Papervraag 2 Vergelijk de opvattingen van Adolf Loos en Paul Valéry in verband met het onderscheid tussen architectuur en bouwen. Architectuurtheoriedeel2 ProfHildeHeynen MurielMulier studentennummer:r0594902 2BIRA 201582016 1
Zoals de gebouwen van Loos niet te fotograferen zijn, zo zijn de teksten van Valéry niet te vertalen. 1 Traditioneelwerdarchitectuur)als)kunst)van)het)bouwengezien,dezevisiegaatalterugtotbij Vitruvius.Architectuurwerdindeklassiekeoudheidgezienalseenvandezevenkunsten. Architectuurisindezevisiesuperieuraanhetbouwenenbeoogteensamensmeltingvande 3 elementen van de Vitruviaanse driehoek:) venustas) (vorm),) utilitas) (functie) en) firmitas) (constructie). 2 DevisieshieropvandeFransedichterPaulValéryendeOostenrijksearchitect Adolf Loos worden vergeleken. Hun teksten hierover dateren uit dezelfde periode (respectievelijk uit 1921 en 1910) en toch kunnen we meer verschillen terugvinden dan gelijkenissen. Deze verschillen betreffen: de rol van de Moderniteit, het al dan niet teruggrijpennaardeklassiekeoudheidenhetverschiltusseneenkunstenaareneenarchitect. PaulValéryenAdolfLoosoverdeModerniteit PaulValérysluitzichvolledigaanbijdevisiedatarchitectuurdekunstvanhetbouwenis.De Moderniteit heeft deze visie volgens hem ook niet vertroebelt. 3 Hij schrijft in 1921 een gelegenheidstekst Eupalinos) of) de) architect als inleiding voor La Compagnie des Arts Français (tegenhangers van de Wiener Werkstätte). 4 Paul Valéry laat hierbij Phaidros en SocratesindevormvaneenPlatoonsdialoogdebuiksprekerszijnvanzijnvisie.Phaidrosstelt Eupalinos,eengoedearchitectvaneentempelvanArtemisvoor.Phaidroszegt: Ik)zag)in)hem) een)macht)gelijk)aan)die)van)orpheus. 5 EnEupalinosmerktop: Zeg)eens)( ),)heb)je)bij)je) wandelingen)door)deze)stad)niet)gemerkt)dat)sommige)van)de)gebouwen)die)haar)bevolken) stom) zijn;) dat) andere) spreken;) en) dat) nog) andere,) en) die) zijn) uiterst) zeldzaam,) zingen? ) 6 Gebouwen die zingen zijn van het hoogste niveau en het werk van een kunstenaar. Deze 1 GeertBekaert, Het)werkelijke)van)het)vertoog,)Eupalinos)ou)l architecte in:hildeheynen, wonen)tussen) gemeenplaats)en)poëzie:)opstellen)over)stad)en)architectuur,)rotterdam,uitgeverijnai010,1993,pp.132. 2 HildeHeynen, Architectuurenbouwen in:hildeheynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten)uit) de)twintigste)eeuw,rotterdam,uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.673. 3 Ibidem 4 PaulValéry, Eupalinosofdearchitect (1921),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur,op.cit.,) pp.112. 5 Ibidem 6 Ibidem,pp.113. 2
harmoniseertopeenuniekewijzede3elementenvanvitruvius. Adolf Loos wijst deze traditionele interpretatie niet af, maar geeft toe dat ze niet ononderbroken verder gezet kan worden. Met de komst van de Moderniteit wordt de superioriteitvandearchitectuurtenopzichtevanhetbouwennietmeererkentomdatde architectofbouwheergeencultureleachtergrondmeerheeft.demensisdusontworteldvan zijncultuur.loosbeschrijftdezebreukinzijntekst Architectuur uit1910methetomschrijven van een rustig meer met huizen, boerderijen en kapellen rondom. Allen stralen rust en schoonheiduit.plotsontsierteenmodernevilladitlandschap. Waarom)ontsiert)de)architect) (vandevilla),)de)goede)zowel)als)de)slechte,)het)meer?)omdat)de)architect,)net)als)de)meeste) stadsbewoners,)geen)cultuur)heeft.)hij)mist)de)zekerheid)van)de)boer,)die)wel)cultuur)heeft.)de) stadsbewoner)is)een)ontwortelde. ) 7 )CultuurisvoorLooshetevenwichttussendeinnerlijke enuiterlijkemensendeenigewaarborgvooreenredelijkdenkenenhandelen. 8 Deoplossing voor Loos is consequent handelen door vernaculaire architectuur niet af te zweren maar samentenemenmetdeeigentijdseversnellingen.loosdroeghygiënehooginhetvaandelen noemdedeloodgietersdedragersvandecultuur.hijpromoottebijvoorbeelddebadkamer, toeneenmoderngegeven,bijzijnstadsgenoten. 9 Looswasnietvanmeningdatdeoplossing laginhetdoenalsofmenerfgenaamisvandearistocratischecultuur.ditwasvoorhemin 1898 al duidelijk, toen hij zijn satire Die) potemkinsche) Stadt schreef over de stedelijke bourgeoisiedieinpaleizenopderingstrasseinwenenwoonde. 10 Architectuurroeptstemmingenopbijdemens PaulValéryenAdolfLooszijnbeidevanmeningdatarchitectuurmensenmoetdoenbewegen. Hierisgeenverschiltussenbeide.PaulValérylaatEupalinosditvertellen. Ik)wil)dat)mijn)tempel)de)mensen)beweegt)zoals)het)voorwerp)van)hun)liefde)hen)beweegt.) ( ))Niemand)weet)dat)deze)sierlijke)tempel)de)mathematische)voorstelling)is)van)een)meisje) uit)corinthe)met)wie)ik)het)geluk)van)de)liefde)heb)gedeeld. 7 AdolfLoos, Architectuur (1910),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten)uit)de) Twintigste)Eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.59. 8 Ibidem 9 AdolfLoos, Deloodgieters (1898)in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur,)op.cit.,)pp.29. 10 KennethFrampton, Moderne)architectuur,)Een)kritische)geschiedenis,vertalingHenkHoeksetal.,3dedruk, Nijmegen,UitgeverijSUN,1995,pp.115. 3
Als) de) bouwers) van) deze) koopmansbeurzen,) rechtbanken) en) gevangenissen) het) goed) aanpakken,) is) de) taal) van) deze) gebouwen) zeer) helder.) (...)) Alles) getuigt) hier) van) gevangenhouding) en) straf) (...)) het) hele) bouwwerk) vormt) een) waarachtig) en) welsprekend) getuigenis)van)zijn)strenge)bestemming.. 11 AdolfLoosbenadruktdetaakvandearchitectomdejuistestemmingbijiedergebouwte latenoproepen. Het) bankgebouw) moet) de) indruk) geven) dat) je) geld) veilig) wordt) bewaard) door) eerlijke) mensen. 12 ) ) Terugnaardeklassiekeoudheid AdolfLoosschrijftin Architectuur : In)de)tweede)helft)van)de)19 de )eeuw)klonk)de)roep)van)de) cultuurlozen:)we)hebben)geen)bouwstijl 13 Velenwetennietmeerwatcultuurisengaandaardoordestijlendienetuitgesprokenzijn niet herkennen. De cultuurlozen konden de stijlen enkel herkennen aan ornamenten, die hierdoor een fetisj werden. Zo bootsten ze louter klassieke vormen na met behulp van ornamenten. PaulValérygrijptwelterugnaardeKlassiekeoudheid,hijschrijftzelfseenPlatoonsdialoog, netomdatzijnvisievolgenshemuniverseelgeldigis.hijvolgtdanookdeklassiekehouding vanjulienguadetenhenrilabrouste.dedriebeginselenvanvitruviuskunnenwetotop vandaag terugvinden en blijven nog steeds van belang. In de beleidsnota Ruimte voor Architectuur in Nederland definieert men ze,bijvoorbeeld, als gebruikswaarde, culturele waardeentoekomstwaarde. 14 HiertegenoverzegtLoosdatjenietnaardeklassiekeoudheidkuntteruggrijpen,maarjedient aantepassenaanjeeigentijd,plaats,milieu,functieenklimaat. 15 11 PaulValéry, Eupalinosofdearchitect (1921),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.) Sleutelteksten)uit)de)Twintigste)Eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.114. 12 AdolfLoos, Architectuur (1910),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten)uit)de) Twintigste)Eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.62. 13 Ibidem,pp.60. 14 Ruimte)voor)Architectuur:)nota)architectuurbeleid, s8gravenhage,sduuitgeverij,1991,pp.5. 15 AdolfLoos, Architectuur (1910),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten)uit)de) Twintigste)Eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.62. 4
Kunstenaarofarchitect Gebouwendiezingenzijnvanhethoogsteniveau,schreefPaulValéry,enzijnhetwerkvan eenkunstenaarof,metanderewoorden,zijntalentiseengunstvandemuzen.hierzouadolf Looshetnietmeeeenszijn,eenkunstenaarverschiltvaneenarchitect.Ditheeftvolgensmij eensterkebiografischereden,loosiseenarchitectterwijlvaléryeenkunstenaar,namelijk dichteris.voorloosbouwtdearchitectvoordesamenlevingterwijldekunstenaarenkel zichzelfdient.hetprobleemdatdemensnietmeerweetwatkunstiskomtdoordatdelink tussen ambacht en kunst veel schade heeft geleden. Architectuur is dus geen kunst, op uitzonderingvantweevormenbouwkunst:grafmonumentenengedenktekens,omdatdeze de meest essentiële momenten van het leven weerspiegelen en verder gaan dan het praktische.zijvereisendathetbouwenmetwaardigheidbekleedwordt. Das)ist)Architektur ) volgensloos. 16 Met de komst van de Nieuwe Zakelijkheid zullen auteurs minder pleiten voor dit verschil tussen architectuur en bouwen. Deze zijn ten slotte beiden onderdeel van het gebouwde geheel.verderindetachtigerennegentigerjarenwordtergeenverschilmeergemaakten wordtdepoëtischedimensiediegebouwenkunnenhebbenindespotlightgezet. Slot Paul Valéry blijft veel dichter bij de traditie aanleunen dan Adolf Loos, hij rangschikt architectuur boven bouwen, terwijl voor Loos de opgave die het moderne bouwen stelde meerindecategorievanhetlouterbouwenthuishoort.beidenkaartenzedegevoelensaan diearchitectuurmoetoproepen.zeverschillenechtersterkinhunvisieoverderolvande Moderniteit,hetaldannietteruggrijpennaardeklassiekeoudheidenofarchitectuurook kunstkanzijn. 16 HildeHeynen, Architectuurenbouwen in:hildeheynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten) uit)de)twintigste)eeuw,rotterdam,uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.673. 5
BIBLIOGRAFIE Primairebronnen: GeertBekaert, Het)werkelijke)van)het)vertoog,)Eupalinos)ou)l architecte in:hildeheynen, wonen) tussen)gemeenplaats)en)poëzie:)opstellen)over)stad)en)architectuur,)rotterdam,uitgeverijnai010, 1993,pp.1318146. KennethFrampton, Moderne)architectuur,)Een)kritische)geschiedenis,vertalingHenkHoeksetal., 3dedruk,Nijmegen,UitgeverijSUN,1995,pp.1138119. HildeHeynen, Architectuurenbouwen in:hildeheynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur,) Sleutelteksten)uit)de)Twintigste)eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.6738680. AdolfLoos, Architectuur (1910),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur.)Sleutelteksten) uit)de)twintigste)eeuw,rotterdam,uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.58862. AdolfLoos, Deloodgieters (1898)in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur ).)Sleutelteksten) uit)de)twintigste)eeuw,rotterdam,uitgeverijnai010,2014,4dedruk,)pp.29831. PaulValéry, Eupalinosofdearchitect (1921),in:HildeHeynenetal.(red.), Dàt)is)architectuur,) Sleutelteksten)uit)de)Twintigste)eeuw,Rotterdam,Uitgeverijnai010,2014,4dedruk,pp.1128114. Ruimte)voor)Architectuur:)nota)architectuurbeleid, s8gravenhage,sduuitgeverij,1991,pp.28118. Secundairebronnen: GeertBekaert, Onherbergzamekunst,De)witte)raaf,editie121mei8juni,2006, http://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/3088.[geraadpleegdop9april2016]. MiriamGusevich, DecorationandDecorum,AdolfLoos scritiqueofkitsch,new)german)critique, DukeUniversityPress,nr.43,1988,pp.978124. HildeHeynen, AdolfLoos:degebrokenvoortzettingvandetraditie,Architectuur)en)de)kritiek)van) de)moderniteit,sun,nijmegen,2001,pp.1058142. Hilde Heynen, Gesprek op Klara over boek Architectuur en al het andere, 24 maart 2016, http://architectuur.kuleuven.be/2016/03/prof8heynen8over8adolf8loos8op8klara/. MaxRisselada,Raumplan)versus)Plan)libre,Rotterdam,010Publishers,2008,pp176. 6