september 2014 jaargang 7 #03 clink magazine van cgmv vakorganisatie flexibele toekomst van de de arbeidsmarkt facto geo meetdienst doet wat farao s al deden: maatvoering van de openbare ruimte Gerhard te Velde runt MijnStudent cgmv vakorganisatie voor christenen Het bleek een gat in de markt interview met jaap jongejan over flexibiliteit 1
inhoud 14 25 algemene ledenvergadering 2014 9 22 6 30 2 clink september 2014
voorwoord Het woord dat al zo n vier jaar rondzingt op de arbeidsmarkt is flexicurity. Bij flexicurity gaat het om de balans tussen werkzekerheid en inkomenszekerheid. Ook in Nederland groeien we daar steeds meer naar toe. Martin van Eerde legt in deze Clink uit hoe het zit met flex en vast. Flexibiliteit vereist een andere mindset, zegt Jaap Jongejan, deskundig op het gebied van ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Je hoeft er niet bang voor te zijn. Jongejan vindt dat werkgevers te veel over de schutting gooien in de tuin van de overheid. Ze zouden meer compassie moeten tonen door samen, dus met andere werkgevers in de regio, te kijken naar mogelijkheden om mensen van werk naar werk te begeleiden. Daar valt zeker wat voor te zeggen. Ik proef in zijn woorden een verlangen om samen de schouders te zetten onder de nieuwe trends op de arbeidsmarkt. CGMV activiteiten Vakwerk: Martin van Eerde Een nieuw evenwicht op de arbeidsmarkt Flexicurity Interview met Jaap Jongejan Column Esmé Wiegman Reportage: Facto Geo Meetdienst Vraag en antwoord (Bij)scholen om je zeker te voelen Interview met Ellen Tärre Ledenvoordeel: Gratis hulp bij letselschade Van het bestuur Boekentip In beeld: Gerhard te Velde Ondernemen met studenten Geloof en werk: Joost Smit CGMV dienstverlening Als morgen alles anders kan zijn De loopbaan van Rozemarijn Verhagen Juridische zaken 4 5 6 10 13 14 18 20 22 23 24 25 27 28 30 33 Samen is een woord dat me bijzonder aanspreekt. Het is het motto van CGMV: samen werken, samen groeien. Samen kunnen we wat bereiken om uiteindelijk samen te delen! We lezen in de reportage over Facto Geo Meetdienst dat de mensen van dit bedrijf samen iets moois neerzetten. En, wees eerlijk, niemand leeft voor zichzelf. Advocate Rozemarijn Verhagen vertelt in het de loopbaan van dat zij wordt gedreven door mensen verder te helpen. Niks voor jezelf gaan. Het geeft me veel voldoening om mensen die ontredderd zijn weer nieuw perspectief te leren vinden, zegt Verhagen. Is het voor de christen van nu niet de grootste uitdaging om flexibel te leven, in afhankelijkheid? Waar zoek je zekerheid? In de Clink die voor je ligt, maken we zo goed en zo kwaad als het gaat de balans van al die flexibilisering op. Zelf verloor ik op mijn 35e in een reorganisatie mijn baan. Alles raakte ik kwijt, omdat ik mijn identiteit had verankerd in mijn werk. Ik wist niet meer wie ik was. Ik ontdekte dat ik alleen door het diepe dal kon komen dankzij de hulp van de ander. Met God en met mijn geliefden. Dat heeft het belang van relaties stevig op mijn agenda gezet. Relaties zijn van levensbelang: de relatie met God, met je geliefden, je vrienden en met jezelf. Een nieuwe Clink, veel leesplezier! Huib Jongenburger Directeur CGMV Beeld: Eljee 3
colofon cgmv activiteiten Clink is het magazine van cgmv. redactie Alied Boerma Christine Lemaire Marie Verheij redactieadres Postbus 547 8000 AM Zwolle t 038-42 54 379 f 038-42 18 629 e redactie@cgmv.nl 18 september 2014 Wat: Themabijeenkomst - Ben jij ook zo moe? (CGMV zakelijk) Waar: Nijkerk vormgeving Bredewold, Wezep druk Senefelder Misset, Doetinchem 4 oktober 2014 Wat: Najaarsvergadering (CGMV kosters) Waar: Ermelo advertentiewerving iconnect Dirk Jan Heijkamp t 06 13 71 89 69 e djheijkamp@iconnectmedia.nl braille U kunt Clink in braille aanvragen bij het CBB. t 0341-565499 8 oktober 2014 Wat: Trainers, adviseurs en coaches (CGMV zakelijk) Waar: Nijkerk verantwoording De redactie gaat zorgvuldig om met de kopij voor Clink. De standpunten verwoord in artikelen en interviews door derden, hoeven niet overeen te stemmen met de standpunten van CGMV. Coverbeeld: Elisabeth Ismaïl 27 oktober 2014 Wat: Eindemiddagmeeting (CGMV 55+) Waar: Zwolle uitgave jaargang 7 nummer 3 september 2014 issn: 1878-9374 cgmv vakorganisatie voor christenen www.cgmv.nl info@cgmv.nl samen werken, samen groeien 31 oktober 2014 Wat: Jobless bijeenkomst voor werkzoekende jongeren (CGMV jongeren) Waar: Groningen Ga voor de volledige agenda en aanmelden naar: www.cgmv.nl/agenda 4 clink september 2014
vakwerk flex en vast Martin van Eerde en Niels Rook schrijven in deze column afwisselend over hun werk als vakbondsbestuurder. De Wet werk en zekerheid moet ervoor zorgen dat de tweedeling op de arbeidsmarkt tussen mensen met een vaste baan en flexwerkers wordt verminderd. Maar is dat ook zo? Naar mijn smaak is vast is nu te vast en flex te flex. De balans op onze arbeidsmarkt is op dit punt zoek. Volgens het CBS heeft 30 procent van de medewerkers een flexcontract. Veel organisaties werken met flexibele schillen om tegen zo laag mogelijke kosten flexibel te kunnen opereren. Het werkt te veel als een economisch systeem, maar heeft als schaduwzijde een stevige psychische en sociale impact onder vooral de zogenoemde outsiders. Onder outsiders wordt dan verstaan de groep laagopgeleide medewerkers van wie de arbeidsmarktwaarde relatief gering is en die beschikken over beperkte vaardigheden. Ze zijn gemakkelijk te vervangen door anderen. Als je het zo leest, hakt dat erin, alsof deze mensen handelswaar zijn. In het algemeen hebben flexwerkers te maken met voortdurende onzekerheid, achterstand bij het kopen van een woning en gemis aan binding met een organisatie en collega s. Bij hen is er sprake van gebrekkig onderhoud van kennis en vaardigheden. Dit vreet uiteindelijk aan mensen. Het wordt dus hoog tijd dat vast wat meer flexibel wordt en flex wat meer vast! De overheid beoogt met de WWZ de positie van de flexwerker te versterken door snellere doorstroming naar een vaste baan. Ik durf te beweren dat het tegenovergestelde ermee wordt bereikt! Met name de nieuwe ketenbepaling en de invoering van een transitievergoeding pakken negatief uit voor flexwerkers. Met de aangepaste ketenbepaling heeft de flexwerker theoretisch eerder recht op een vast dienstverband. Een werkgever kan straks maximaal drie contracten voor bepaalde tijd afsluiten in een periode van twee jaar (nu drie jaar). En als er tussen opeenvolgende tijdelijke contracten een periode van meer dan zes maanden (nu drie maanden) zit, ontstaat er geen vast dienstverband. Ik voorzie dat veel werkgevers dit omzeilen door te kiezen voor een andere flexkracht of een zzp er inhuren. Daar waar de flexwerkers onder de huidige wetgeving nog langer door had kunnen werken, belanden ze nu op een zijspoor. De invoering van de transitievergoeding beoogt meer bescherming van de flexwerker. Medewerkers met een contract van ten minste 24 maanden hebben straks ook recht op een transitievergoeding. De kans bestaat dat werkgevers ervoor kiezen om contracten met flex- werkers aan te gaan die korter duren dan twee jaar, zodat de flexibele schil toeneemt. Ik concludeer dat de nieuwe wetgeving flex en vast niet dichter bij elkaar brengt, laat staan dat de positie van de flexwerker er- door verbeterd wordt. Martin 5
cgmv visie flex moet meer vast worden en vast meer flex 6 clink september 2014
Een nieuw evenwicht op de arbeidsmarkt Tekst: Alied Boerma Onder invloed van verschillende factoren veranderde de arbeidsmarkt de afgelopen jaren radicaal. De tijd van een baan voor het leven ligt definitief achter ons. Wel willen we nog graag garantie op een minimaal niveau van sociale zekerheid. Is het flexicuritymodel hierop het antwoord? Het flexicuritymodel is komen overwaaien uit Denemarken. Het model kwam geleidelijk aan tot stand als reactie op de nieuw ontstane situatie op de arbeidsmarkt, in nauw overleg tussen de Deense overheid en de sociale partners. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt vragen namelijk een steeds grotere wendbaarheid van werknemers. Om te voorkomen dat dit ten koste van de werknemer gaat, zijn er extra maatregelen rond sociale zekerheid nodig. Flexicurity streeft uiteindelijk naar een arbeidsmarkt die beter is ingericht voor de flexibele werknemer. Zo combineert het flexicuritymodel een soepeler ontslagrecht met een proactief banenmarktbeleid en een inkomenszekerheid door ondersteuning van de overheid. geloven in je werk Het belangrijkste is dat je je (vrijwilligers)werk met hart en ziel doet. Dat je gelooft in wat je doet. Het gaat er veel meer om hóe je je werk doet, dan wát je precies doet. Martin Luther King zei in een beroemde speech: Als een man zich geroepen voelt om straatveger te zijn, moet hij straten vegen zoals Michelangelo schilderde, Beethoven muziek componeerde en Shakespeare gedichten schreef. Hij zou zo goed straten moeten vegen dat iedereen op aarde of in de hemel zou stilstaan en zeggen: Daar leeft een grote straatveger die zijn werk goed doet! hoe doen ze dat in denemarken? De flexibiliteit op de Deense arbeidsmarkt is groot. Zo is de opzegtermijn in een zeer flexibele sector als de bouw maar drie dagen na een jaar dienstverband. Verder is er in de meeste sectoren bijna nooit recht op een ontslagvergoeding. Daarentegen is het voor werkgevers verplicht om aan al hun werknemers die negen maanden of langer in dienst zijn ten minste twee weken opleiding per jaar aan te bieden. Het is zelfs mogelijk een werknemer te ontslaan als hij zich onvoldoende flexibel inzet en geen gebruikmaakt van het opleidingsaanbod. Een werknemer heeft, bij vrijwillig en bij gedwongen ontslag, recht op een werkloosheidsuitkering van 90 procent van het laatstverdiende loon, voor maximaal twee jaar. De gemeente is verantwoordelijk voor het stimuleren van de arbeidsparticipatie. In jobcenters werken jobcoaches die één op één werklozen helpen om zo snel mogelijk weer een baan te vinden. nederlandse arbeidsmarkt Alle maatregelen die nu in Nederland worden genomen, zijn bedoeld om een nieuw evenwicht op de arbeidsmarkt te bereiken, aldus CGMV-bestuurder Martin van Eerde. Daarbij draait het om de balans tussen werkzekerheid en inkomenszekerheid. De tijd dat iemand een baan voor het leven had is voorbij. Op de (nieuwe) Nederlandse arbeidsmarkt wordt het steeds belangrijker dat je je (in je huidige functie) blijft ontwikkelen om zo interessant te blijven voor de externe arbeidsmarkt. Mijns inziens is dit de verantwoordelijkheid van zowel werkgevers als werknemers, aldus Van Eerde. Het is dan ook van belang dat werknemers hun eigen keuzes maken, nu en in de toekomst én daar tijdig op anticiperen. De WWZ (Wet werk en zekerheid die deels per 1 juli 2014 is ingevoerd met als doel het ontslagrecht eenvoudiger te maken, de kosten voor ontslag naar beneden te krijgen en flexwerkers een betere positie te geven, red.) beoogt de transitie van werk naar werk te bevorderen. Maar als het gaat >> 7
het wordt steeds belangrijker jezelf te blijven ontwikkelen om de verbetering van de positie van flexwerkers dan betwijfel ik ten zeerste of de WWZ hierin voorziet. nieuwe zekerheid? Een punt van discussie is dat de zekerheid binnen het flexicuritymodel van een andere aard is dan de eerdere baanzekerheid. De nieuwe werkzekerheid draait om de ontwikkeling van mogelijkheden om zich aan te passen aan verandering, door middel van een leven lang leren. Hoewel hogeropgeleiden over het algemeen minder snel werkloos raken, bieden onderwijs en opleiding zeker in tijden van hoge werkloosheid geen garantie op werk. Het flexicuritymodel vraagt een andere mindset van werknemers, aldus Van Eerde. Je wordt geacht goed toegerust te zijn voor je eigen werk, maar ook alvast na te denken over je positie op de externe arbeidsmarkt. dubbele arbeidsmarkt Een ander punt van discussie is dat flexicurity een dubbele arbeidsmarkt zou kunnen bevorderen, met groot verschil tussen een kern van vaste werknemers die zeker zijn van hun baan en ontslagbescherming genieten aan de ene kant en aan de andere kant een schil van flexibele werknemers die verantwoordelijk zijn voor het verhogen van de flexibiliteit. De zekerheid bevindt zich dan op de ene helft van de arbeidsmarkt, de flexibiliteit op de andere. Het lijkt er echter op dat hiermee de verschillen tussen vaste en flexibele werknemers eerder groter dan kleiner worden. Van Eerde: Het gaat in deze discussie met name over externe flexibiliteit. Maar ook binnen die kern van vaste medewerkers is er een behoorlijke ontwikkeling gaande. Ook van hen wordt meer flexibiliteit gevraagd in de vorm van roosters en beschikbaarheid en zelfs de uitwisselbaarheid in functies. De WWZ wil vast en flexibel uiteindelijk dichter bij elkaar brengen. Vast is niet meer zo vast. Wel zal er denk ik altijd een categorie werknemers zijn waar die dubbele arbeidsmarkt blijft spelen. Ik denk dan vooral aan laagopgeleide medewerkers waarvan de arbeidsmarktwaarde relatief gering is en die beschikken over beperkte vaardigheden. Maar ik verwacht dat flexicurity dit verschil eerder zal verkleinen dan vergroten. cgmv en flexicurity De maatregelen die nu in Nederland worden genomen, zijn bedoeld om meer evenwicht te krijgen tussen flexibel en vast op de arbeidsmarkt. Flex moet meer vast worden en vast meer flex. Van Eerde: Er zijn aanwijzingen dat de doorstroom naar vast werk in Nederland te wensen over laat, waardoor een fors deel van de werkenden langdurig in (bestaans)onzekerheid verkeert. Het zou dan ook goed zijn om ofwel de doorstroom van flexibel naar vast werk te bevorderen, ofwel de rechten van flexwerkers te versterken. Of dat met de WWZ al in voldoende mate wordt gerealiseerd, betwijfel ik. Ik denk dat daarvoor de ontslagbescherming van vaste medewerkers nog te hoog is. In een land als Denemarken komt werkzekerheid meer uit de verf omdat daar sprake is van een combinatie van een kleine flexibele schil, een flexibele arbeidsmarkt met weinig ontslagbescherming en een hoge arbeidsmobiliteit. Daarbij moeten we heel goed nadenken hoe we flexibele werknemers toegerust kunnen houden voor de arbeidsmarkt. Volgens mij behoren vakorganisaties meer de focus te gaan leggen op loopbaanbegeleiding. Jobcoaching en loopbaanadvisering zullen in de toekomst belangrijk worden. Daarnaast vinden wij het als CGMV absoluut noodzakelijk dat de condities waaronder vaste en flexibele werknemers werken, meer gelijk worden getrokken. Voorwaarden voor flexicurity Modernisering van arbeidswetgeving en collectieve afspraken om flexibele, maar betrouwbare contracten te garanderen. Trajecten van een leven lang leren om werknemers flexibel en inzetbaar te houden. Een proactieve arbeidsmarktpolitiek om werknemers te helpen snelle veranderingen op de arbeidsmarkt aan te kunnen en werkloosheid tegen te gaan. Voldoende inkomensondersteuning in combinatie met voldoende stimulansen om weer aan het werk te komen, via het stelsel van sociale zekerheid. Benieuwd met welke veranderingen werkgevers en werknemers rekening moeten houden vanaf 2015 als gevolg van de WWZ? Ga dan www.cgmv.nl/wwz 8 clink september 2014
cgmv kort gratis event jobless in groningen! In het voorjaar van 2014 hebben we al drie keer een Jobless bijeenkomst georganiseerd voor werkzoekende jongeren op verschillende plaatsen in Nederland. De bezoekers waren enthousiast. In het najaar is het de beurt aan Groningen. Aan een baan helpen kunnen we je niet direct, ook al zouden we dat graag willen. Indirect kunnen we je wél helpen bij je zoektocht naar werk en daar gaan we voor! Een deelnemer van een vorige bijeenkomst, stuurde ons deze reactie: Mede dankzij de workshop door de ogen van de recruiter die ik gevolgd heb tijdens Jobless in Zwolle en de cv-adviezen van Van Dam Loopbaanbegeleiding en een zeer goede voorbereiding, heb ik een baan gevonden! Tijdens het eerste sollicitatiegesprek kreeg ik complimenten op mijn cv en manier van solliciteren. Bedankt CGMV Jobless! Kom ook! Op 31 oktober ben je vanaf 13.00 uur van harte welkom in Groningen. Houd cgmv.nl/jobless in de gaten voor verdere informatie over de locatie en het programma. themazondag christen-zijn op je werk, 9 november Gelovigen zijn een groot deel van hun leven bezig met werk. Velen hebben een zekere verlegenheid met dit thema en leven in twee werelden: die van de kerk en die van het werk. Zij hebben soms allerlei vragen over de relatie tussen geloof en werk. Hoe kun je op een goede manier christen zijn op je werk? Deze vraag ligt ten grondslag aan de landelijke themazondag christenzijn op je werk, dit jaar op DV 9 november. Kerken en gemeenten kunnen op www.christenzijnopjewerk.nl input halen als ze deze zondag in het teken willen laten staan over christen-zijn op het werk. Natuurlijk geldt deze zondag ook voor werklozen, studenten, huisvrouwen, vrijwilligers en gepensioneerden. Voor meer informatie zie de website www. christenzijnopjewerk.nl. Ook kan contact worden opgenomen met Maarten Pijnacker Hordijk van www.bedrijfsgebed.nl via bedrijfsgebed@gmail.com. algemene ledenvergadering 2014 Van 12 juni tot en met 26 juni werd voor de vijfde keer de digitale Algemene Ledenvergadering gehouden. Via de ALV legt het bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid van het achterliggende jaar. Voor het toezichthoudend bestuur van CGMV is het belangrijk om in contact te komen met de achterban: de eigenaren van onze vereniging. Eerlijke feedback is voor ons belangrijk om te kunnen bepalen of we echt namens de achterban besturen, zei Wim Sneep, voorzitter van het bestuur van CGMV, aan de vooravond van de ALV. De volgende onderwerpen stonden op de agenda: verslag ALV 2013 jaarverslag 2013 financiële verslaglegging 2013 accountantsverklaring notitie beleid van bestuur Tijdens de ALV van 2014 werd: - het verslag van de ALV 2013 goedgekeurd; - de jaarrekening goedgekeurd; - ingestemd met het verlenen van decharge aan het bestuur voor het gevoerde beleid; - ingestemd met de beleidsvoornemens van het bestuur. Verslag ALV 2014 Log in op de beschermde ledenomgeving van cgmv.nl, waar het volledige verslag van de ALV 2014 te lezen is.
Flexibiliteit hoeft niet eng te zijn Tekst: Marie Verheij Jaap Jongejan heeft wat met de C. Niet vanwege de traditie of het dogma, nee. Hij put gewoon inspiratie uit christelijke bron. Nog niet zo heel lang geleden hield hij in zijn woonplaats Wijk bij Duurstede de Preek van de Leek. Hij koos de belangrijkste leefregel: Heb je naaste lief als jezelf. Liefhebben is nogal wat, toch geloof ik er heilig in, vertelt Jongejan. Al het maar op de juiste manier gebeurt. Je naaste liefhebben is wat anders dan hem pamperen en geld aan hem verdienen. De naaste, dat is je medemens met wie je onderweg bent. Jaap Jongejan (1956) is al heel zijn leven lang onderweg met mensen en hun plaats op de arbeidsmarkt. Mensen een gezicht geven en dicht bij ze staan, is zijn levensmotto. Hij is vakbondsman van het eerste uur en verliet in 2012 het CNV voor iets anders. Nu is hij directeur van Landgoed Zonneheuvel in Doorn en van SBI, een opleidingsinstituut en een organisatie die zich bezighoudt met arbeidsverhoudingen en sociale innovatie. Je ziet dat werkgevers en werknemers steeds meer op horizontaal level de problemen samen gaan oplossen. Het is de trend dat werknemers meer verantwoordelijkheid moeten nemen en dat werkgevers meer loslaten. Eigenlijk best logisch, zegt hij, roerend in zijn cappuccino op deze vroege dinsdagochtend. Want werkgever en werknemers hebben allebei iets met zekerheid, geld verdienen en plezier in het werk hebben. En het denken daarover, wat Jongejan graag doet, levert rijke beelden, grote lijnen en ongedachte perspectieven op. Twee jaar geleden presenteerde u het zogenaamde Maaslandmodel. Legt u eens uit? Werkgevers in Nederland gooien te veel over de schutting: het UWV lost het wel op. Dat kost ons veel geld en energie. Werknemers die niet meer nodig zijn, verdwijnen in een gat en moeten daar maar weer uit zien te klimmen. Waarom zou je als werkgevers niet veel meer moeten denken van: hoe krijg ik mijn werknemer van werk naar werk? Welke voordelen heeft dat? Ieder die sneller van werk naar werk wordt geholpen, hoeft minder WW te ontvangen. Dat levert geld op. Het Maaslandmodel is een economisch verdienmodel dat rekening houdt met de werkgever en zijn portemonnee en dat werkgevers en werknemers met de neus op de verantwoordelijkheid drukt om samen naar iets anders te zoeken. Daar gaat het volgens Jongejan om: het creëert betrokkenheid. Je spant je ervoor in dat die werknemer van werk naar werk gaat in plaats van hem succes toe te wensen bij het UWV. Werkgevers en werknemers lossen hun eigen problemen op en ze dumpen niet bij de overheid. Dit levert geen economische groei op, zegt u er meteen bij. Dat klopt. Maar het is wel een andere mindset. Laat het los, experimenteer met de verandering die perspectief biedt voor deelnemers. Verandering is nu te vaak synoniem geworden voor verslechtering. In mijn optiek moet verandering een verbetering zijn. Heeft u een concreet voorbeeld? In West-Brabant, Rijnmond en de regio Amsterdam-Haarlem werken we met 1000 werkgevers en 65.000 werknemers. Ons nieuwe integrale netwerkmodel begint vrucht af te werpen. We zetten een andere kijk op de arbeidsmarkt neer die voor werkgever, werknemer en overheid voordeel oplevert. De gemiddelde ondernemer ziet zijn risico toenemen, de gemiddelde werknemer ook, maar ze gaan zekerheid zoeken in het organiseren van flexibiliteit en dat doen we met het Maaslandmodel. Hoe kan ik er als werkgever voor zorgen dat de 10 clink september 2014
interview populatie die hier geen werk heeft, ergens anders wel werk heeft? Je moet een brug bouwen tussen het ene werk en het andere, zodat WW op termijn geen WW meer heet, maar een tussenpositie is in je loopbaan. We bedenken er een ander woord voor. Wat vraagt dit van werknemers? Als je alleen maar werkt om te werken, is dat de kortste weg naar géén werk Als je werkt en je leert en je ontwikkelt je, dan is dat de weg naar: Ik blijf zolang mogelijk aan het werk; de kans op nieuw werk is groter. Leren en werken en daarin flexibel zijn, is wat anders dan komen opdraven als zelf invult en je leert dat flexibiliteit niet eng hoeft te zijn. De geschiedenis reikt ons de voorbeelden aan. Vroeger waren we al flexibel. De loonarbeider werkte in de zomer op het land en in de winter in de bieten- of de melkfabriek. Ik wil niet terug naar gisteren; wat we vandaag georganiseerd hebben is in alle omstandigheden het beste. Ik geloof in een samenleving die minder is gericht op economisch denken en meer focust op mens en meerwaarde. In Bhutan hebben ze de geluksindex. Het zou mooi zijn als we daar meer aandacht aan zouden schenken. alleen werken om te werken, is de kortste weg naar géén werk Jaap Jongejan de baas het zegt. Leren, werken en flexibel zijn zorgen ervoor dat je het langst aan het werk kunt blijven en dat is iets waaraan de werknemer zelf moet werken en wat de werkgever kan faciliteren. De vakbonden kunnen het faciliteren door er een organiserend vermogen omheen te zetten. Flexibiliteit is noodzakelijk binnen ons economisch systeem. Het is beter flexibiliteit niet te concentreren maar te verdelen over alle werknemers, zegt Jongejan. Flexibel durven denken en werken kan zelfs loyaliteit vergroten. Stel je een werkgever voor met 90 vaste werknemers en 10 flexwerkers. Die 10 mensen pakken nu 100 procent van de flexibiliteit. Diezelfde werkgever neemt nu al die 100 mensen in dienst en zegt: Van de 100 werken 90 procent vast en 10 procent flexibel. Zo heeft de ondernemer optimale flexibiliteit; iedereen is solidair met de flexwerkers, je organiseert dat je de 10 procent flexibiliteit Flex is nu te flex, vast is te vast. Wat te doen met de weerbarstige werkelijkheid? Je lost het niet op door te zeggen dat je na twee tijdelijke contracten een vaste baan mag hebben, want daarmee maak je in het oude systeem een bypass. Passen economische en juridische flexibiliteit bij elkaar? Wil je passende zekerheid? Iedereen is op zoek naar zekerheid, zowel werkgever als werknemer en dat kun je organiseren door flexibeler te zijn in denken en werken. Heb ik liever twee halve banen of niks? Flexibiliteit vereist een brede samenwerking. We zijn niet meer elkaars concurrent, maar we zijn samenwerkingspartners. Jaap Jongejan heeft een droom: Ik wil van Landgoed Zonneheuvel een kenniscentrum maken, het Huis van Arbeid, waar politici, ondernemers en wetenschappers elkaar leren vinden. 11
t Vierhouterbos Chr. vakantie- en conferentiehotel Bosch Car Service Uw ideale groepsaccommodatie midden op de Veluwe Gemeenteweekenden, conferenties, vakanties & Bijbelstudies Professionele service & persoonlijke gastvrijheid Informeer naar onze aantrekkelijke tarieven en mogelijkheden! Verkoop nieuwe en gebruikte auto s Financiering Leasing Onderhoud Reparatie Schadeherstel APK-keuringen Airco service 0577-411200 Maak nu kennis met ons vakantieverblijf voor uw info@vierhouterbos.nl compleet verzorgde vakantie in Vierhouten, de parel van www.vierhouterbos.nl Kauwenhoven 26 6741 PW Lunteren 0318-483927 www.autobedrijfklop.nl info@autobedrijfklop.nl! GO& DO! and be authentic and be excellent Een betrouwbaar en deskundig sparringpartner voor en verbindend leiderschap. Teamcoaching Een diepgaand begeleidingsstraject voor teams die willen groeien in samenwerking en InCompany Trainingen Ontwikkeling van persoonlijk leiderschap, coachende vaardigheden en intervisietraining op de werkvloer. www.excellence-coaching.nl Basiscursus Excellent Coachen Basiscursus van vier zaterdagen op Hbo-niveau met christelijke uitgangpunten en vakbekwame trainers. Op diverse plaatsen in het land. Leergang Excellent Coachen Erkende Post Hbo opleiding tot NOBCOinclusief opleidingssupervisie. Leergang Excellent Leiderschap Waardengedreven Post Hbo opleiding voor christen managers en bestuurders met een missie. www.excellence-opleiding.nl
column juni flexmaand Op de arbeidsmarkt is flexwerken een begrip. Dat je een leven lang in dienst bent bij één werkgever is al lang niet meer aan de orde. Flexibiliteit is mooi, geeft ruimte aan groei en ontwikkeling, maar is tegelijk ook spannend. Want we hebben allemaal ook zekerheid nodig over onze inkomsten. En enige juridische zekerheid rondom je arbeidspositie is ook niet verkeerd. Elke dag moet er brood op de plank zijn, de schoorsteen moet roken en de hypotheek betaald. In de maand juni heb ik ook andere associaties met het be- grip flexwerken. Alles moet nog voor de zomervakantie gebeuren en af in het gezin en op het werk: Schoolreisjes, muziekuit- voeringen, sportactiviteiten, toetsweken, rapportages en laatste vergaderingen. Een goede combinatie van werk en zorgtaken thuis vraagt maximale flexibiliteit. vastleggen met de daarbij behorende eetmomenten (het liefst gezamenlijk). s Avonds na de muziekuitvoering en voor het slapen gaan toch nog even een paar laatste mailtjes en afronding van stukken, om de volgende dag met een schone lei te beginnen. Een gaatje in de agenda vullen met hardlopen en tussendoor niet vergeten gezinsleden moed in te spreken en plezier te wensen bij alle bijzondere activiteiten. En soms moet je gewoon iets schrappen: dit jaar geen avondvierdaagse, omdat het niet te combineren valt met het kampeerweekend met Pinksteren. En dat allemaal in het besef dat na juni juli komt met een heerlijke lange zomervakantie. Hoewel ik een vast contract heb, voel ik me zeker in de maand juni een flexwerker. Ik ben erg blij met de school-werktijden die mijn echtgenoot met zijn werkgever heeft kunnen afspreken. Ook al flexen de schooltijden van onze twee oudste kinderen op de middelbare school, ergens is er rust, reinheid en regelmaat. Ik heb de vrije zondag nog nooit zo gewaardeerd als nu. In de waarde daarvan blijf ik muurvast geloven. Geen geflex met de zondag dus! Esmé Flexen betekent zondagavond de agenda s naast elkaar leggen, vertrek- en aan- komsttijden van alle gezinsleden Esmé Wiegman-van Meppelen Scheppink is directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV), meer info: www.npvzorg.nl. 13
Tekst: Christine Lemaire Beeld: Norbert Bosman een heel leven geo desie 14 clink september 2014
reportage Het is een warme zomerse dag. Onderweg naar Facto Geo Meetdienst, verbaas ik mij over de hoeveelheid groen op dit industrieterrein in Deventer. Het voelt bijna alsof ik in het bos loop. Op deze warme dag ben ik blij met alle schaduw. Als ik in de buurt van mijn bestemming kom, rijdt mij een auto van Facto Geo Meetdienst tegemoet. Geen grootse, schreeuwende reclameborden, maar een vlag en een eenvoudig naambordje duiden het pand van Facto Geo Meetdienst aan. Die nuchtere bescheidenheid blijkt ook de medewerkers te kenmerken. Tijdens mijn rondleiding zie ik af en toe wat benieuwde blikken, maar niemand laat zich lang afleiden van zijn werk. Wanneer ik vragen stel, worden die welwillend en met kennis van zaken beantwoord. Facto Geo Meetdienst is een geodetisch ingenieursbureau. Vanuit vier locaties werken zij aan het inwinnen, bewerken Geodesie is de wetenschap die zich bezighoudt met het bepalen van de grootte en de vorm van een gedeelte van het aardoppervlak (wanneer het door rechtstreekse terreinmeting geschiedt, spreekt men van landmeetkunde). (bron: Van Dale, Groot woordenboek van de Nederlandse taal) en presenteren van geo-informatie. Eenvoudig gezegd: ze meten de topografie en maatvoeren van alles wat met de inrichting van de openbare ruimte te maken heeft. Alles wat er in, op of onder de grond zit. Eigenlijk komt er bij alles wat je om je heen ziet op een bepaald moment wel een landmeter kijken, vertelt Adri Kardol. Maar geodesie is breder dan alleen landmeten. kansen Adri is lid van CGMV en Adri werkt al zijn hele leven in de geodesie. Hij staat nu vlak voor zijn pensionering en kan uitgebreid vertellen over zijn ervaringen. Van meetassistent klimt hij uiteindelijk op tot directeur. Wat ik gedaan heb, is me door avondstudie het vakgebied eigen maken, door hard werken ervaring opdoen en klanten tevreden stellen met als resultaat dat ik uiteindelijk de verantwoordelijkheid kreeg voor het uitvoeren en de aansturing van grotere projecten. Van een meerjarig project op Aruba heb ik ontzettend veel geleerd. Maar ik besef heel goed dat niet iedereen die kansen krijgt. landschap Wij zijn betrokken bij eigenlijk alles wat je ziet veranderen in het landschap: van nieuwbouw tot het aanleggen van wegen en rotondes en van het renoveren van parken tot het splitsen van percelen. Allereerst zorgt de landmeetkundige voor de plaatsbepaling van een nieuw project in de openbare ruimte: Waar moet het nieuwe project gerealiseerd worden? Dan komt de maatvoering: er moeten palen in de grond geheid worden, maar waar moeten ze precies staan? Daarop komen de funderingsbalken om het gebouw te dragen, vervolgens de begane grond- en verdiepingsvloeren, en uiteindelijk moet het terrein woonrijp worden ingericht met de aanleg van wegen en paden. Dat moet allemaal exact op de juiste plaats gemaatvoerd worden. met elkaar iets moois maken Een voorbeeld: BAM wil een nieuw kantoorgebouw neerzetten. Daar is het nu nog weiland, maar in anderhalf jaar tijd staat er een prachtig gebouw, vertelt Adri enthousiast. De architect heeft een droom, maar wij zorgen ervoor dat zijn droom werkelijkheid wordt door alles exact te maatvoeren. Je maakt met elkaar iets moois. Als ik door Nederland rij, zie ik regelmatig plaatsen waar ik gewerkt heb: Dat is leuk! Dat gebouw staat er nog, daar ben ik nog maatvoerder geweest toen het gebouwd werd. verantwoordelijkheid nemen Adri trouwt met de dochter van zijn werkgever, maar blijft gewoon werken zoals hij gewend is. Als zijn schoonvader besluit het directeurschap over te dragen, is de familie unaniem van mening >> 15
Uw betrouwbare partner in geodesie en geo informatie Uw betrouwbare partner in geodesie en geo informatie Cartografie DTM-, DTB- en GPS-grondslagmetingen Bijhouden GIS-databestanden inhouds- en hoeveelheidsbepalingen Cartografie DTM-, DTB- en GPS-grondslagmetingen Splitsingen: 3D modellering Bijhouden GIS-databestanden inhouds- en hoeveelheidsbepalingen appartementen & percelen 3D Laserscanning Splitsingen: 3D modellering Reconstructie eigendomsgrenzen Mobile mapping appartementen & percelen 3D Laserscanning Leidingenregistratie Matenplannen Reconstructie eigendomsgrenzen Mobile mapping Hoogtemetingen Inpandige- en gevelmetingen Leidingenregistratie Matenplannen Situatiemetingen Kaartmateriaal BGT/GBKN Hoogtemetingen Inpandige- en gevelmetingen Revisiemetingen Bouwmaatvoering Situatiemetingen Kaartmateriaal BGT/GBKN Deformatie- en zettingsmetingen Uitzetwerk: weg- en waterbouw Revisiemetingen Bouwmaatvoering Deformatie- en zettingsmetingen Uitzetwerk: weg- en waterbouw De professionaliteit van de specialisten van Facto Geo Meetdienst, de brede dienstverlening en de omvangrijke kennis & ervaring op het gebied van geodesie zorgen ervoor dat de continuïteit van de dienstverlening wordt gewaarborgd. Doordat we gevestigd zijn op een aantal locaties in Nederland De professionaliteit van de specialisten van Facto Geo Meetdienst, de brede dienstverlening en de omvangrijke kennis & ervaring op het gebied van geodesie zorgen ervoor dat de continuïteit van de dienstverlening wordt gewaarborgd. Doordat we gevestigd zijn op een aantal locaties in Nederland zijn we flexibel en overal inzetbaar. Wij leveren teamwerk in maatwerk op het gebied van geodesie en geo-informatie. zijn we flexibel en overal inzetbaar. Wij leveren teamwerk in maatwerk op het gebied van geodesie en geo-informatie. Wij zoeken collega s! Wij zoeken collega s! www.facto-geo.nl www.facto-geo.nl Deventer Bunschoten Sliedrecht Drachten T 0570 50 32 50 F 0570 50 32 55 Deventer Bunschoten Sliedrecht Drachten E info@facto-geo.nl I www.facto-geo.nl T 0570 50 32 50 F 0570 50 32 55 Postbus 2017 7420 AA Deventer E info@facto-geo.nl I www.facto-geo.nl Postbus 2017 7420 AA Deventer VCA in1dag incl. code-95 vanaf 6 deelnemers o Advertentie CLINK 2014.indd 1 8-7-2014 16:16:52 Advertentie CLINK 2014.indd 1 8-7-2014 16:16:52 1 5,-? BHV Heftruckopleiding RI&E #SafeinspectBV 0318-48 17 13 info@safeinpect.nl vcain1dag.nl safeinspect.nl Onvergetelijke werkvakanties het hele jaar door VCA in1dag.nl Diaconale werkvakanties een midweek de handen uit de mouwen voor dak- en thuisloze medemensen die even op adem komen in de Achterhoek incl. code-95 vanaf 6 deelnemers op locatie BHV Heftruckopleiding RI&E Gegarandeerd onvergetelijk, waardevol, verrijkend en verrassend. boek nu via de mail of bel 1 5,- Diaconale steun voor dit unieke project is van harte welkom. We zijn voor een groot gedeelte afhankelijk van giften en collectes. #SafeinspectBV Gegarandeerd zinvol besteed 0318-48 17 13 info@safeinpect.nl aan vcain1dag.nl onze diaconale safeinspect.nl doelstelling.. #SafeinspectBV. word nu donateur Stichting Het Passion Tel. 0314 382 462 Torenallee 6 info@hetpassion.nl 6999 DD Hummelo www.hetpassion.nl Triodos Bank: NL11 TRIO 078.13.22.618?
macht, aanzien, status? dat past niet bij mij en wil ik ook niet, doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg Adri Kardol in de aanloop naar zijn pensionering een stapje terug en werkt hij nu als projectmanager. Ik wil wel wat eerder stoppen, wil nog meer dingen doen. Ik wil graag op sociaal gebied en in de kerk iets betekenen voor andere mensen. Als ik deze talenten heb, draag ik ook de verantwoordelijkheid om ze in te zetten. dat Adri directeur moet worden. Ik heb het nooit gezocht. Van huis uit ben ik techneut. Maar ik ga ook nooit m n verantwoordelijkheid uit de weg. Voor mij was wel een voorwaarde dat de medewerkers erachter stonden dat ik directeur werd, vertelt hij. En zo wordt hij in 1991 directeur van Geo Meetdienst. Zijn schoonvader blijft eigenaar. Ik vond het heel knap van hem dat hij, zodra hij geen directeur meer was, zich ook niet meer met de bedrijfsvoering heeft bemoeid. allemaal vakidioten Ik ben niet iemand die macht, eerzucht, status of aanzien zoekt. Dat past niet bij mij en wil ik ook niet, doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg, zegt hij. Dat heb ik destijds ook gezegd: Ik ben en blijf gewoon mezelf en ik ga echt niet veranderen. Er staat niet ineens een dikke auto op de stoep. Zijn rol als directeur vult hij in op een manier die bij zijn persoon past. Zijn In het kort Facto Geo Meetdienst 90 personeelsleden 4 locaties: Deventer, Bunschoten, Drachten en Sliedrecht 4 sectoren: Bouw, Industrie, Vastgoed en Overheid filosofie: Een bedrijf is een verzameling mensen. In zekere zin zijn we allemaal vakidioten, die met plezier samenwerken, er iets moois van proberen te maken en daaraan een goede boterham verdienen. In een bedrijf moet er geld verdiend worden en dat doe je samen: leuk werk, leuke collega s. Daarnaast moet je zorgen voor tevreden opdrachtgevers en het behalen van voldoende rendement tot tevredenheid van de aandeelhouders om te kunnen blijven investeren in de toekomst van je bedrijf. Aan elke gulden moet je een dubbeltje overhouden. Zo heb ik het jarenlang gedaan. verkoop In 2006 verkoopt zijn schoonvader het bedrijf, op initiatief van Adri, aan Facto, een landmeetkundig ingenieursbureau. Adri: Ik wilde niet verkopen aan een investeringsmaatschappij of aan een vreemde aandeelhouder maar aan een vakgenoot, met een bedrijf van gelijkmatige omvang, waar het marktsegment waarin Geo Meetdienst werkzaam was, van toegevoegde waarde was. De sociale overtuiging van de eigenaar van Facto past prima bij mijn christelijke beginselen als werkgever. Sindsdien heet het bedrijf Facto Geo Meetdienst. Adri blijft nog vijf jaar technisch directeur. Inmiddels deed hij, egyptenaren Geodesie gaat niet alleen over de zichtbare bebouwing of inrichting van de openbare ruimte. Ook onder de grond moet er heel wat gemeten worden. De meeste mensen realiseren zich dat niet, maar het netwerk onder de grond is veel groter dan boven de grond, vertelt Adri. Ook bij waterbeheer speelt geodesie een grote rol. Precisie hoogtemetingen zijn nodig voor het aanbrengen van NAP-peilschalen voor het vaststellen van het polderpeil, zo houden we in Nederland droge voeten. En als stedelijk water uitgebaggerd moet worden, meten wij hoe diep de sliblaag is en hoeveel er dus uitgebaggerd moet worden. Een ander voorbeeld wat actueel is vanwege de aardbevingen in de noordelijke provincies, is het meten van verzakkingen van opstallen, kademuren en dijken, zodat duidelijk wordt wat er gedaan moet worden om erger te voorkomen. De Egyptenaren deden al aan geodesie, wist je dat?,besluit Adri. De boeren hadden allemaal een lapje grond in de Nijldelta. Als die na de regentijd weer leegstroomde, kwamen er landmeters die de lapjes grond weer keurig op hun oude plaats gingen uitzetten. Lees op www.cgmv.nl meer over de lessen die Adri geleerd heeft over leiding geven en ondernemen in de jaren dat hij doorgroeide van techneut tot directeur. 17
vraag en antwoord mijn werk levert me geen energie meer op, wat nu? Beste Albert, Ik werk al langere tijd in het onderwijs, maar ik merk aan mezelf dat het me niet meer de energie oplevert die het me eerder wel gaf. Een hoop veranderingen en andere omstandigheden zorgen ervoor dat ik me eigenlijk afvraag of ik nog wel verder wil in het onderwijs. Wat moet ik hiermee doen? 15 jaar en recht op ww? Beste Jacobien, Mijn dochter van 15 werkt naast haar opleiding in een supermarkt, maar haar tijdelijke arbeidsovereenkomst wordt na de zomer niet verlengd. Heeft zij als 15-jarige recht op een WW-uitkering? Onze adviseurs ontvangen dagelijks veel vragen van leden. In deze rubriek vindt u een selectie. Beste Hannah, Je bent zeker niet de enige die na een periode te hebben gewerkt in een bepaald vakgebied zich afvraagt of hij/zij nog wel op zijn/haar plek zit. Het is handig om dan eens met iemand te praten die de juiste vragen kan stellen, om te kijken of je echt iets anders wilt, of dat je het met kleine veranderingen weer naar je zin kunt hebben. We bieden leden in deze situatie kosteloos een Werk- RichtingWijzer-gesprek aan. Na afloop daarvan krijg je een persoonlijk advies met concrete handvatten waar je mee verder kunt. ook geïnteresseerd? bel of mail ons voor meer informatie of het maken van een afspraak. Beste Henk, Of je 15-jarige dochter recht heeft op een WW-uitkering, hangt van een aantal zaken af. Ze moet verzekerd zijn geweest voor werkloosheid en ze moet vijf uur of meer van haar arbeidsuren per week hebben verloren (werkte ze gemiddeld minder dan tien uur per week, dan is ze werkloos als ze minimaal de helft van dit aantal uren en het loon over die uren is kwijtgeraakt). Verder moet ze minimaal 26 weken hebben gewerkt in de 36 weken voordat ze werkloos werd. Ze dient ook beschikbaar te zijn voor nieuw werk en ze moet niet door eigen schuld werkloos zijn geworden. Verder is het voor een 15-jarige ook van belang dat ze werk heeft gedaan dat bij haar leeftijd past. Een 15-jarige mag namelijk niet alle werkzaamheden verrichten. 18 clink september 2014
pensioenfonds ziek worden tijdens onbetaald verlof Beste Tonnis, Het bedrijf waar ik werkte, is ruim drie maanden geleden overgenomen door een ander bedrijf. Nu kreeg ik onlangs een brief van mijn pensioenfonds waarin staat dat mijn actieve deelname wordt beëindigd. Daar ben ik erg van geschrokken. Kan dat zomaar? Beste Bédina, Al enige tijd geniet ik van mijn onbetaald volledig verlof. Helaas ben ik langdurig ziek geworden. Welke gevolgen heeft dat voor mijn ziektekosten en eventuele uitkering? Beste Marian, Je kunt niet zomaar zonder pensioenfonds komen te zitten. Als een bedrijf door een ander bedrijf wordt overgenomen, is er juridisch sprake van overgang van onderneming. Dit betekent dat de oude rechten en plichten zo goed mogelijk gewaarborgd moeten worden door de nieuwe werkgever. Zo kun je denken aan de hoogte van het salaris, de arbeidsduur, maar ook bijvoorbeeld aan de reiskostenregeling. Het pensioen vormt echter een uitzondering. De nieuwe werkgever is niet in alle gevallen verplicht de oorspronkelijke pensioenregeling voort te zetten, bijvoorbeeld als hij verplicht is alle werknemers (inclusief de overgenomen) aan te melden bij het eigen pensioenfonds of als je in een sector gaat werken waar een bedrijfstakpensioenfonds geldt. Dan is de werkgever verplicht om de werknemer daar aan te melden. Beste Cees, Je zorgverzekering loopt tijdens deze periode van onbetaald verlof gewoon door. Je bent namelijk verplicht verzekerd voor de Zorgverzekeringswet. Je krijgt helaas geen loon doorbetaald over de periode dat je verlof hebt en tot zolang het verlof duurt. Daar gelden andere regels voor dan wanneer je deeltijdverlof zou hebben. Wanneer de periode van onbetaald verlof is afgelopen en je nog steeds ziek bent, dan wordt je loon weer doorbetaald. De wachttijd van twee jaar voor de WIA begint in jouw geval ook pas na het verlof te lopen. Wil je toch een uitkering als je ziek wordt tijdens onbetaald verlof? Dan kun je bij het UWV een vrijwillige verzekering voor de Ziektewet afsluiten. overweeg je ook om onbetaald verlof op te nemen? bel ons dan; we denken graag met je mee over de consequenties. 19
(Bij)scholen om je zeker te voelen Tekst: Marie Verheij Van de werknemer van nu wordt gevraagd dat hij duurzaam inzetbaar is. Dat betekent dat je je hele leven lang werkt aan je ontwikkeling om je plek op de arbeidsmarkt op elk tijdstip te kunnen innemen. Bijscholing en het volgen van vakgerichte opleidingen horen daarbij. Ellen Tärre: Kennis van de werknemers op peil houden om kwaliteitswerk te leveren. Als je aan het begin van je loopbaan staat, weet je nog niet precies wat je sterke kanten en je talenten zijn. Dan is het soms fijn als iemand je deskundig adviseert. Als je wat ouder bent, kun je bijsturen en ontdekken waar je nog meer goed in bent en waarin je zelfs kunt uitblinken. Dat vraagt vooral onderhoud en training: scholing en opleiding. Herkenbare taal, voor Ellen Tärre, HR-specialist arbeidsmarkt en hoofd werving, selectie en I-Flex bij Isala in Zwolle. Zelf werkte ze ooit als verpleegkundige, en had ze nadien tal van andere jobs, deels in de zorg, deels in de commerciële sector. Nu is ze al weer dertien jaar terug in het ziekenhuis, kent er alle hoe- ken en gaten, en adviseert ze op strategisch/tactisch niveau over het personeelsbeleid. Termen als duurzaam inzetbaar, vitaliteit, ambitie en talentontwikkeling klinken haar bekend in de oren. kwaliteit Bij Isala werken 5500 mensen (3700 fte), 80 procent is vrouw en de gemiddelde leeftijd ongeveer 47 jaar. Isala is een topklinische ziekenhuis en heeft een eigen academie, waar tientallen cursussen, bijscholingen en complete opleidingen worden gegeven, vertelt Tärre niet zonder trots. In samenwerking met name de universiteit van Groningen wordt menig medisch specialist (deels) in Isala opgeleid. Ook de flexverpleegkundige van I-Flex, het flexbureau van Isala krijgt, net als alle andere verpleegkundigen de vereiste scholingen aangeboden. We willen de kennis van het personeel op peil houden om kwaliteitswerk te leveren, zegt Tärre. Er wordt gewerkt aan een nauwe samenwerking met andere regionale ziekenhuizen. Dat is van belang voor de patiëntenzorg in de regio, bijvoorbeeld als het gaat over scholing in beroepsopleidingen die tamelijk onbekend zijn: de cardiofysisch laborant of de laborant klinische neurofysiologie bijvoorbeeld. De technologie creëert nieuwe functies en maakt 20 clink september 2014