Beleid burgerschap en sociale integratie 1. Inleiding Met ingang van 1 februari 2006 is de bepaling in werking getreden die aan de scholen de opdracht geeft het actief burgerschap en de sociale integratie van leerlingen te bevorderen. Vanaf 1 oktober 2006 zal de inspectie toezien op de naleving van deze wettelijke opdracht. Deze nieuwe wettelijke bepaling geeft aan dat bevordering van burgerschap en integratie een taak is die om gerichte aandacht van scholen vraagt. Hierbij zijn de missie van de school, de wensen van ouders en de situatie van de leerlingen enkele belangrijke aspecten. Burgerschap kan op verschillende manieren worden ingevuld. De scholen van De Gouw zullen hierbij hun eigen accenten leggen. In deze notitie wordt het raamwerk neergelegd waaruit de scholen kunnen handelen. De uitgangspunten zoals neergelegd in de wet zijn bepalend. Daarnaast vraagt de katholieke identiteit van onze Stichting om eigen accenten. 2. Wat is burgerschap? De verplichting voor scholen voor primair onderwijs om bij te dragen aan de integratie van leerlingen in de Nederlandse samenleving is vastgelegd in de wet van 9-12-2005 en met ingang van 1-2-2006 in werking getreden. Scholen zijn verplicht om in hun onderwijs aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale integratie. Actief burgerschap verwijst naar de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren; Sociale integratie verwijst naar deelname van burgers (ongeacht hun etnische of culturele achtergrond) aan de samenleving, in de vorm van sociale participatie, deelname aan de maatschappij en haar instituties en bekendheid met en betrokkenheid bij uitingen van de Nederlandse cultuur. In de wetsartikelen is dat als volgt vastgelegd: Het onderwijs: a. gaat er mede van uit dat leerlingen opgroeien in een pluriforme samenleving, b. is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie, en c. is er mede op gericht dat leerlingen kennis hebben van en kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten. 3. Katholieke identiteit in relatie tot burgerschap Voor het katholiek onderwijs is het belangrijk dat in het kader van burgerschap rekening gehouden wordt met de uitgangspunten van het katholiek onderwijs. De inhoud van burgerschap is per definitie ideologisch gekleurd en kan, afgezien van de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat, niet aan de scholen worden opgelegd.. Er worden steeds twee aspecten van burgerschap onderscheiden. Burgerschap heeft betrekking op de bestuurlijke en politieke verhoudingen binnen de maatschappij (rechten en plichten), maar ook op de moreel-ethische aspecten van samenleven, zoals omgang, fatsoen en etiquette, verantwoordelijkheid, waarden en normen. (kunnen en willen). Dit betekent aan de ene kant leren aanpassen en conformeren (socialiseren) en aan de andere kant de opvoedende taak gericht op het maken van keuzen en het kritisch leren oordelen. De invulling van burgerschap is daardoor verschillend en vraagt om keuzes van de school en vastlegging
In de katholieke sociale leer wordt vorm gegeven aan de relatie tussen persoon en gemeenschap, menselijke waardigheid en gerechtigheid. In die traditie gaat het om de betrekking van de persoon in de gemeenschap. Daarin zijn drie kernbegrippen leidend: personaliteit, solidariteit en subsidiariteit. Ieder mens is uniek, maar kan zich pas goed ontplooien door en met andere mensen. Boven de persoon en de gemeenschap uit gaan de menselijke waardigheid en gerechtigheid. Elk mens is als beeld van God (Imago Dei) fundamenteel gelijkwaardig, maar geen mens is een ongerept Godsbeeld, omdat de mens door zonde is aangetast. Met personaliteit is bedoeld dat iedere mens geroepen is zichzelf te vervolmaken en te ontplooien opdat hij meer een afbeelding van God kan worden. Geen enkele mens is daar werkelijk toe in staat. Uitgangspunt is dat deze groei van de persoon plicht en roeping is van alle mensen. Als persoon is de mens van nature echter een sociaal wezen, waardoor hij in gemeenschap, dat wil zeggen in solidariteit, beter in staat zal zijn zich te vervolmaken en te ontplooien. Personalisatie is daarom wezenlijk verbonden met solidariteit. Subsidiariteit waarborgt de participatie van iedereen aan de opbouw van de samenleving. Ieder doet dit naar eigen vermogen. Individuen moeten zeggenschap behouden over zaken die ze zelf aan kunnen. Dit in tegenstelling tot de staat, die de plicht heeft om het algemeen belang te verdedigen. In het christendom zijn ervaringen en waarden die mensen zien als personen die niet op zichzelf gericht zijn, maar fundamenteel op anderen belangrijk. Hierin is aandacht voor lijden, ook als het onherroepelijk is. Het ikbesef wordt daarin onderbroken door ervaringen van lijden van anderen. Uiteindelijk wegen genade en ontvankelijkheid zwaarder dan maakbaarheid, regie en bezit. Gemeenschap, ontvankelijkheid en mededogen zijn kernwaarden en ervaringen die in de visie van de school op burgerschap aan de orde komen. In de katholieke scholen kan het accent gelegd worden op zelfontplooiing van de kinderen en op de ontwikkeling van de eigen verantwoordelijkheid van deze kinderen waardoor ze volwaardig deel kunnen uitmaken van de gemeenschap. Katholieke scholen kunnen burgerschap mede vormgeven rond waarden en begrippen die in de katholieke sociale leer centraal staan. Andere aanknopingspunten liggen bij vraagstukken rond ontwikkeling, spreiding van welvaart en welzijn, vrede en gerechtigheid. Deze kunnen behandeld in het kader van het dragen van individuele verantwoordelijkheid. In de katholieke traditie is het volgende van belang. 1. Er is een in de schepping aanwezige morele orde. 2. Deze morele orde kent een hiërarchie; menselijke waardigheid en rechtvaardigheid gaan boven alles uit, ook boven de personalisatie. 3. Door het bestaan van een morele orde zijn alle maatschappelijke vraagstukken altijd ook morele vraagstukken. 4. Personalisatie is via solidariteit altijd gericht op het algemeen belang. Moreel en ethiek zijn geen individuele keuze. 5. Persoon (burger) en gemeenschap zijn niet antithetisch; individu en gemeenschap wel. 6. De burger komt niet alleen autonomie toe, maar is ook geroepen tot het nemen van verantwoordelijkheid en tot participatie door het beoefenen van de naastenliefde. 7. Subsidiariteit vloeit voort uit het rechtvaardigheidsbeginsel, niet uit de beginselen van efficiency, effectiviteit. Het staat als sociaal beginsel niet op zichzelf, maar is verbonden met personaliteit en solidariteit: het dient de wording van de persoon én van de gemeenschap. 8. Het sociale denken in de katholieke kerk komt steeds meer in het perspectief te staan van de toenemende internationale afhankelijkheid: de globalisering. Vraagstukken van internationale verdelende rechtvaardigheid, mensenrechten en vrede treden meer op de voorgrond. 4. Kenmerken van onze leerlingen en risico s De Bonifatiusschool is een katholieke basisschool in Spanbroek, gemeente Opmeer. Het dorp ligt op betrekkelijk geringe afstand van Hoorn en Heerhugowaard. De Bonifatius is
een grote dorpsschool met zo n 410 leerlingen. Er staan drie basisscholen in het de woonkern Spanbroek/Opmeer, de scholen staan goed verspreid over het dorp Kenmerken van onze leerlingen zijn: 70% van de leerlingen komt uit een katholiek gezin. 98% van de leerlingen op onze school is autochtoon, waarvan, d e meeste ouders hebben een afgeronde opleiding op LBO-, MBO-, HBO- of WO-niveau. De ouders van de kinderen zijn geïnteresseerd in wat de kinderen op school doen en voelen zich betrokken bij de school. Een steeds grotere groep ouders werkt allebei. Daardoor verandert het contact tussen school en ouders. Er wordt steeds vaker gebruik gemaakt van v.s.o., t.s.o. en n.s.o. Kiddy World en Berend Botje zijn groeiende partijen. De leerlingen van onze school leven in een steeds meer geseculariseerde samenleving. Er kan steeds minder een beroep op de kennis van waarden en normen uit de Rooms-Katholieke Kerk worden gedaan. Er is een groei in het aantal 1 ouder gezinnen i.v.m. de toename van het aantal echtscheidingen. Spanbroek ligt in West-Friesland; de regio met een groot alcohol-probleem en een ook steeds groter wordend drugsprobleem. Het Alcoholproject wordt in de Bonifatius jaarlijks uitgevoerd. Onze moderne wereld maakt de wereld steeds kleiner, toegankelijker en nabijer : kinderen kunnen worden blootgesteld aan onderwerpen die niet bij de leeftijdsontwikkeling past. (internet, televisie) Veel ouders hebben moeite om grenzen te trekken (veiligheid en duidelijkheid te creëren) Het onderwijs is in de loop van de jaren sterk veranderd en de kinderen krijgen heel anders onderwijs dan hun ouders dat hebben gehad. 5. Visie op actief burgerschap Leerlingen groeien op in een steeds complexere, pluriforme maatschappij. Onze school vindt het van belang haar leerlingen op een goede manier hierop voor te bereiden. Leerlingen maken ook nu al deel uit van de samenleving. Vanuit onze katholieke identiteit vinden wij het van belang dat leerlingen op een zelfbewuste manier in het leven staan. Daarom willen we dat de leerlingen respect hebben voor anderen, maar ook naar anderen omzien. Wij willen leerlingen brede kennis over en verantwoordelijkheidsbesef voor hun gezondheid en de samenleving meegeven. In de school leren leerlingen samen te leven met anderen. Hierbij is het van groot belang om samen op te trekken met de ouders. 6. Hoofddoelen 1. We voeden onze leerlingen op tot fatsoenlijke evenwichtige mensen die respectvol vanuit onze christelijke waarden en normen omgaan met de medemens. 2. We voeden onze leerlingen op tot personen die weten wat democratie inhoudt en die daar ook naar handelen. Ze leren hun mening over maatschappelijke thema s te verwoorden. 3. We voeden onze leerlingen op tot mensen die meedoen, die actief betrokken willen zijn op de samenleving en die gericht zijn op samenwerking. Ze leren organisatorische vaardigheden en kunnen verantwoordelijkheid nemen voor anderen.
4. We voeden onze leerlingen op tot personen die kennis hebben van en respect hebben voor andere opvattingen en overtuigingen (religies). Leerlingen kunnen in de school oefenen in het leren samenleven met elkaar. 5. We richten ons op algemene ontwikkeling en geven onze leerlingen culturele bagage mee voor het leven. 6. We richten ons op kennis en inzicht t.a.v. het milieu 7. We richten ons op het kind elders in de wereld; kennismaking met ontwikkelingssamenwerking 7. Aanbod Bij elk van de zeven hoofddoelen geven we in dit hoofdstuk aan hoe ons aanbod daarop is afgestemd. 1.We voeden onze leerlingen op tot fatsoenlijke evenwichtige mensen die respectvol vanuit onze christelijke waarden en normen omgaan met de medemens. We besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Zelfbeeld Kunnen samenwerken Zelfstandigheid Zelfredzaamheid Omgang met leerlingen Omgang met de leraren In de praktijk is dat terug te zien in: Hoe met name in het begin van ieder schooljaar omgangsafspraken (klassenregels) worden aangeleerd en hoe daar gedurende het jaar op gezette wijze op terug gekomen wordt Kinderen werken aan een weektaak, in en buiten de klas. Hoe de kinderen werken wordt klassikaal besproken en komt in de groepen 7 en 8 in individuele gesprekken terug. (feed-back) Kinderen leren samenwerken, m.n. in allerlei coöperatieve werkvormen die door het hele onderwijs een rol spelen Kinderen leren samen te spelen door vooraf afspraken te maken over het buitenspelen en die na de pauze ook te evalueren met de kinderen; Bovenstaande brengt met zich mee dat o Kinderen leren respect te hebben voor zichzelf en de ander. ( heb je naaste lief als jezelf ) o Kinderen leren reflecteren op hun eigen gedrag. o Kinderen leren eerst een probleem zelf oplossen en als het niet lukt om hulp te vragen Jaarlijks worden groepsregels en schoolregels vastgesteld met de kinderen. Deze regels zijn er op gericht dat leerlingen en leraren op een respectvolle manier met anderen omgaan. De Kanjertraining is leidend. De leraren vertonen voorbeeldgedrag. Ze moeten de kinderen ook een voorbeeld geven in het respectvol omgaan met elkaar, de leerlingen en de ouders. Het aanleren van waarden en normen komt ook systematisch aan bod door het gebruik van de methode Kanjertraining. In alle groepen worden de Kanjerlessen lessen ingepland op het weekrooster. De leerlingen worden ook systematisch gevolgd. De Kijklijsten en het LVS van de Kanjertraining hanteren we hierbij. De leerlingen die opvallen worden in de leerling-bespreking met de IB-er besproken. Eens in de twee jaar wordt een schoolproject gecombineerd met een financiële actie t.b.v. een goed doel (een ziekte of andere maatschappelijke nood) We houden jaarlijks een alcoholpreventieproject in groep 8, waarbij ook de ouders worden betrokken.
Deelname actie Kinderpostzegels Kinderen zijn hulpje in de klas (groepen 1-2), klassendienst en takentijd Kinderen bespreken wat er aan taken gezamenlijk uitgevoerd moet worden en voeren klassendienst uit 2.We voeden onze leerlingen op tot personen die weten wat democratie inhoudt en die daar ook naar handelen. Ze leren hun mening over maatschappelijke thema s te verwoorden. We besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Leren luisteren naar elkaar Leren argumenteren Leren debatteren Leren elkaar accepteren Elkaars mening respecteren Vrijheid van meningsuiting zonder de ander te kwetsen Democratie In de praktijk is dat terug te zien in: In alle groepen wordt er naar schooltelevisieprogramma s gekeken, waarin allerlei maatschappelijke thema s behandeld worden. Na de uitzending wordt er in de klas verder gepraat over het thema. o Groep 1 en 2 kijken naar Koekeloere. o Groep 3 en 4 kijken naar Huisje boompje beestje. o Groep 5 en 6 kijken naar Nieuws uit de Natuur. o Groep 7 en 8 kijken naar het Schooltv-weekjournaal. Aandacht voor actuele maatschappelijke thema s zoals: Prinsjesdag, verkiezingen. Elk jaar krant in de klas door groep 7 en/of 8. Samen vaststellen van groepsregels (in een kinderparlement). Er worden structureel kindgesprekken gevoerd in de groepen 7-8 Met de meisjes van groep7-8 wordt het programma Meidenvenijn (Kanjertraining) uitgevoerd Kinderen scoren in het kwaliteitsinstrument Sociale veiligheid en het schoolbeleid; dit wordt teruggekoppeld door de leerkracht 3.We voeden onze leerlingen op tot mensen die meedoen, die actief betrokken willen zijn op de samenleving en die gericht zijn op samenwerking. Ze leren organisatorische vaardigheden en kunnen verantwoordelijkheid nemen voor anderen. We besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Organisatorische vaardigheden van leerlingen. Leerlingen leren verantwoordelijkheid nemen voor anderen. Coöperatieve en zelfstandige werkvormen. In de praktijk is dat terug te zien in: De leerlingen leren hulp geven aan hun medeleerlingen als die daarom vragen. De leerlingen leren samenwerken door regelmatig groepsopdrachten te krijgen. De school doet jaarlijks mee aan verschillende acties voor goede doelen waarbij de leerlingen zelf de actie moet uitvoeren en in zijn/haar thuissituatie moet organiseren. De leerlingen krijgen in de klas taken te doen die dagelijks of wekelijks terugkeren. Bijv. klassendiensttaken. De leerlingen van de bovenbouw worden ingezet bij het voorlezen (project prentenboek, kinderboekenweek) Vanaf groep 1 leren de kinderen zorg dragen voor hun eigen spullen, die van een ander en materialen van school. De leerlingen leren in groep 1 en 2 al zelf keuzes maken in activiteiten door middel van kieskaartjes.
Deelname aan verschillende sporttoernooien, gebruik van de Jeugdsportpas en organisatie Sportdag Samenwerking tussen parochie, verenigingen en school
4.We voeden onze leerlingen op tot personen die kennis hebben van en respect hebben voor andere opvattingen en overtuigingen (religies). Leerlingen kunnen in de school oefenen in het leren samenleven met elkaar. We besteden in alle groep expliciet aandacht aan: Het christelijk geloof in het algemeen en de rooms-katholieke kerk in het bijzonder. Andere religies. Leren luisteren naar elkaar. Leren filosoferen Elkaars mening respecteren. Vrijheid van geloofsovertuiging zonder anderen te kwetsen. In de praktijk is dat terug te zien in: Viering van de christelijke feestdagen op school, in de bouw, in de groep of in de kerk. De lessen uit Hemel en Aarde. Lessen uit de Blauwe Planeet en Tijdstip waarbij ook regelmatig andere culturen en religies worden besproken. Sprekers uit te nodigen n.a.v. thema Dag van het Respect of Grote Project 5.We richten ons op algemene ontwikkeling en geven onze leerlingen culturele bagage mee voor het leven. We besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Bewustwording van wie je zelf bent en van wie je bent ten opzichte van de anderen. Het ontdekken van je eigen talenten en om daar ook anderen deelgenoot van e maken. Het ontdekken van talenten van anderen en daarvan genieten. Cultuur (zie cultuurplan). In de praktijk is dat terug te zien in: Lessen uit de methode Hemel en Aarde. Voorbereiding en uitvoering van maandvieringen en overige vieringen Activiteiten die er op gericht zijn om kinderen hun eigen talenten te laten ontdekken. Culturele activiteiten (zie cultuurplan) Bezoek aan musea, de kinderboerderij, de bibliotheek enz. Jaarlijks het grote Project waarbij heel veel verschillende talenten kunnen worden ontdekt of ontwikkeld. Crea-middagen waar kinderen hun creativiteit tonen (kerstmarkt, Sint Maarten lampions) Projectavond, (kinderen zijn trots op hun werk en presenteren dat aan de ouders). Het bespreken van de actualiteit in de klas Lessen de Techniektorens Spreekbeurten Boekbesprekingen Muzieklessen 6. We richten ons op kennis van het milieu We besteden in alle groepen expliciet aandacht aan: Het opruimen van onze omgeving (gebruik papierdoos, vuilnis, prikstokdiensten) Het duurzaam gebruik van materialen Interesse voor de natuur Bewustmaking van wat al dan niet fout handelen betekent voor ons leefomgeving
In de praktijk zien we dat aan: Vormen van klassendienst in iedere groep Gebruik van televisie series als SchoolNieuws uit de natuur en Huisje, boompje, beestje Gebruik maken van de natuurthema s uit Leefwereld Bezoeken aan MAK (regionaal bezoekerscentrum voor natuur en educatie) Houden van natuur-excursies in de directe omgeving Deelname aan project de Uitdaging 7. We richten ons op het kind elders in de wereld; kennismaking met ontwikkelingssamenwerking We besteden in de bovenbouwgroepen expliciet aandacht aan: De verschillen tussen eigen leefcultuur en die van kinderen in de derde wereld Wereldwinkels De millenniumdoelen In de praktijk zien we dat aan: Gebruik maken van de lessen uit de Blauwe Planeet en Tijdstip Gebruik maken van schooltv-weekjournaal In de wereldgeschiedenis ingaan op achtergronden van armoe Gebruik maken van gemeentelijke initiatieven Eens in de twee jaar wordt een schoolproject gecombineerd met een financiële actie t.b.v. een goed doel Deelname aan Unicef en Schoenmaatje 8. De basiswaarden De basiswaarden zijn: 1. Vrijheid van meningsuiting 2. Gelijkwaardigheid 3. Begrip voor anderen 4. Verdraagzaamheid 5. Autonomie 6. Afwijzen van onverdraagzaamheid 7. Afwijzen van discriminatie Het onderwijs op r.-k. basisschool Bonifatius is niet in strijd met de basiswaarden en wij zijn er op gericht om de basiswaarden door onze leerlingen worden toegepast. Op de Bonifatius leren kinderen wat basiswaarden zijn, ze leren ze toepassen en ze leren er het hogere belang van inzien (een samenleving nastreven waarin je als mens èn als gemeenschap zo optimaal mogelijk samenleeft). Daarnaast corrigeren wij uitingen van leerlingen die strijdig zijn met de basiswaarden. Dat gebeurt aan de hand van de methode Kanjertraining Projecten godsdienst en levensbeschouwing Filosofielessen Kringgesprekken Coöperatieve en zelfstandige werkvormen Evaluatiegesprekken n.a.v. buitenspeelgedrag, gedrag in de gymzaal en gedrag in de klas Werkvormen gebruikt in het kader van Grip op de groep
Bijlage 1 Kerndoelen In het algemeen zijn veel kerndoelen direct, zijdelings of in voorwaardelijke sfeer met burgerschap en integratie verbonden. De kerndoelen kunnen daarmee worden beschouwd als een nadere invulling van de in de wet geformuleerde opdracht. Voor wat betreft de voornaamste met burgerschap verbonden doelen gaat het voor het primair onderwijs om de volgende kerndoelen: (doelen 36,37 en 38) 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. Ook aspecten van de kerndoelen 34 en 35 zijn van belang, en tot op zekere hoogte is ook kerndoel 39 aan burgerschap gerelateerd: 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Bijlage 2 Basiswaarden van de democratische rechtsstaat De omschrijving van de basiswaarden luiden als volgt: Vrijheid van meningsuiting: betekent dat je mag zeggen of schrijven wat je denkt, of tegen de opvatting van anderen in mag gaan. Iedereen mag dus ook zijn of haar geloof uitdragen, of zijn of haar mening aan anderen voorhouden. Daarbij moet je je wel houden aan de wet; Gelijkwaardigheid: betekent dat mensen van gelijke waarde zijn. Daarbij maakt het niet uit wat hun denkbeelden zijn of wat ze geloven. Je hoeft niet te vinden dat die denkbeelden of gebruiken zelf waardevol zijn, maar wel dat mensen met andere denkbeelden en gebruiken niet minder waard zijn dan jij, of dan jouw groep; Begrip voor anderen: Betekent dat je probeert te begrijpen waarom mensen of groepen bepaalde denkbeelden of gebruiken hebben: wat is de achtergrond daarvan en waarom is dat belangrijk voor een ander; Verdraagzaamheid: (ook wel tolerantie genoemd) betekent dat je de mening of het gedrag van een ander accepteert, ook al ben je het er helemaal niet mee eens. En het betekent ook dat je ieder de ruimte wilt geven om zo n mening of zulk gedrag te hebben. Natuurlijk moet iedereen zich daarbij wel aan de wet houden; Autonomie: betekent dat iedereen zelf kan bepalen wie hij/zij wil zijn en hoe hij/zij zijn/haar leven wil leiden. Ieder is dus bijvoorbeeld vrij om zelf te bepalen welke denkbeelden of welk geloof voor hem/haar belangrijk is. Daarbij moet je je wel houden aan de wet; Afwijzen van onverdraagzaamheid: onverdraagzaamheid (ook wel intolerantie genoemd) is het tegenovergestelde van tolerantie. Het betekent dat je vindt dat andere mensen of groepen, dingen waar jij het niet mee eens bent, niet zouden mogen denken of doen; en dat je het niet nodig vindt dat ieder de ruimte krijgt om zo n mening of zulk gedrag te hebben; Afwijzen van discriminatie: discriminatie betekent dat mensen of groepen bij anderen achtergesteld worden, of dat je vindt dat er voor mensen met andere denkbeelden of gebruiken niet zoveel ruimte hoeft te zijn, of dat die denkbeelden of gebruiken misschien zelfs verboden moeten worden.