1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 CONCEPT NVOG NOTA: Perinatale sterfte: Wet en gedragsregels Auteur: JJ Erwich, Otterlo Werkgroep Inleiding Er is soms verwarring over hoe te handelen rond de wet en gedragsregels bij overleden kinderen die tot de perinatale sterfte behoren. Dit komt doordat er een discrepantie lijkt tussen het burgerlijk wetboek (BW) en de wet op de lijkbezorging (WLB). De WLB (aangepast per 1-jan2010) regelt de verplichting tot lijkbezorging en het BW regelt de aangifte, dit staat los van elkaar. Gemeenten kunnen verschillen in de behandeling van afspraken bij perinatale sterfte. AANGIFTE (BW) Het BW geeft aan dat alle levendgeborenen moeten worden aangegeven (staat geen zwangerschapduur bij, je bent een kind als je levend ter wereld komt). Levend (en dood) geboren vanaf 24 weken in ieder geval aangeven. Lastig is natuurlijk wat levend geboren in de erg vroege groep onder de 24 weken precies inhoudt. Soms vertellen ouders zelf bij de burgerlijke stand dat het kind geleefd heeft terwijl er een verklaring van doodgeboorte is meegeven. Het was gebruikelijk bij alle geboorten een verklaring van geboorte mee te geven aan ouders om aangifte te doen. Na de landelijke discussie om dit te verplichten, is er nu de situatie dat aangifte gebeurt zonder een verklaring van arts of verloskundige. De ambtenaar kan hier wel om vragen. Het is de verwachting dat bij een komende wetswijziging deze artsenverklaring weer wel verplicht wordt. Er bestaan 2 verschillende akten die door de burgerlijke stand worden opgemaakt, 1. akte van geboorte van een levend kind 2. akte van overlijden (na geleefd te hebben), de akte van de geboorte van een doodgeboren kind (voor en na 24 weken) is een speciale vorm van deze akte. De arts vult het formulier A: Verklaring overlijden natuurlijke oorzaak in, er staat geen zwangerschapsduur, maar de zwangerschapsduur en de tijd van (levend) geboorte en overlijden kan bijgeschreven worden. In het trouwboekje mag de geboorte door de mensen zelf worden bijgeschreven, dit is geen formeel document. 1) De aangifte van een levenloos geborene MOET vanaf 24 weken. 2) De aangifte van een levenloos geborene MAG onder de 24 weken. 3) Een kind dat eventjes heeft geleefd, hoe kort ook, MOET worden aangegeven, ook onder de 24 weken. Er wordt dan een akte van geboorte en een akte van overlijden opgemaakt. De uitvaartverzorger mag hierbij ook de geboorte aangeven. (art 1:19i lid 1 BW; Officiële mededeling commissie van advies nr. 1 10 oktober 2006) Zo kan het dus zijn dat er onder de 24 weken wel een akte wordt opgemaakt, maar geen verlof tot begraven of cremeren hoeft te worden afgegeven (maar het mag wel: WLB zie verder). Geen akte, maar wel verlof kan dus niet. 1
51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 Het kan voorkomen dat het kind is geboren in de ene gemeente en in een andere gemeente overlijdt. De geboorteaangifte moet dan plaatsvinden in de geboortegemeente en het overlijden moet worden aangegeven in de gemeente van overlijden. Naamskeuze Naamskeuze en erkenning kan gecompliceerd zijn, wijs de ouders erop dat in bepaalde gevallen de man s naam formeel niet gegeven kan worden. Verwijs hun naar de burgerlijke stand voor verdere juridische uitleg. Een levenloos geboren kind hoeft geen namen te krijgen. Het geslacht moet wel blijken uit de akte. Indien het geslacht van het kind twijfelachtig is, dan wordt een geboorteakte opgemaakt met de vermelding, dat het geslacht niet kon worden vastgesteld (artikel 1:19d BW). Binnen 3 maanden na de geboorte dient altijd een nieuwe geboorteakte te worden opgemaakt. De ouders dienen na die periode opnieuw aangifte te doen. Er kunnen daarbij drie situaties zich voordoen: 1. Het geslacht van het kind is inmiddels bekend (blijkens een medische verklaring). 2. Er is geen (nieuwe) medische verklaring overgelegd. 3. Het geslacht kon blijkens medische verklaring niet worden vastgesteld. Bij situatie 1 wordt de nieuwe akte opgemaakt, met daarin het geslacht vermeld. Bij situatie 2 dient de ambtenaar te onderzoeken of het geslacht inmiddels bekend is, als de ouders geen aangifte doen, zal de aangifte plaatsvinden door of vanwege de burgemeester. Bij situatie 3 wordt de nieuwe akte opgemaakt, met daarin vermeld, dat het geslacht niet is vastgesteld. Als een kind binnen die drie maanden overlijdt, dan wordt bij de overlijdensaangifte tevens een nieuwe geboorteakte opgemaakt, die of het geslacht vermeldt of vermeldt dat geen geslacht te bepalen is. Het is onduidelijk op wie de verplichting rust om aangifte te doen, zodat een nieuwe akte kan worden opgemaakt: de ouders of de ambtenaar. Gezien de vaak emotionele omstandigheden is het raadzaam een zo goed mogelijke samenwerking na te streven tussen burgerlijke stand en ouders. In ieder geval moet binnen 3 maanden na de geboorte een nieuwe akte worden opgemaakt. Er kunnen uiteraard wel namen gegeven worden. Bij aangifte van een levenloos geboren kind kunnen de gehuwde ouders naamskeuze doen (art. 1:5,lid 7 BW). De gekozen naam wordt in de akte vermeld, maar is niet bindend voor volgende kinderen van dezelfde ouders (art. 1:5, lid 8 BW). Wordt een kind levenloos geboren ongeacht een erkenning als ongeboren vrucht, dan heeft het kind formeel gezien geen vader. (art 1:2 BW). De commissie van advies adviseert (OM 2/1999) om wel de erkenner en de eventuele naamskeuze in de akte te vermelden. LIJKBEZORGING (WLB) De WLB is NIET van toepassing onder de 24 weken. Na 24 weken geeft de gemeente het Verlof tot cremeren of begraven af. Als ouders het kind in het buitenland willen begraven, moet dit altijd via een uitvaartverzorger, ongeacht de leeftijd van de foetus. Samenvatting veranderingen WLB per 1-1-2010: Verbranden is veranderd in cremeren. WLB is NIET van toepassing: onder de 24 weken bij doodgeboorte, of binnen 24 uur overleden. ECHTER met een artsenverklaring (zie D hieronder) mag door de gemeente wel een verlof tot begraven of cremeren worden afgegeven (art 11a). 2
101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 Lijkschouw: moet zo spoedig mogelijk. Bij twijfel natuurlijke dood pas vervoeren na toestemming officier van justitie. Bij overlijden jonger dan 18 jaar altijd direct overleg GGD-arts (NODO procedure, zie verder). Het formulier voor Verlof tot ontleding is vervallen. Dit afstaan aan de wetenschap kan maar in zeer beperkte situaties bij de afdelingen anatomie van de academische ziekenhuizen. Informeer hiervoor bij het lokale centrum. Identificatieprocedure mag door de uitvaartverzorger verzorgd worden. Termijn van lijkbezorging: was 5 e dag, is nu 6 e werkdag. (denk aan mogelijkheid aanvragen uitstel bij nog zieke kraamvrouw, dit is ongewijzigd). Bij opgraving is toestemming van de burgemeester nodig. (niet altijd meer officier van justitie). Er is formeel een verschil tussen terugplaatsen en bijplaatsen van organen. Indien na een obductie het langere tijd duurt voordat organen onderzocht zijn kunnen deze op verzoek van de ouders worden bijgeplaatst (naast het kistje) of bij het kind in de kist (terugplaatsen). Voor dit laatste is kistopening nodig en is aparte toestemming vereist. Sinds 1 jan 2010 is de WLB ook veranderd om de zogenaamde NODO procedure voor te bereiden, (Nader Onderzoek DOodsoorzaak minderjarigen onder de 18 jaar) Hierbij moet de dienstdoende forensische GGD-arts gebeld worden die enkele vragen zal stellen en dat is voorlopig genoeg als het perinatale sterfte betreft: Dus: Volgens de WLB doodgeboren kinderen < 24 weken: NIET melden, GEEN NODO Arts: perinatale sterfte WEL melden aan GGD-arts, GEEN NODO indien: levendgeboren < 24 weken, die overlijden > 24 uur (doet meestal de kinderarts) doodgeboorte 24 weken zwangerschapsduur levendgeboren kinderen 24 weken zwangerschapsduur die overlijden < 28 dagen oud en vanaf de geboorte (of maximaal 2 uur na de geboorte vanuit de eerste lijn) opgenomen zijn geweest in het ziekenhuis. Formulieren A. formulier A, (meestal van de gemeente): verklaring natuurlijk overlijden of doodgeboorte. B. formulier B (voor het Centraal Bureau voor de Statistiek) met de doodsoorzaken, voor de anonieme registratie CBS. Dit is een wettelijke verplichting. C. Een verklaring door ouder(s) te ondertekenen voor toestemming collectieve crematie. (is geen verplicht formulier, maar te gebruiken om dit duidelijk in het dossier vastgelegd te hebben, of voor het eigen mortuarium). D. Arts-verklaring geboorte onder de 24 weken, vervoer in eigen beheer, voor de ouders. Verdere overwegingen Bij afbrekingen onder de 24 weken melding op meldingsformulier wet afbreking zwangerschap, ook als partus na 24 weken plaatsvindt, is de start behandeling de datum die geldt. Bij late zwangerschapsafbreking (>24 weken): NVOG procedure Late Zwangerschapsafbreking. embryoreductie/foeticide behoeven geen aparte procedure, zonodig apart overleg voor het vaststellen van lokale afspraken. 3
150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 Dit geldt ook in het geval van een meerlingzwangerschap, waarbij een van de kinderen in utero overlijdt. Gangbaar is de zwangerschapsduur van overlijden (indien bekend) leidend te zijn. Onder de 24 weken overleden, maar geboren na 24 weken is de WLB niet van toepassing, maar het mag wel. SAMENVATTING/ aanbevelingen, zie ook stroomschema s Uitgangspunt moet zijn dat er een zorgvuldige begeleiding is bij perinatale sterfte. Het kind zal altijd met het nodige respect benaderd moeten worden. Anonieme verbranding met ander organisch ziekenhuis materiaal wordt ten zeerste ontraden. Het verdient aanbeveling om regelmatig contact te hebben met de burgerlijke stand, rouwkamer, GGD en het crematorium, om de afspraken actueel te houden. Telefonisch vooroverleg in individuele gevallen kan leiden tot een betere opvang van de ouders. Het achteraf moeten herstellen van foutieve administratie wordt als zeer vervelend ervaren. Afhankelijk van de lokale situatie kunnen ouders apart bericht krijgen als er van een collectieve crematie via het ziekenhuis sprake is. De kosten rond een crematie of begrafenis kunnen wisselen, verzekeringen keren niet altijd uit bij een zwangerschapsduur onder de 24 weken. Al deze onderwerpen kunnen onderdeel zijn van een checklijst die met de ouders wordt doorgenomen. Onder de 24 weken: I Doodgeboren: Ia Crematie via ziekenhuis: formulier C. Zo nodig formulier D (als het kind nog eerst naar huis gaat). Ib Willen aangeven/begraven: formulier A (naam moeder uit wie een doodgeboren kind is geboren en formulier B en formulier D). II levend geboren (en dan meer dan een enkele gasp of spiertrekking), overlijden binnen 24 uur. Moeten aangeven. Voor aangifte levendgeborene kind is geen officieel formulier van ons nodig, wel formulier A (naam kind, geboren: datum/tijd, overleden: datum/tijd), formulier B. formulier D. Uitleg is hier op zijn plaats. (b.v. met name vòòr het starten van een afbreking, dat mensen moeten aangeven als het kind toch levend geboren wordt). NB: crematie of begraven, niet verplicht, want WLB is niet van toepassing, dus eventuele kosten is geen argument om niet te willen aangeven. Vanaf 24 weken: Altijd (laten) aangeven en plicht tot begraven of cremeren III Doodgeboren: formulier A(doodgeboren) en B. Tevens GGD arts bellen. IV Levend geboren en dan overleden: aangifte geboorte en formulier A (overlijden) en B. Tevens GGD arts bellen. 4
196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 Voorbeeld formulier C, AFSTANDSVERKLARING Ondergetekende, Verklaart te zijn de behandelend geneeskundige van: Mevrouw: Geboren: Wonende te Uit wie een zoon / dochter is geboren op na een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken. Naam arts: Handtekening: De ouders kiezen voor een collectieve crematie met lotgenootjes, dat door het ziekenhuis verzorgt wordt. Plaats Datum Naam moeder: Handtekening Naam vader: Handtekening 5
233 234 Voorbeeld formulier D Artsenverklaring 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 Ondergetekende, arts te ---------------------------------------------------------------------------------- verklaart de behandelend geneeskundige te zijn van: Mevrouw---------------------------------------------------------------------------------------------------- geboren op ------------------------------------------------------------------------------------------------- wonende te ------------------------------------------------------------------------------------------------- uit wie op ---------------------------------------- een dochter/zoon * is geboren na een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken. Het kind is overleden. De Wet op de Lijkbezorging is formeel niet van toepassing. Naam behandelend arts ---------------------------------------------------------------------------------- Handtekening behandelend arts ------------------------------------------------------------------------ De lijkbezorging zal als volgt plaatsvinden De ouders kiezen voor een individuele uitvaart en regelen dit O met een begrafenisondernemer O met de beheerder van een begraafplaats of crematorium O in eigen beheer O De ouders kiezen voor een collectieve crematie (met lotgenoten) via het ziekenhuis. Zij willen wel/geen* bericht wanneer de crematie heeft plaatsgevonden. *doorhalen wat niet van toepassing is Bovenstaande verklaring kan van dienst zijn in de volgende situaties: - Als u besluit aangifte van de geboorte van uw kindje bij de gemeente te doen; - Als u zelf de begrafenis/crematie van uw kindje gaat verzorgen kunt u dit formulier aan de uitvaartverzorger en/of de beheerder van de begraafplaats/crematorium het formulier tonen; - Tijdens het vervoer van uw kindje adviseren wij dit formulier bij u te dragen. 6
279 7
<24 weken, <24 uur Aangifteplicht Akte van geboorte Formulier A Kind is overledene Geb.datum/tijd Overleden datum/tijd Akte van overlijden Formulier B (CBS) WLB niet van toepassing (mag wel) Niet melden GGD Cremeren / begraven - zelf - ziekenhuis (cremeren/ formulier C) - artsenverklaring/eigen vervoer (formulier D) Levendgeboren <24 weken, >24 uur Idem als boven Idem als boven WLB niet van toepassing (mag wel) Cremeren/ begraven- zelf - ziekenhuis (cremeren/ formulier C) - artsenverklaring/eigen vervoer (formulier D) wel melden GGD (kinderarts) 24 weken, perinataal Aangifteplicht Akte van geboorte Formulier A Kind is overledene Geb. datum/tijd Overleden datum/tijd Akte van overlijden Formulier B (CBS) WLB van toepassing Verlof tot cremeren/begraven (gemeente) Melden GGD 8
<24 weken Aangifte hoeft niet (mag wel) Formulier A en B in geval van aangifte WLB niet van toepassing (mag wel) Niet melden GGD Cremeren - zelf (of begraven) - ziekenhuis (cremeren/ formulier C) - artsenverklaring/ eigen vervoer (formulier D) Doodgeboren 24 weken WLB van toepassing Verlof tot cremeren/begraven (gemeente) Aangifteplicht Formulier A uit wie een zoon/dochter doodgeboren is Akte van overlijden/ doodgeboorte Formulier B (CBS) Melden GGD 9