Dialoogdag Aquacultuur, 6 februari, Yerseke Zagers kweken in één bassin achter de landbouwschuur of in het groot op een oppervlakte van zo n 3.000 hectare. Een zoutwaterleiding via de zeedijk voor het natte bedrijventerrein of het winnen van zoute kwel uit de ondergrond. Een proefboerderij voor aquacultuur. Dit en nog meer kwam aan de orde tijdens de dialogendag aquacultuur, woensdag 6 februari 2008. Bestuurders en ambtenaren bogen zich, samen met de pioniers in de branche, in De Zaete in Yerseke, over de kansen en ervaringen tot nu toe en wat al dan niet mogelijk is in de toekomst, ook planologisch. Dagvoorzitter H.C. Droogh van Rothuizen van Doorn t Hooft BV, architecten en stedenbouwkundigen, daagde de gemeentelijke vertegenwoordigers in zijn welkomstwoord uit. Hij vroeg hun tijdens de excursie s morgens vast na te denken over waar initiatieven in de zilte teelten het best verwezenlijkt Dagvoorzitter H.C. Droogh kunnen worden. De weerslag van hun bevindingen kon aan het eind van de ochtend worden ingetekend op drie deelkaarten van Zeeland, daarbij niet gehinderd door voorkennis van planologische en eventuele andere kanttekeningen. Opvallend was, dat de voorkeur in het algemeen uitging naar de randen van de Zeeuwse regio s. Excursie Het gezelschap vertrok per bus naar bedrijfsterrein Olzendepolder in Yerseke, waar bedrijfscontactfunctionaris P. van Dijke van de gemeente Reimerswaal tekst en uitslag gaf over het natte deel van het terrein. Het terrein beschikt over een zoutwaterleiding, in de volksmond bekend als de Pijp van Bliek, zo zei Van Dijke. De leiding is vernoemd naar de toenmalige wethouder van Reimerswaal en aangelegd met subsidie van de Europese Unie. Via pompstation De Kijkuit wordt water uit de Oosterschelde op het terrein gebracht en via een retourleiding gezuiverd weer terug gepompt. Een ondernemer heeft in een bedrijfsgebouw zo n acht jaar geëxperimenteerd met de teelt van tarbot. De kweek slaagde, maar was economisch niet rendabel te maken. De gemeente zoekt naar nieuwe initiatiefnemers voor de locatie. Tweederde van het natte terrein is verkocht aan Prins & Dingemanse BV in Yerseke; het bedrijf is nog in de ontwikkelingsfase voor de bebouwing. Vijf hectare is nog beschikbaar voor nieuwe activiteiten. Er is weinig belangstelling voor en daarom staat de gemeente nu ook droge bedrijven toe zich er te vestigen, aldus Van Dijke, die aangaf: Buiten het terrein, in het agrarisch buitengebied, heeft een ondernemer tien hectare grond gekocht voor de binnendijkse teelt van schelpdieren. De open bassins waarmee gewerkt gaat worden, passen niet op een bedrijventerrein; zij zijn beter thuis in de open polder. www.zeeland.nl
Dialoogdag Aquacultuur, 6 februari, Yerseke Het door de Kamer van Koophandel tot innovatiefste bedrijf in de aquacultuur bekroonde bedrijf Roem van Yerseke in de Burenpolder is doende met een hatchery of broedhuis, waar organismen worden opgekweekt tot broedgoed voor mosselen, oesters en kokkels. De doorgroei tot wasdom in natuurlijke omstandigheden wordt de nieuwe uitdaging, zo meldde Van Dijke, die verder attendeerde op de onderzoeksinstituten NIOO Centrum voor estuariene en mariene ecologie en Imares BV Wageningen, beide gevestigd aan de Korringaweg in Yerseke en de laatste verbonden met de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW). Directeur A.I.M. Meijering van Topsy Baits in Wilhelminapolder ontving het gezelschap in zijn zagerkwekerij, die van 2,5 hectare is gegroeid naar zeventien met in totaal zo n honderd bassins. Aanvankelijk werden de zagers alleen gekweekt als aas voor sportvissers, inmiddels worden zij ook gebruikt als voer voor garnalen en worden zij zelfs in korrelvorm aangeboden. Er wordt in Directeur Meijering geeft uitleg over Topsy Baits Frankrijk geëxperimenteerd met het verkrijgen van kunstbloed uit wormen voor medische toepassingen. Het kunstbloed mag al worden toegepast bij het vervoer van donororganen. De kweek is uitgebreid met kokkels en tong. De zagers en de kokkels kunnen gezamenlijk opgroeien in een bassin. De gecombineerde oogst wordt binnen op zeven gestort, waar de zagers doorheen kruipen en in een opvangbassin terechtkomen; de kokkels blijven op de zeef achter. Meijering, die ook een vestiging in Wales, Engeland, heeft, kweekt uit eigen broed, dat vrij dik wordt gezaaid om een zo hoog mogelijke opbrengst te hebben. Het bedrijf heeft een eigen oogstmachine ontwikkeld; van de werking werd een demonstratie gegeven. Over de buitenbassins zijn netten gespannen om vogels, vooral wilde eenden, te weren. Doordat de netten vrij hoog boven de bassins op staken hangen, zijn zij nogal gezichtbepalend in de omgeving. Na een storm moest ik een aantal houten palen vervangen; daarvoor heb ik grijs kunststof gebruikt en dat valt beter weg tegen de natuurlijke achtergrond dan het hout, zo heeft Meijering kunnen vaststellen. Het bedrijf wil uitbreiden tot twee- à drieduizend hectare. Dat levert een even groot aantal arbeidsplaatsen op, als de toeleveringsbedrijven worden meegerekend. Nu werken in Wilhelminadorp tien mensen. Akkerbouwer C.H.I. van der Maas heeft sinds 2006 achter zijn schuur onder Kats op Noord-Beveland een bassin van 205 bij 10 meter voor de kweek van zagers. Zijn akkerbouwbedrijf is 115 hectare groot en dat areaal wordt nog met een tien hectare vergroot door bijhuur. Topsy Baits huurt de locatie bij Van der Maas die op zijn beurt over de zagers waakt. Bij extreme regenval, als het bassin te vol wordt, loos ik wel eens wat water op de sloot langs mijn perceel. Het waterschap is hiervan op de hoogte en gedoogt het. Regulier is dat ik het zoute water van over de dijk uit de Oosterschelde haal en daar ook weer loos. Bij grote droogte moet er wel eens water bij. Overigens zit er een laag zout grondwater op zo n vijftien tot zestien meter diepte en het gehalte ervan komt overeen met dat in de Oosterschelde. De invloed van het zout laat zich bij optredende droogte vooral zien in het gras rond het bassin. En dat ondanks dat een flinke betonnen bodem, afdichtend plastic en een zandlaag de ondergrond van het bassin vormen. Ook Van der Maas schermt zijn zilte have af; zijn voorkeur gaat uit naar aardbeiennetten, die laag over het bassin gespannen worden, waardoor zij veel minder in het oog springen dan wanneer zij op palen zijn gebonden. Grovere netten waren niet eendbestendig, zo leerde de ervaring. Het broed dat wordt gezaaid, eet eerst de algen op die in het bassin zitten. Zodra die natuurlijke voedingsbron op is, wordt bijgevoerd. Hoewel Van der Maas nog maar twee seizoenen heeft gedraaid, wil hij net als Topsy Baits de contacten voortzetten en verruimen. 2
Zagerbassin Kats Pleitbezorgers Gedeputeerde drs. H. van Waveren van ruimtelijke ordening begon het middagprogramma met de constatering dat de schelpdiersector in een wankelmoedige positie verkeert: mosselzaad is onvoldoende beschikbaar en op andere locaties onbereikbaar, de kokkelvisserij heeft in de Waddenzee een belangrijk productiegebied verloren. Maar vandaag hebben we de mogelijkheid gezamenlijk te zoeken naar kansen die zich voordoen in de binnendijkse aquacultuur met schaal- en schelpdieren, zagers, vis, algen en zilte gewassen. De stijging van de zeespiegel en de daaruit mogelijk voortvloeiende verzilting kunnen ons daarbij in de kaart spelen, zo zei de gedeputeerde. Daarbij moet dankbaar gebruik worden gemaakt van de kennisinstituten. Vanuit het project De Zeeuwse Tong zal het onderzoek naar de kansen en mogelijkheden voor de vestiging van individuele bedrijven worden verrijkt. Hoe dit alles zich straks vertaalt in de ruimtelijke inpassing is nog onduidelijk. In het Omgevingsplan Zeeland van 2006 kon dit ook nog niet worden ingevuld. Van Waveren riep zijn gehoor op samen met de provincie alle kansen voor de sector te verkennen en uit te werken met inachtneming van de gelijktijdige belangen van economie en omgevingskwaliteit èn met een flinke dosis creativiteit. Bedrijfscontactfunctionaris P. van Dijke van de gemeente Reimerswaal richtte zich vooral op planologische inpassing van de aquacultuurbedrijven. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld in zijn gemeente voor een zagerkwekerij gaf hij een aantal problemen aan, wat hem bracht tot het pleidooi de zilte bedrijvigheid goed te verankeren in bestemmingsplannen. Daarbij gaf hij in overweging de koppeling van de activiteit aan het agrarisch bouwblok, zoals aangegeven in het Omgevingsplan Zeeland, los te laten. Voor de locatiekeuze is de beschikbaarheid van zout water van veel groter belang, zo verklaarde hij, om daaraan toe te voegen flexibel te zijn met de voorschriften in de bestemmingsplannen. We hebben te maken met een innovatieve activiteit. Daar hoort een creatief ruimtelijk beleid bij, inclusief maatwerk bij de landschappelijke inpassing. Dit is een uitgave van Directie Infrastructuur en Vervoer 3
Dialoogdag Aquacultuur, 6 februari, Yerseke De praktijk heeft uitgewezen dat tong en zagers gezamenlijk in een vijver kunnen worden gekweekt. Sterker nog: de opbrengst van zagers is groter dan wanneer zij het puur op zichzelf moeten doen, stelde Ketelaars, die de rechtlijnigheid van de kweekvijvers beter vindt passen bij de rechte, strakke Zeeuwse polders dan in de nieuw vormgegeven natuurgebieden. Deelnemers in De Zeeuwse Tong zijn Grontmij Nederland BV, Hesy Aquacultuur BV, Koninklijke Prins en Dingemanse, Neanthes BV, Rabobank Nederland/Zeeuwse Rabobanken, Roem van Yerseke BV, United Fish Auctions NV/Visafslag Vlissingen-Breskens, VOF i.o. Schelpdierenkwekerij Wilhelminapolder Neeltje Jans en de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie ZLTO. Als kenniscentra zijn de Universiteit Wageningen en de Hogeschool Zeeland erbij betrokken en er is ondersteuning van het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit en de provincie Zeeland. In totaal is 15 miljoen euro financiering beschikbaar, waarvan het bedrijfsleven 4 miljoen euro opbrengt, de provincie en Wageningen Universiteit elk 1 miljoen euro en het rijk en europa gezamenlijk 7,5 miljoen euro. Naar verwachting komt van het Westerscheldefonds ook 1 miljoen euro. Landschappelijke inpassing Zagers op een kluitje; zo mijden zij het licht, waarvoor zij gevoelig zijn Een gemengd bedrijf in Zeeland is in de toekomst niet akkerbouw en veeteelt, maar aquacultuur met zilte gewassen en vis, schelpdieren en zagers, zei dr. ir. J.J.M.H. Ketelaars van Imares BV Wageningen en sprekend namens De Zeeuwse Tong, een consortium met een warm hart voor zilte teelten. De doelstelling is een voorbeeldbedrijf op te richten in de huidige proefboerderij Rusthoeve in Colijnsplaat, maatschappelijk draagvlak te ontwikkelen en ondernemers via scholing dieper in de materie in te wijden. Het voorbeeldbedrijf, dat in fasen wordt opgebouwd, gaat zich richten op zagers, tong, kokkels, mosselen en zilte gewassen op een areaal van vijftig hectare, waarvan dertig hectare door vijvers in beslag wordt genomen. Er is een investering van vijf miljoen euro mee gemoeid. Aan het eind van het jaar moet duidelijk zijn of een tong-zagerkwekerij haalbaar is en moeten ontwerpstudies voor onderdelen van het voorbeeldbedrijf, inclusief een businessplan, beschikbaar zijn. Hetzelfde geldt voor marktanalyses en praktijkexperimenten met schelpdierkweek. Dan zijn we twee jaar aan het werk, waarna de volgende fase van drie jaar kan beginnen. Aquacultuur en landschap was het onderwerp van de inleiding van landschapsarchitect en directeur ir. J.W. Bosch van Tuin- en landschapsarchitecten Bosch Slabbers in Middelburg. Tien procent van het landbouwareaal wordt omgezet in aquacultuur, zo is de rekening, zei Bosch, waarbij de huidige kleinschaligheid van de bedrijven verdwijnt. Als we uitgaan van zo n 12.000 hectare, dan is dat te groot voor één perceel. Ter adstructie: die oppervlakte komt overeen met het hele eiland Tholen. Aan de hand van kaartmateriaal, waarop werden uitgesloten de drie Zeeuwse nationale landschappen, de gebieden met zoetwater en de natuurgebieden, toonde Bosch dat vooral de Bevelanden, Tholen, Sint-Philipsland, Schouwen-Duiveland, de Kanaalzone Zeeuwsch-Vlaanderen en de noordoostkant van Oost Zeeuwsch-Vlaanderen ruimte bieden. Net als Ketelaars toonde hij landschappelijke inpassingen van aquacultuur in Frankrijk. Hij attendeerde erop bij de planologische inpassing rekening te houden met het ruimtebeslag voor de gebouwen en de infrastructuur. 4
Samenspraak In de discussie bleek, dat de mening over de uitsluiting van de nationale landschappen niet werd gedeeld. Vrij breed werd aangegeven dat diverse locaties zeker kunnen meedingen naar de bestemming zilte teelten, waarop Bosch een uitzondering wilde maken voor Waterdunen in West Zeeuwsch- Vlaanderen. Van Waveren bepleitte voor de nationale landschappen wel hogere eisen aan de inpassing te stellen dan in minder kwetsbare gebieden. M.I. Platschorre van De Zeeuwse Tong zei dat niet bij alle bedrijven ook gebouwen nodig zijn. Het grootste ruimtebeslag bestaat uit kweekbassins, waar zaai- en oogstmachines aan het begin en het eind van de seizoenen worden ingezet. De verwerking zal veelal in daarvoor ingerichte centra haar beslag krijgen. Van Dijke vroeg voor de gemeenten vrijheid om te experimenteren met de Hoor- en wederhoor in De Zaete De blauwe gedeelten van Zeeland blijven volgens Bosch over, als de nationale landschappen en de zoetwater- en natuurgebieden worden uitgesloten landschappelijke inpassing. Zo kunnen eventuele landschapstoetsen ontstaan, waarop Van Waveren verwees naar de nieuwe Wet ruimtelijke ordening die per 1 juli 2008 in werking treedt. In de overleggen naar die datum toe kunnen afspraken worden gemaakt over de hoofd- of nevenfunctie van aquacultuurbedrijven en de landschappelijke inpassing, ook met de medewerkers ruimte van de provincie, wier rol een geheel andere wordt dan in de toezichtperiode volgens de huidige wet. Secretaris drs. P. Goossen van het kwaliteitsteam Zeeland bood de expertise van zijn team aan. Hij merkte op dat goed onderbouwde plannen doorgaans ook voldoen aan de regels. Wethouder K.A. Heijboer van Tholen deelde mee dat zijn gemeente in het bestemmingsplan buitengebied drie hectare heeft bestemd voor aquacultuur, gerelateerd aan het bouwblok. Burgemeester S.W.G.M. Kramer van Kapelle vroeg zich af of het dienstig is specifiek bedrijventerreinen voor aquacultuur aan te wijzen, waarop beleidsmedewerker J.W. van Wallenburg van het ministerie van volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieubeheer al 5
op voorhand krachtig waarschuwde tegen eventuele verrommeling, zoals die zich op sommige bedrijventerreinen en bij een aantal bedrijven voordoet. Kramer gaf als goed inpassingsvoorbeeld het kassencomplex in de Willem-Annapolder in zijn gemeente, dat wordt omsloten door dijken. Overigens was niet iedereen van mening dat zulke aparte aquabedrijventerreinen er moeten komen. Heijboer en Platschorre wezen daarbij op de activiteit als nevenbedrijf in de akkerbouw. Bosch gaf de deelnemers mee de landschappelijke inpassing niet alleen te zoeken in franje als een bomenrij. De bassins zelf een mooie uitstraling geven, helpt minstens zo goed. Bundeling gemeenten Dagvoorzitter Droogh concludeerde dat er nu al verscheidenheid bestaat in de bedrijvigheid en dat elke variant eigen eisen en voorwaarden stelt. Hoewel we nog in de experimenteerfase zitten, wordt van de bedrijven wel duidelijkheid gevraagd over hun plannen. Om wederkerig als overheid transparant en helder te zijn, proef ik bij de gemeenten dat zij bereid zijn in gezamenlijkheid op te treden. Al pratend kwam het gezelschap hierna tot de slotsom in een gezamenlijk op te stellen document de gemeentelijke beleidslijnen uit te zetten, waarbij Van Waveren coördinatie van de provincie aanbood. Hij verzocht de gemeenten het voortouw te nemen, opdat zo n convenant er kan liggen op het moment dat de nieuwe Wet ruimtelijke ordening in werking treedt. COLOFON Maart 2008 Uitgave Provincie Zeeland Tekst J.C. van Nieuwenhuijze Fotografie L. Rogge Topsy Baits Kaart Bosch Slabbers Gedeputeerde Van Waveren biedt provinciale coördinatie aan Prepress en Print Provincie Zeeland, Afdeling I&D 6