Aanvraag projectbijdrage (versie geldig per 1 augustus 2010) De van toepassing zijnde versie van de toelichting op het formulier Aanvraag Projectbijdrage vindt u op de website van het Productschap Tuinbouw. Algemene projectgegevens 1. Datum: 20 oktober 2012 2. Projecttitel (maximaal 40 tekens): Actieplan Minder virus in Tulp (Fase 1) 3a. Aanvrager: Naam aanvrager Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Bloembollen Contactpersoon M. de Kock Adres Prof. van Slogterenweg 2 Tel.nr. 0252-462148 Maarten.dekock@wur.nl 3b. Ontvanger van de bijdrage (indien deze een andere is dan de aanvrager): Naam ontvanger Contactpersoon Adres Tel.nr. 3c. Uitvoerder(s): Naam hoofduitvoerder Praktijkonderzoek Plant & Omgeving Bloembollen Contactpersoon/ M. de Kock projectleider Adres Prof. van Slogterenweg 2 Tel.nr. 0252-46 21 48 Maarten.dekock@wur.nl Naam onderuitvoerder Proeftuin Zwaagdijk Contactpersoon Johan Kos Adres Tolweg 13, 1681 ND Zwaagdijk Tel.nr. 0228-56 31 64 johankos@proeftuinzwaagdijk.nl Naam onderuitvoerder Bloembollenkeuringsdienst Contactpersoon Ton van Schadewijk / Peter Knippels Adres Zwartelaan 2, 2161 AL Lisse Tel.nr. 0252-43 30 59 Ton.van.schadewijk@bkd.eu 4. Beoogde begeleidingscommissie: Begeleidingscommissie in te richten door de KAVB-productgroep tulp Frequentie overleg: 4x per jaar Samenstelling: ondernemers, onderzoeksinstellingen en BKD Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 1 van 7
5. Looptijd inclusief tussenrapportages en eindrapportage Fase Begindatum Einddatum Datums rapportage 1 01-01-2013 31-12-2014 31-12-2013 (TTR) 31-12-2014 (ER) Inhoudelijke projectgegevens 6. Gewassen: Tulp 7. Probleemstelling: Actieplan Minder virus in tulp Sinds het ontstaan van de bloembollensector is beheersing van plantenvirussen één van de meest belangrijke aandachtspunten voor een bollenteler. Enerzijds vanuit kwaliteitsoogpunt om zijn kraam van voldoende stabiele kwaliteit te houden, anderzijds om de toegang van bloembollen tot exportmarkten veilig te stellen. Het beheersen van de virusdruk kost de bloembollensector ± 23.5 miljoen per jaar, hetgeen neerkomt op 7.8% van de jaarlijkse productiewaarde van 300 miljoen (uitgaande van 10.000 ha tulp/jaar met een productiewaarde 30.000 /ha, pers. comm. Dhr. J. Langeslag, juni 2008). Belangrijkste kostenposten zijn opbrengstverlies door groeiachterstand en/of afkeur (±9 miljoen /jaar) en kosten voor ziekzoeken en gewasbescherming (±6 miljoen /jaar). De virusdruk in tulp is al jaren in een fragiel evenwicht. Kleine veranderingen in teelt, klimaat of verwerkingsomstandigheden kunnen ertoe leiden dat de virusdruk uit balans raakt en tegen steeds grotere kosten beheersbaar moet worden gehouden. Het is onduidelijk of de recente, nog enigszins beperkte virustoename van de laatste paar jaar een voorbode is voor toenemende oncontroleerbaarheid. Als gevolg van schaalvergroting, milieudiscussies en eisen van exportlanden wordt het daarnaast steeds belangrijker maatregelen tegen virus in te zetten waar en wanneer het effectief moet zijn, maar ook te beperken daar waar het kan. De bloembollensector is klaar voor een volgende stap in de beheersing van virus in tulp. Er is voldoende informatie- en communicatietechnologie beschikbaar om de virusbeheersing vanuit de sector op een meer systematische wijze te gaan organiseren. Daarnaast kunnen innovatiesprongen geïnitieerd worden op het gebied van teeltsystemen, teeltsystematiek, gewasbescherming & weerbaarheid, selectie en veredeling. PPO Bloembollen, Proeftuin Zwaagdijk en BKD hebben het gezamenlijke voornemen om de samenwerking op het thema Virus in tulp te intensiveren waardoor er efficiënter gebruik gemaakt kan worden van elkaars expertise, kunde en netwerk. Het is de intentie om vanuit deze onderlinge samenwerking in nauwe samenwerking met de brancheorganisaties en ondernemers om uiteindelijk tot een sectoraanpak Virus in Tulp te komen. Doelstellingen van het Actieplan Minder virus in Tulp Dit project organiseert de opstart en de uitvoering van een actieplan dat leidt tot minder virus in tulp in een economisch rendabele teelt. De aandacht ligt met name bij TBV, TVX, Augusta-ziek, ArMV en LSV. Uitvoering van het actieplan moet leiden tot enthousiasme en power in de sector waardoor ook nieuwe inspiratie voor innovaties ontstaat. De beoogde modulaire en stapsgewijze aanpak van dit project zorgt voor een duidelijke afbakening van doelstellingen, activiteiten en budget en maakt tussentijdse nadere invulling van activiteiten mogelijk. Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 2 van 7
Mogelijke oplossingsrichtingen A. Uitwerken van het concept Minder Virus in Tulp. Hieronder valt bijvoorbeeld een werkwijze voor eenrichtingverkeer teelt en het mijden van risico s en het aanhouden van virusvrije stocks in bladluisvrije kassen of risico-arme teeltgebieden. o Wat is er meer te doen dan alleen selecteren en spuiten? Biedt gescheiden teelt van plantgoed en leverbaar voordelen op m.b.t. virus? Het project beoogt experimentele kennis op te doen over een eventuele toegevoegde waarde voor gescheiden teelt. o Zijn er teeltlocaties waar het risico op virusverspreiding vanwege bijv. begroeiing, wind, bladluizenpopulatie lager is dan gemiddeld in Nederland? Dit zijn dan juist regio s waar bij voorkeur elite-materiaal geteeld wordt. o Bundeling van krachten en stimulering van specialisatie voor een beschermde teelt van virusvrij uitgangsmateriaal. Toetsen worden vaak routinematig en zonder een goed bovenliggend plan ingezet. Hierdoor worden soms onnodig veel kosten gemaakt. Ook komt het voor dat de wijze van bemonsteren en de omvang van een monster onvoldoende informatie oplevert voor goed kwaliteitsbeheer. Het project wil het verstandig gebruik van toetsen als onderdeel van een kwaliteitssysteem stimuleren. Inzet van toetsen is alleen zinvol bij systematische aanpak op het bedrijf. Hiertoe kunnen doelgerichte en functionele adviezen opgesteld worden welke worden aangevuld met gerichte cursussen voor ondernemers. B. Gerichtere en effectievere gewasbescherming Efficiëntere gewasbescherming tegen virusvectoren (bijv. kosten/baten analyse voor toepassing van minerale olie bij specifieke cultivars) Rekening houden met afbraak van de middelen als gevolg van instraling, neerslag e.d. (waarschuwingssysteem optimaliseren). Samenwerking met de gewasbeschermingsindustrie is hierbij essentieel. C. Verbetering van de zelfwerkzaamheid van teeltbedrijven Kennis van de afgelopen decennia over beheersing van virus in tulp is in tal van documenten beschreven. Vooral oudere vakliteratuur is soms te ontoegankelijk voor ondernemers geschreven. Hierdoor wordt de beschikbare kennis en ervaring onvoldoende benut. Het project beoogt begrijpelijke en functionele documenten samen te stellen over virusbeheersing en Good Horticultural Practices (GHP) (bijv. factsheets, korte samenvattingen met uitsluitend de kernboodschap) en deze o.a. onder te brengen in een centrale kennisdatabase. Bundeling van krachten en expertise. Bij de implementatie van kennis over virusbeheersing en GHP spelen teeltadviseurs en gewasbeschermingsmiddelenhandel een belangrijke rol. Het is belangrijk dat deze partijen tijdig geïnformeerd worden over de bundeling van beschikbare kennis. Creëren/ondersteunen van een Partij Informatie Management Systeem (PIMS) waarin kwaliteiten keuringskarakteristieken per partij en cultivar worden ondergebracht. Tevens kan men in dit systeem bijhouden wat (eventueel per partij) de uitgevoerde GHP- en gewasbeschermingsmaatregelen voor ziekten en plagen zijn en wat het rendement van dergelijke werkzaamheden is. Met behulp van trend-analyses leert men vanuit ervaringen met partijen en uitgevoerde beschermende maatregelen. D. Inspiratie voor innovatie Uitvoering van het actieplan moet leiden tot enthousiasme en power in de sector waardoor inspiratie voor innovatie ontstaat. Dit kan mogelijk leiden tot de initiatie van innovaties op diverse disciplines waarvoor passende stimuleringsfondsen en innovatiebudget geraadpleegd kunnen worden: o Weefselkweek en vermeerdering o Verbeterde selectiemethoden, waaronder bijv. ook geautomatiseerde selectie o Geïnduceerde en genetische resistentie o Tolerantie of weerbaarheid tegen virus Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 3 van 7
o o De versterkte ketensamenwerking, enthousiasme en inspiratie kan ook een stimulans vormen voor innovaties binnen te thema s broei, verbetering van bolopbrengst en voorspelling van de (intrinsieke) kwaliteit De uitvoering van een dergelijk actieplan moet het eenvoudiger maken aanvullende overheidsfinanciering te regelen voor met name innovaties en fundamentelere vragen. 8. Doelstelling(en) en afbakening voor eerste fase van het actieplan (deze projectaanvraag): 1. Richting geven aan het actieplan: in kaart brengen van mogelijke oplossingen voor minder virus in tulp. 2. Verbetering van de zelfwerkzaamheid van teeltbedrijven. Begrijpelijke en functionele documenten worden samengesteld over (1) virusbeheersing, (2) Good Horticultural Practices (GHP), en (3) het verstandig gebruik van toetsen voor de structurele verbetering van de kwaliteit. 3. Onderzoek naar teeltlocatie-bepalende risico s voor virusverspreiding en gescheiden teelt van plantgoed en leverbaar. 4. Kwantitatieve bepaling van de bijdrage van minerale olie ter bescherming tegen virus en mogelijke negatieve effecten op opbrengst en selectie. 9. Verwachte rendementscategorie: Categorie Omschrijving 1 Project beoogt strategisch inzicht, basis- en/of achtergrondkennis om in toekomstige (onderzoeks-)projecten gericht verder te kunnen werken aan oplossingen voor knelpunten van ondernemers en/of sectoren; kennis voor de langere termijn, er wordt na afloop dus (nog) geen praktijktoepassing voorzien X 2 Project beoogt praktisch bruikbare kennis en inzichten; onderzoek naar of demonstratie van effecten op de bedrijfsvoering en/of op sectorniveau die in de praktijk kunnen worden toegepast X 3 Project beoogt een tastbaar door ondernemers en/of sector toe te passen product zoals een machine of robot, een bemestingsadvies, een certificeringsysteem, nieuw uitgangsmateriaal, e.d. 10. Bestaande kennis, zowel binnen als buiten de eigen organisatie: Ondernemers uit de tulpensector, teeltadviseurs, middelenleveranciers, middelenindustrie, Bloembollenkeuringsdienst, Proeftuin Zwaagdijk en PPO Bloembollen hebben ieder specifieke kennis en ervaring m.b.t. verspreiding en beheersing van virus in tulp. Door het stimuleren van samenwerking wordt de onderlinge kennisuitwisseling bevorderd en waardoor het rendement voor de tulpensector sterk wordt gestimuleerd. 11. Plan van aanpak voor fase 1 (dit voorstel): 1. Richting geven aan het actieplan: in kaart brengen van mogelijke oplossingen voor minder virus in tulp. In de introductie van het Actieplan (#7 Probleemstelling) is hiervoor alvast een aanzet gedaan. Bij dit vervolgproces worden stakeholders betrokken (ondernemers, BKD, PG tulp, KAVB, Anthos, LTO-Groeiservice, Proeftuin Zwaagdijk, PPO en enkele onderzoeks-minded voorlichters) om mogelijke lijnen voor oplossingen verder vorm te geven en invulling/inspiratie te creëren voor het Actieplan Minder virus in Tulp. Hierbij ligt de focus op zowel inhoud als werkwijze waarvoor stappen/vooruitgang gemaakt kan worden. Deze activiteit staat gepland voor november 2012 - februari 2013. Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 4 van 7
2. Verbetering van de zelfwerkzaamheid van teeltbedrijven. Verbetering van de zelfwerkzaamheid van teeltbedrijven. Begrijpelijke en functionele documenten worden samengesteld over (1) virusbeheersing, (2) Good Horticultural Practices (GHP), en (3) het verstandig gebruik van toetsen voor de structurele verbetering van de kwaliteit. Documenten worden beschikbaar gesteld aan de Tulpensector (zie figuur 1). Hierbij worden ook de mogelijkheden van moderne communicatie betrokken (intranet, twitter, apps). Deze activiteit staat gepland voor maart 2013-december 2014. 3. Onderzoek naar teeltlocatie-bepalende risico s voor virusverspreiding en gescheiden teelt van plantgoed en leverbaar. Zijn er teeltlocaties waar het risico op virusverspreiding vanwege bijv. begroeiing, wind, bladluizenpopulatie lager is dan gemiddeld? Gekarakteriseerde partijen van diverse typen tulp met een basisinfectie met TBV worden op diverse locaties in Nederland geteeld. Toepassing van reguliere gewasbescherming wordt voor alle locaties gestandaardiseerd. Verschillende paramaters zullen worden bepaald (effectiviteit van selecteren (ziekzoeken), bladluizenpopulaties, meteogegevens) en uiteindelijk worden gecorreleerd aan de waargenomen virus op- of afbouw in het gerooide product. Virus op- of afbouw wordt tevens gecorreleerd aan de geoogste bolmaat en een doorteelt zal voor elke bolmaat gescheiden plaatsvinden. Met deze aanpak kan de eventuele toegevoegde waarde van gescheiden teelt van plantgoed en leverbaar bepaald worden. Tevens worden resultaten van virusonderzoek door Proeftuin Zwaagdijk, PPO Bloembollen en mogelijke andere partners van de afgelopen 10-15 jaar verzameld en geanalyseerd. Er zal worden geprobeerd de mate van virusverspreiding voor diverse teeltregio s en andere specifieke omstandigheden in kaart te brengen. Deze activiteit kan mede input leveren aan het richting geven aan het actieplan. Deze activiteit staat gepland voor november 2012-mei 2013. 4. Kwantitatieve bepaling van de bijdrage van minerale olie ter bescherming tegen virus en mogelijke negatieve effecten op opbrengst en selectie. Voor de twee belangrijkste minerale oliën (Olie H en 11 E in de huidige chemische samenstelling) zal voor een selectie van typen tulp/cultivars de bijdrage op virusbescherming en mogelijke negatieve effecten voor bladreacties, bolopbrengst en selectie-effectiviteit (ziekzoeken) worden bepaald. Bij de uitwerking van deze activiteit zal reeds gepubliceerd werk van PPO en Proeftuin Zwaagdijk betrokken worden. Deze activiteit staat gepland voor november 2012-september 2014. 12. Risico s: Dit project richt zich op een twee teeltseizoenen tulp (2013 en 2014). Om dit onderzoek in deze twee jaar mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat in november 2012 bollen worden gepland. Dit gegeven bekrachtigt de urgentie van een spoedige behandeling van dit voorstel. Mocht financiering in 2012 onvoldoende mogelijkheden bieden, dan verliest de sector een volledig onderzoeksjaar voor de teelt. Ervaring leert dat tweejarig onderzoek voor dergelijke complexe vraagstellingen te kort kan zijn. Het project kiest echter voor een modulaire opbouw en daarmee ook financiering voor relatief kortlopende trajecten. 13. Beoordelingscriteria go/no-go beslismoment (begrensd door fasen): Niet van toepassing 14. Te bereiken resultaten: Een door de sector gedragen actieplan voor minder virus in tulp met oplossingsrichtingen waarbij alle partijen betrokken in de tulpensector betrokken zijn. Documenten, informatievoorziening en communicatiemiddelen ter verbetering van de zelfwerkzaamheid van teeltbedrijven. Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 5 van 7
Inzicht in teeltregio s met verlaagde risico s op virusverspreiding welke met name geschikt zijn voor de teelt en instandhouding van virusvrije partijen. Inzicht in de mogelijkheden van minerale olie als aanvullende mogelijkheid om tulpen te beschermen tegen virusoverdracht door bladluizen. 15. Kennisoverdracht Uitvoerder Activiteit Specificatie Doelgroep Datum of fase realisatie Stuurgroep actieplan Wordt nader bepaald Wordt nader bepaald De tulpen sector Gedurende de looptijd van het project 16. Projectevaluatie: Wordt onder de verantwoordelijkheid van de KAVB-productgroep Tulp uitgevoerd. Samen met onderzoekers initiëren en sturen zij het onderzoek aan en bewaken zij de voortgang. Financiering 17. Projectkosten: Projectkosten excl. BTW Niet verrekenbare BTW Totaal 280k Een gespecificeerde begroting is bijgesloten (bijlage A) Indien van toepassing: motiveer waarom u geen recht heeft op verrekening van BTW voor de in de begroting opgenomen kostenposten. In deze aanvraag staan PPO-Bloembollen, Proeftuin Zwaagdijk en Bloembollenkeuringsdienst benoemd als uitvoerders. In overleg met de productgroep Tulp wordt er een verdeling in activiteiten en budget aangebracht. Een nader gespecificeerde uitwerking van de financiële bijlage (Bijlage B) volgt aansluitend. 18. Financiering: A T 2012 2013 2014 2015 Totaal Gevraagde PT-bijdrage A 20k 140k 120k 280k Bijdrage andere financiers Bijdrage in natura Totaal Indien van toepassing: bij welke andere organen of organisaties heeft de projectaanvrager voor dezelfde begrote uitgaven subsidie of een andere financiële bijdrage aangevraagd en wat is daarvan de stand van zaken? De gevraagde financiering biedt voldoende mogelijkheden om uitvoering van fase 1 van het Actieplan mogelijk te maken. De sector is vervolgens aan zet om de meerjarenvisie voor dit Actieplan verder vorm te geven (fase 2, 3,..) en de daarbij behorende financiering te gaan verzorgen. Motivatie projectbijdrage 19. Sectoraal belang: Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 6 van 7
Het beheersen van de virusdruk kost de bloembollensector ± 23.5 miljoen per jaar, hetgeen neerkomt op 7.8% van de jaarlijkse productiewaarde van 300 miljoen. De virusdruk in tulp is daarmee in een fragiel evenwicht. Kleine veranderingen in teelt, klimaat of verwerkingsomstandigheden kunnen ertoe leiden dat de virusdruk uit balans raakt en tegen steeds grotere kosten beheersbaar moet worden gehouden. Samenwerking tussen diverse partijen is het afgelopen jaar geïntensiveerd en de bloembollensector is klaar voor een volgende stap in de beheersing van virus in tulp. Er is voldoende informatie- en communicatietechnologie beschikbaar om de virusbeheersing vanuit de sector op een meer systematische wijze te gaan organiseren. Daarnaast kunnen vanuit dit Actieplan innovatiesprongen worden geïnitieerd op het gebied van teeltsystemen, teeltsystematiek, gewasbescherming & weerbaarheid, selectie en veredeling. 20. Thema s Productschap Tuinbouw Marktmonitoring Standaardisatie informatielogistiek Gezondheid en Welbevinden X Plantgezondheid en Fytosanitaire zaken Energie Water, bodem en bemesting Werken in de tuinbouw Promotie 21. Betekenis voor arbeid: Geen 22. Draagvlak: In het voortraject op deze projectaanvraag is door de tulpensector enthousiast en positief gereageerd op dit initiatief. Brancheorganisaties, ondernemers, teeltadviseurs en middelenleveranciers zijn graag bereid een actieve rol te gaan spelen bij de invulling en uitvoering van dit actieplan. 23. Reden publieke financiering: Het is voor de tulpensector van belang dit actieplan collectief op te pakken en daarmee ook vanuit het collectief te financieren. Collectieve financiering is de beste garantie voor het snel en breed bekend maken van de resultaten. Het vergt te veel van een individueel bedrijf om dit actieplan te financieren. 24. Verklaring Aanvrager en ontvanger verklaart bekend te zijn met de Beleidsregels PT projectbijdrage en exploitatiesubsidies en met de Algemene Voorschriften Productschap Tuinbouw (of een daarmee overeenkomstige en schriftelijke overeenkomst). Ondertekening voor aanvrager: Ondertekening voor bijdrageontvanger: Naam: Functie: Dagtekening: Ondertekening: Naam: Functie: Dagtekening: Ondertekening: Formulier Aanvraag projectbijdrage versie 100801, Pagina 7 van 7