Inhoud Redactioneel 2 Nieuws uit het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Plooischotel van de Kuinder-schans 3 Dick Velthuizen Een raadselachtig pijpenkopje 4 Kees Groothoff De Romeinen waren toch niet gek? 6 Kees Groothoff Nieuws uit het veld Twee nieuwe tenten 8 Winanda en Alwina Meijboom Opgraving Almere Stichtsekant april 2013 10 Jan Boes Publieksdag opgraving Kotterbos 19 juni 2013 15 Jan Boes Nieuws uit het bestuur Het nieuwe logo is er 16 Douwe Meijboom Nieuwe formulieren en nieuwe email adressen 18 Het bestuur Andere activiteiten Botje bij botje in Nieuw Land 20 Yolanda van den Berg (Educator bij Nieuw Land) En verder Van de pers 22 Glossarium 23 Activiteiten agenda 25 Uitnodiging Archeologie Festival 26 Het laatste nieuws 28 1
Redactioneel Aardewerk is veranderd; niet alleen van uiterlijk maar ook in de samenstelling van de redactie. Tot nu toe hebben Henk van den Berg en Saskia Thijsse de Aardewerk uitstekend en met ongelofelijk veel engagement redactioneel verzorgd. Helaas stopte Henk van den Berg zijn langdurige medewerking. Wij danken Henk van harte voor zijn reuze inzet en wensen hem voor de toekomst het allerbeste toe. Door familieomstandigheden kon Saskia in de afgelopen twaalf maanden geen tijd vrijmaken voor Aardewek. De redactie zal nu worden uitgebreid met Charita van den Berg en Annegret Meijboom. Samen gaan zij voor Aardewerk aan de slag. Namens het bestuur en de redactie, Annegret Meijboom Attentie, attentie!! Voor het Archeologisch Festival in Lelystad zoeken wij voor 6 oktober 2013 nog helpende handen! Jan Werschkull zal op deze dag twee workshops houden over raspen maken van vlier en over vuursteenbewerking. Wie mee wil helpen meldt zich voor 27-09-2013 via bestuur@awnflevoland.nl 2
Nieuws uit het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten Plooischotel van de Kuinder-schans Tekst en foto: Dick E. P. Velthuizen In het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten (PDB) worden allerlei vondstcomplexen bewaard ven vele vindplaatsen in Flevoland. Een bijzondere verzameling vondsten is afkomstig van de Kuinder-schans. De schans, een strategische versterking, werd in 1572 opgeworpen rond de kerk van Kuinre. Tijdens de tachtigjarige oorlog is de schans verscheidene malen veroverd en heroverd door de Spaanse en de Staatse troepen. In 1947 is archeologisch onderzoek gedaan op locatie. Er werden toen ondermeer twee waterputten onderzocht. In de waterputten werd een grote hoeveelheid luxe aardewerk, glasscherven en schedels van mensen en zelfs een kat gevonden. Een deel van de vondsten zijn in de vijftiger jaren van de vorige eeuw gerestaureerd waarbij de ontbrekende scherven met gips werden aangevuld en op kleur gebracht. Na meer dan zestig jaar waren de oude restauraties in zeer slechte staat en de voorwerpen niet meer toonbaar. Nieuw Land heeft onlangs opdracht gegeven aan restauratie atelier Archeoplan om negen voorwerpen uit dit vondstcomplex opnieuw onderhanden te nemen. Na voltooiing medio september van dit jaar zullen de gerestaureerde voorwerpen in Nieuw Land getoond worden. Plooischotel vóór de restauratie. 3
Een raadselachtig pijpenkopje Tekst: Kees C. Groothoff Foto s: Dick E. P. Velthuizen Het schiet op! Naar schatting 80% van de ruim duizend pijpenkopjes uit het ladenkastje - nog erfgoed uit de tijd van Gerrit van der Heide - is door ons AWN-clubje onderzocht en - zo goed en zo kwaad als het ging - ook beschreven. Vaak zijn het standaard procedures om achter de gegevens te komen: opmeten, vergelijken met figuren uit de literatuur, eventueel aanwezige merken bekijken, een geschatte datering maken, oude vondstenboekjes raadplegen over de vindplaats en alles netjes opschrijven. Dit wordt dan verder opgeslagen in een computer. Maar soms is het helemaal niet standaard. De oudere exemplaren, uit de vroegere zeventiende eeuw, zijn voornamelijk aan de hand van de vorm te determineren. Soms krijg je een pijpenkopje onder ogen waarmee je niet zomaar verder kunt. Er is bijvoorbeeld geen relevant plaatje in de boeken te vinden, of het merk is onbekend. Zo stelde het pijpenkopje dat hieronder is afgebeeld (vondstnr. Z1968/VI.122) ons voor een raadsel. De afbeelding staat wel in onze boeken maar er staat niets over geschreven! De half-leesbare tekst (het kopje is nogal beschadigd) gaf helaas weinig aanknopingspunten. Wij maakten er het volgende van: boven het wapenschild, dat door twee exotische soldaten wordt geflankeerd, is te ontcijferen KONINGIN UNGARN en eronder: CROAT SLAVONIE. Wat heeft dat alles met een pijp uit Gouda te maken? Zoeken op Google leverde een drietal vermeldingen (van drie Goudse pijpenfabrikanten) van deze afbeelding op. Op de hielmerken is respectievelijk te lezen: 4
-hielmerk D (Jan van Leeuwen, circa 1740-1760), zelfde hielmerkje als op ons pijpenkopje -hielmerk L gekroond (van Frans van Zijl) -hielmerk Fruitmand (van Jan Nieuwveld, circa 1803-1825) (met dank aan Freek Mayenburg van Groene Hart Vertellingen) Op Internet is ook iets te vinden over hetgeen er wordt herdacht met deze wel wat plechtige voorstellingen. Maria Theresia (1717-1780) was koningin van Hongarije en was midden achtiende eeuw verwikkeld in de Successie Oorlogen. Zij bereikte middels een administratieve gebiedsuitbreiding, zonder bloedvergieten ditmaal, een verbintenis tussen Hongarije en Croatië-Slavonië. Waarschijnlijk slaat de decoratie van onze pijpenkop op deze alliantie. Maria Theresia werd zeer bewonderd en was geliefd, onder andere omdat onder haar regime de schoolplicht werd ingevoerd en het strafrecht aanmerkelijk duidelijker werd vastgelegd. De belasting werd gereorganiseerd en de regering werd gecentraliseerd, wat de economie zeer ten goede kwam. Ze was gelukkig getrouwd met Frans I Stefanus en in die hoedanigheid was zij ook keizerin van het Heilige Roomse Rijk. Zij kregen 16 kinderen. Ze was in die tijd van absolutistische heersers een verlichte vorstin met veel invloed. Er werd tijdens het regime van haar en van haar echtgenoot overigens ook flink oorlog gevoerd. Ze richtte een stichting op voor bijstand aan wezen van militairen. Maar of dat alles voldoende reden was voor drie Nederlandse pijpenmakers om hun producten aan deze alliantie te wijden? Zelfs tot in de negentiende eeuw? Het blijft voor ons een raadselachtig pijpenkopje. Maar - al is 't geen pijpje toeback - je kunt er wel wat van opsteken! 5
De Romeinen waren toch niet gek? Tekst: Kees C. Groothoff Foto s: zwart-wit dagblad Het Urker Land, kleurfoto: onbekend Tijdens het archeologisch spreekuur op 5 oktober 2012 in de Urker bibliotheek, waarbij ook TV Flevoland opnamen maakte, kwam het weer ter sprake. Het aardewerken potje, dat omstreeks 1970/80 op Urk in wijk 4 no. 86 bij graafwerk was gevonden, zo'n vijftig meter oostelijk van het Wakend Oog. Het werd aangetroffen op plusminus tachtig cm diepte in het keileem. Een foto ervan is in het bezit van de Stichting Urker Uitgaven. Zo te zien zou het wel een potje uit de Romeinse tijd kunnen zijn!? Potje in Urk gevonden, Romeins?? Potje in het Thermenmuseum te Heerlen, Romeins. 6
Romeinen op Urk...is dat zo onwaarschijnlijk? Urk, het hoogste punt in het Flevomeer, waar Romeinse schepen doorvoeren en waar mensen in de buurt woonden die goed in de gaten gehouden moesten worden. Het is dus wel goed mogelijk dat de Romeinen een uitkijkpost op Urk bouwden - ze zouden wel gek geweest zijn om dat niet gedaan te hebben! Het potje is echter na de vondst weer ondergedoken. Heel jammer, want eigenlijk zou een expert op het gebied van Romeins aardewerk het eens moeten onderzoeken. Maar ja, waar is het gebleven? Er zijn overigens nog enkele andere aanwijzingen voor Romeinse aanwezigheid op Urk: -er bestaat een oude kaart van Urk waarop in de buurt van het Wakend Oog een Villa wordt vermeld -in het Urkerbos is in 1977 een vondst van elf stuks Romeinse munten gevonden -het verhaal gaat, dat er in de vorige eeuw bij de renovatie van een pand op Urk grote keldergewelven zijn gevonden, die meteen zijn dichtgegooid uit vrees dat de archeologen anders de bouw zouden vertragen. Er bestaan dus wel vermoedens over Romeinse aanwezigheid op Urk maar bewijzen? Een dringend verzoek daarom aan de lezers van dit blad om inlichtingen over de plek waar dit potje te vinden is! Vertel het alstublieft aan ons : Albert van Urk (Stichting Urker Uitgaven tel. 0527-681375) Kees Groothoff (amateurarcheoloog, tel. 0527-612882) 7
Twee nieuwe tenten Nieuws uit het veld Tekst: Winanda en Alwina Meijboom Foto s: Fam. Meijboom Tijdens de zomer van 2012 werd er verder gewerkt aan de scheepsopgraving op kavel OE 34 in Lelystad. Omdat het in het eerste jaar van de opgraving (2011) zo veel heeft geregend kon vaak het scheepshout niet goed worden getekend en kwam de opgraving niet af. De AWN Flevoland kocht daarom twee nieuwe en heel stevige tenten. Iedere tent is 3x4 meter groot. Het mooie van deze tenten is, dat ze ook als één tent kunnen worden opgebouwd. Op 1 juni 2012 heeft een groep van de AWN Flevoland samen met Laura Koehler en Gert Schreurs van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) voor het eerst de tenten als één grote tent opgebouwd. Dat ging heel erg goed, ook al duurde het iets langer dan gepland. Het was een heel gezellige middag. Wel veel onderdelen!? Veel handen maken licht werk! Gelukkig heeft Jan Boes meteen een groot aantal stormbanden gekocht. Zo stond de tent ook tijdens de hele opgraving stabiel en veilig en de AWN-ers en de studenten konden het scheepshout prima tekenen. We zijn er bijna! De tent staat! Veilig met sterke stormbanden! 8
Zo ging het in 2011! Tekenen in de modder en regen op 20-07-2011! Harry van Betuw tekent het zaathout 2A/HS van OE 34 op 22-06-2012. Hier staan wij tussen de opgebouwde tent en de keten op OE 34. In 2013 komt er ook weer een scheepsopgraving. Dit jaar wordt er een vrachtschip in Dronten opgegraven en de grote tent van de AWN staat er natuurlijk weer bij! 9
Opgraving Almere Stichtsekant april 2013 Tekst: Jan Boes, voorzitter AWN Flevoland De Gemeente Almere had een vraagstelling betreffende archeologische indicatoren uit booronderzoek. Namelijk: houdt het in dat, wanneer je deze indicatoren aantreft, er dan ook een archeologische vindplaats aanwezig is in de ondergrond? Om hierop een antwoord te krijgen is besloten om bij Almere Stichtsekant drie proefputten te graven van elk 25 vierkante meter op plekken waar archeologische indicatoren zijn gevonden tijdens een booronderzoek. De opgraving is uiteindelijk aanbesteed aan het archeologisch bedrijf ARCHOL uit Leiden. In de aanbesteding is meegenomen dat ook AWN Flevoland de mogelijkheid zou krijgen om een eigen onderzoek uit te voeren. Vooral het plan van de AWN Flevoland om de grond over meerdere maaswijdtes te zeven viel bij de Gemeente Almere in goede aarde! Tijdens het vooroverleg van de Gemeente Almere en ARCHOL met de AWN Flevoland, telefonisch en per e-mail, is het plan opgevat dat de AWN Flevoland met een eigen zeefinstallatie aan de opgraving mee zou doen. Het materiaal hiervoor is geleend van/via de voorzitter van AWN Flevoland. De planning was dat een aantal van onze leden van 4 tot en met 11 april aan de opgraving deel kon nemen. ARCHOL begon al enkele dagen voor die tijd met de voorbereidingen op het terrein. Op 3 april is Jan Boes, de voorzitter van AWN Flevoland, op verzoek van ARCHOL al op de locatie gaan kijken waar de zeefinstallatie opgesteld kon worden en er werd overlegd hoe het zeven van de grond zou gaan gebeuren. De bedoeling was om eerst maar eens te beginnen om van elke put een big-bag met grond te laten zeven door de AWN Flevoland. ARCHOL moest zeefmonsters op 1 mm zeven en het overige materiaal zou dan over 10 en 4 mm gezeefd worden. Hiervoor maakt ARCHOL gebruik van de Luttenzeef. Zeef die door ARCHOL werd gebruikt. Foto: Jan Boes 10
De AWN-ers zouden alles op 10, 4 en 1 mm zeven. Er was een spoelput aangelegd waar het water uit opgepompt werd en waar het weer in terug kon stromen. Op donderdag 4 april waren Ellen van Galen Last en de voorzitter aanwezig om een dag te zeven. Het was berekoud en we moesten ons dik inpakken om de dag door te komen. Het materiaal werd uit de auto gehaald en onze zeefopstelling werd naast de Luttenzeef geplaatst. Het aggregaat en de pomp werden naast de pomp van ARCHOL geplaatst en het feest kon beginnen. In de Luttenzeef werden de grondmonsters in de kleinere zeefjes gezeefd en de overige grond ging uit een halve big-bag in zijn geheel (met behulp van de kraan) in de zeef. Bij de zeef van de AWN-ers werden twee halfvolle big-bags van een put geplaatst waaruit de grond met een schep op de zeefinstallatie werd gegooid. Met de grote aantallen vondsten van de opgraving N23 bij Swifterbant in gedachten begonnen we met goede moed! Maar die verdween al spoedig. Geen stukje vuursteen of houtskool te bekennen in de zeef! Op de grove zeef bleven alleen wat takjes en andere (onbewerkte) houtfragmenten liggen die we meteen weggegooid hebben. De beide andere fracties zeefresidu (lijkt wel tabak) hebben we bewaard om later gedroogd en gesorteerd te worden. Gelukkig is er deze dag nog wel een kernsteen gevonden door ARCHOL. Op vrijdag 5 april is Annegret Meijboom meegekomen om de andere AWN-ers te versterken. We hebben een T-stuk op de pomp geplaatst zodat we nu met twee spuiten de grond door de zeven konden spuiten. Ook deze dag was het weer berekoud en de vingers deden pijn van de kou, ondanks de handschoenen die we aanhadden. We konden meer productie maken maar de vondsten bleven uit. Annegret en Jan - netjes gekleed! Foto: Ellen van Galen Last Ellen en Annegret aan het zeven. Foto: Jan Boes Op zaterdag 6 april is door de Gemeente Almere een publieksdag georganiseerd. Van ARCHOL waren een paar mensen aanwezig om onder andere de Luttenzeef te demonstreren. Diederik Pomstra was gekomen om het bewerken van vuursteen te 11
demonstreren. De Gemeente Almere was met een paar medewerkers van Bureau Archeologie en Monumentenzorg ter plekke om de bezoekers rond te leiden op de opgraving. Ellen van Galen Last, Archie Ermans en Jan Boes waren aanwezig om de bezoekers informatie te verstrekken over de archeologie van Flevoland en over de AWN. Klaar voor de publieksdag. Foto: Jan Boes Er zijn behoorlijk wat bezoekers geweest die veel interesse toonden voor de archeologie. Waaronder enkele leraressen die folders mee hebben genomen om hierover iets in de klas te kunnen vertellen. Op maandag 8 april zijn Archie Ermans, Wil Gordijn en Jan Boes op de opgraving aan het zeven geweest. Het aggregaat en de pomp die mee naar huis waren genomen om diefstal te voorkomen moesten weer opgesteld worden. We hadden wat opstartproblemen met de pomp die eerst geen water aan wilde zuigen. Na wat pogingen hebben we die toch aan de praat gekregen. Weer een koude dag, maar dit keer een vondst bij ons in de zeef! Wil Gordijn vond een klingetje van vuursteen. Het klingetje van vuursteen dat Wil Gordijn heeft gevonden. Foto: Jan Boes 12
Ook kwam er iemand langs om een lakprofiel van een put te maken. Die is wel erg mooi geworden! Lakprofiel van een put. Foto: Jan Boes Van de zuigslang is het filter in de spoelput achter gebleven en deze is niet meer terug gevonden. Archie Ermans en Jan Boes bezig in de kou. Foto: Wil Gordijn 13
Op dinsdag 9 april moest de voorzitter zich helaas ziek melden. Ellen van Galen Last en Archie Ermans waren wel aanwezig maar konden helaas weinig doen aangezien de pomp het begaf. Van de eerste twee opgravingsputten is van elk een volle big-bag door de AWN gezeefd. De derde put is niet verder opgegraven doordat er te veel last was van grondwater. Onze doelstelling per put is uiteindelijk wel gehaald. In een van de putten zijn ook nog restanten van een visweer gevonden. Hout hiervan is meegenomen om de ouderdom te kunnen bepalen. Archie heeft de pomp meegenomen naar huis om deze te repareren. Hiermee is voor de AWN een einde gekomen aan de opgraving. De volgende dag heeft de voorzitter nog wel het overige eigen materiaal opgehaald. Helaas is er tijdens en na de opgraving schade ontstaan aan de gebruikte materialen. Door een vergoeding van de Gemeente Almere aan de AWN Flevoland kon het herstel hiervan betaald worden. Het zeefresidu wordt bij ARCHOL gedroogd en zal daarna door de AWN-ers gesorteerd worden om te kijken of hier nog vondsten tussen zitten. De opgraving heeft ook de media in Almere gehaald. De visweer is waarschijnlijk in het Neolithicum gebruikt. Zie ook verderop in Aardewerk. De Gemeente Almere en ARCHOL vonden de samenwerking met AWN Flevoland zeer geslaagd en hopen beiden op een vervolg bij een volgende opgraving in Almere/Flevoland. Voor ons als AWN Flevoland was het een goede en leerzame ervaring om op deze manier met een commercieel bedrijf samen te werken. Ook het gebruik van een eigen zeefinstallatie is goed bevallen en heeft geleid tot een grotere productiviteit. Dus al met al zeker voor herhaling vatbaar! Één van de drie putten. Foto: Jan Boes. Onze werkplek. Foto: Jan Boes. 14
Publieksdag opgraving Kotterbos 19 juni 2013 Tekst en foto s: Jan Boes Vanuit de Provincie Flevoland is de AWN Flevoland gevraagd om met een stand op de publieksdag van de opgraving in het Kotterbos, gelegen op de grens Lelystad met Almere, te komen staan. Onze stand op de publieksdag. De opgraving werd uitgevoerd nadat er tijdens de aanleg van natuurvriendelijke oevers bewerkt hout en aardewerk scherven waren gevonden. Gevonden boomstammen. Op de publieksdag waren naast de voorzitter van onze afdeling ook de Provincie Flevoland (Abigail Rousseau), museum Nieuw Land (Dick Velthuizen), Gemeente Almere (Annemarie Pothaar), Staatsbosbeheer en een prehistorische vereniging vertegenwoordigd. De opzet van de presentatie zag er goed uit en het was goed weer. Samen met Dick Velthuizen en Abigail Rousseau ben ik eerst nog op de opgraving wezen kijken naar het gevonden hout. Het blijft nog even de vraag wat dat hout moet voorstellen. Maar dat het bewerkt is, dat is zeker! De opkomst van het publiek viel helaas erg tegen, mogelijk mede doordat de locatie lastig te vinden is. Ondanks dat hebben we een mooie dag gehad en hebben we kunnen zien wat er aan archeologisch materiaal gevonden is. 15
Nieuws van het bestuur Het nieuwe logo is er Tekst en foto s: Douwe Meijboom Op de algemene ledenvergadering 2012 gaf Dick Velthuizen te bedenken, dat het oude logo van de AWN niet meer up-to-date is. Flevoland is het ontdekkingsgebied en de naamgever van de Swifterbantcultuur. Dan zou het toch logisch lijken dat de AWN Flevoland een Swifterbant beker in haar logo zou hebben en geen trechterbeker; aldus Dick Velthuizen. Deze overdenking ontving brede instemming en dus heeft het bestuur mij de opdracht gegeven om een nieuw logo te ontwerpen. Logo algemeen. Logo groot: zo zal het bijvoorbeeld op de werkkleding en posters te zien zal. Het nieuwe logo is op de laatste algemene ledenvergadering van 20 april 2013 door de aanwezigen goedgekeurd. De tweede versie van het logo, met de kaart van Flevoland, is na afstemming met alle aanwezigen nog iets veranderd. Zo zijn de beker en de kaart niet meer door een pijl verbonden en Oostelijk- en Zuidelijk Flevoland zijn kenbaar gemaakt door een grenslijn (de Knardijk). Het logo is met opzet in duidelijke kleuren gehouden, zodat het verwerken voor afdrukken, borduren enz. makkelijker is. Verder is de AWN Flevoland website nu ook toegankelijk via een QR-code. 16
De QR-code van de AWN Flevoland. QR staat voor quick response (snel antwoord) en maakt het bereiken van onze website met behulp van mobiele telefoons stukken eenvoudiger. Met de camera van een smartphone maakt men een foto van deze code waarna in de webbrowser van de telefoon de AWN-website wordt getoond. Het lastige intypen van de hele sitenaam (www.awnflevoland.nl) is daardoor niet meer nodig. Dit als service voor de nieuwe (mobiele) generatie. Voor grote spandoeken, posters en andere PR-artikelen zou de QR-code met het grote logo gecombineerd kunnen worden. Logo groot: met QR-code en websitenaam voor spandoeken enz. Voor verdere informatie over Swifterbantcultuur zie Glossarium. 17
Nieuwe formulieren en nieuwe email adressen Tekst: Het bestuur Het bestuur heeft besloten dat het declareren van kosten alleen nog met gebruikmaking van het nieuwe format kan worden gedaan. Hiervoor zijn nieuwe formulieren ontwikkeld die op de website awnflevoland.nl staan. De formulieren zijn als Excel-bestand of als Word-bestand te gebruiken. Dit maakt de boekhouding voor de penningmeester eenvoudiger. 18
Het bestuur heeft nieuwe email adressen voor bestuur, redactie van Aardewerk en de veldcoördinatoren ingericht om beter en efficiënter bereikbaar te zijn. Deze adressen zijn als volgt: bestuur@awnflevoland.nl redactie.aardewerk@awnflevoland.nl veldcoordinator@awnflevoland.nl 19
Andere activiteiten Botje bij botje in Nieuw Land Tekst: Yolanda van den Berg, Educator bij Nieuw Land Op zaterdag 27 mei 2013 verzamelde een groepje AWN-ers zich in Nieuw Land voor een vier uur durende workshop botbewerking. In de workshopzaal stond bij binnenkomst niet alleen een lekker kopje koffie maar ook een tafel vol botmateriaal, gereedschap, boeken en voorbeelden klaar. Dat maakte natuurlijk nieuwsgierig en enthousiast om te beginnen! Het was een bont gezelschap bestaande uit zes AWN-ers, twee AWN-kinderen, een partner, een vrijwilliger van Nieuw Land en ikzelf. Jan Boes en Carla Brouwer. Foto: D. Meijboom De auteur aan het werk. Foto: Yolanda van den Berg Workshopbegeleidster Carla Brouwer die zelf al jaren met het materiaal werkt, deed ons allerlei tips en informatie aan de hand om zelf mee aan de slag te gaan. Toen de informatie was gegeven en de schenkels werden uitgedeeld, greep iedereen dan ook enthousiast naar de ijzerzaag. Daar waar mensen in workshops het in de regel moeilijk vinden om te bedenken wat te maken, waren de ideeën hier eigenlijk snel geboren. Een paar aanwezigen zaagden een plakje van de schenkel af, en kregen zo een ring om met rasp en vijl te bewerken tot bijvoorbeeld een hanger. Aanstaand opa Harry van Betuw zette zich aan het maken van een baby bijtring en Jan Boes waagde zich aan de reconstructie van een visspeer uit een lang stukje bot. Het maken van een bijtring. Foto s: Yolanda van den Berg. Een reconstructie van een visspeer. Foto: D. Meijboom. 20
Ik besloot zelf om een stukje uit de schenkel te zagen om een hangertje te maken. Het viel me daarbij tegen hoe stug het materiaal eigenlijk is. Door de compacte structuur kostte het heel wat zaagwerk om een bruikbaar stukje uit de schenkel te zagen. En dat overigens niet alleen: het kostte ook twee vingers die al snel voorzien moesten worden van een stevige pleister. Eenmaal uitgezaagd bleek mijn stukje bot te dik, zodat deze vervolgens nog eens door de helft gezaagd moest worden. Maar toen deze voorbereidingen eenmaal achter de rug waren, kon het fijnere werk beginnen; de gewenste vorm uitzagen, een gaatje boren, raspen, schuren, polijsten en versiering aanbrengen met fijne zaagsnedes. Met name deze laatste handelingen waren erg leuk om te doen. Het dunne stukje bot liet zich prima bewerken en glansde onder het werken flink op zodat het wel van ivoor leek te zijn gemaakt. Een leuk en bruikbaar hangertje is het geworden, vind ik zelf. En ook de anderen waren blij met hun resultaten, en natuurlijk met de opgedane kennis en ervaring. Iedereen was het er wel over eens; het was een gezellige en leerzame middag, goed aangekleed met de koffie van Nieuw Land en de chocolaatjes van Ellen van Galen Last! De ijverige botbewerkers, met de nodige pleisters. Foto s: D. Meijboom. Mijn hangertje en de plek waar het uitgezaagd werd. Foto: Yolanda van den Berg. Eindoordeel: zeer voor herhaling vatbaar. En dat gaat ook gebeuren! Op twee manieren zelfs. Jan Boes denkt na over een herhalings- of vervolgcursus voor de eigen gelederen. En in Nieuw Land zal deze workshop (in verkorte vorm) te doen zijn tijdens het Archeologie Festival dat op 6 oktober 2013 georganiseerd wordt aan de Lelystadse kust. Dat festival bestaat uit bijzondere kijkjes achter de schermen, rondleidingen, verhalen, workshops, demonstraties, levende geschiedenis en een uitgebreide historisch-archeologische markt bij RCE-Scheepsarcheologie, Bataviawerf en Nieuw Land. Komt dat zien, komt dat doen! 21
En verder Uit de pers Archeologische vondst Stichtsekant Almere Vandaag, gepubliceerd 18 april 2013. ALMERE - Het archeologisch onderzoek dat plaats vindt in Stichtsekant, heeft een bijzondere vondst opgeleverd. Het gaat om opvallend goed bewaarde resten van een visweer uit de Nieuwe Steentijd. Een visweer uit de prehistorie is in Nederland een zeldzame vondst. De gevonden visweer dateert waarschijnlijk uit de Nieuwe Steentijd en is misschien tussen de 5000 en 4000 jaar oud. Een visweer wordt gebruikt voor de visvangst. De vissen worden via vlechtwanden naar bijvoorbeeld een fuik of een korf geleid. Tijdens de graafwerkzaamheden zijn er meerdere houten palen tevoorschijn gekomen die aan de onderkant bewerkt bleken te zijn met een stenen bijl. Sommige palen waren meer dan 1,50 meter lang. Ook zijn mogelijk resten van het vlechtwerk teruggevonden. Deze schermen worden verticaal in het water geplaatst en vastgemaakt aan de houten palen. Van de verticale palen zijn er nu een paar teruggevonden. Als het hier gaat om resten van een visweer dan gaat het om een heel klein deel, de rest zit nog in de grond. http://www.almerevandaag.nl/almere/article21913813.ece/archeologische-vondst-stichtsekant Almere Visweer uit Steentijd op Stichtsekant gevonden 18-04-2013 Bij archeologisch onderzoek op bedrijventerrein Stichtsekant in Almere is een visweer uit de Steentijd gevonden. Volgens de gemeente is het vermoedelijk tussen de vier- en vijfduizend jaar oud. Een visweer werd gebruikt om de vissen naar een fuik of korf te leiden. Het bestond uit anderhalve meter lange palen, met daartussen een vlechtwerk. De vondst is in Nederland erg zeldzaam. In de provincie Flevoland zijn alleen rond de Hoge Vaart tussen Almere en Zeewolde én ten zuiden van Emmeloord dergelijke visweren gevonden. http://www.omroepflevoland.nl/nieuws/101298/almere-visweer-uit-steentijd-op-stichtsekantgevonden 22
Glossarium IFMAF: IFMAF betekent: International Fieldschool for Maritime Archaeology Flevoland. De IFMAF is een samenwerkingsovereenkomst uit het jaar 2006 tussen de provincie Flevoland, de gemeente Lelystad, Nieuw Land, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Rijksuniversiteit Groningen. De AWN Flevoland steunt de IFMAF bij haar taken. De opdracht van de IFMAF is het verzorgen van onderwijs, de instelling van een Flevolandleerstoel Maritieme Archeologie aan de Rijksuniversiteit Groningen maar ook de organisatie van een jaarlijkse scheepsopgraving. Het eerste scheepswrak, een middeleeuws, overnaads gebouwd schip, werd in 2007 in de Noordoostpolder (NOP) verkend. Ieder volgend jaar waren er andere activiteiten. In de jaren 2011 en 2012 vond een opgraving plaats in Lelystad van een schip uit de tachtigjarige oorlog. Voor augustus 2013 staat het nieuwste project gepland. In Dronten wordt dan een vrachtschip uit de achtiende eeuw verkend. Er komt zeker ook een publieksdag. Wie graag de scheepsopgraving wil volgen, zonder er zelf bij te kunnen zijn, kan dit online doen via de blog: http://ifmaffieldschool.blogspot.nl. Hier zijn ook berichten van de laatste opgravingen geplaatst. In 2013 zal er weer, net als in 2011 en 2012, een dagelijks bericht van de stand van zaken verschijnen. Het logo van de IFMAF http://www.cultureelerfgoed.nl/archeologie/maritieme-archeologie/kennisoverdracht-enonderwijs/international-fieldschool-for-maritime-archeology-flevoland 23
Swifterbantcultuur: Tekst: Charita van den Berg Foto: Annegret Meijboom De naam Swifterbantcultuur is afgeleid van de groep prehistorische mensen die leefden in de omgeving van wat later Swifterbant zou gaan heten. De prehistorische groep leefde van ongeveer 5300 tot 3400 voor Christus. Het gebied was rijk aan vis en wilde dieren waardoor het goed toeven was voor de prehistorische mens. De Swifterbantmens nam gewoontes over van andere culturen waaronder die van de landbouwers. Hierdoor verkregen zij hun voedsel zowel van de visvangst en jacht als van de landbouw. De zeespiegel steeg echter waardoor het niet mogelijk was voor de Swifterbantmens op grote schaal aan akkerbouw te doen. Voor zover bekend leefden de mensen van de Swifterbantcultuur alleen op de lager gelegen delen. Het huidige Swifterbant is niet de enige plaats waar overblijfselen van deze cultuur zijn aangetroffen, wel de eerste plaats waar men wat vond van deze mensen. In Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen in Duitsland zijn ook resten gevonden van de Swifterbantcultuur. Hier worden de resten echter aangeduid met de vindplaats Dümmer-Hüde. Na 3000 voor Christus wordt het onmogelijk in het gebied rond het huidige Swifterbant te wonen aangezien de zeespiegel flink gestegen is. De rivierduinen, waar de mensen van de Swifterbantcultuur woonden, komt dan onder water te staan. In 1966 werden de eerste resten gevonden. De vondsten waren niet onder te brengen in de tot dan toe bekende groepen prehistorische mensen. Men besloot dat dit een nieuwe groep moest zijn. Men vernoemde de groep naar de vindplaats: Swifterbant. Tegenwoordig doet de Universiteit van Groningen opgraafwerkzaamheden in de buurt van Swifterbant naar deze prehistorische cultuur. Replica van een Swifterbantpot. (Gemaakt door Cora Koster-Sperling, http://picasaweb.google.com/coramiek) 24
Activiteiten agenda Maandag, 05 augustus 2013 begin opgraving IFMAF 2013 Vanaf 5 augustus vindt de jaarlijkse cursus van de IFMAF plaats waarbij studenten en leden van de AWN Flevoland meedoen aan de opgraving van een scheepswrak. Dit jaar betreft het een scheepswrak bij Dronten. Het gaat hierbij om een achtiende eeuws vrachtschip van een nog niet nader bekend scheepstype die een lading leisteen aan boord had. Zoveel is al bekend door de verkenningen uit 1985. Destijds werden er 450 munten, een complete kruik en een bijzondere horlogeketting met horloge gevonden. De planning is dat de opgraving vier weken zal duren. De opgraving kan gevolgd worden via Twitter (#scheepswrakken) en via de blog http://ifmaffieldschool.blogspot.com. Zaterdag, 17 augustus 2013 Open dag opgraving IFMAF 2013 De opgraving kan deze dag door een ieder bekeken worden. De locatie is in Dronten, aan de Hanzeweg 13. Vrijdag, 06 september 2013 archeologisch spreekuur van 13:00 tot 16:30 uur Net als ieder eerste vrijdag van de maand is er weer een gratis toegankelijk archeologisch spreekuur in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van Nieuw Land in Lelystad. Als u het vermoeden heeft iets van archeologische waarde in uw bezit te hebben en wilt dit zeker weten, dan kunt u hier gratis terecht. Dick Velthuizen, ondersteund door AWN leden, helpt u graag. Donderdag, 12 september 2013 - PASTA-Cursus Het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) organiseert een PASTA cursus (Post Academische Studie Archeologie) voor ambtenaren en AWN-ers. Het is een cursus regionale bodemkunde. De cursus bestaat uit twee dagdelen, een deel theorie en een deel praktijk. Er zijn voor de AWN leden geen kosten aan verbonden. De beschikbare plekken zijn reeds ingevuld. Zondag, 06 oktober 2013 - Archeologie Festival Dit wordt georganiseerd aan de Lelystadse kust. Het festival bestaat uit bijzondere kijkjes achter de schermen, rondleidingen, verhalen, workshops, demonstraties, levende geschiedenis en een uitgebreide historisch-archeologische markt bij RCE-Scheepsarcheologie, Bataviawerf en Nieuw Land. Tijdens dit Festival zal ons AWN-lid Jan Werschkull een workshop houden over raspen maken van vlier en een demonstratie geven over vuursteenbewerking. Zo n rasp is een vlierhoutje van 20 25 cm waarin groeven worden gevijld. Het vormt dan een soort van prehistorische percussie-instrument. Hiervoor zijn nog vrijwilligers nodig die kunnen helpen. Zie oproep op bladzijde 2!! 25
Uitnodiging!!! Tekst: Yolanda van den Berg, Educator bij Nieuw Land Foto s: Nieuw Land, RCE-Scheepsarcheologie, Bataviawerf en Douwe Meijboom Op 6 oktober 2013 vindt aan de Lelystadse kust het Archeologie Festival plaats. Dat is een archeologisch feest, want onderzoek doen naar het verleden in de Flevolandse bodem is een uitdaging en levert vaak mooie vondsten op. Daarom staat het festival bol van de interessante activiteiten voor jong en oud, zoals kijkjes achter de schermen, rondleidingen, demonstraties, workshops, doe-activiteiten, films en een archeologische en historische kramenmarkt. Het Archeologie Festival is een samenwerkingsproject van de drie culturele instellingen aan de kust van Lelystad: Nieuw Land, RCE Scheepsarcheologie en Bataviawerf. Samen presenteren zij op aantrekkelijke wijze de volle breedte van de archeologie in de jongste provincie van Nederland. Want zoals veel mensen nog niet weten: ook een jonge provincie als Flevoland heeft een oude geschiedenis. Er zijn vondsten gedaan uit de Prehistorie en Middeleeuwen, maar er zijn ook vliegtuigwrakken uit de Tweede Wereldoorlog gevonden. En bij de herbouw van het VOCschip Batavia wordt experimentele archeologie bedreven. Bovendien is Flevoland het grootste scheepswrakkenkerkhof ter wereld. Genoeg redenen voor een Archeologie Festival aan de Bataviakust in Lelystad! Eten aan boord. Foto: Bataviawerf 26
AWN-ers assisteren bij scheepsopgraving OE 34 in 2011. Foto: Douwe Meijboom Bij Nieuw Land kunnen kinderen zelf opgraven in Ondergronds. Foto: Nieuw Land Genoeg redenen voor een Archeologie Festival aan de Bataviakust in Lelystad! Bezoek op 6 oktober dit bijzondere festival! Of kom AWN en Nieuw Land helpen in de organisatie ervan! De hele dag zijn bij o.a. de geplande archeologische workshops vuursteen bewerken en raspen maken enz. zijn nog handjes nodig, en ook Dick Velthuizen kan bij de open depotbezoeken nog assistentie gebruiken! Bij RCE-Scheepsarcheologie is het skelet van de schipper van de Lutina te zien. Je komt er alles aan de weet over de ondergang van dit schip. Foto: RCE Voor jouw agenda: zondag, 6 oktober 2013 in Lelystad!! Voor entreeprijzen zie actuele publicaties. 27
Het laatste nieuws De tent staat er weer! Tekst en foto s: Annegret Meijboom Vrijdag 02-08-2013 heeft een groepje AWN-ers de tent opgebouwd voor de opgraving in Dronten aan de Hanzeweg! Het weer was meer dan mooi. Bij zo n kleine 40 graden Celcius in de schaduw (het was immers de heetste dag van het jaar!) hadden we de indruk dat we in de woestijn waren en niet in Oostelijk Flevoland. Laura Koehler en Gert Schreurs van de RCE waren ook heel erg druk met het opstellen van de keten voor de opgraving. Ook hebben ze de gereedschapswagen en het gebruikswater geplaatst. Onze jongste AWN-ers, Alwina en Winanda, gingen tussendoor nog op veldverkenning. Ze vonden heel veel kleine stukjes leisteen (afkomstig van de lading), bruin en groen aardewerk en stukken glas van en kruik of fles, verder nog een botje. Deze vondsten gaven ons een eerste indruk wat er te verwachten is. We hadden een ontzettend gezellige dag en met spanning kijken we uit naar de opgraving van het schip uit de achtiende eeuw. In de volgende editie komen jullie meer te weten. Tot dan! 28