamer : laat vrijdenkers inbreken tijdens je gesprekken over innovatie. Overwin starheid. Waterschappen werken procesgericht wat haaks staat op de werkwijze die innoveren mogelijk maakt. Een ontwikkeling van een technologie vraagt om ontwikkeling van de hele keten waar het onderdeel van uitmaakt. Juristen van het bedrijfsleven regelen zelf de mogelijkheden dicht en durven geen stappen meer te maken. Leer van RWS en Rijksgebouwendienst. Maak het bedrijfsleven partner. Ga niet voor de laagste prijs. Het algemeen bestuur moet mee doen en risico s durven nemen. Beloon bedrijven die risico durven nemen. Waterschappen samen risico s laten dragen; soort van verzekering? Zorg voor een goed verliesmodel bij aanvang van je innovatie. Wat verdiend wordt bij innovaties terug laten vloeien in een fonds. Op www.snellerinnoveren.nl staan veel van de bovenstaande punten uitgewerkt. In de werkgroep innovatieversnelling is al 4 jaar ervaring bijeen gebracht. Onlangs is er innovatiespel ontwikkeld. Deze zal aan het innovatieplatform worden aangeboden om te spelen.
Pagina 5 van 19 Afspraken: Het innovatieplatform zoekt partijen die voor deze opgave relevant zijn om aan de waterschappen te verbinden. Daarbij zijn de ervaringen van de werkgroep innovatieversnelling relevant. Het thema wordt onderdeel van het programma van het innovatieplatform. Vervolgafspraak: Roel Bronda neemt initiatief voor een vervolgafspraak binnen nu en 1 maart, met als opdracht: plan van aanpak maken. Initiatiefnemers: DB leden: Jan Oggel, dagelijks bestuur (Groot Salland), Ben Besselink, dagelijks bestuur (De Dommel), Bert Kolkman, dagelijks bestuur (Velt en Vecht), Piet Beltman, dagelijks bestuur (Aa en Maas) Ver. Waterbouwers, Kernteam Deltatechnologie Topsector Water: Peter van der Linde Water Governance Centre, WG Innovatieversnelling: Corne Nijburg Innovatieplatform: Roel Bronda (HDSR), Andy Schellen (WSHD), Mirjam Ruigrok (WRIJ) Bestuurlijk trekker: Nog te bepalen.
Pagina 6 van 19 Statafel 2. Watertechnologie Initiator/facilitator: Luc Kohsiek, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Verslag: Tom Voskamp, waterschap Regge en Dinkel Opgaven: 1. a. Grondstoffenterugwinning en Energiewinning zijn op stoom. Opgave is om de keten te ontwikkelen, waaronder de afzetmarkt voor energie en grondstoffen. 1 b. Aanvoer van afvalzuiveringswater kan niet zonder de gemeenten (de dikke stroom). 2 Gesloten kringloop glastuinbouw. 3 Waterschappen samen op laten trekken. Let op Routekaart. Let op Transitieteam (VDW), CWE. Vanwege de breedte van het onderwerp watertechnologie is erop de beursvloer rond het onderwerp verkend wat de toegevoegde waarde kan zijn van een business case op dit onderwerp voor de waterschappen. Doel van het gesprek was om een strategie te bespreken om innovaties in watertechnologie beter te kunnen koppelen aan de Topsector Water. Daarnaast is ook de samenwerking met gemeenten in het Bestuursakkoord Water en de Routekaart Afvalwaterketen erbij betrokken. De waterschappen hebben veel netwerken opgezet en samenwerkingsverbanden om grondstoffenterugwinning en energie uit afvalwater te realiseren. Voor Nereda is er het Nereda ontwikkelingsplatform, de Energiefabriek heeft een team vanuit betrokken waterschappen, evenals de Grondstoffenfabriek. Hiermee organiseren we de samenwerking intern. De stap die op de Bestuurlijke bijeenkomst innovatie is gezet is dat de waterschappen hun rol in de wereld buiten de waterschappen, als launching customer en aanjager van innovatie in de watertechnologie sterker gaan neerzetten en daar gericht invloed gaan uitoefenen. Luc Kohsiek zal in het Kernteam Watertechnologie van de Topsector Water de vragen van de waterschappen inbrengen voor samenwerking en investeren in nieuwe technologieën die nodig zijn voor de realisatie van de Grondstoffenfabriek en Energiefabriek, naast de ondersteuning die de waterschappen krijgen vanuit de Greendeal en het Klimaatakkoord. Afspraken: 1. Hollands Noorderkwartier neemt initiatief om met Unie van Waterschappen en STOWA de strategie voor invulling van deze business case te bepalen. 2. a. Met ministeries bedrijfsvormen verkennen wat kan. 2 b. Bestuursakkoord Water uitvoeren (gemeenten horen visie grondstoffen enthousiasmeren voor terugwinning. 3 Onderzoek opzetten, pilot 5 jaar.
Pagina 7 van 19 Vervolgafspraak: - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier doet een pilot, looptijd 5 jaar voor gesloten keten met glastuinbouw. - Keten Bron is de gemeente, vervolgens door Proces, resultaat Schoonwater - Uit het proces komen energie, grondstoffen. Dat vraagt om een afzetmarkt. - Transitieteam en CWE betrekken. Initiatiefnemers: Gert Verwolf, Vallei en Veluwe, Gerard Dalhuizen, Vallei en Veluwe Ben Besselink, De Dommel, Jan Geluk, Hollandse Delta Karst. Spijkervet, Reest en Wieden Lida Schelwald, Zuiderzeeland Piet Beltman Aa en Maas Wietze de Haan, Fryslan Peer Rooijmans, Amstel Gooi en Vecht Luc Kohsiek, Hollands Noorderkwartier Willem Ginjaar Jaap Hos, Regge en Dinkel Bestuurlijk trekker: Luc Kohsiek, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Pagina 8 van 19 Statafel 3. Building with Nature Initiator/Facilitator: Stefan Kuks, waterschap Regge en Dinkel / Erik van Slobbe, Ecoshape/Alterra Verslag: Rutger Dijsselhof, waterschap Reest en Wieden Opgaven: Building with Nature is een innovatieprogramma. Het consortium Ecoshape streeft naar de integratie van infrastructuur, natuur en maatschappij in nieuwe of alternatieve vormen van waterbouw die tegemoet komen aan de wereldwijde behoefte aan duurzame oplossingen. Dit gebeurt door nieuwe kennis op te doen van de wisselwerking en mogelijke verbinding tussen biotische en abiotische processen en de doorwerking hiervan in bestuurlijk-juridische kaders. Het Building with Nature gedachtengoed biedt ook toepassingsmogelijkheden in regionale watersystemen. Daarbij hoeven we niet bij nul te beginnen, want door waterschappen en anderen wordt al veel geëxperimenteerd met Building with Nature concepten. Maar er is wel behoefte aan versnelde implementatie en opschaling van succesvolle ontwikkelingen in de dagelijkse beheerpraktijk van regionale wateren. Voor het (op te starten) programma 2013-2018 wil het consortium graag met de waterschappen verkennen wat de mogelijkheden zijn. Hierbij wordt gekeken naar de volgende thema s: - Herstel van beekdalen - Herstel van begroeide oeverzones langs grotere wateren Waterschappen hebben opgave voor beekherstel. Noodzaak om de kosten van beekherstel te verlagen, de snelheid te verhogen en multifunctionaliteit toe te passen. Afspraken: Binnen de uitvoeringsprogramma van de waterschappen voor KRW, NWB en kadeprogramma s liggen aanknopingspunten om werk met werk te maken. Na een succesvolle workshop in het najaar van 2012 zijn verkennende gesprekken gevoerd met geïnteresseerde waterschappen. Dit zal leiden tot vervolgbijeenkomsten en concrete (uitvoerings)voorstellen per waterschap. De waterschappen moeten bereidt zijn een deel van het (uitvoerings)budget beschikbaar te stellen voor innovatieve Building with Nature onderzoekstrajecten. Het voorstel is om een innovatielab beken en een innovatielab oevers op te richten, in afstemming tussen Ecoshape, Unie van Waterschappen en STOWA. Hierin wordt de opgedane kennis in het Building with Nature project gedeeld met de andere waterschappen. Acht waterschappen en STOWA haken aan, vier aanvullende waterschappen mogelijk ook. Consortium Ecoshape gaat samen met de Unie verder met de inhoudelijke voorbereiding. De acht waterschappen nemen deel aan de inhoudelijke voorbereiding. Rond zomer 2013 is er een Building with Nature case geformuleerd met de waterschappen.
Pagina 9 van 19 Vervolgafspraak: Het organiseren van inventariserende gesprekken met geïnteresseerde waterschappen en een workshop in april bij waterschap Hunze en Aa s om de Building with Nature concepten te concretiseren. Ecoshape maakt in overleg met de Unie van Waterschappen een opzet van het proces met de waterschappen om te komen tot een Building with Nature innovatieprogramma en de organisatie van de innovatielabs voor beken en oevers. Initiatiefnemers: Beken: Michelle Talsma, STOWA Stefan Kuks, Regge en Dinkel Peter Schrijver, Rijn en IJssel Piet Beltman, Aa en Maas Hunze en Aa s Niet direct betrokken, maar willen we geïnformeerd blijven: Gerard Dalhuizen, Vallei en Veluwe, Karst Spijkervet, Reest en Wieden, Ben Besselink, De Dommel, Bert Kolkman, Velt en Vecht. Boezemkades: Michelle Talsma, STOWA Wietze de Haan, Wetterskip Fryslan Hans Schouffoer, Rijnland Piet Beltman, Aa en Maas Hans Oosters, Schieland en de Krimpenerwaard Bestuurlijk trekker: Stephan Kuks, waterschap Regge en Dinkel
Pagina 10 van 19 Statafel 4 en 5. Floodcontrol, IJkdijk, Piping Initiator/facilitator: Jan Geluk, waterschap Hollandse Delta Verslag: Harry Tolkamp, waterschap Roer en Overmaas en Sybren Gerbens, wetterskip Fryslân Externe experts: Maya Sule (Deltares) en Kees Vermeer (HKV). Opgaven: Als je gemonitorde dijken hebt dan is instant monitoring niet meer nodig voor de zetting van de dijk. Met FEWS heeft Noorderzijlvest veel voordeel gehad. Wat je ziet aan gegevens is nog niet wat je krijgt in de werkelijkheid van je dijken en watersysteem. Het veld denkt niet buiten het eigen, beperkte gebied. Neerslagdata moeten structureel nauwkeuriger, en combineren met de (buitenlandse) buren. Hierbij moeten geen blokkades worden opgeworpen worden, bijvoorbeeld dat KNMI iets niet mag leveren omdat ze niet mogen concurreren op de markt als door de overheid gefinancierde organisatie. Wordt het eens over de data, en ook internationaal ontschotten, pas dan kun je modellen optimaal voeden. Noorderzijlvest wil trekken aan de innovatie van de waddendijken, gaan dus voor de waterschappen trekken aan de uitwisselbaarheid van data en mogelijkheden om te koppelen. Wil men een oog (sensoren) in de dijk? Dat kan de aanleg ook goedkoper maken. Eigenaarschap en aanlegkosten spelen vooral een rol. De minister denkt dat het met innovatie goedkoper kan worden. Daarnaast hebben we slimme dijken nodig als verbetering van ons inzicht in de veiligheid van de dijken en dan gaat het niet alleen over innovatie, maar doen. Inzetten van sensorsystemen en monitoren geeft je meer flexibiliteit. Als je een dijk moet aanpassen en je verwacht dat de normen die voor de dijk gesteld worden gaan veranderen of dat er innovatieve oplossingen op termijn gaan komen, kun je je nu beperken tot monitoren. Echter, als beheerder weet je zelf dat het veilig kan op basis van je overtuiging. Kritische burgers laten zich niet graag overtuigen. Die kritiek moet je op voorbereid zijn. Aantal waterschappen moeten zich als trekker melden om vliegwiel te starten, elk waterschap een apart item, business cases uitwerken, wetenschap en bedrijfsleven erbij betrekken. Maak concrete projecten. Faalkansen en advisering voor de veiligheidsregio zijn concrete aanknopingspunten. Nu maken we dijken extra veilig. Oude kennis gaat soms verloren. Denk aan veendijken. Te nat en te droog zijn verschillende werelden Afspraken: Business case uitwerken; Aantal WS zouden zich als trekker moeten melden, met voor elk WS een apart item, om het vliegwiel te starten; Bedrijfsleven en kennisinstituten betrekken! Concreet maken in kleinere projecten Beginnen met de samenwerking. Items benoemen die kansrijk zijn. Gouden driehoek (ondernemer, onderzoek) er snel bij betrekken Focus aanbrengen en houden: niet alles tegelijk. Vervolgafspraak: STOWA schrijft, in afstemming met de Unie van Waterschappen, eerste bijeenkomst uit. Daarin worden de trekkers benoemd. Doel is om zo snel mogelijk een trekker aan te wijzen en focus aan te brengen. Initiatiefnemers: Delfland, Groot Salland, Vallei en Veluwe, Fryslân, Rivierenland, Hollandse Delta, AGV- Waternet, Noorderzijlvest, HKV, STOWA, UvW, Stichting IJkdijk.
Pagina 11 van 19 Aanwezige waterschappen, geïnteresseerd. Herman Dijk, Groot Salland Arike Thomson, Noorderzijlvest, Gert Verwolf, Vallei en Veluwe Michiel van Haarsma Buma, Delfland Wietze de Haan, Fryslân Roel Bleker, Rijn en IJssel Jan Geluk, Hollandse Delta Kees van de Lugt, AGV/Waternet Instituten Peer Rooijmans, Amstel Gooi en Vecht Michelle Talsma, Stowa Roelof Bleker, Rivierenland Maya Sule, Deltares, Jeroen Broekhuijsen, Stichting IJkdijk, TNO Caspar ter Brake, Stichting IJkdijk Kees Vermeer, HKV Albert Vermue,UvW Bestuurlijk trekker: Herman Dijk, waterschap Groot Salland
Pagina 12 van 19 Statafel 6. Leven met Zout Initiator/facilitator: Jelmer Kooistra, waterschap Hunze en Aa s Verslag: Sander Hoogewoning, Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard Opgaven: Leven met Zout houdt zich bezig met de vraag hoe in een delta duurzaam omgegaan kan worden met verzilting van de watervoorraden. Hierbij is de invalshoek dat er in de business case een link wordt gelegd tussen de agrotechnologie (bv zoute teelten), watertechnologie (bv. filters) en de deltatechnologie (m.n. waterbeheer). Hier liggen wel uitdrukkelijk mogelijkheden. De business case is nog weinig specifiek hoe de waterbeheerders betrekken kunnen worden. Als waterschappen zouden we kunnen verkennen welke mogelijkheden er zijn om huidige ruimtegebruik te faciliteren of zelfs het verbeteren van productiemogelijkheden in plaats van te sturen op transitie in ruimtegebruik. Een voorbeeld is de zoetwaterlens (laag zoet water dat drijft op een zoute onderlaag kwel) beter te benutten. En welke differentiatie is mogelijk? Ook dhr. De Haan (Wetterskip Fryslân) herkent de wens van agrarische sector dat waterschappen met hen meedenkt en faciliteert in hun belangen. Zo zet LTO-Noord regelmatig op de agenda of waterschappen willen zorgen voor goede productieomstandigheden voor de sector en ook willen meedenken over alternatieve gewassen. Anderzijds is het de vraag of waterschap deze dienstverlenende rol moeten innemen of dat ze alleen kaderstellend zijn. Dhr W. Ginjaar en E. Boer van waterschap Scheldestromen zien eerder een terughoudende rol voor waterschap weggelegd. Meer principieel is de vraag: dient het waterschap te allen tijde te zorgen voor voldoende zoet water voor alle belangen? Bij Hunze en Aa s zijn er gesprekken gaande over het mogelijk beprijzen van de afname van zoet water. Het wringt dat degenen die betalen voor de infrastructuur van het waterschap in de verdringingsreeks bij droogte op de tweede plaats komen, waar andere sectoren voorrang krijgen die gezien het grote waterverbruik (energiebedrijven, grote industrie, drinkwaterbedrijven) naar verhouding veel minder of niet betalen. De business case wordt voor de waterschappen interessanter als het niet gaat om Leven met Zout, maar Slim met Zoet. Er lopen binnen het Deltaprogramma en via de afzonderlijke waterschappen al projecten die ingaan op het veiligstellen van de zoetwatervoorraad. Rond deze trajecten zou een business case vorm kunnen krijgen, als dit voldoende toegesneden is op de innovatievragen van de waterschappen/rijkswaterstaat. Ook moet er een belang zijn voor het regionale waterbeheer en niet gericht zijn op perceelsniveau. Afspraken: De waterschappen nodigen het consortium uit om in hun lopende projecten te kijken naar mogelijkheden voor het definiëren van een samenwerkingstraject in het kader van Leven met Zout (Slim met Zoet). Vervolgafspraken: W. Ginjaar nodigt Alterra uit, om te spreken over water kringloop Oost Zeeuws Vlaanderen. J. Kooistra nodigt Alterra uit (Rik van den Bosch) uit (beter benutten van zoet water, vb. Zoetwaterlens gebruiken in plaats van doorspoelen. Initiatiefnemers: DB leden: W. Ginjaar, waterschap Scheldestromen Innovatieplatform: J. Kooistra R. van den Bosch, Alterra. Bestuurlijk trekker: Nog niet bepaald
Pagina 13 van 19 Statafel 7. Digitale Delta Initiator/facilitator: Michiel van Haersma Buma Verslag: Joost de Haan (Delfland) en Kees van der Lugt (Waternet) Opgaven: In het project de Digitale Delta wordt onderzocht hoe het mogelijk is om in de watersector een digitaal platform te ontwikkelen dat leidt tot efficiency- en kwaliteitsvoordelen voor de overheid. Met het project wordt gewerkt aan een platform dat het mogelijk maakt om data en kennis op laagdrempelige wijze centraal te ontsluiten en zo laagdrempelig ter beschikking te stellen aan gebruikers in de watersector. De waterbeheerders investeren jaarlijks vele miljoenen euro s op basis van door gegevens, data voortgebrachte informatie. Met de Digitale Delta wordt een grote slag gemaakt in de gebruiksvriendelijkheid in het gebruik van data,gegevens en applicaties voor de eindgebruiker en de snelheid waarin gegevens beschikbaar komt. Met de Digitale Delta wordt het mogelijk om: 1) Waterdata- en gegevens op uniforme én voor grote groepen toegankelijk te maken; 2) Data- en gegevensbronnen gemakkelijker te combineren waardoor nieuw toepassingsmogelijkheden ontstaan en mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe applicaties; 3) Water- en ICT toepassingen op eenvoudige wijze met elkaar te verbinden zodat transactiekosten kunnen worden teruggedrongen. Kortom, het platform kan worden gebruikt voor laagdrempelig toegang tot bestaande applicaties, de ontwikkeling van nieuwe applicaties, voor overheden en andere belanghebbenden en tot meer exportmogelijkheden voor het bedrijfsleven. Hiermee worden overheid bedrijven, burgers aangemoedigd om beter gebruik te maken van de mogelijkheden die ICT biedt. Door data te delen wil je ook dat andere partijen waarde toevoegen. Om tot een gedragen instrument te komen is ervoor gekozen om deze te ontwikkelen in praktische situaties, in proeftuinen, waarin de functionele gebieden leidend zijn. Deze proeftuinen zijn zodoende voedend voor een instrument dat uiteindelijk de hele watersector bedient. Voordelen Reductie van het aantal standaarden levert grote efficiëntie besparingen op. Kwalitatieve opbrengsten door nieuwe toepassingen, excellente wetenschap en betere beslisinformatie voor bestuurders (onder andere crisismanagement). Kwantitatieve bezuinigingen in het primaire proces van de waterbeheersers door slimme toepassingen. Kwalitatieve opbrengsten door nieuwe toepassingen, excellente wetenschap en betere beslisinformatie voor bestuurders (onder andere crisismanagement). Kostenreducties en efficiency in de diverse processen en (ICT-) bedrijfsvoering. Bijvoorbeeld door standaardisatie en samenvoeging naar gemeenschappelijke ICTsystemen. Reductie van het aantal standaarden levert grote efficiëntie besparingen op. Ook ten aanzien van doelmatiger werken in het operations & maintenance (O&M) domein is veel te halen. Bijvoorbeeld door het slim inzetten van Asset Management systemen rond onderwerpen als life cycle costing en bijbehorende total cost of ownership. Momenteel nemen we wel besluiten maar zijn die niet echt omvangrijk doorgerekend omdat we daarvoor de data en tools niet hebben. Zonder de Digitale Delta blijft het gissen. Ook optimalisaties in de waterketen (op het grensvlak met het watersysteem) verdienen de aandacht. Kansen voor meer doelmatigheid en effectiviteit in de grofweg 1 miljard die per jaar besteed wordt aan de aanleg en vernieuwing van riolering. Een van de voorbeelden is de proeftuin in Delfland). Afspraken: Enkele waterschappen hebben inmiddels aangegeven actief te willen gaan deelnemen door het realiseren van een proeftuin waarin steeds een functioneel toepassingsgebied van het project verder wordt ontwikkeld. Reeds in ontwikkeling zijnde initiatieven bij de waterschappen zijn te vinden in de proeftuin van Delfland en de Use Case van AGV/Waternet, HDSR, Rijnland Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Om een versnelling te maken in deze (systeem)innovatie is aansluiting van meerdere waterschappen zeer wenselijk. Dit kan in diverse vormen, zoals het ontwikkelen van een praktijk project (Use Case of proeftuin), deelname aan het onderzoek of financiering hiervan.
Pagina 14 van 19 Vervolgafspraken: 1. Proeftuin Fysiek Digitale Delta (Delfland) Delfland heeft haar ICT-infrastructuur - het TA-systeem voor automatisering in het watersysteem van Delfland - aangeboden om het project mee te versnellen. De investeringen in dit systeem zijn eerder gedaan, zijn omvangrijk en worden met dit project verder benut. Een tiental organisaties (ondernemingen en kennisinstellingen) committeren zich aan de totstandkoming én realisatie van de businesscase van deze proeftuin. Dit betekent in elk geval de realisatie van hun eigen product in de proeftuin als onderdeel van het Water en ICT-systeem. In de fase naar realisatie worden de daadwerkelijke bijdragen geconcretiseerd en vastgelegd. Rondom een drietal gebruik situaties (Use Cases) worden in de proeftuin een veelvoud van deelprojecten uitgevoerd. Deze projecten richten zich op functionele gebieden binnen in regionaal en stedelijk waterbeheer zoals food forecasting in de boezem, monitoren van waterkwaliteit voor zwemwater, burgerparticipatie bij dijkmonitoring in tijden van droogte etcetera. Hier gaat het om aspecten als slimme sturing in het regionaal waterbeheer in samenwerking met de glastuinbouw, het combineren van conventionele met niet conventionele informatiebronnen zoals social media, satelliet data en databronnen vanuit andere overheden, zoals gemeenten en Rijkswaterstaat. Doel van deze projecten is om aan te toen welke toegevoegde waarde zij leveren aan de beoogde afnemer (vaak waterschap) als zij met elkaar verbonden zijn in een praktijksituatie. Tevens wordt hierin aangetoond wat de efficiencyvoordelen zijn als diverse toepassingen gemakkelijk toegankelijk zijn, laagdrempelig toegang hebben tot alle beschikbare relevante data- en gegevensbronnen en deze met elkaar kunnen combineren. Een belangrijke andere doelstelling is om een fysieke etalage te ontwikkelen van de Nederlandse state of the art Water en ICTtoepassingen. Toepassingen die in onderlinge samenhang in de proeftuin tot uiting komen zijn onder meer: Hydrocity, Hydronet, Lizard, 3Di, de Digitale Schouwmeester 1.0, Smart Sensor Kit en Didromatrics. Dit project bevindt zich in de opstartfase. Het wordt ondersteund door financiering vanuit de Economische Agenda Zuidvleugel. 2. Use Case Open Boezem Open Data Een ander concreet voorbeeld is het project Open Boezem Open Data. Het doel van het project is om met een business case te profiteren van de voordelen van een open uitwisseling van data. Voordelen worden gezien op vlak van doelmatigheid (informatiemanagement), imago en innovatie. We hebben steeds meer data tot onze beschikking. Die data is echter niet altijd makkelijk beschikbaar en/of relevant. Dit wordt o.a. goed zichtbaar bij het opstellen van rapportages voor bijvoorbeeld KRW. Informatie die je het liefst automatisch wilt genereren dient handmatig uit verschillende bestanden te worden verzameld. Zeker als het een rapportage betreft waar meerdere sectoren en /of externe partijen bij betrokken zijn. Ingezet wordt op een digitale proeftuin met gebruik van open data. Het gaat concreet om de Vecht-, Amstel-, Amsterdam Rijn-Kanaal en Noordzeekanaalboezem die in open verbinding met elkaar staan. Dit betekent dat zowel dagelijks beheer als ingrepen in het systeem op vlak van veiligheid, waterkwaliteit en waterkwantiteit elkaar direct beïnvloeden. Het betekent ook dat monitoring en rapportages afstemming en uitwisseling van data binnen de eigen organisatie maar ook met de andere beheerders wenselijk of nodig is. Waterakkoorden zijn hier voorbeelden van maar zeker ook de stroomgebiedsrapportages vanuit KRW en in de toekomst ROR. Deze behoefte aan frequent gebruik data door verschillende direct bij beheer van boezem betrokken partijen maakt deze boezem tot een geschikte digitale proeftuin voor open data. Het project streeft een langjarige digitale proeftuin na om de techniek en juridische (privacy) aspecten te bewijzen om data beschikbaar te stellen voor eigen organisatie, mede waterbeheerders, andere bedrijven, klanten, studenten en andere geïnteresseerden. En om na te gaan of de gedachte voordelen ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Op dit moment bevindt het project zich in de opstartfase. Om het project uit te voeren zijn zowel kennis- als uitvoeringspartijen nodig, een eindgebruiker, en is draagvlak vereist bij betrokken partijen. De directe waterbeheerders van de proeftuin (AGV/Waternet, HDSR, Rijnland, Hoogheemraadschap Hollands
Pagina 15 van 19 Noorderkwartier en Rijkswaterstaat, HDSR en Rijnland zijn positief over project. Diverse ictgedreven bedrijven en kennispartijen zijn geïnteresseerd. Ambities zijn er ook voldoende. De volgende stap is elkaar laten zien wat we al kunnen /doen op vlak van data uitwisseling en open data. En de organisatie en financiering vorm geven: boter bij de digitale vis. Met als perspectief een nieuwe update van de KRW met een muisklik, open operationele afstemming bediening gemalen, een nieuwe schoonwater-app gemaakt door studenten en een digitaal platform dat kan worden uitgerold richting waterkeringen, overstortingen en de rest van de watercyclus en richting Rijnstroomgebied Nederland. En dan Europa in. Initiatiefnemers: Aanwezige waterschappen, geïnteresseerd. Instituten Joost de Haan, Delfland Ludolph Wentholt, Stowa Kees van der Lugt, AGV/Waternet A. Vermue, directeur UvW H. Dijk, dijkgraaf Groot Salland Maya Sule, Deltares, L. Kohsiek, dijkgraaf Hollands Noorderkwartier Caspar ter Brake, Stichting IJkdijk Zuiderzeeland, L. Schelwald, heemraad Rick van den Bosch, WUR HDSR, J.G.M. Reerink, hoogheemraad Bestuurlijk trekker: M. van Haersma Buma, dijkgraaf Hoogheemraadschap van Delfland
Pagina 16 van 19 Statafel 8. Innovatieve ideeën Initiator/facilitator: Peter Willems, waterschap Rivierenland Verslag: Esther Boer-Sluiter, waterschap Scheldestromen Opgaven: - Sturing waterketen: de hele stad als proeftuin inzetten. Als showcase exporteren naar het buitenland. - Binnen ProeftuinNL projecten de gezamenlijke water governance vragen en belemmeringen voor innovatie in de praktijk een stap verder helpen en daarvan leren, nationaal en internationaal (gekoppeld aan statafel 1) Afspraken: Mogelijkheden verkennen om kennis te delen over gezamenlijke governance vragen rond innovatie van de waterschappen. Koppelen met ProeftuinNL. Vervolgafspraak: Werkgroep ProeftuinNL bekijkt ideeën om met partijen in de gouden driehoek de mogelijkheden te onderzoeken voor gezamenlijk investeren. Initiatiefnemers: Corné Nijburg (Water Governance Centre) en WG Innovatieversnelling Bram Rosenbrand (UvW en Innovatieplatform en ProeftuinNL Topsector Water) Jaap Hos, Dagelijks Bestuur Waterschap Regge en Dinkel Bestuurlijk trekker: Nog niet bepaald (zie statafel 1).
Pagina 17 van 19 Bijlage 2: uitgebreid verslag Bestuurlijk bijeenkomst Innovatie Waterschappen 31 januari 2013 Een goed gevulde zaal met alle belangrijke stakeholders die waterinnovatie door en met de waterschappen mogelijk moeten maken. Dat is het beeld bij de start van het Bestuurlijk overleg rond innovatie, georganiseerd door de Unie van Waterschappen en STOWA. Vertegenwoordigers vanuit de Rijksoverheid, de waterschappen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven zijn aanwezig om geïnformeerd te worden over de stand van zaken binnen de Topsector Water, en vooral ook om samen tot concrete actiepunten te komen om de samenwerking verder te stimuleren. Dagvoorzitter Hans Etman van dagvoorzitter.nl vat het onderwerp van de plenaire paneldiscussie direct scherp samen: samenwerken aan innovatie binnen de Topsector Water; hoe dan en waarom nu en niet later? Vier panelleden krijgen de kans om de discussie op gang te helpen met elk een eigen statement of 'joker'. Stefan Kuks, bestuurslid Innovatie van de Unie van Waterschappen, trapt af. "Waarom deze dag? Er gebeurt toch al heel veel? Dat klopt, maar de sterke ontwikkeling van het Topsectorenbeleid maakt dat we ons meer moeten positioneren en verbinden in Den Haag," is zijn betoog. "Als sector moeten we systematisch gaan werken aan innovatie en laten zien wat we doen. Afspreken wie waar energie gaat concentreren, en koplopers aanwijzen per thema. Geen dingen dubbel doen, meer kracht ontwikkelen. We zijn goed in experimenten aangaan, maar de stap van pilot naar het uitrollen van een idee voor alle waterschappen is een opdracht die we nog op moeten pakken. Vandaag zijn alle partijen bij elkaar, zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau, een unieke kans." Voorzitter Peter van der Linde van het Kernteam Deltatechnologie van de Topsector Water geeft aan dat het stimuleren van innovatie lastiger blijkt dan hij aanvankelijk dacht. "Er gebeurt veel en vele partijen zijn betrokken, maar om de krachten te bundelen en echt effectief aan innovatie te werken is nog een grote uitdaging." Hij meent dat het bedrijfsleven aan zet is, maar dat alle partijen er dezelfde energie in moeten stoppen. En niet door het oprichten van, zoals hij het noemt, 'praatclubs', maar door te werken aan concrete en zichtbare resultaten. Hoe dan? "In de zogenaamde Gouden Driehoek moet het gebeuren. Waterschappen moeten een maatschappelijke vraag formuleren die ook bruikbaar is." Een cruciale rol is weggelegd voor STOWA, vandaag vertegenwoordigd door haar voorzitter Hans Oosters. "STOWA haalt al jaren kennisvragen op en zoekt er partijen bij om het uit te ontwikkelen, met als doel te komen tot toegepaste kennis," aldus Oosters. "We innoveren niet om het innoveren, het moet wel nut hebben. Is de uitkomst toepasbaar?" Oosters geeft als aanbeveling mee dat STOWA graag verder verkent wat samenwerking binnen de Gouden Driehoek kan brengen. STOWA werkt al veel op de 'as' overheid- kennisinstellingen, maar hoe wordt het bedrijfsleven meer betrokken? Ook op andere dan de al succesvolle thema's als Building with Nature. Stefan Kuks geeft aan dat het Innovatieplatform van de waterschappen al een jaar bezig is met al deze vragen. Het wil waterschappen aansporen uit te wisselen wat ze doen op het gebied van innovatie, wat is de agenda, waar zit de koppeling, om zo op te bouwen naar een bestuurlijke agenda van de watersector. Kuks: "Bestuurders krijgen het alleen niet voor elkaar, uiteindelijk moet je op projectniveau komen. De Unie van Waterschappen spreekt constant commitment uit, maar uiteindelijk moet het op het niveau van projecten van waterschappen komen, daar gebeurt het, daar is het geld. Het Innovatieplatform is van wezenlijk belang om Den Haag, de besturen en de uitvoering te verbinden." Ruud Viergever, voorzitter van het Innovatieplatform: "Er ligt inmiddels een Innovatievisie met als kernwoorden: krachten bundelen, kennis delen en faciliteren als opdracht aan het Innovatieplatform. Ik benadruk graag het belang van verschillende soorten van innovatie. Technologi-
Pagina 18 van 19 sche, maatschappelijke, maar zeker ook sociale innovatie; de condities die nodig zijn om innovatie te laten gedijen in organisaties." Kuks vindt dit ook een belangrijke invalshoek, en haalt in dit kader de jonge hondenclub de Waterwegers en het Water Government Centrum van de ook aanwezige Corne Nijburg aan. "Je moet naast faciliteiten ook het denkvermogen hebben om steeds anders naar je eigen werk te kijken. Het is dus belangrijk dit denkvermogen aan te wakkeren." Als uitkomst van de bijeenkomst zou Stefan Kuks graag zien dat waterschappen een focus kiezen voor innovatie. "Zogenaamde 'portals' van groepen waterschappen die zich op een thema concentreren kunnen helpen om krachten te bundelen en ook beter vindbaar te zijn voor bedrijven. Bijvoorbeeld bij belangrijke uitdagingen als het Climate proof'' maken van Nederland. Ik wil commitment van alle aanwezigen; waar wil je je energie op inzetten? Maak keuzes en neem die mee naar je eigen bestuur, zodat we focus krijgen." Ook de andere panelleden wordt gevraagd naar hun inzet en concrete acties voor 2013. Wat gaat er veranderen voor STOWA? Hans Oosters: "Onze omgeving verandert, het klimaat, maar ook de maatschappelijke omgeving verandert. De meerwaarde van de Topteamstructuur met business cases is dat we de doorsteek maken naar het bedrijfsleven, die we nu alleen incidenteel maken op projectbasis. Maar die doorsteek naar het bedrijfsleven kan beter en moet ook van twee kanten komen." "Klopt," reageert van der Linde. "Maar innovatie is een containerbegrip en ontstaat vaak vanuit een bepaalde urgentie of een soort van crisis. Ik wil graag een positieve crisis veroorzaken en aangrijpen om dingen voor elkaar te krijgen en aan te pakken binnen de Gouden Driehoek. Vanuit een collectieve urgentie." "STOWA haalt al 40 jaar kennisvragen op bij waterbeheerders, onze kunst is die vraag te vertalen naar iets waar kennisinstellingen iets mee kunnen," vertelt Hans Oosters. "Nieuw is dit in de Driehoek te gooien en te combineren met vragen vanuit het bedrijfsleven, daar zit winst voor verbinding. Het doel is winst te maken, maar ook met de ambitie om zelf iets terug te geven." Hij hoopt dat het spel op die manier gespeeld gaat worden. Alle aanwezigen geven aan dat de samenwerking er al is, maar dat de Topsector die verder kan stimuleren. Of de TKI-regeling hierbij helpt of dat deze te bureaucratisch is, daarover verschillen de meningen. Van der Linde: "Het Topconsortium voor kennis en innovatie is een constructie die ver van het bedrijfsleven staat en veel bureaucratie met zich meebrengt." Stefan Kuks: "Uiteindelijk moet je consortia vormen, waterschappen en kennisinstellingen vinden elkaar makkelijker, met het bedrijfsleven is dit moeilijker. Als waterschappen portals vormen, weet het bedrijfsleven voor welk innovatiethema ze bij welk waterschap moeten zijn." Ruud Viergever ziet een rol voor het Innovatieplatform: "Er is geen enkele samenwerking mogelijk zonder frustratie. Constateren waar belemmeringen liggen en die wegnemen vind ik een rol voor het Innovatieplatform." Jan Geluk, dijkgraaf bij Hollandse Delta, noemt als wens een revolving fund vanuit de overheid, om risico's bij investeringen voor innovatie af te dekken. Anne Reitsma, aanwezig namens het ministerie van Economische Zaken reageert direct door onder andere te wijzen op een al bestaande regeling voor het MKB. Over de TKI-regeling stelt zij: "De meerwaarde van TKI is het gezamenlijk programmeren, niet alleen vanuit een incidenteel programma, omdat je van elkaar weet wat je doet. Ja, dit vereist moeite en een nieuwe structuur, maar het bedt afstemming structureel in en beloont private samenwerking met kennisinstellingen." Gert Verwolf, dijkgraaf van waterschap Vallei en Veluwe: "Innovatie en bureaucratie gaan niet goed samen. Bottum up gebeurt er heel veel. Veel belemmeringen die we al jaren geleden hebben aangegeven in Den Haag, zijn nog niet weggenomen. Is zoveel overleg wel nuttig, als de Rijksoverheid het niet slagvaardig oppakt?" Van der Linde: "We moeten er voor zorgen dat ook voor kleinere projecten innoveren loont."
Pagina 19 van 19 Stefan Kuks: "Voor innovatie is geld nodig. We kunnen ons als waterschappen geen experimenten veroorloven, als je geld inzet moet het direct raak zijn. Toch moeten we ruimte vinden om vernieuwing aan te gaan, iedereen moet investeren en niet alleen naar de ander wijzen. De kunst is om consortia te vormen waar alle partijen met commitment komen en ruimte scheppen om samen de mouwen op te stropen." In dat kader noemt Hans Oosters het concept van de Proeftuin NL een beproefd middel om tot innovatie te komen zonder een partij risico te laten lopen, met Nereda als mooi voorbeeld. "Daar zit acht a negen jaar onderzoek achter uit publieke middelen van waterschappen, en het levert uiteindelijk innovatie op die toegepast kan worden en waar ook het bedrijfsleven geld uit haalt." Ruud Viergever ziet een rol voor het Innovatieplatform om langs drie lijnen concrete opgaves te formuleren voor 2013: de focuslijn (Welke vraag komt op ons af, wat verandert er maatschappelijk en waar gaat het naartoe?), de etalagefunctie (Wat doen waterschappen, wat belemmert, wat gaat goed, hoe komen we tot kennisuitwisseling, hoe faciliteren we onze bestuurders?) en de katalysatorfunctie (versnellingen aanbrengen, het weghalen van belemmeringen, duiden waar het goed gaat). Peter van der Linde benadrukt dat de Watersnoodramp 60 jaar geleden uiteindelijk voor veel innovatie heeft gezorgd binnen de deltatechnologie. Hij licht de structuur van de Topsector W a- ter en het Kernteam Deltatechnologie toe. "Het is belangrijk om kennis te gebruiken om initiatieven te ontwikkelingen, de kunst is om de diversiteit van het bedrijfsleven te bundelen. Het gaat er wat mij betreft om dat we onder de noemer ProeftuinNL innovatieve projecten laten landen zodat ze toegepast kunnen worden. Uitdaging is om ProeftuinNL tot een succes te maken. Waterschappen en Rijkswaterstaat kunnen daar een grote rol in spelen. De uitdaging is aantoonbaar te maken dat er successen en resultaten uitkomen. Hoe kun je partner en concurrent tegelijk zijn? Een pasklare oplossing is er nog niet, maar de Topsector Water kan een podium bieden om die te vinden. Kern is er energie in steken en commitment uitstralen. Daarbij is de rol van kennisinstellingen om generieke kennis te ontwikkelen." Hans Oosters: "Ook in de Toekomstvisie 2014-2018 die we als STOWA nu ontwikkelen blijven dienstbaarheid en eigenwijsheid kernwoorden. Waterschappen hebben STOWA altijd 'in de achterzak'. We halen de kennisvraag op bij de waterschappen, maar willen de samenwerkingsrelatie nog meer oppoetsen, voldoende zichtbaar zijn, voldoende dienstbaar maar ook voldoende eigenwijs. We staan open voor vragen en aanbevelingen bij het opstellen van onze toekomstvisie." Stefan Kuks wil tot slot graag nog iets opmerken op over de belemmeringen rond aanbestedingen: "We hebben het hier over een pre-competitieve fase in de innovatie. We hebben voorlopers die met elkaar innovatiesamenwerking smeden, maar dat is geen gesloten samenwerking, er kunnen andere partijen en subconsortia bijkomen." Het is tijd voor het volgende programmaonderdeel, de beursvloer. Dagvoorzitter Hans Etman concludeert: "We zijn nog lang niet uitgepraat."