Archief van Electra, N.V. E.O. van der Goot Algemene kenmerken Toegangsnummer: 852 Periode: 1888-1913 Archiefvormer Electra, N.V. Inleiding Kort overzicht van de ontwikkeling van de mij. Elektra Hoewel de toepassing van elektriciteit aanvankelijk beperkt was tot communicatie doeleinden, experimenteerde men driftig met andere toepassingsmogelijkheden zoals de gloeilamp. Het probleem hierbij, was dat de levensduur veel te kort was en zolang men hierin geen verbetering kon brengen was er van een commerciële toepassing geen sprake. Omstreeks 1880 kwam er een doorbraak die een aanzienlijke verbetering inhield en op een tentoonstelling te Parijs kon men dan ook verscheidene verlichtingsinstallaties bewonderen. Zo n installatie bestond uit een aantal lampen gevoed door een dynamo, die op zijn beurt weer werd aangedreven door een stoommachine. Ook in Amsterdam drong de nieuwe uitvinding door en in 1881 installeerde de firma Mijnsen en Co. alhier de eerste elektrische installatie in het restaurant en de wintertuin van Krasnapolsky. De krachtcentrale was echter groter uitgevoerd dan benodigd was, met de bedoeling stroom in de omgeving van de Warmoesstraat te leveren. Hiertoe werd de Nederlandse Elektriciteits Maatschappij opgericht, die op 10 juli 1882 een verzoek aan B. en W. richtte tot verlening van een concessie voor de levering van elektrische stroom in de Warmoesstraat en omgeving. De gemeenteraad, die van mening was dat in de verleden de gasconcessie op veel te soepele voorwaarden was verleend, wenste niet met de concessieaanvraag verlengen van deze gasconcessie, terwijl een commissie een voorstel bestuurde om de gas productie door de gemeente zelf te laten doen. Vooral bij de verwezenlijking van dit laatste plan, zou een eventuele elektriciteitsconcessie wel eens een geduchte concurrent van de gemeente zou kunnen worden, daar verlichting ofwel door gas ofwel door elektriciteit kon geschieden. Ook had men in die tijd gasmotoren, terwijl de elektromotor sterk in ontwikkeling was. De gedachte was destijds dat gas wel eens geheel verdrongen zou kunnen worden door elektriciteit. Terwijl de behandeling van de concessieaanvraag voor de levering van elektrische stroom op zich liet wachten, meldden zich nog een aantal gegadigden. Onder hen was ook de mij Elektra, die zeer voortvarend te werk ging. Nog voor de tijdelijke vergunning verleend werd, was een installatie in het pand Kalverstraat 36 gereed om te draaien. De vergunning was tijdelijk en tot wederopzegging omdat de gemeente, onbekend met de nieuwe materie, eerst een proef wilde nemen. In de raadsvergadering werd dan ook beklemtoond dat het een tijdelijke vergunning was. Op 1 februari 1889, reeds na 6 weken, leverde men de eerste stroom. Hierdoor was Elektra zijn mededingers, die zoiets onzekers als een tijdelijke vergunning bij zulke hoge investeringen niet aan durfden, ver vooruit! Zozeer zelfs dat bij de definitieve concessie, die voor 29 jaar zou gelden en op 25 juni 1890 werd gegeven, terzelfder tijd de concessies aan de andere gegadigden werden ingetrokken. In art. 12 van de concessie werd de mij Elektra verplicht om op verzoek stroom te leveren Versie 5.2-30 mei 2012 852-1
behoudens als van buitenaf bij meting bleek de installatie ondeugdelijk was. Bij de aanleg van de installatie binnenshuis kon men gewoon met andere installateurs mee concurreren, men had namelijk geen monopolie van de aanleg van elektrische installaties kunnen verkrijgen. Over de winsten die Elektra met de aanleg van binnenshuis installaties behaalde behoefde men vanzelfsprekend geen concessiegelden te betalen. Spoedig daarna begon de mij Elektra met de bouw van een groter Centraal Station voor elektriciteit, dat ook de exploitatie van de kleine centrale in de Kalverstraat zou overnemen. Op 14 mei 1892 werd de inrichting aan de Haarlemmerweg feestelijk in gebruik genomen. Inmiddels had de gemeente de beide fabrieken van de Imp. Cont. Gas Association overgenomen en had de gasproduktie zelf ter hand genomen. In 1897 stelde het raadslid J.P. Mijnsen voor thans ook de mij Elektra te naasten, waarbij hij met een tabel aantoonde hoezeer Elektra de gasfabriek beconcurreerde. In de betreffende raadsvergadering werd daar nauwelijks aandacht aan besteed, waarschijnlijk omdat Elektra pas 12 jaar na het verlenen van de concessie genaast zou kunnen worden. De ideeën bleven echter wel voortleven. Ten behoeve van de elektrificatie van de tram, had de gemeente besloten om zelf elektriciteit op te wekken. De daartoe benoemde elektrotechnische ingenieur laat in een rapport alle mogelijkheden de revue passeren, waaronder ook het naasten van Elektra. Hij kwam tot de conclusie dat dit niet de voordeligste methode was. De gemeente gaat dan ook stroom leveren aan particulieren en dit betekent concurrentie voor Elektra, die dan genoodzaakt is zijn prijzen te verlagen. De door Elektra tot dan steeds behaalde winsten komen onder druk te staan, door vergroting van de capaciteit wenste men evenwel de omzet te verhogen. Dit gelukte, de behaalde winsten groeien dan wederom gestaag. In 1913, vijf jaar voor het verlopen van de concessie deed Elektra het aanbod aan de gemeente om de maatschappij over te nemen, het geen werd aanvaard. De concessie zou in 1918 immers toch niet verlengd worden en met het bij deze overdracht door de gemeente te betalen bedrag plus de gereserveerde afschrijvingsgelden zou men de aandeelhouders schadeloos kunnen stellen. Op 1 juli 1913 werd de concessie beëindigd en kwam de gemeente in het bezit van de roerende en onroerende goederen van de mij Elektra. de stroomlevering werd toen langerzamerhand overgedracht naar de gemeentelijke centrale aan de Hoge Kadijk, daar men de oude centrale van de mij Elektra niet wenste te handhaven. De machineriën hieruit werden kort daarna verkocht. Alleen de naam blijft dan nog over, want een halve eeuw later zal de amsterdamse bevolking nog steeds: Elektra zegen, als men het G.E.B. bedoelt. De geschiedenis van het archief Bij de overdracht van de concessie en de goederen, dus in feite de mij. Elektra aan de gemeente, vinden we in de overdrachtsakte een artikel over het archief. Daaruit kunnen we opmaken, dat de mij Elektra het archief aan de gemeente zou overdragen met uitzondering van de notulenboeken zijn dan ook niet aangetroffen. In 1956 kwam het archief naar de Gem. Archiefdienst. Verantwoording van de inventarisatie De ordening van de stukken is geheel oorspronkelijk en waar nodig weer hersteld. De ingekomen stukken, bijvoorbeeld, zaten in ordners en werden alfabetisch, maar niet lexicografisch opgeborgen op naam van de afzender. Om die reden zijn de inventaris nr. 1 10: Agenda s genoemd en niet: Indicateurs. Zij geven immers niet de plaast in het archief aan. De copieboeken van uitgaande brieven bevatten achterin een naamklapper op geadresseerde. Bij het nummeren van het boekhoudkundige gedeelte is zoveel mogelijk de volgorde van het schema (bijlage 1) aangehouden. Het geheel van stukken geeft een goede indruk van een administratie van een bedrijf omstreeks de eeuwwisseling. Om deze reden is er dan ook niets door mij vernietigd. De vermenging van het boekhoudkundige gedeelte van mij. Elektra met die van de Gem. Elektriciteitswerken, zoals het G.E.B. vroeger genoemd werd, is weer geheel ongedaan gemaakt. 852-2 Versie 5.2-30 mei 2012
Inventaris STUKKEN VAN ALGEMENE AARD.................................... STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN.................................... SUB BOEKHOUDING................................................... 1 STUKKEN VAN ALGEMENE AARD 1.1 CORRESPONDENTIE 1-10 Agenda s.5 pakken. 1898-1913 5 delen 1 1898 1 deel 2 1899 1 deel 3 1900 1 deel 4 1901 1 deel 5 1902 1 deel 6 1903-1904 7 1905-1906 8 1907-1908 9 1909-1910 10 1911-1913 11-12 Klappers op agenda. 1910-1911 2 delen 11 1910 12 1911 13-44 Ingekomen stukken. 1894-1913 32 pakken 13 1894 januari - 1896 december. 14 1899 januari - 1899 december. 15 1900 januari - 1900 december. 16 1901 januari - 1901 december. 17 1902 januari - 1902 december. 18 1903 januari - 1903 juni. 19 1903 juli - 1903 december. 20 1904 januari - 1904 mei. 21 1904 juni - 1904 december. 22 1905 januari - 1905 juni. 23 1905 juli - 1905 oktober. 24 A-O. 25 E-J. 26 K-P. 27 R-Z. 28 1906 oktober-1906 december. 29 1907 januari - 1907 juni. 30 1907 juni-1907 september. 31 1907 oktober-1907 december. 32 1908 januari-1908 mei. 33 1908 mei-1908 augustus. 34 1909 september-1908 december. 35 1909 januari-1909 maart. 36 1909 april-1909 juli. 37 1909 augustus-1909 december. Versie 5.2-30 mei 2012 852-3
38 1910 januari-1910 juni. 39 1910 juli-1910 december. 40 1911 januari-1911 juni. 41 1911 juli-1911 december. 42 1912 januari-1912 april. 43 1912 september-1912 december. 44 1913 januari-1913 oktober. 45 Ingekomen briefkaarten. 1901-1905 1 pak 46-47 Ingekomen stukken van Helios. 1894-1905 2 pakken 46 1894-1901 47 1902-1905 48-84 Copieboeken van uitgaande brieven. 1888-1913 37 delen Op perioden 1889 augustus - 1891 augustus en 1892 maart - 1895 april, ontbreken. 48 1888 februari-1889 juli. 49 1891 september-1892 februari. 50 1895 mei-1896 januari. 51 1896 januari-1896 september. 52 1896 september-1897 mei. 53 1897 mei-1898 februari. 54 1898 februari-1898 november. 55 1898 november-1899 juni. 56 1899 juli-1900 augustus. 57 1900 augustus-1901 juni. 58 1901 juni-1902 april. 59 1902 april-1902 september. 60 1902 september-1903 maart. 61 1903 maart-1903 oktober. 62 1903 oktober-1904 maart. 63 1904 maart-1904 oktober. 64 1904 oktober-1904 november. 65 1904 november-1905 mei. 66 1905 mei-1905 oktober. 67 1905 december-1906 juni. 68 1906 juni-1906 november. 69 1906 november-1907 april. 70 1907 april-1907 september. 71 1907 september-1908 januari. 72 1908 januari-1908 mei. 73 1908 mei-1908 oktober. 74 1908 oktober-1909 februari. 75 1909 februari-juli 1909. 76 1909 juli-december 1909. 77 1909 december-1910 juni. 78 1910 juni-1910 november. 79 1910 november-1911 april. 80 1911 april-1911 oktober. 81 1911oktober-1912 maart. 82 1912 maart-1912 augustus. 83 1912 augustus-1913 maart. 852-4 Versie 5.2-30 mei 2012
84 1913 maart-1913 November. 2 STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN 2.1 BEDRIJFSVOERING 85 Statuten van de N.V. Elektra. Z.j. (1888-1902). 1 omslag 86 Jaarverslagen van de N.V. Elektra. 1893-1912. 1 pak 87 Reglement voor het pensioenfonds. 1894 1 deeltje 88-91 Ingekomen stukken van B. en W. Vergunningen en toestemmingen, zoals ze in de concessie werden vereist. 1888-1913 4 pakken 88 1888-1894 89 1895-1901 90 1902-1905 91 1906-1913 92 Diverse vergunningen, afgegeven door andere dan B. en W. te Amsterdam. 1891-1912. 1 pak 93 Overeenkomsten met de Duinwaterleidingmij. 1892-1897. 1 omslag 94 Overeenkomsten door Elektra met derden aangegaan om stroom te leveren. (1895) 1903-1907. 1 omslag 95 Copieboek van veranderde contracten. 1903-1904. 1 deel 96 Beurspolissen met certificaat van veiligheid tegen brand. 1912-1913. 1 omslag 2.2 FINANCIËN 97-103 Correspondentie over aandelen enz. 1902-1912 7 pakken 97 1902 januari-1904 december. 98 1905 januari-1905 december. 99 1906 januari-1908 september. 100 1908 oktober-1909 november. 101 1909 november-1910 december. 102 1911 januari-1911 november. 103 1911 november-1912 december. 2.3 BOEKHOUDING Zie schema 104-148 Stroomverbruikersboeken. 1892-1913 45 delen Bevat gegevens, zoals meterstanden, verbruik, vast recht, enz., die nodig waren voor het berekenen van de nota s voor stroomleverantie. 104 1892 105 1-299. 1893 106 1893 300-335, en 1894 296-400. 107 1894 1-295. Vervolg achter in het deel 106. 108 1895 1-451. 109 1896 1-489. 110 1897 1-501. 111 1898 1-501. 112 1898 502-575. 113 1899 1-350. 114 1899 351-625. 115 1900 1-350. 116 1900 351-677. 117 1901 1-350. 118 1901 351-491. Versie 5.2-30 mei 2012 852-5
119 1902 1-400. 120 1902 401-711, en 1905 851-939. 121 1903 1-400. 122 1903 401-778, en 1905 940-946. 123 1904 1-425. 124 1904 426-842. 125 1905 1-425. 126 1905 426-850. Vervolg achter in delen 120 en 122. 127 1906 1-400. 128 1906 401-800. 129 1906 801-1051. 130 1907 1-400. 131 1907 401-800. 132 1907 801-1147. 133 1908 1-325. 134 1908 326-650. 135 1908 651-975. 136 1908 976-1170. 149-155 Stroomverbruikersboeken 1904-1913 7 pakken De namen staan nu onder elkaar in volgorde van de stroomverbruikersboeken (104-148). Het folionummer vóór de naam heeft daar ook betrekking op. Er zijn nu echter alleen bedragen genoemd en men heeft aantekening gehouden van de betaling en de wijze waarop. Het folionummer voor de wijze van betaling heeft betrekking op het betreffende boek. Voorbeelden: 48. Kassier mei 1907 betekent blz. 48 van inv.nr. 172 (kassierboek). 47 kas nov. 1907 betekent folio 47 van inv.nr. 196 (kasboek). 20 rek. Courant 1907 betekent folio 20 van inv.nr. 217 (debiteurenboek). In elk van deze boeken staat ook weer het folionummer van de stroomverbruikersboeken vermeld. 149 1904 augustus-1906 december. 150 1907 januari-1908 juni. 151 1908 april-1909 december. 152 1909 december-1910 december. 153 1911 januari-1912 maart. 154 1912 maart-1913 maart. 155 1913 april-1913 juni. 156-161 Meterboeken 1910-1912 6 delen Deze boeken werden waarschijnlijk meegenomen bij de rondgang langs de meters. Zij staan op naam van de verbruiker en vermelden de datum van opname, de meterstand en het verschil. De paginanummers zijn dezelfde als de folionummers van inv.nr. 137-148. 156 Deel I 1-200. 157 Deel II 201-400. 158 Deel III 401-600. 159 Deei IV 601-800. 160 Deel V 800-1000. 161 Deel VI 1001-1193. 162-181 Kassiersboeken. 1899-1913 20 pakken 162 1899 januari-1899 november. 163 1899 november-1900 september. 852-6 Versie 5.2-30 mei 2012
164 1900 september-1901 juli. 165 1901 juli-1902 maart. 166 1902 maart-1902 december. 167 1903 januari-1903 oktober. 168 1903 oktober-1905 maart. 169 1905 maart-1906 mei. 170 1906 mei-1906 oktober. 171 1906 november-1907 maart. 172 1907 maart-1907 oktober. 173 1907 oktober-1908 maart. 174 1908 april-1908 december. 175 1908 december-1909 september. 176 1909 september-1910 juni. 177 1910 juni-1911 februari. 178 1911 februari-1911 oktober. 179 1911 oktober-1912 juni. 180 1912 juni-1913 februari. 181 1913 februari-1913 juli. 182-188 Kladkasboeken. 1898-1913 7 delen 182 1898 maart-1900 juni. 183 1900 juli-1902 november. 184 1902 november-1904 november. 185 1904 november-1906 september. 186 1906 september-1908 juli. 187 1908 juli-1911 april. 188 1911 mei-1913 november. 189-199 Kasboeken. 1894-1913 11 pakken 189 1894 augustus-1896 april. 190 1896 april-1898 januari. 191 1898 februari-1899 oktober. 192 1899 november-1901 oktober. 193 1901 oktober-1903 oktober. 194 1903 oktober-1905 juni. 195 1905 juli-1906 december. 196 1907 januari-1908 juni. 197 1908 juli-1910 september. 198 1910 oktober-1912 oktober. 199 1912 november-1913 november. 200-205 Memoriaal. 1897-1913 6 delen 200 1897 december-1901 december. 201 1902 januari-1905 november. 202 1905 december-1907 mei. 203 1907 juni-1909 juni. 204 1909 juli-1912 juli. 205 1912 augustus-1913 november. 206-210 Journalen. 1894-1913 5 delen 206 1894 februari-1898 maart. 207 1898 maart-1902 december. 208 1902 december-1906 december. 209 1907 januari-1910 december. Versie 5.2-30 mei 2012 852-7
210 1911 januari-1913 november. 211-213 Grootboeken. 1892-1913 3 delen 211 1892 juni-1900 december. 212 1901 januari-1906 december. 213 1907 januari-1912 december. 214-218 Debituerenboeken. 1894-1913 5 delen 214 1894 april-1898 december. 215 1889 januari-1903 december. 216 1903 december-1906 december. 217 1907 januari-1912 december. 218 1913 januari-1913 november. 219-223 Crediteurenboeken. 1893-1913 5 delen 219 1893 januari-1898 december. 220 1899 januari-1902 december. 221 1903 januari-1906 december. 222 1907 januari-1912 december. 223 1913 januari-1913 juli. 2.4 REKENINGEN EN KWITANTIES AAN ELEKTRA 224-239 Rekeningen en kwitanties aan Elektra.1888-1889 en 1898-1913. 16 pakken Er zijn geen rekeningen of kwitanties over de jaren 1890-1897 aangetroffen, behalve de inv.nr. 252en 253. 224 1888-1889 225 1898-1899 226 1899 december-1900 mei. 227 1900 november-1901 november. 228 1901 november-1902 juli. 229 1902 juli-1902 december. 230 1903 231 1904 232 1905 233 1906 234 1907 235 1908 236 1909 237 1910-1911 238 1911-1912 239 1912-1913 240-251 Kwitanties betaald door Elektra. 1898-1913 12 pakken 240 1898-1899 241 1900-1901 242 1902-1903 243 1904-1905 244 1906 245 1907 246 1908 247 1909 248 1910 249 1911 250 1912 251 1913 852-8 Versie 5.2-30 mei 2012
252-253 Rekeningen uitsluiten van de Mij. Helios. 1891-1902 2 pakken 252 1891-1898 253 1899-1902 254-264 Factuurboeken van Elektra aan hun klanten 1897-1913 11 delen Delen 254-264 bevatten de geleverde goederen en de verrichtte diensten. Aan de hand daarvan werden later de facturen opgemaakt. Een kopie van deze facturen vindt U in de onderstaande delen (265-298). De datum in beide delen voor de zelfde dienst kan verschillend zijn. 254 1897 juni-1899 oktober. 255 1899 oktober-1901 augustus. 256 1901 september-1903 mei. 257 1903 juni-1904 mei. 258 1904 december-1906 februari. 259 1906 maart-1907 juni. 260 1907 juni-1908 september. 261 1908 september-1909 november. 262 1909 december-1911 februari. 263 1911 maart-1912 augustus. 264 1912 september-1913 juni. 265-298 Copieboeken van nota s van Elektra aan hun klanten. 1899-1913 34 delen 265 1899 juli-1899 maart. 266 1899 februari-1899 oktober. 267 1899 oktober-1900 juni. 268 1900 juni-1901 januari. 269 1901 januari-1901 augustus. 270 1901 juli-1902 maart. 271 1902 maart-1902 september. 272 1902 september-1903 april. 273 1903 april-1903 november. 274 1903 november-1904 april. 275 1904 april-1904 november. 276 1904 november-1905 april. 277 1905 januari-1905 augustus. 278 1905 augustus-1906 februari. 279 1906 augustus-1906 april. 280 1906 juli-1906 december. 281 1906 december-1907 mei. 282 1907 mei-1907 oktober. 283 1907 oktober-1908 januari. 284 1908 januari-1908 juni. 285 1908 juni-1908 november. 286 1908 november-1909 maart. 287 1909 maart-1909 augustus. 288 1909 augustus-1909 december. 289 1909 december-1910 mei. 290 1910 mei-1910 oktober. 291 1910 oktober-1911 maart. 292 1911 maart-1911 juli. 293 1911 juli-1911 november. 294 1911 november-1912 maart. 295 1912 maart-1912 juli. Versie 5.2-30 mei 2012 852-9
296 1912 juli-1912 november. 297 1912 december-1913 maart. 298 1913 maart-1913 juni. 299-301 Journaal behorende bij het subgrootboek van de bedrijven vallende buiten de concessie. 1892-1913 3 delen 299 1892 juni-1900 maart. 300 1900 april-1908 december. 301 1909 januari-1909 juni. 302 Subgrootboek van de bedrijven vallende buiten de concessie.1892 juni - 1913 juni. 1 deel 3 SUB BOEKHOUDING 303-308 Loonboeken. 1898-1913 6 delen 303 1898 augustus-1902 januari. 304 1902 januari-1904 augustus. 305 1905 augustus-1906 juli. 306 1906 juli-1908 juni. 307 1908 juni-1910 mei. 308 1910 mei-1913 juni. 309-317 Transformator- en meteraansluitingen. 1897-1913 9 delen Hierin de materialen, die bij het installeren gebruikt werden. 309 1897 januari-1900 april. 310 1900 april-1902 oktober. 311 1902 oktober-1904 juli. 312 1904 augustus-1905 september. 313 1905 september-1906 november. 314 1906 november-1908 januari. 315 1908 januari-1909 juni. 316 1909 juli-1911 april. 317 1911 april-1913 juni. 318-323 Installatieboek. 1893-1913 6 delen Hierin materialen die bij het installeren binnenshuis gebruikt werden. Elektrawas verplicht stroom te leveren op verzoek, maar de klant kon wel een andere installeur. Zie de inleiding. 318 1893 januari-1900 augustus. 319 1900 augustus-1904 januari. 320 1904 januari-1906 maart. 321 1906 maart-1907 december. 322 1908 januari-1909 september. 323 1909 september-1913 januari. 324 Stroomregisterovergang van N.V. Elektra naar Gemeente Elektriciteit. 1913 1 omslag 852-10 Versie 5.2-30 mei 2012