GEWELDSPROTOCOL VEILIGHEIDSREGIO BRABANT-NOORD s-hertogenbosch november 2008
Voorwoord Werknemers met een publieke taak lijken steeds meer weerstand te ontmoeten bij het uitoefenen van hun beroep. Geweld en agressie in dit werk vraagt om professioneel optreden. Het voorkomen van geweld en agressie tegen werknemers met een publieke taak en daarmee gepaard gaan letsel en leed staat uiteraard voorop. Indien er onverhoopt toch sprake is van geweld en/of agressie, moet hierop adequaat gereageerd worden. Daders van geweld en agressie dienen strafrechtelijk aangepakt te worden. Voorts dient de schade op de dader te worden verhaald. Daarnaast is een professionele opvang van werknemers die het slachtoffer zijn geworden van geweld en/of agressie van belang. Met dit geweldsprotocol wordt het gezag van werknemers met een publieke taak geoptimaliseerd, doordat er een duidelijk signaal wordt afgegeven dat geweld en agressie jegens hen niet wordt getolereerd. Het succes van het optreden tegen geweld en agressie wordt bepaald door de optelsom van de wijze van optreden door alle betrokken partijen. Consequente toepassing van dit geweldsprotocol is van groot belang voor het succesvol kunnen terugdringen van geweld en agressie tegen werknemers met een publieke taak. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft in oktober 2007 het programma Veilige Publieke Taak 2007-2011 aan de Tweede Kamer aangeboden, wat een nadere uitwerking is van het in oktober 2006 uitgebrachte actieprogramma Aanpak van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak. Het programma Veilige Publieke Taak 2007-2011 beoogt te bereiken dat overheid, werkgevers en werknemers hun verantwoordelijkheid (blijven) nemen om agressie en geweld terug te dringen en te zorgen dat een brede vertegenwoordiging van organisaties met een publieke taak daadwerkelijk (samen)werkt aan het beëindigen van agressie en geweld tegen werknemers en het herwinnen van het respect. Daartoe dient het voorliggende geweldsprotocol. Deel I Geweldsprotocol Het geweldsprotocol regio Brabant-Noord is op initiatief van de Veiligheidsdirectie opgesteld door het politiekorps, het bureau Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR), Regionale Ambulance Voorziening, de brandweer en het Openbaar Ministerie van het arrondissement s- Hertogenbosch. Deel II Uitvoeringsregeling geweldsprotocol politieregio Brabant-Noord Daarnaast omvat dit document een nadere uitwerking van de wijze waarop het politiekorps Brabant- Noord uitvoering wil geven aan de ondersteuning van politieambtenaren die slachtoffer zijn geworden van agressie of geweld. 2
Deel I Geweldsprotocol Het beleid bij geweld en agressie De landelijk opgestelde definitie van geweld en agressie luidt: Het welbewust verbaal uiten, gebruiken van fysieke kracht of macht, dan wel het dreigen daarmee, gericht tegen een werknemer, onder omstandigheden die rechtstreeks verband houden met het verrichten van de publieke taak, hetgeen resulteert of waarschijnlijk zal resulteren in een gevoel van bedreiging, materiële schade, letsel, de dood of psychische schade. Tegen daders van geweld en agressie tegen werknemers met een publieke taak volgt altijd een politieoptreden. Indien mogelijk wordt op gepaste wijze direct op geweld en agressie gereageerd, zodat duidelijk is wat wel en niet getolereerd wordt. Proportionaliteit en subsidiariteit zijn hierbij leidend. Het geweldsprotocol is van toepassing op zowel fysiek als verbaal geweld. Tevens geldt dit protocol zowel voor geweld tijdens de functie-uitoefening (zowel binnen als buiten de regio) als voor geweld in privé-omstandigheden dat in direct verband staat met de functie. In gevallen van geweld en agressie tegen werknemers met een publieke taak vindt in principe mits er voldoende wettig en overtuigend bewijs is strafvervolging plaats. Naast de schade die een werknemer lijdt, kan ook de werkgever zelf schade lijden. Al deze schade, hoe gering ook, wordt op de dader verhaald. Aangifte Door de werknemer die slachtoffer is geworden van agressie of geweld wordt altijd aangifte gedaan. De werknemer geeft hierin aan of prijs gesteld wordt op een voeging als benadeelde partij in het strafproces ten behoeve van het verhalen van geleden schade. Werkgevers kunnen het doen van aangifte overnemen. Overigens moet ook altijd namens de werkgever aangifte worden gedaan teneinde de door de werkgever geleden schade vergoed te krijgen. Strafrechtelijk onderzoek Conform de uitvoeringsregeling geweldsprotocol politieregio Brabant-Noord zal een strafrechtelijk onderzoek worden verricht door politieambtenaren die voldoende ervaring hebben in het behandelen van geweldszaken. Er wordt naar gestreefd binnen drie weken het eindproces-verbaal aan te bieden aan het Openbaar Ministerie. Nazorg In het kader van goed werkgeverschap biedt de werkgever maximale ondersteuning aan de werknemer die het slachtoffer is geworden van agressie of geweld. Hierbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan eerste opvang direct na het incident, het verschaffen van de nodige informatie omtrent en begeleiding in de verdere procedure en eventuele medische verzorging. De werkgever stelt hiertoe interne richtlijnen op. Verhalen van schade De schade die persoonlijk door de werknemer wordt geleden als gevolg van een geweldsincident, kan worden verhaald op de dader door middel van een voeging als benadeelde partij in het strafproces. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld lichamelijk letsel of psychische schade. 3
Het politiekorps heeft een herkenbare medewerker van de afdeling Juridische Zaken aangesteld die politieambtenaren bijstaat die wensen te voegen in het strafproces. Deze medewerker kan tegen vooraf vast te stellen kosten ook voor andere werknemers een voeging indienen. Wanneer contact wordt opgenomen met de betreffende medewerker Juridische Zaken van het politiekorps, kan in overleg beoordeeld worden of een voeging mogelijk is. De werknemer zal geïnformeerd worden over het verloop van de voeging en dient relevante informatie omtrent het letsel te overleggen teneinde een reëel schadebedrag vast te kunnen stellen. Werkgevers dragen later zelf zorg voor de uitbetaling van een eventueel toegekende schadevergoeding. Registratie en evaluatie De werkgever draagt intern zorg voor een optimale registratie van het aantal gevallen van geweld en/of agressie jegens haar werknemers en de afloop van de schadeafwikkeling. Jaarlijks zal evaluatie van het geweldsprotocol plaatsvinden. Tevens zal jaarlijks een gezamenlijke rapportage over alle incidenten worden opgemaakt ten behoeve van de Veiligheidsdirectie. Afspraken met het Openbaar Ministerie - Het Openbaar Ministerie zal indien een geweldsincident als bewijsbaar wordt beoordeeld in principe strafvervolging instellen. - In geweldsprotocolzaken vindt in principe geen taakstrafzitting plaats en wordt geen transactie aangeboden. Slechts in het geval van eenvoudige belediging behoort dat tot de mogelijkheden. - Het Openbaar Ministerie zal de verdachte van een geweldsincident voorgeleiden aan de rechtercommissaris indien daartoe gronden (in de zin van artikel 67a van het Wetboek van Strafvordering) aanwezig zijn. - Het Openbaar Ministerie zal de voortduring van de voorlopige hechtenis vorderen binnen de kaders die de wet stelt (termijnen, gronden en gevallen). - Indien een betrokken politieambtenaar reeds in een proces-verbaal van bevindingen het tegen hem/haar geuite of gebruikte geweld heeft uiteengezet, is een verwijzing in de aangifte naar deze mutatie voldoende. - In alle gevallen wordt een voegingsformulier toegezonden aan de contactpersoon van de afdeling Juridische Zaken van het politiekorps, zodat de betrokken werknemer indien gewenst in de gelegenheid wordt gesteld tijdig te voegen. - De behandelend officier van justitie neemt in ieder geval contact op met de contactpersoon van de afdeling Juridische Zaken van het politiekorps indien hij/zij een andere visie heeft op de voeging. - Bij de inhoudelijke behandeling zal het Openbaar Ministerie zoveel mogelijk de toewijzing van de vordering als benadeelde partij vorderen. Hierbij zal de jurisprudentie ten aanzien van het toekennen van schadevergoeding als uitgangspunt gelden. Het Openbaar Ministerie zal daarbij de toepassing van artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht vorderen. - Het Openbaar Ministerie behandelt een geweldsprotocolzaak indien mogelijk met voorrang. In overleg met de weekdienst van het Openbaar Ministerie kan worden besloten tot dagvaarding voor de snelrechtzitting bij de politierechter. In dat overleg worden afspraken gemaakt over het voegen van de benadeelde partij en welke tijdsaspecten daarbij een rol spelen. - Zowel het politiekorps als het Openbaar Ministerie stellen een contactpersoon aan die in samenwerking de juiste uitvoering van dit protocol bewaken. Zij hebben in ieder geval tweemaal per jaar overleg. 4
Slot Dit protocol moet gezien worden als een ondersteuning aan werknemers met een publieke taak die geconfronteerd worden met agressie en/of geweld. Gelet op de taak van de politie zullen politieambtenaren mogelijk vaker geconfronteerd worden met agressie en/of geweld dan andere werknemers met een publieke taak. In de bijbehorende uitvoeringsregeling wordt daarom ingegaan op de specifieke interne regels van de politie. Met dit protocol onderstrepen wij het belang dat wij hechten aan goede zorg voor en bescherming van werknemers in de uitoefening van een publieke functie. Boxtel, 5 november 2008... mr. dr. A.G.J.M. Rombouts... drs. E.S.M. Akerboom... ing. D.P. Pattynama MCDM... drs. P. van der Velpen... mr. G.W. van der Burg 5
Deel II Uitvoeringsregeling geweldsprotocol politieregio Brabant-Noord Deze uitvoeringsregeling is een nadere uitwerking van het geweldsprotocol en heeft alleen werking binnen het politiekorps Brabant-Noord. Stappenplan Als bijlage is ten behoeve van de betrokken medewerker een stroomschema opgenomen waarin het gehele proces is weergegeven, waardoor hij/zij gemakkelijk kan nagaan wie of welke afdeling eventuele vragen kan beantwoorden of anderszins behulpzaam kan zijn. Melding Wanneer een medewerker betrokken is geraakt bij een geweldsincident dat voldoet aan de in het geweldsprotocol genoemde definitie, dienen de volgende stappen door hem/haar genomen te worden: - De officier van dienst (of in zijn afwezigheid de direct leidinggevende) direct in kennis stellen. - Een geweldsincident moet altijd geregistreerd worden in BPS onder vermelding van de projectcode POLGEWELD en MOB-code SLACHTOFFER POLITIEAMBTENAAR. Indien de betrokken medewerker wenst dat strafvervolging wordt ingesteld en hij/zij als benadeelde partij wenst te voegen in het strafproces, wordt door hem/haar altijd schriftelijk aangifte gedaan. Het heeft de voorkeur de aangifte op te laten nemen door de leidinggevende. - Invullen ongevallenformulier Winterthur (verzekeringsmaatschappij bij letsel) en zenden aan de Schadedesk. Dit formulier is te vinden op Intranet: In t blauw Schade/letsel onder het kopje Basis Politie Zorg. - Zelfstandig een overzicht bijhouden van alle ontwikkelingen. Van belang zijn onder andere alle gemaakte kosten, ondervonden materiële, fysieke en psychische schade, activiteiten die tijdelijk privé niet kunnen worden uitgevoerd, medische verrichtingen, namen van artsen bijhouden, nota s bewaren, enz. - Eventueel: ziek melden en beter melden. Inventarisatie De officier van dienst (of in zijn afwezigheid de direct leidinggevende) wordt direct in kennis gesteld op het moment dat een medewerker betrokken is geraakt bij een geweldsincident binnen de regio. De officier van dienst heeft primair tot taak de eerste opvang van de betrokken medewerker voor zijn/haar rekening te nemen. De volgende stappen dienen door de officier van dienst te worden genomen: - Helder krijgen van de situatie. - Informeren van de direct leidinggevende van de betrokken medewerker. - Eventueel: opmaken geweldsrapportage BPS. - Eventueel: in kennis stellen IBT-docent naar aanleiding van (vuur)wapengebruik. - Eventueel: opvang door de Bedrijfsopvanggroep (BOG). - Eventueel: bij ziekteverzuim Planning in kennis stellen. - Eventueel: raadplegen van een arts en zorgdragen voor het invullen formulier geneeskundige verklaring door de arts. - Eventueel: opvolgen van het besmettingsprotocol (bijt- en prikincidenten). - Eventueel: melding bij korpspiket indien de betrokken medewerker gewond is. Ondersteuning De direct leidinggevende wordt door de officier van dienst in kennis gesteld wanneer een medewerker betrokken is geraakt bij een geweldsincident. De kerntaak van de leidinggevende is personeelszorg. De leidinggevende is verder eindverantwoordelijk voor de volgende stappen in het geweldsprotocol. Dit houdt meer concreet in dat hij/zij deze taken niet zelf hoeft uit te voeren, maar in ieder geval dient zorg te dragen dat de uitvoering hiervan binnen het team optimaal wordt georganiseerd. 6
- Bieden van nazorg aan de betrokken medewerker, waaronder het informeren van de betrokken medewerker over het verloop van de procedure. - Controleren of melding is gemaakt in BPS onder vermelding van de projectcode POLGEWELD en MOB-code SLACHTOFFER POLITIEAMBTENAAR. - Controleren of aangifte is gedaan indien de betrokken medewerker wenst te voegen. Indien geen proces-verbaal van aangifte door de betrokken medewerker wordt opgemaakt, kan ten behoeve van de registratie ook het korps aangifte doen van een geweldsincident. - Invullen Schadedeskformulier en toezenden aan de Schadedesk. Dit formulier is te vinden op Intranet: In t blauw Schade/letsel onder het kopje Basis Politie Zorg. - Zorgdragen dat het eindproces-verbaal binnen drie weken na het laatste verhoor van de verdachte wordt aangeboden aan het Openbaar Ministerie i.a.a. de contactpersoon van de afdeling Juridische Zaken. Strafrechtelijk onderzoek De interne afhandeling van de strafzaak (strafrechtelijk onderzoek) dient binnen de politieregio Brabant-Noord te worden verricht door ambtenaren die niet zelf betrokken zijn geweest bij het geweldsincident. Zij moeten voldoende objectief kunnen handelen en voldoende ervaring hebben in het behandelen van geweldszaken. De volgende stappen dienen genomen te worden: - Horen van de verdachte. - Foto s maken van het letsel. - Invullen formulier Slachtofferhulp. - Toepassen Wet Terwee. - Aangifte opnemen. - Medische informatie opvragen. - In geval van voorgeleiding de officier van justitie attenderen op schade. - Controle door kwaliteitscontroleur. Deze controleert in ieder geval of de projectcode POL- GEWELD en MOB-code SLACHTOFFER POLITIEAMBTENAAR is gebruikt. - Binnen drie weken na het laatste verhoor het eindproces-verbaal gereed. Registratie bij de Schadedesk De Schadedesk is de centrale bron binnen het proces van behandeling van geweld tegen de politie. De Schadedesk draagt zorg voor de registratie, verdere opvolging door de diverse betrokken afdelingen en de afronding van complete dossiers. De Schadedesk neemt de volgende stappen: - Ontvangst en registratie van alle ingevulde schadeformulieren m.b.t. geweld tegen de politie. - Bericht de betrokken medewerker dat zijn/haar melding is ontvangen en in behandeling wordt genomen. - Verwijzing naar Intranet voor informatie en de in te vullen formulieren. - Doorsturen formulier aan afdeling Juridische Zaken binnen 24 uur na ontvangst van een volledig ingevuld Schadedeskformulier indien de betrokken medewerker wenst te voegen. - Melding Winterthur. De Schadedesk ontvangt een ingevuld Winterthurformulier, noteert de melding en stuur het formulier door naar Winterthur. De Schadedesk onderhoudt contact met de verzekeringsinstantie indien een geweldsincident is aangemeld en draagt zorg voor correcte afhandeling. - Melding aan toetsingscommissie dienstongevallen. - Afsluiten dossier met alle informatie omtrent afdoeningsresultaten. Opvolging Na registratie door de Schadedesk dienen door onderstaande afdelingen vervolgacties ondernomen te worden zoals hieronder weergegeven. De aangewezen medewerker Juridische Zaken wordt door de Schadedesk in kennis gesteld en neemt de volgende stappen: - Contact opnemen met de betrokken medewerker, beoordelen of voeging mogelijk is en de procedure uitleggen. - Dossier aanleggen. - Vaststellen van de schade in overleg met de betrokken medewerker. 7
- Invullen en indienen van het voegingsformulier. - Zicht houden op de stand van zaken van de strafzaak. - Eventueel: toelichten van de vordering tijdens de zitting. - Informeren van de betrokken medewerker over het verloop en de afloop van de zaak. - Indien de schadevergoedingseis door de rechter is toegewezen zorgdragen voor correcte afhandeling: - Afschrift van het vonnis zenden aan de Servicedesk PM, zodat de schadevergoeding aan de betrokken medewerker reeds uitbetaald kan worden. - Zicht houden op betaling van de vergoeding aan het korps en FIM informeren. PM wordt door de Schadedesk in kennis gesteld en neemt de volgende stappen: - Eventueel: bedrijfsarts informeren. - Verhalen van loonschade (Verhaalswet Ongevallen Ambtenaren). - Eventueel: Arbeidsinspectie informeren. - Verzoek regeling rechtsbijstand in behandeling nemen. - Akte van cessie opmaken. Resultaten worden door de betrokken afdelingen teruggekoppeld aan de Schadedesk, zodat alle relevante informatie omtrent afdoening bij de centrale bron beschikbaar is en gebruikt kan worden voor (eind)evaluatie. Juridisch kader Korpsstandpunt is dat de toegebrachte schade wordt verhaald op de dader(s). Daarnaast neemt het korps de verantwoordelijkheid om bij verhaal van schade of letsel van persoonlijke aard ondersteuning te verlenen om ook deze individuele schade door de dader(s) te laten vergoeden. Onderscheid is te maken tussen korpsschade en persoonlijke schade van een politieambtenaar. Korpsschade wordt op de dader(s) verhaald, waarbij in de eerste plaats gedacht moet worden aan loonschade. De schade die door politieambtenaren persoonlijk wordt geleden, probeert het korps altijd in eerste instantie op de dader(s) te verhalen door middel van een voeging in het strafproces. Hierbij kan gedacht worden aan alle gemaakte kosten, ondervonden materiële, fysieke en psychische schade, enz. De politieregio Brabant-Noord heeft een herkenbare medewerker van de afdeling Juridische Zaken aangesteld die medewerkers bijstaat die wensen te voegen in het strafproces. Slechts niet verhaalbare materiële schade wordt door het korps vergoed. Ten aanzien van immateriële schade vindt vergoeding door het korps plaats indien hierover een onherroepelijke rechterlijke uitspraak bestaat. Wanneer de dader niet veroordeeld wordt tot vergoeding van (im)materiële schade kan, in het geval van ernstig lichamelijk letsel, een beroep worden gedaan op het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Hiertoe zal de afdeling Juridische Zaken, in overleg met de betrokken medewerker, het initiatief nemen. Ook kan worden overwogen om een civiele procedure aan te spannen, waarin de afdeling Juridische Zaken kan adviseren. In voorkomende gevallen kan een beroep worden gedaan op de Regeling Rechtsbijstand. Registratie en evaluatie In dit protocol worden maatregelen getroffen om het geweld tegen de politie tegen te gaan en zorg te dragen voor een zo goed mogelijke opvang en ondersteuning van de slachtoffers van het geweld. Registratie van de volgende gegevens is volgens de landelijke richtlijn vereist: - Registratie in BPS van alle geweldsdelicten tegen politieambtenaren. - Registratie van de afloop van de schadeafwikkeling. 8
- Registratie door het Openbaar Ministerie van het aantal geweldszaken tegen politieambtenaren en de registratie hiervan naar het soort afdoeningsbeslissing. - Registratie van het feit of sprake is van recidive door de verdachte, - Registratie van het feit of sprake is van herhaald slachtofferschap van de betrokken politieambtenaar. Registratie in BPS van alle geweldsdelicten tegen politieambtenaren dient plaats te vinden met gebruik van de projectcode POLGEWELD en MOB-code SLACHTOFFERSCHAP POLITIEAMBTE- NAAR. Registratie van de afloop van de schadeafwikkeling en van het feit of sprake is van herhaald slachtofferschap dient plaats te vinden bij de Schadedesk. Het is mogelijk om eventuele recidive door de verdachte in BPS op te zoeken. Registratie van het aantal geweldszaken tegen politieambtenaren en de registratie hiervan naar het soort afdoeningsbeslissing vindt plaats bij het Openbaar Ministerie. Om te kunnen meten of de gemaakte afspraken daadwerkelijk het beoogde effect hebben, moet het protocol jaarlijks worden geëvalueerd. De portefeuillehouder van het korps neemt daartoe het initiatief. De daadwerkelijke evaluatie wordt uitgevoerd door de aangewezen beleidsmedewerker van de afdeling Strategie, beleid en integriteit op basis van de benodigde gegevens die door de afdeling IM worden aangeleverd. Om achteraf te kunnen meten is een zorgvuldige registratie van de benodigde gegevens van groot belang. Door een correcte registratie kunnen op basis van de juiste cijfers beleidsaanpassingen worden gerealiseerd die geweld tegen de politie kunnen verminderen. 9
Bijlage bij uitvoeringsregeling: stroomschema voor medewerker politie direct binnen 24 uur daarna Officier van dienst informeert leidinggevende en zorgt voor eerste opvang. Leiding gevende Controleert registratie (gebruik code POLGEWELD en MOB-code slachtoffer politieambtenaar) en evt. aangifte. Informeert je over de verdere procedure. OM Neemt je voeging in behandeling. De behandelend officier van justitie doet jou een aanbod om de voeging te bespreken en houdt JZ op de hoogte van de stand van zaken en de uitslag. Officier van dienst in kennis stellen (bij afwezigheid de direct leidinggevende). Zorgt ervoor dat het OM en JZ het einddossier ontvangen ten behoeve van de voeging. Taken van medewerker die slachtoffer is geworden van geweld en/of agressie. Gebruik code POLGEWELD en MOB-code slachtoffer politieambtenaar: registratie in BPS en aangifte als vervolging gewenst is en je wilt voegen. Eventueel ziek melden en beter melden. Invullen formulier Winterthur en zenden aan Schadedesk. Vult het Schadedeskformulier in en zendt dit aan de Schadedesk. Schadedesk De Schadedesk kan je helpen bij het invullen van het Winterthurformulier en onderhoudt voor jou het contact met de verzekeringsmaatschappij. De Schadedesk informeert JZ en PM. Overzicht bijhouden van geleden schade (materieel en immaterieel). Juridische Zaken (JZ) Hier kun je terecht met vragen over je voeging in het strafproces. JZ houdt zicht op behandeling van de voeging, treedt namens jou op als gemachtigde en informeert je over het verloop van de zaak. Personeelsmanagement (PM) PM zorgt ervoor dat je de toegewezen schadevergoeding uitbetaald krijgt en bepaalt of sprake is van een dienstongeval.