Expertmeeting Alcohol en Zwangerschap 6 december 2012
Onderzoek Alcohol en Zwangerschap 2008-2012 Nickie van der Wulp, MSc 12, Ciska Hoving, PhD 2, Wim van Dalen, MSc 1, & Hein de Vries, PhD 2 1 Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP) 2 CAPHRI/Maastricht Universiteit 6 December 2012
Doel Ontwikkelen van effectieve interventie om alcoholgebruik tijdens zwangerschap terug te dringen
Subdoelen Inzicht krijgen in: Drinken zwangere vrouwen alcohol? Wat zijn de kenmerken van deze vrouwen in vergelijking tov vrouwen die niet drinken? Hoe staan partners tegenover alcoholgebruik tijdens de zwangerschap? Wat zijn de kenmerken van partners die hun zwangere vrouw steunen om geen alcohol te drinken? Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Wat vinden zwangere vrouwen en partners van dit alcoholadvies?
Wat verder? Ervaringen van verloskundigen geevalueerd die interventie hebben toegepast VWS-onderzoek 2012 Alcohol en Zwangerschap onder verloskundigen, huisartsen en gynaecologen Wat is rol ministerie van VWS?
Wie hebben Onderzoek 2008-2012 uitgevoerd? Ciska Hein Nickie Wim Met bijzondere dank aan: KNOV en verloskundigenpraktijken voor ondersteuning en deelname Zwangere vrouwen en partners voor deelname Aniek Aarsman voor afnemen interviews en focusgroepgesprekken Kim Eijmael voor ontwikkelen CT-interventie ZonMW voor financiering
Theoretisch model I-Change Model 2.0 De Vries et al., 2008
Drinken zwangere vrouwen alcohol? Gezondheidsraad, 2005: 35-50% Dit onderzoek, 2009 (niet representatief!): 31,8% Andere landen: Zweden: 6% Verenigde Staten: 10% Ierland 54% Denemarken 71%
Kenmerken van zwangere vrouwen die drinken 32 31,5 31 30,5 30 Leeftijd 29,5 29 28,5 drinkt niet drinkt wel
Kenmerken van zwangere vrouwen die drinken Percentage zwangere vrouwen met hoge opleiding (HBO, WO) Percentage zwangere vrouwen met hoog inkomen (>3050 euro) 38% Drinkt niet 37% 62% 62% Drinkt wel 63%
Kenmerken van zwangere vrouwen die drinken 3,5 3 2,5 2 1,5 1 Alcohol gebruik vóór zwangerschap 0,5 0 drinkt niet drinkt wel
Kenmerken van zwangere vrouwen die drinken 70 60 50 40 30 20 Geen advies van verloskundige Wel advies van verloskundige 10 0 drinkt niet drinkt wel
Alcoholgebruik van zwangere vrouwen Conclusies: Ja, in Nederland drinken zwangere vrouwen nog steeds alcohol Ja, ze verschillen in meerdere opzichten van zwangere vrouwen die geen alcohol drinken. Implicaties? Mag een verloskundige vermoeden dat haar client alcohol gebruikt op basis van een aantal kenmerken? Hoe belangrijk is uberhaupt het geven van de nulnorm? Stelling 1: Het kost teveel kostbare consulttijd om een zwangere vrouw te vragen naar haar alcoholgebruik vóór de zwangerschap
Wat vinden partners van alcoholgebruik van zwangere vrouw? Partners steunden vrouw om geen alcohol te drinken (M = 4.14 op vijfpuntsschaal) Partners die meer steun verleenden: Waren ouder Vonden het belangrijk dat vrouw geen alcohol dronk Waren zich meer bewust van risico s Hadden de norm dat vrouw tijdens zwangerschap geen alcohol zou moeten drinken Zwangere vrouw die geen alcohol dronk had vaker: Partner met norm dat vrouw geen alcohol zou moeten drinken tijdens zwangerschap had vaker vrouw Partner die veel steun verleent aan vrouw
Wat vinden partners van alcoholgebruik van zwangere vrouw? Conclusies: Alcoholgebruik van zwangere vrouw hangt samen met norm en steun van partner Implicaties: Zou alcoholadvies ook gericht moeten zijn op partner van zwangere vrouw? Stelling 2: Als je de partner overtuigd hebt, dan heb je de zwangere vrouw overtuigd
Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Rookt u, drinkt u, gebruikt u drugs? Nee: geen advies Ja: nulnorm. Echter, geen client die zegt dat ze alcohol drinkt Bij het eerste consult zegt 98% van de zwangere vrouwen, ik drink niet meer sinds ik weet dat ik zwanger ben.
Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Hoe eerlijk zijn clienten? Ik vraag me af of de cliënten eerlijk zijn. Ik heb in mijn hele loopbaan eentje gehad die eerlijk toegaf dat ze het moeilijk vond om een wijntje te laten staan. Ik geloof niet dat zij de enige was, in de ruim 10 jaar dat ik als verloskundige werk.
Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Kennis beperkt Wat is FAS? Wat doet alcohol tijdens de zwangerschap? Vanaf welk moment in de zwangerschap is alcohol schadelijk? Vrouwen voelen zich vaak schuldig als ze alcohol hebben gedronken terwijl ze nog niet wisten dat ze zwanger waren. Ik probeer hun schuldgevoel af te zwakken door te zeggen dat alcohol geen kwaad kan, zolang er geen bloedcontact is tussen moeder en kind.
Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Conclusies: Screening is onvoldoende Verloskundige adviseert niet altijd om geen alcohol te drinken Kennis is onvoldoende Implicaties? Screening verbeteren? Kennis verbeteren?
Welk alcoholadvies geven verloskundigen? Stellingen: 3. Verloskundigen willen niet geloven dat hun eigen clienten alcohol drinken 4. Opleidingen schieten te kort bij het geven van achtergrondinformatie over alcohol en zwangerschap 5. De KNOV moet het voortouw nemen in het verbeteren van de screening en de kennis van verloskundigen 6. De AUDIT moet standaard worden in de zorg aan zwangere vrouwen
Wat vinden zwangere vrouwen en partners van dit alcoholadvies? Zwangere vrouwen die alcohol gebruikten, hebben dit niet aan hun verloskundige verteld Veel vertrouwen in kennis van verloskundige Partners voelden zich niet voldoende betrokken bij alcoholadvies van verloskundige
Hoofddoel Onderzoek 2008-2012 Ontwikkelen van effectieve interventie om alcoholgebruik tijdens zwangerschap terug te dringen
Twee interventies Voorlichting via verloskundigen (Health Counselling; HC) Voorlichting via internet (Computer Tailoring; CT) Onderzoeksvraag: Is HC of CT effectief om alcoholgebruik tijdens zwangerschap terug te dringen?
HC Interventie - 1 Verloskundigen kregen: 3 uur training Handleiding met protocol Interventiekaart
HC Interventie - 2 Protocol bestond uit 7 stappen: 1. Profiel 2. Motivatie 3. Barrieres and steun 4. Zelfhulp materialen 5. Doelen stellen 6. Hulp na stopdatum 7. Alcohol en borstvoeding
CT Interventie - 1 Reguliere zorg van verloskundige, plus: CT feedback via Internet, boodschap wordt aangepast aan de kenmerken gemeten op baseline: Alcohol gebruik Kennis Risico perceptie Attitude Sociale Invloeden Self effectiviteit Intentie Actieplannen
CT Interventie - 2
Reguliere Zorg (RZ) Alcohol advies van verloskundige: Rook je, drink je, gebruik je drugs? Zoja: ik drink : Advies om geen alcohol te drinken tijdens zwangerschap
Metingen T0: Vragenlijst gebaseerd op het I-Change Model (De Vries, 2003) (demografische kenmerken, informatie-, bewustzijnsfactoren, motivationele factoren, intentie) Drinkgedrag gemeten met Nederlandse Quantity-Frequency- Variability (QFV) T1 (3 maanden later): Uitkomstvariabelen: Alcoholgebruik Ja/Nee Gemiddeld alcoholgebruik (QFV) T2 (6 maanden later): Uitkomstvariabelen: Alcoholgebruik Ja/Nee Gemiddeld alcoholgebruik (QFV)
Methode Werving: Feb tot Sep 2011 Inclusie criteria: Max 12 weken zwanger Minstens 1 slokje alcohol gedronken sinds vrouw wist dat ze zwanger was Deelnemers baseline: 400 clienten van 50 verloskundigenpraktijken Geincludeerde deelnemers op T1 (3 mnd na baseline) en T2 (6 mnd na baseline): HC: 99 en 86 deelnemers CT: 77 en 68 deelnemers RZ: 108 en 93 deelnemers;
Onderzoeksvraag Leidt HC of CT tot minder vrouwen die alcohol gebruiken in vergelijking tot RZ? -? -?
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T1? 80 70 Gestopt met alcohol op T1 66% 71% 45% 60 50 40 30 20 10 0 HC CT RZ
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T1? 80 70 Gestopt met alcohol op T1 66% 71% 45% 60 50 40 30 20 10 0 HC CT RZ
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T1? 80 70 Gestopt met alcohol op T1 66% 71% 45% 60 50 40 30 20 10 0 HC CT RZ
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T2? 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Gestopt met alcohol op T2 72% 87% 55% HC CT RZ
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T2? 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Gestopt met alcohol op T2 72% 87% 55% HC CT RZ
Minder vrouwen die alcohol gebruiken op T2? 80 70 Gestopt met alcohol op T2 72% 87% 55% 60 50 40 30 20 10 0 HC CT RZ
Zijn interventies effectief in terugdringen alcoholgebruik? Conclusies: Beide interventies leiden tot vermindering aantal zwangere vrouwen die alcohol gebruiken met meer dan 15% in vergelijking tot reguliere zorg CT (T2) wel significant; HC niet significant (aanvullende analyses worden nog uitgevoerd) Implicaties? Implementeren CT en/of HC? Stelling 7: Het kan niet waar zijn dat een computergestuurd programma meer effect heeft dan een face-to-face benadering
Evaluatie van HC door verloskundigen HC niet aan alle clienten gegeven: Onduidelijk welke namen bij welke clienten hoorden; Clienten ontkenden alcoholgebruik: geen voorlichting Verloskundigen vonden het vervelend om drie maal op alcoholgebruik terug te moeten komen, was vaak niet nodig! Wel handig als er een methode is, in het geval een client wel aangeeft het moeilijk te vinden om te stoppen met drinken
Alcohol, zwangerschap en andere professionals VWS-onderzoek 2012: Richtlijnen van beroepsvereniging: KNOV: nulnorm NHG: tot maart 2012: Regelmatig gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap wordt derhalve ontraden. ( ) Af en toe een glaasje kan echter weinig kwaad. NHG: vanaf maart 2012: vermijd alcohol en drugs NVOG: geen richtlijn
Alcohol, zwangerschap en andere professionals VWS-onderzoek 2012 (indicatief!): 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Nulnorm tijdens zwangerschap Verloskundigen Huisartsen Gynaecologen
Alcohol, zwangerschap en andere professionals
Alcohol, zwangerschap en andere professionals VWS-onderzoek 2012 (indicatief!): Stellingen correct (1-6) Verloskundigen (N = 156) Huisartsen (N = 25) Gynaecologen (N = 49) 4,78 4,6 4,12
Alcohol, zwangerschap en andere professionals Conclusies: Geen eenduidige norm van verschillende professionals mbt alcoholgebruik tijdens de zwangerschap Professionals geven verschillend advies Kennis van professionals verder onderzoeken Implicaties? Willen beroepsverenigingen eenduidige norm uitdragen? Uitgebreider onderzoek nodig naar alcoholadvies van gynaecologen en huisartsen? HC-interventie implementeren bij huisartsen en gynaecologen?
Alcohol, zwangerschap en andere professionals Stelling 10: Alle inspanningen om alcoholgebruik tijdens de zwangerschap te verminderen zijn tevergeefs als huisartsen, verloskundigen en gynaecologen elkaar hierover tegenspreken
Tot slot: Wat is rol ministerie van VWS? Wat mogen we verwachten van het ministerie van Volksgezondheid bij het terugdringen van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap? Waarschuwingslogo s Advies Gezondheidsraad, 2005 Eenduidig advies verschillende professionals? Beschikbaar maken effectieve interventie?
Einde
Stelling 1 Het kost teveel kostbare consulttijd om een zwangere vrouw te vragen naar haar alcoholgebruik vóór de zwangerschap
Stelling 2 Als je de partner overtuigd hebt, dan heb je de zwangere vrouw overtuigd
Stelling 3 Verloskundigen willen niet geloven dat hun eigen clienten alcohol drinken
Stelling 4 Opleidingen schieten te kort bij het geven van achtergrondinformatie over alcohol en zwangerschap
Stelling 5 De KNOV moet het voortouw nemen in het verbeteren van de screening en de kennis van verloskundigen
Stelling 6 De AUDIT moet standaard worden in de zorg aan zwangere vrouwen
Stelling 7 Het kan niet waar zijn dat een computergestuurd programma meer effect heeft dan een face-to-face benadering
Stelling 8 De gevolgen van alcoholgebruik bij zwangerschap worden vaak overdreven
Stelling 9 Roken tijdens de zwangerschap is riskanter dan het drinken tijdens de zwangerschap
Stelling 10 Alle inspanningen om alcoholgebruik tijdens de zwangerschap te verminderen zijn tevergeefs als huisartsen, verloskundigen en gynaecologen elkaar hierover tegenspreken