Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf
|
|
- Helena van den Velde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Breien in de late middeleeuwen Een stukje geschiedenis over een geliefd tijdverdrijf Madonna met breiwerk, Geschilderd door Bertram von Minden ( ), detail uit het Buxtehude Altaar Onderzoek en tekst door Kayleih Kempers
2 Breien, wie kent het niet? Iedereen associeert breien wel met iets, de een met zijn oma, de ander met de huishoudschool, of met die leuke hobbytrend van vorig jaar. Hele generaties zijn opgegroeid met deze vorm van handwerk, en terwijl de één het oubollig vindt, vindt de ander het heerlijk tijdverdrijf. Nog altijd wordt de breikunst door een groot aantal mensen beoefend, en wordt regelmatig nieuw leven ingeblazen door boeken en hippe breicursussen. De reden dat ik dit artikel schrijf is vanwege de misstanden die over breien bestaan in de middeleeuwen. Ik heb al regelmatig gehoord, dat men dat in die tijd nog niet deed. Als iemand die graag in zijn vrije tijd ook graag wat breit, wekte dit mijn interesse. Als naaldbinden immers al bijna zo oud is als mensheid zelf, dan kan breien toch ook niet zomaar uit de lucht zijn gevallen? Het klopt dat het woord breien voor de komst van de Renaissance nog niet bekend was, volgens het Oxford Unabridged English Dictionary kwam de term to knit, wat letterlijk het maken van lussen met twee naalden betekent, niet eerder binnen de Engelse taal voor dan Het woord voor breien binnen de Europese talen volgden later en kwam dus, zoals al eerder gezegd, niet eerder voor dan rond de aanvang van de Renaissance. Voor veel mensen was het bewijs geleverd, de term breien kwam voor de Renaissance niet in de Europese taal voor, en dus bestond het toen nog niet. Is daarmee de kous af? Ik vind van niet. Taal is door de tijd heen aan veranderingen onderhevig. Dat er een nieuw woord of een term voor iets wordt toegevoegd aan de vocabulaire van een volk, betekent niet per definitie dat het daarvoor nog niet bestond. Laten we wat verder terug in de tijd gaan, die van voor schilderijen, om onze zoektocht naar de breikunst te onderbouwen. Egyptenaren met breinaalden. De bewering dat naaldbinden er eerder was dan breien is geen bakerpraatje, men zou kunnen stellen dat naaldbinden de voorloper van breien was. Waar de breikunst of liever gezegd de naaldbindkunst oorspronkelijk vandaan komt is moeilijk te zeggen, maar men neemt over het algemeen aan dat het het Midden-Oosten is. Over het land zijn de meningen verdeeld, de een zegt Perzië, de ander Jordanië. Er zijn verschillende bodemvondsten gevonden die duidelijk wijzen op een vorm van breien. Zo werden er een paar sokken gevonden uit de periode van rond het jaar 300 n. Chr. (Zie fig. 1.1 en 1.2). De sokken zijn vervaardigd door middel van de naaldbindtechniek, maar men kan duidelijk zien dat dit erg op de breitechniek lijkt. Fig. 1.1 Sokken. Naaldbindtechniek ca. 300 n. Chr. Fig. 1.2 Sokken, close-up van de steken 1 J. Theaker, Knitty: History 101, (Plaats onbekend, 2006)
3 Als we gaan kijken naar een van de eerste bewijzen van echt breien, komen we wederom weer in het Midden-Oosten uit, ditmaal in Egypte. We spoelen ook meteen even door naar het jaar 1000 n. Chr., want daar kunnen we een van de eerste bewijzen van breien vinden. Het oudste bewijs is een paar Koptische sokken (Zie fig. 2), opvallend zijn de patronen die hierin zijn verwerkt. Een andere opvallendheid, is het feit dat deze sokken gebreid zijn met katoen, niet wol. 2 Wol werd pas later gebruikt. Zoals met zoveel kennis over dingen, bijvoorbeeld wetenschap, onze cijfers en schrijfkunst, was breien afkomstig uit het Midden- Oosten. Hoewel wij breien associëren met wol, werd in het Midden-Oosten, of in ieder geval Egypte, voornamelijk zijde en katoen gebruikt voor breien. Vermoedelijk omdat daar destijds makkelijker aan te komen was dan wol. Wellicht, als breien uit was gevonden in Europa, was men misschien meteen wol gaan gebruiken om te breien. Fig. 2 Een Koptische sok, omstreeks 1000 n. Chr. 2 J. Theaker, Knitty: History 101, (Plaats onbekend, 2006)
4 Sokken breien met Maria. We maken wederom weer een sprong in de tijd, ditmaal naar de 14 e /15 e eeuw. Breien komt steeds meer op voor alledaags gebruik, vooral als het gaat om sokken. Een van de oudste bewijzen van breien in de late middeleeuwen, zijn bodemvondsten van zijden sokken uit de 13 e en 14 e eeuw, vermoedelijk gaat het hier om de sokken van een vermogend en wellicht belangrijk persoon. 3 Zijde was duur en voor de gewone man niet of in ieder geval moeilijk te krijgen. Veel bodemvondsten daterend uit de 14 e en 15 e eeuw zijn terug gevonden, helaas zijn van sommige vondsten niet duidelijk meer te zeggen wat voor kledingstuk dat is geweest. Gelukkig zijn er nog veel voorbeelden die er wel op wijzen dat breien niet alleen werd gebruikt voor sokken, ook beurzen en tasjes werden gebreid. Zo zijn er in Sion, Zwitserland, diverse gebreide tasjes terug gevonden. 4 Hieronder ziet u een mooi voorbeeld van een gebreid tasje (Fig. 3.1). Fig. 3.1 Tasje/beurs met aantrekkoorden (raambreiwerk) Fig. 3.2 De Heilige Familie ca Door Ambrogio Lorenzetti Hoewel breien binnen de textielindustrie in de late middeleeuwen voornamelijk voorbehouden was aan de mannen, de vrouw spon en de man breide, werd breien toen en nu nog steeds voornamelijk geassocieerd met vrouwen. In de loop van de 14 e een 15 e eeuw verschenen er schilderijen van een breiende vrouw, en niet zomaar een vrouw. Steeds vaker werd de Heilige Maria met een breiwerk afgebeeld, vaak met 4 of meer naalden, dus wellicht breit ze sokken (Zie fig. 3.2). De eerste schilderijen waren afkomstig uit Italië en het zuiden van Duitsland. Het is niet zo verwonderlijk dat men Maria gebruikte om een handwerk zoals breien uit te beelden, zij was de vrouw die het hoogste ideaal had bereikt en 3 P. Ottaway, The Archaeology of York 17/15, Finds from Medieval York, Craft, Industry and everyday life (York, 2002) P Isis & Machteld, Textiles and costumes of the Late Middle Ages and Early Modern Times (Plaats onbekend, 2009) 4
5 geleefd, waarmee zij een moreel voorbeeld voor de gewone vrouw was. Daarnaast beeldde men de Heiligen vaker af met alledaagse taferelen en bezigheden, en kwam in de 14 e en 15 e eeuw de Mariaverering sterk op. Het materiaal van de naalden waarmee gebreid werd is duidelijker geworden door bodemvondsten, want breide de middeleeuwse mens nou met houten naalden of met naalden van een metaal? Het antwoord is beide. Veel gereedschap was van hout gemaakt, maar tijdens opgravingen in York zijn er ook breinaalden van koper en messing gevonden, wat aangeeft dat men dus ook al metalen naalden gebruikte. Vanaf de 14 e eeuw ging men ook steeds meer wol gebruiken en werd breien ook een steeds meer huiselijke aangelegenheid, waarbinnen de vrouw een steeds grotere rol ging spelen. 5 De associatie vrouwen en breien werd hiermee dieper vastgelegd. Breien was niet langer voorbehouden aan een aantal mensen die zijden sokken voor hun meester of meesteres vervaardigde, maar was nu een deel geworden van de middeleeuwse samenleving. Breien werd ook steeds vaker vermeld in rekeningen en documenten, waaruit blijkt dan men degelijk kennis had van deze vorm van handwerk. De vraag of breien in de late middeleeuwen beoefend werd, kan bij deze positief beantwoord worden. Hetzij voorzichtige stappen, maar er is wel degelijk bewijs dat er kennis van was en dat men wel degelijk deze vorm van handwerk onder de knie had. De 14 e en 15 e eeuw waren het opstapje voor een geliefde bezigheid, vanaf de 16 e eeuw zouden er in heel Europa breigildes opgericht worden (deze waren wel alleen aan mannen voorbehouden), en zou breien uitgroeien tot een belangrijke tak binnen de textielindustrie. Nog steeds is breien een geliefde vorm van handwerk, en nu er een stukje geschiedenis aan zit, heeft het naar mijn mening ook wat meer inhoud gekregen. 5 P. Ottaway, The Archaeology of York 17/15, Finds from Medieval York, Craft, Industry and everyday life (York, 2002) P
(bandeliersluiting) (verschillende zalfpotjes)
In de stortgrond afkomstig uit deze put langs de Kanaalschans werden veel metalen voorwerpen aangetroffen met de metaaldetector. Onder andere is met de detector een ronde penning van lood gevonden. Op
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieIk vind je lief. Annita Wilschut Kittie Markus. De Vier Windstreken. Wilschut - Markus Ik v ind je lief De Vier Windstreken
Met het breipatroon voor een muisje, voor geoefende breisters. Een Vier Windstreken Prentenboek ISBN 978 90 5116 259 2 Wilschut - Markus Ik v ind je lief De Vier Windstreken Jacobus is een echte knuffelaap,
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieDe sok zoals die in York werd opgegraven
Naaldbinden Naaldbinden is een eeuwenoude techniek die wel wat lijkt op haken. Maar er zijn natuurlijk een aantal grote verschillen. Voor zover we weten is naaldbinden veel ouder en naaldbinden maak je
Nadere informatieZondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55
Zondag 13 december 2009 Tekst: Lucas 1: 39-55 Maria gaat op visite bij Elisabet. Maria was natuurlijk helemaal vol van het geweldige nieuws dat ze van de Gabriël had gehoord. Ze wilde het heel graag aan
Nadere informatieRondetafelgesprek Mantelzorg 22 november 2012
22 november 2012 Voor u ligt het verslag van het rondetafelgesprek over mantelzorg op 22 november 2012. Dit gesprek was een eerste aanzet - een experiment - om met sleutelfiguren en vrijwilligers uit verschillende
Nadere informatieGod bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest
Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatiePLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl
Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum
Nadere informatieDe erfenis. Notaris. Snif, ik mis opa zo! Daniël, Mijn vader was jouw opa helemaal niet! Gerrie
Deze theaterleestekst is gratis te downloaden. Het is een voorproefje uit: Verkeerd verbonden, geschreven door Annemarie Bon. Illustraties: Eric Heuvel. Uitgeverij de Inktvis. In het boek staan nog veel
Nadere informatie5 jaar samen breien. brei een mutsje voor het goede doel. 645.097 mutsjes in totaal gebreid
5 jaar samen breien brei een mutsje voor het goede doel 645.097 mutsjes in totaal gebreid Hallo, Wij zijn innocent drinks en we maken smoothies en sappen. Elke winter breien we samen met honderden breiers
Nadere informatieDaVinci: Wereldverkenning
DaVinci: Wereldverkenning samen met ouders Alles heeft te maken met al het andere, Leonardo Da Vinci Ik verwonder me over Ik verwonder me over Ik verwonder me over DaVinci Ieder kind is uniek en het is
Nadere informatieVerf je eigen (sokken)wol met Ivonne Visser (kort)
Verf je eigen (sokken)wol met Ivonne Visser (kort) Tijdens deze workshop leer je op verschillende manieren een streng sokken-wol te verven. Je krijgt uitleg over : verschillende soorten wol-verf (o.a.
Nadere informatie1 Delers 1. 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12
Katern 2 Getaltheorie Inhoudsopgave 1 Delers 1 2 Deelbaarheid door 2, 3, 5, 9 en 11 6 3 Grootste gemene deler en kleinste gemene veelvoud 12 1 Delers In Katern 1 heb je geleerd wat een deler van een getal
Nadere informatieDe Cable Cast On. Op de Engelse manier met de draad over de rechter wijsvinger:
is een methode die een meer rekbare opzet geeft en waarvoor van tevoren niet hoeft te worden bepaald hoeveel draad je nodig hebt, omdat je als het ware al breiend opzet. Je gebruikt dan ook twee naalden.
Nadere informatieTekst gekleurd in roze = opmerkingen/bedenkingen van de vertaler (niet uit het originele patroon)
DE KAT IN HET RAAM Sara Elizabeth Kellner Vertaling Charami.com DISCLAIMER Dit patroon behoort toe aan Sara Elizabeth Kellner (http://www.rabbitholeknits.com/). Charami.com maakte enkel de vertaling, onafhankelijk
Nadere informatieBoeiende en vrolijke verhalen voor kinderen
Boeiende en vrolijke verhalen voor kinderen Eerste druk, juni 2012 2012 Wil van der Helm Illustrator: Wil van der Helm Corrector: Annamarie van der Helm isbn: 978-90-484-2488-7 nur: 277 Uitgever: Free
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS. Van:
ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS Van: Ieder groepje gaat op ontdekkingsreis, deze gebieden worden verdeeld: heelal, de zee, een onderaards gebied, een vulkanisch gebied, een bergachtig gebied, een woestijn
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieverzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen
Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst
Nadere informatieSpreekbeurt informatie over de gymschoen
Spreekbeurt informatie over de gymschoen Vooraf: Je kunt deze informatie gebruiken als onderdeel van jouw spreekbeurt. Een tips is om de delen tekst in jouw taal te herschrijven. Je kunt ook de gehele
Nadere informatieBevolkingsgroepen DOE KAART 1. Naam van het project. Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep.
DOE KAART 1 Bevolkingsgroepen Als je voor deze opdracht kiest leer je meer over een bepaalde bevolkingsgroep. Zoek 6 verschillende bevolkingsgroepen op. Kies 1 bevolkingsgroep uit waar je meer over wilt
Nadere informatieLes 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper
Les 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper Het lampje is aan, dat betekent dat we gaan filosoferen. Isa-Noa vertlede in de eerste les dat zij lippenstift en badeendjes
Nadere informatieInhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!
1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk
Nadere informatieNiet in slaap vallen hoor!
Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:
Nadere informatieTen slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!
inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt
Nadere informatieVoorwoord voor Internet of Internep.
Voorwoord voor Internet of Internep. Op internet is heel veel te doen. Honderd duizenden mensen zitten dagelijks op internet. Sinds enkele jaren is het niet alleen maar zo dat ze informatie van het internet
Nadere informatieInleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5
Musa Inhoud Inleiding op het lespakket. Blz. 3 Het verhaal van Musa Blz. 4 Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Het koffertje ontdekken. Blz. 6 en 7 Inhoud koffertje. Blz. 8 en 9 2 Inleiding
Nadere informatieNoot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken
Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieOp zoek naar de vrouw áchter de lesbo
LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.
Nadere informatieDe goedgemutste Breicampagne
De goedgemutste Breicampagne Hallo breiers van Nederland brei een mutsje voor het goede doel Hallo Wij zijn innocent drinks en we maken smoothies en sappen. Elk najaar breien we samen met honderden breiers
Nadere informatieInhoud. Inleiding. Het kerstverhaal klopt niet! 7. Is het echt gebeurd? 10. Klinkt het niet te mooi? 18. Waarom al die lichtjes?
Inhoud Inleiding. Het kerstverhaal klopt niet! 7 Is het echt gebeurd? 10 Klinkt het niet te mooi? 18 Waarom al die lichtjes? 25 Wat betekent Kerst voor mij? 31 Intermezzo. Hoe kan zoiets kleins gevaarlijk
Nadere informatieDe leerlingen van Jezus zijn in afwachting. Ze voelen het.. er staat iets volkomen nieuws te gebeuren. Het is immers Jezus die spreekt over zijn vertrek bij hen. Voorgoed of is er nog wel een toekomst
Nadere informatieGail (aka Nightsongs/Nachtliedjes) Ontwerp: Jane Araujo
Gail (aka Nightsongs/Nachtliedjes) Ontwerp: Jane Araujo Noot van de vertaler: Deze prachtige sjaal is ontworpen door Jane Araujo, een enthousiaste breister. Ze is echter geen professioneel ontwerpster
Nadere informatieWERKBESCHRIJVING - Gebreide Kussenhoes
Janneke: Deze kussenhoes maakte ik met 4 verschillende steken die ik er leuk uit vond zien en die niet direct al te ingewikkeld waren. De lastigste is de granietsteek, omdat je daar ook moet minderen en
Nadere informatieGelukkig scheiden is een keuze!
Echtscheidingsexpert notaris Palko Benedek over kansen voor iedereen die in een echtscheiding zit: Gelukkig scheiden is een keuze! Wanneer je in een scheiding terecht komt, is communiceren vaak heel erg
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatiebrei een mutsje voor het goede doel 10 jaar samen breien
brei een mutsje voor het goede doel 10 jaar samen breien Hallo, wij zijn innocent drinks en we maken smoothies en sap. Elke winter breien we samen met honderden breiers in Nederland kleine wollen mutsjes
Nadere informatieOp reis naar Bethlehem
Op reis naar Bethlehem Rollen: Verteller Jozef Maria Engel Twee omroepers Kind 1 Kind 2 Kind 3 Receptionist 1 Receptionist 2 Receptionist 3 Kind 4 Kind 5 Herder 1 Herder 2 Herder 3 Herder 4 Drie wijzen
Nadere informatieKINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatieWWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb
De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld
Nadere informatieVilla Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS
Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde
Nadere informatieMarja van Halteren, Nordic Wool PROEFLAP
91035 FEESTSJAAL GEBREID IN KANTPATROON MATERIAAL Gästrike 1 draads (100% Wol. Streng ca 100 g = 600 m) HOEVEELHEID GAREN Ca 300 g (kl 9101) RONDBREINAALD Nr 3 (40-60-80 cm) DESIGN & TEKST Hanne Helbo
Nadere informatiePROJECT HUISZWALUWEN IN HET ST-AMANDUS INSTITUUT IN BEERNEM.
PROJECT HUISZWALUWEN IN HET ST-AMANDUS INSTITUUT IN BEERNEM. Toen ik de resultaten van de huiszwaluwentelling van vorig jaar aan de watertoren van het St-Amandus Instituut hoorde was ik zo ontgoocheld
Nadere informatieWerkschrift : Hoe werk ik op WikiKids?
Werkschrift : Hoe werk ik op WikiKids? WERKBOEK WIKIKIDS Welkom bij het werkboek van WikiKids. In dit werkboek staan opdrachten waarmee je stap voor stap leert werken met WikiKids. Er staan 15 opdrachten
Nadere informatieStappenplan voor je spreekbeurt in groep 3/4
Stappenplan voor je spreekbeurt in groep 3/4 Naam: Hallo allemaal, Dit boekje heb ik gemaakt om je te helpen bij het maken van je spreekbeurt. Want het is best lastig, zeker als je het voor het eerst gaat
Nadere informatieHelp, ik moet een werkstuk maken!
Help, ik moet een werkstuk maken! Je gaat de komende tijd bezig met het maken van een werkstuk. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp?
Nadere informatieWERKBOEK REFLECTIE Middeleeuwen Gotiek-3 Powerpoint: KG03_2_GOTIEK_BOEK_3.ppt REFLECTIE_WB_KG03_2_GOTIEK_BOEK_3_ppt.doc; v1: 0307
WERKBOEK REFLECTIE Middeleeuwen Gotiek-3 Powerpoint: KG03_2_GOTIEK_BOEK_3.ppt REFLECTIE_WB_KG03_2_GOTIEK_BOEK_3_ppt.doc; v1: 0307 Naam Klas Inleveren DOEN Lees in je (stencil)boek Reflectie de teksten
Nadere informatieWERKBESCHRIJVING - Kindersjaal 1
WERKBESCHRIJVING - Kindersjaal 1 Marianne: Haken doe ik het liefste - dat is toch wel mijn allergrootste passie. Maar... ik vind het ook echt heel leuk om regelmatig een uitstapje naar een andere creatieve
Nadere informatieKlee. en Cobra. Opnieuw beginnen
Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is
Nadere informatieIN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL
I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieA. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden.
Bidden met jongeren Voorbede Ben je teleurgesteld in het leven? Ben je gekwetst door anderen? Draag je vervelende herinneringen met je mee? A. God, wij bidden U voor alle mensen die hun leven graag anders
Nadere informatieIk denk eigenlijk dat deze blessure niet slecht is geweest voor mijn carrière
In de rubriek vertelt een (oud) prof-voetballer/voetbalster over zijn/haar voorste kruisband blessure. Vanaf het moment dat deze blessure werd opgelopen, de operatie, de revalidatie, de rentree en daarna.
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatieMilaan. Milaan. Duomo
Milaan Duomo De Duomo di Milano, de prachtige gotische kathedraal van Milaan, is een van de grootste kerken ter wereld. De indrukwekkende wit marmeren voorgevel, een van de mooiste ter wereld, domineert
Nadere informatieEen Valentijn krantje Geen idee van wie, maar wel voor wie!
Datum: 14-02-2013 Een Valentijn krantje Geen idee van wie, maar wel voor wie! Eerste hulp bij liefdeslooplijn Mocht het van toepassing zijn Anders leuk om weg te geven Wie dit heeft geschreven? Geen idee,
Nadere informatie6 Stefanus gevangengenomen
6 Stefanus gevangengenomen 8. En Stefanus, vol geloof en kracht, deed wonderen en grote tekenen onder het volk. 9. En enigen van hen die behoorden tot de zogenoemde synagoge van de Libertijnen, van de
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieLEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog
Wereldoorlogen en Holocaust LES 1 LEVEN IN DE OORLOG JE LEERT wat er in het begin van de Tweede Wereldoorlog gebeurt; wat er verandert in het dagelijks leven van de mensen; wat de mensen doen bij een luchtalarm.
Nadere informatieThe Yes Men. Out-Smarting Capitalism 13.07.14-30.11.14
The Yes Men Out-Smarting Capitalism Kapittelstraat 6 Postbus 230 NL-6130 AE Sittard 13.07.14-30.11.14 Tel : +31 46 451 3460 Fax : +31 46 452 9111 HAVO/VWO-versie CKV Kijkwijzer voor leerlingen van het
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieLesbrief bij de voorstelling Mijn vriend en ik van Soulshine Connection
Lesbrief bij de voorstelling Mijn vriend en ik van Soulshine Connection 1 Beste docent, Binnenkort gaat u samen met uw klas naar de voorstelling Mijn vriend en ik van Soulshine Connection. Deze lesbrief
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Suriname Voorwoord Ik houd mijn werkstuk over het land Suriname. Ik heb het onderwerp gekozen omdat mijn oom uit Suriname komt en ik het daarom ook een heel interessant land vind waar ik graag meer over
Nadere informatieKortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.
Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.
Nadere informatieFons Gieles en de Maria- Ommegang te Bergen op Zoom.
Fons Gieles en de Maria- Ommegang te Bergen op Zoom. Dit jaar trekt de Ommegang voor de 70- e maal door de straten van Bergen op Zoom. De stoet vindt zijn oorsprong in de Middeleeuwen en werd na de Tweede
Nadere informatieKorte lesbrief Koningsbomen Ter gelegenheid van het planten van de Lindeboom voor Koning Willem Alexander Op 30 april 2013
Korte lesbrief Koningsbomen Ter gelegenheid van het planten van de Lindeboom voor Koning Willem Alexander Op 30 april 2013 Geschiedenis Op 30 april 2013 wordt de Prins van Oranje, beter bekend als Prins
Nadere informatieADHD: je kunt t niet zien
➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen
Nadere informatieStichting Kinderpostzegels
Stichting Kinderpostzegels gemaakt door Eva Prince 10/10/15 voorwoord Ik doe mijn werkstuk over Kinderpostzegels. Want ik vind dat kinderpostzegels verkopen leuk is. Ik vind dat Stichting Kinderpostzegels
Nadere informatieINFORMATIEARCHITECTUUR DESIGN EN MARKTPLAATS
INFORMATIEARCHITECTUUR DESIGN EN MARKTPLAATS HOW TO MAKE IT BETTER FOR THE USER? Priscilla Roos van Raadshooven Marcel Jansen V1CC1 26 oktober 2007 1 Inhoudspagina Inhoudspagina 2 Inleiding 3 Design Marktplaats
Nadere informatielandelijk, licht EN eclectisch interieur
interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS - 2 - Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende
Nadere informatieFASE 1 - BEREID JE VOOR
FASE 1 - BEREID JE VOOR STAP 1. BEDENK WAT JE WIL VERHAAL (EXODUS 1-4) Het verhaal van Mozes vind je in de Bijbel, in het boek Exodus. Daar kun je ook lezen hoe het verder ging. Hier vind je het verhaal
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieWerkboekje. Naam: www.ebonderwijs.nl
Werkboekje Naam: www.ebonderwijs.nl Hallo! Leuk dat je in dit boekje werkt. Je werkt in dit boekje over de geboorte van Jezus. Elk jaar vieren we dat op 25 december (eerste Kerstdag). EB Onderwijs wenst
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende situaties
Nadere informatiegermaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).
Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest
Nadere informatieMaria, de moeder van Jezus
Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt
Nadere informatieDe punt op de i van de restauratie
Gerlof van der Veen De punt op de i van de restauratie Op zoek naar historische eenheid in hedendaagse verscheidenheid Aan de markten in Zutphen vormen de afzonderlijke gevels met elkaar een beschermd
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom Naam: Het jodendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden op www.geloofik.nl.
Nadere informatieWERKBESCHRIJVING - Stoer kindervest breien 1
WERKBESCHRIJVING - Stoer kindervest breien 1 Liza: Tussen de trendsheets voor 2017 kwam ik de stoere combinatie tegen van lichtgrijs met een patroon in antraciet of zwart en één accentkleur als tegenhanger.
Nadere informatieBeertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2
Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even
Nadere informatieLes 8: Ik voel me hier gelukkig.
CD 2, Track 15 Alstublieft meneer. Zal ik de kabeljauwfilets in een tasje voor u doen? Kijkt u eens. Tot ziens. Dag meneer. Mijn naam is Sandra Metten. Ik schrijf een artikel voor het studentenblad Zo!
Nadere informatieEr zijn mensen nodig met nieuwe fantasie
Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl
Nadere informatieSchoolkrant de Kidskijker. 1 e editie 2014-2015
Schoolkrant de Kidskijker 1 e editie 2014-2015 Inleiding Het jaar 2014 zit er al weer bijna op. De donkere dagen voor de Kerst zijn in volle gang. Deze Kerst-schoolkrant is de eerste echte schoolkrant
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieWie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh?
Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh? Soms weten bezoekers ons tijdens rondleidingen te vermelden dat Vincent van Gogh ooit een kamertje bewoonde in hotel Schafrath aan het Park in Nuenen.
Nadere informatieHC zd. 6 nr. 32. dia 1
HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen
Nadere informatieDIY sokken breien Tutorial
DIY sokken breien Tutorial Matentabel: www.dreamstuff.nl schoenmaat 22/23 24/25 26/27 28/29 30/31 32/33 34/35 36/37 38/39 40/41 42/43 44/45 46/47 Opzet totaal 45 48 48 51 51 57 57 60 60 63 63 66 72 aantal
Nadere informatieDe Tuin. der Lusten. Het is een psychische werkelijkheid, wat je daar ziet gaat over jou
22 BOVENBOUW De Tuin der Lusten TEKST EVELIEN NIJEBOER BEELD JEROEN BOSCH Uren kan je kijken naar dit schilderij van Jeroen Bosch. Niet alleen omdat er zoveel op staat, maar ook omdat al die taferelen
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatie