JAARVERSLAG TUBERCULOSE-ONDERZOEK IN JUSTITIËLE INRICHTINGEN

JAARVERSLAG TUBERCULOSE-ONDERZOEK IN JUSTITIËLE INRICHTINGEN 2015

Publicatie: Hoofdauteur: Merel Linthorst, GGD GHOR Nederland 1 Met medewerking van: Carolien Morée, GGD Amsterdam Connie Erkens, KNCV Tuberculosefonds Foto omslag: Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) Het gebruik van de inhoud van dit jaarverslag is toegestaan, mits de bron duidelijk en nauwkeurig wordt vermeld. 1 GGD Nederland en GHOR Nederland heten per 1 januari 2014 GGD GHOR Nederland (Vereniging voor Publieke Gezondheid en Veiligheid Nederland) 1

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 3 SAMENVATTING 4 AFKORTINGEN 6 1. ALGEMEEN 7 1.1 Overeenkomst GGD Nederland en DJI 7 1.2 Jaarrapportage 2015 8 1.3 Gegevensbronnen 8 1.4 Indicatoren 8 1.5 Justitiële inrichtingen 9 2. SCREENING TUBERCULOSE IN DETENTIE 10 2.1 Tuberculose 10 2.2 Werkwijze tbc-screening 12 3. RESULTATEN SCREENING 14 3.1 Dekkingsgraad screening 14 3.2 Effectiviteit nader onderzoek 16 3.3 Opbrengst screening 16 3.4 Kenmerken justitiabelen met tuberculose 19 3.5 Justitiabelen met tuberculose buiten de screening om 20 3.6 Behandeling tuberculose 21 4. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 22 Annex 1. Gegevensbronnen Annex 2. Overzicht aantal screeningen per JI in 2011 t/m 2015 Annex 3. Geboorteland instroom 2011 t/m 2015 vanuit politiebureau of vrije maatschappij exclusief elektronische detentie 2

VOORWOORD Voor u ligt het jaarverslag 2015 van de screening op tuberculose in Justitiële Inrichtingen (JI en). De acht verantwoordelijke backoffice GGD en voeren dit uit en coördineren dit: GGD Twente, GGD Limburg-Noord, GGD Hart voor Brabant, GGD Rotterdam-Rijnmond, GGD Amsterdam, GGD Groningen, GGD regio Utrecht en GGD Haaglanden. Daarnaast leveren GGD Zeeland en GGD Flevoland MRU diensten zonder dat zij een backoffice zijn. Bij de totstandkoming van dit verslag is nauw samengewerkt met de acht backoffice GGD en/mru houdende GGD en en KNCV Tuberculosefonds. Ruim 20 jaar screenen de GGD en justitiabelen in Nederland. Dit heeft vanaf 1994 geresulteerd in een blijvend sterk bestrijdingsapparaat. Dit verslag geeft inzicht in de resultaten die geboekt zijn in 2015 inzake de screening op longtuberculose in de Justitiële Inrichtingen (JI en). Dit in het kader van het contract tussen GGD GHOR Nederland en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Een woord van dank gaat uit naar alle betrokkenen voor hun uitstekende inzet en medewerking. Directies van de acht backoffice GGD en, Namens deze, De heer H.A.M. Backx Directeur GGD GHOR Nederland December 2016, Utrecht 3

SAMENVATTING Dit verslag biedt een overzicht van de belangrijkste bevindingen die zijn gedaan bij de uitvoering van de screening op tuberculose in het kader van het contract tussen DJI en GGD GHOR Nederland. Dekkingsgraad screening In 2015 zijn van de 40.587 ingestroomde justitiabelen in de justitiële inrichtingen 14.200 justitiabelen (35%) op grond van de triage opgeroepen voor een röntgenscreening. Van deze groep zijn 14.749 röntgenfoto s gemaakt. In 2014 zijn van de 44.218 ingestroomde justitiabelen in de justitiële inrichtingen 15.309 justitiabelen (35%) op grond van de triage opgeroepen voor een röntgenscreening. Van de 14.200 justitiabelen zijn 9.508 justitiabelen geboren in het buitenland (risicogroep). De instroom van justitiabelen geboren in het buitenland was 19.089. Van 1.001 justitiabelen was het geboorteland onbekend. De dekkingsgraad van de screening van in het buitenland geboren justitiabelen (inclusief 7% geboorteland onbekend) was maximaal 55%. De dekkingsgraad van de screening van in het buitenland geboren justitiabelen in respectievelijk 2014, 2013 en 2012 was (maximaal) 58%, 69% en 70%. Opbrengst screening Via de triage bij de medische intake en röntgendiagnostiek met de Mobiele Röntgen Unit (MRU) zijn in 2015 vier justitiabelen met tuberculose gevonden, dit komt overeen met een prevalentie van 28 per 100.000 gescreende justitiabelen (d.m.v. MRU). De prevalentie onder in het buitenland geboren justitiabelen is 42 per 100.000 (4/9508) en 0 per 100.000 in de groep justitiabelen geboren in Nederland. De prevalentie in de risicogroep (=gescreende justitiabelen) is sterk gedaald ten opzichte van 2014 (85 per 100.000) en ligt onder de norm van 50 per 100.000 voor risicogroepen in Nederland. Daarbij dient wel in acht genomen te worden dat de betrouwbaarheidsinterval zeer ruim is en dat de prevalentiewaarde niet significant verschilt van de grenswaarde 50 per 100.000. De prevalentie onder het totaal aantal justitiabelen (=instroom in JI, dus vóór de triage) is 10 per 100.000 in 2015 en 30 per 100.000 in 2014. Ook de prevalentie van besmettelijke 2 tuberculose is in 2015 gedaald ten opzichte van 2014, namelijk 14 per 100.000 afgezet tegen 20 per 100.000. 2 Open (ZN positief) tuberculose 4

Effectiviteit van de screening In 2015 is 80% van de justitiabelen met tbc gevonden middels de screening. Er is in 2015 één justitiabele met tbc gevonden buiten de MRU screening om. Effectiviteit nader onderzoek Van alle gescreende justitiabelen in 2015 is bij 1% een nader onderzoek uitgevoerd. In 2015 is 83% van de aangevraagde nader onderzoeken uitgevoerd. De reden waarom nader onderzoek niet is gerealiseerd (n=32) komt door ontslag uit de JI of onbekend. In 2015 werd bij 3% van de uitgevoerde nader onderzoeken de diagnose tuberculose vastgesteld. In 2014 lag dit percentage op 6%. Resultaten behandeling tbc Van de 13 justitiabelen met tbc die in 2014 zijn gevonden, hebben er 8 (62%) de behandeling voltooid, 2 (15%) de behandeling elders voortgezet en van 2 (15%) is behandelingsresultaat (nog) onbekend (bron NTR/Cib-EPI). De resultaten van de behandeling van de in 2015 gevonden gevallen zijn pas na 1 maart 2017 bekend. 5

AFKORTINGEN BAL BO CPT DBV DJI DC ETB GGD GW JI JV KNCV Tuberculosefonds LTBI MRU MDR-tbc NO NTR Pbw PI REC TBC THT TUBIS VRIS WBO WHO XDR-tbc ZN Broncho-Alveolaire Lavage Backoffice Commissie voor Praktische Tuberculosebestrijding Directie Bijzondere Voorzieningen Dienst Justitiële Inrichtingen Detentiecentrum Extrapulmonale tuberculose Gemeentelijke Gezondheidsdienst Gevangeniswezen Justitiële Inrichting Justitieel verpleegkundige Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging tot bestrijding der tuberculose Latente Tuberculose infectie Mobiele Röntgen Unit Multi Drug Resistent tuberculose Nader onderzoek Nederlands Tuberculose Register Penitentiaire beginselenwet Penitentiaire Inrichting Regionaal Expertise Centrum Tuberculose Tuberculine huidtest Tuberculose Informatie Systeem Vreemdelingen in de straftrechtsketen Wet op het bevolkingsonderzoek World Health Organization Extensively Drug Resistant tuberculose Ziehl-Neelsen kleuring 6

1. ALGEMEEN 1.1 Overeenkomst GGD GHOR Nederland en DJI De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) heeft in 2014 een nieuwe overeenkomst gesloten voor 2015 met GGD GHOR Nederland voor de uitvoering van de tuberculosescreening van justitiabelen. De overeenkomst is aangegaan voor de duur één jaar met de mogelijkheid om twee maal een half jaar te verlengen. Organisatie van de tuberculosebestrijding De tuberculosebestrijding wordt door de GGD en uitgevoerd in vier regionale samenwerkingsverbanden, de zogenoemde regionale expertise centra (RECs): 1. Noord-Oost (5 noordelijke provincies): Backoffice GGD Groningen en Backoffice GGD Noord- Oost Gelderland. 2. Noord-West (provincies Flevoland, Noord-Holland en Utrecht): Backoffice GGD Amsterdam en Backoffice GGD regio Utrecht 3. Zuid-Holland: Backoffice GGD Haaglanden en Backoffice GGD Rotterdam Rijnmond 4. Zuid (drie zuidelijke provincies):backoffice GGD Hart voor Brabant en Backoffice GGD Limburg-Noord Alle regio s dragen de zorg voor de diagnostiek van personen met klachten, behandeling en begeleiding van tbc-patiënten, BCG vaccinatie, bron- en contactonderzoek, screening van risicogroepen, outbreak management, preventie van transmissie in instellingen en de diagnostiek en behandeling van latente tbc-infecties (LTBI). Binnen de RECs zijn acht backoffice GGD en verantwoordelijk voor de uitvoering van alle taken ten behoeve van de overeenkomst met DJI: van het bezoek aan de inrichting met een MRU en het maken van de foto s tot en met het beoordelen hiervan door een arts tuberculosebestrijding. Eventueel nader onderzoek, behandeling en begeleiding vindt plaats door de tuberculosearts van de GGD in de regio waar de JI is gelokaliseerd. Wijzigingen in het screeningsbeleid justitiabelen 1994 Vanaf 1994 wordt de screening uitgevoerd met mobiele röntgenbussen door de GGD en, waarbij alle ingeslotenen worden onderzocht op tuberculose. 2011 Sinds 2011 zijn op advies van de CPT alleen justitiabelen met risicofactoren voor tuberculose nog onderhevig aan röntgenscreening bij binnenkomst (advies CPT 4 april 2008) 3. DJI heeft in november 2014 het CPT om advies gevraagd ten aanzien van aanscherping van de criteria voor gedifferentieerd röntgenscreening op tuberculose van justitiabelen bij insluiting in een penitentiaire inrichting. 3 Richtlijn Tuberculose in Detentie, november 2010 7

2015 Op advies van het CPT heeft DJI in 2015 besloten om de risicotriage van in Nederland geboren gedetineerden verder aan te scherpen. Dit beleid wordt naar verwachting in 2016 geïmplementeerd. 1.2 Jaarrapportage 2015 In dit verslag worden de gegevens uit 2015 getoond. Voor vergelijking met voorgaande jaren is gekozen om de gegevens uit de eerste drie jaar (2008 t/m 2010) van het contract buiten beschouwing te laten aangezien op 1 januari 2011 het beleid ten aanzien van het screening in penitentiaire inrichtingen is gewijzigd. Als gevolg van deze wijziging is het gedifferentieerd screenen ingevoerd. Dit betekent dat niet alle justitieel ingeslotenen meer in aanmerking voor de screening tenzij ze behoren tot de risicogroep. 1.3 Gegevensbronnen Voor het opstellen van dit jaarverslag is gebruik gemaakt van gegevens uit het Tuberculose Informatiesysteem TUBIS aangeleverd door de backoffice GGD en, informatie van gedetineerde tuberculosepatiënten verkregen uit het Nederlands Tuberculose Register (NTR), dat beheerd wordt door het RIVM en de instroomgegevens justitiabelen van DJI. De gegevensbronnen zijn beschreven in annex 1. 1.4 Indicatoren De volgende indicatoren worden in dit rapport beschreven: 1. Dekkingsgraad screening Een justitiabele gevonden door screening is een persoon bij wie een röntgenonderzoek naar tuberculose screening in een justitiële inrichting geïndiceerd werd, waarna de diagnose tuberculose door tbc-screening gesteld is. In het rapport wordt het aantal gevallen van tuberculose onder justitiabelen uitgedrukt in prevalentie (aantal gevallen per honderdduizend op een specifiek moment) 4. In dit rapport is de dekkingsgraad van de röntgenscreening op twee manieren berekend, op grond van: de totale instroom; het aantal justitiabelen die op grond van triage in aanmerking komen voor röntgenscreening. Van in Nederland geboren justitiabelen is niet bekend wie in aanmerking komt voor screening. De dekkingsgraad van de röntgenscreening op de doelgroep van justitiabelen met een verhoogd risico op tuberculose kan dus alleen worden vastgesteld voor het buitenland geboren justitiabelen, omdat zij 4 De incidentie van tbc bij gedetineerden moet worden berekend over het aantal persoonsjaren dat gedetineerden in een bepaald kalenderjaar zijn ingesloten. (Sommige gedetineerden blijven kort / sommigen zitten het hele jaar vast). Omdat deze gegevens niet voorhanden zijn, spreken we altijd alleen over de prevalentie. 8

in principe allen in aanmerking voor screening. Voor de berekening van de noemer in dit rapport wordt aangenomen dat justitiabelen met een onbekend geboorteland in het buitenland zijn geboren. 2. Opbrengst De opbrengst van de screening wordt op twee manieren beschreven: Opbrengst van triage + röntgenscreening: aantal tbc gevonden door screening / instroom Opbrengst van röntgenscreening: aantal tbc gevonden door screening / aantal gescreenden 3. Effectiviteit nader onderzoek Aantal personen nader onderzoek / aantal gescreenden Aantal gerealiseerde nader onderzoek / aantal personen nader onderzoek Aantal tbc / aantal gerealiseerde nader onderzoek 4. Effectiviteit van de screening Aantal tbc gevonden door screening / totaal aantal tbc in PI (passief + actief gevonden) 5. Resultaten behandeling tbc 1.5 Justitiële inrichtingen Jaarlijks stromen er ongeveer 44.000 nieuwe justitiabelen in. De insluiting vindt plaats in verschillende soorten inrichtingen, zoals in gevangenissen en huizen van bewaring voor volwassenen, die penitentiaire inrichtingen (PI) worden genoemd. In deze rapportage wordt geen onderscheid gemaakt tussen penitentiaire inrichtingen (PI) en detentiecentra (DC). De reden is dat de Dienst Bijzondere Voorzieningen niet meer bestaat en de DC s (m.u.v. DC Zeist) niet uitsluitend bestemd zijn voor vreemdelingenbewaring maar ook strafrechtelijke gedetineerden. Een vergelijking van de dekkingsgraad van de röntgenscreening per inrichting zoals voorafgaande jaren is gebeurd is daarom niet zinvol. In de laatste jaren (2012 t/m 2014) is het aandeel justitiabelen met een verblijfsduur van minder dan 2 weken sterk gestegen. De stijging van de kortverblijvenden is een gevolg van een verschuiving van de insluitingscategorieën. In 2015 is het beeld weer gewijzigd door de terugval bij een deel van de arrestanten (de gegijzelden) en destabilisering van het aantal voorlopig gehechten. De helft van alle gedetineerden die in 2015 zijn uitgestroomd, kende een verblijfsduur van maximaal drie weken (mediaan) (bron: DJI in getal 2011-2015, april 2016). 9

Open en dichtgaan van JI en Gedurende 2015 zijn de volgende JI en gesloten: PI Amsterdam Tafelberg, PI Veenhuizen Norgerhaven, PI Haarlem en PI Arnhem De Berg (Annex 1). In het laatste kwartaal van 2015 is de locatie Eikenlaan tijdelijk verhuurd aan het COA (opvang asielzoekers). Tegelijkertijd is de DTC capaciteit in Rotterdam in de laatste drie maanden van 2015 in gebruik geweest voor strafrechtelijke gedetineerden (en de eerste 9 maanden voor vreemdelingenbewaring). 10

2. SCREENING TUBERCULOSE IN DETENTIE 2.1 Tuberculose Waarom screenen van justitieel ingeslotenen? Gevangenissen zijn in veel landen berucht vanwege de grote aantallen tbc-patiënten. Justitieel ingeslotenen hebben een verhoogd risico op tuberculose omdat ze in een gesloten instelling leven en omdat justitieel ingeslotenen vaak behoren tot bevolkingsgroepen met een verhoogd risico op (long) tuberculose. Justitieel ingeslotenen vallen daarmee onder het risicogroepenbeleid 5 (Wet op het bevolkingsonderzoek (WBO)). Justitieel ingeslotenen worden gescreend op de aanwezigheid van tuberculose met als doel actieve tuberculose vroeg te diagnosticeren en via behandeling van de betrokken persoon ernstige ziekte en sterfte te voorkomen (individueel belang). Daarnaast heeft de screening als doel om de overdracht van tuberculose te voorkomen (het derden belang). Het tijdig opsporen, behandelen en voorkomen van overdracht bij deze groep is van groot maatschappelijk belang, aangezien 70% van de populatie binnen drie maanden weer in de vrije maatschappij terugkeert en uit het zicht verdwijnt. Gevaren in de tuberculosebestrijding Door toename van luchtverkeer en openstellen van landsgrenzen binnen de EU verspreiden besmettelijke ziekten zoals tuberculose zich verder en sneller dan ooit. Een andere bedreiging zijn de geneesmiddelenresistente stammen van tuberculose die zeer moeilijk of niet te behandelen zijn, zoals MDR-tbc en XDR-tbc. Het percentage patiënten met MDR-tbc in Nederland is in 2013 ten opzichte van 2012 verdubbeld. In 2014 is het percentage weer gehalveerd. Alle MDR-tbc patiënten zijn afkomstig uit het buitenland. Waakzaamheid en inzet voor de screening van justitiabelen blijft van groot belang om te voorkomen dat tuberculose een heropleving zal beleven. 5 De definitie van een risicogroep voor tuberculose luidt: een groep personen met een eenduidig gemeenschappelijk kenmerk of risicofactor, gecombineerd met een verhoogd risico op tuberculose indien geïnfecteerd of een incidentie of prevalentie van meer dan 50 tuberculose gevallen per 100.000 personen op jaarbasis (referentie: RPT 25.320 TBC-risicogroepenbeleid, KNCV Tuberculosefonds September 2013). 11

2.2 Werkwijze tbc-screening in detentie Intake en vaststellen indicatie screening Bij alle justitiabelen wordt bij binnenkomst een volledige intake afgenomen door de justitieel verpleegkundige (JV) van de medische dienst 6. De JV vraagt specifiek naar risicofactoren voor tuberculose (triage). Justitiabelen met een of meerdere risicofactoren worden doorverwezen voor het maken van een röntgenfoto (annex 3). Vastgestelde risicofactoren zijn: - geboren in het buitenland; - drugsverslaafd; - dak- of thuisloos; - tbc-contact in laatste twee jaar; - oud tbc-patiënt; - verblijf buitenlandse gevangenis; - immuungecompromitteerd; - HIV-positief; - klachten passend bij tuberculose. Aanleveren justitiabelen De gegevens van de justitiabelen worden tijdig met naam en het adres van de locatie door de medische dienst op USB-stick aangeleverd. De JI zorgt voor de integrale veiligheid van de GGD medewerkers tijdens screening. Uitvoering onderzoek De MRU medewerker voert de lijsten in het systeem waarna een röntgenfoto wordt gemaakt. Aan het eind van de dag zorgt de MRU medewerker ervoor dat de lijst wordt overgedragen aan de desbetreffende backoffice GGD. Iedere backoffice GGD zorgt dat de digitale röntgenfoto s voor het einde van de volgende werkdag gelezen worden door de arts tuberculosebestrijding. De procedure is als volgt: Een arts tuberculosebestrijding controleert de technische kwaliteit. Zo nodig wordt opnieuw een röntgenfoto gemaakt. Vervolgens wordt de röntgenfoto beoordeeld. Bij afwijkingen die kunnen duiden op een besmettelijke vorm van longtuberculose neemt de backoffice GGD onmiddellijk contact op met de medische dienst van de betreffende JI, zodat gepaste actie kan worden ondernomen. Bij afwijkende foto s zonder directe verdenking op tbc neemt de backoffice GGD contact op met de medische dienst van de desbetreffende JI voor nadere medische informatie. Aan de 6 Richtlijn Tuberculose in detentie november 2010. Deze richtlijn beschrijft het totale pakket van screening en behandeling van tbc in justitiële inrichtingen. 12

hand van de verstrekte gegevens kan besloten worden om de justitiabele op te roepen voor een nader onderzoek bij de GGD of in de JI (sputumonderzoek, bloedonderzoek etc.). In het algemeen vindt nader onderzoek binnen een week na het maken van de röntgenfoto plaats. Soms kan vanwege overplaatsing of ontslag uit detentie nader onderzoek niet verricht worden. Hierdoor bestaat discrepantie tussen het aantal geadviseerde en gerealiseerde nadere onderzoeken. Een van de stappen in de triage door de medische dienst, is om na te gaan of een justitiabele minder dan drie maanden geleden gescreend is. Indien dat zo is, dan hoeft bij personen zonder klachten geen nieuwe röntgenfoto worden gemaakt. 13

3. RESULTATEN SCREENING 3.1 Instroom en dekkingsgraad In totaal werden in 2015 respectievelijk 14.200/40.587 justitiabelen gescreend (zie tabel 1). Van de in Nederland geboren justitiabelen werd 17% gescreend. Van de in het buitenland geboren justitiabelen werd 50% gescreend en 55% wanneer 1001 justitiabelen van wie het geboorteland bij screening als onbekend geregistreerd werd, worden geteld bij de in het buitenland geboren justitiabelen. In 2015 zien we een lage dekking van de screening (63%/67%) bij de in het buitenland geboren justitiabelen in penitentiaire inrichtingen. In 2014 was dit percentage 53/50%. Aantal screeningen in de MRU De onderzoeken zijn uitgevoerd op locaties van de justitiële inrichtingen met de MRU s door de acht backoffice GGD en verspreid over de regio Noord, Oost, Noord Holland/Flevoland, Utrecht, Brabant/Zeeland, Zuidoost Nederland en Zuid Holland. In 2015 zijn bij 549 justitiabelen meer dan één screening uitgevoerd binnen 3 maanden, Welke deel van de screeningen vanwege medische redenen terecht meer dan eenmaal is uitgevoerd, is niet geregistreerd. 14

Tabel 1 Totale instroom justitiabelen en doorstroom naar de MRU, 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 Instroom justitiabelen Aantal gescreend % gescreend* Instroom justitiabelen Aantal gescreend % gescreend* Instroom justitiabelen Aantal gescreend % gescreend* Instroom Aantal % justitiabelen gescreend gescreend* Instroom Justitiabelen Aantal gescreend % gescreend* a. waarvan geboren in Nederland ** b. waarvan geboren in het buitenland c. waarvan geboortelan d in TUBIS onbekend 29.559 5.647 21.462 4.857 22.162 4.174 22.937 3.711 21.498 3.691 17% 19% 23% 19% 16% 14.481 8.642 22.318 11.864 20.678 11.175 19.857 9.812 19.089 9508 max 118% max 70% max 69% max 58% max. 55% 8.490 3.691 3.145 1.786 1001 Totaal 46.231 22.779 Penitentiaire inrichtingen 38.243 17.409 49% 46% 44.352 20.412 38.666 15.974 DC, 7.988 6.095 5.686 5.207 UC s,boten 76% * Dekkingsgraad screening berekend op grond van aantal screeningsfoto s ** Exclusief Aruba/Nederlandse Antillen 46% 41% 92% 43.307 18.494 36.506 14.372 6.801 4.949 43% 39% 73% 44.218 15.309 40.107 12.248 4.111 3.335 35% 31% 40.587 14.200 *** Sinds 2015 bestaat DBV niet meer m.u.v. DC Zeist. De voormalige DCs zijn in 2015 niet uitsluitend bestemd geweest voor vreemdelingenbewaring maar ook voor strafrechtelijke gedetineerden. Een vergelijking van de dekkingsgraad van de röntgenscreening per inrichting zoals voorafgaande jaren is gebeurd is daarom niet zinvol. 81% *** *** 35% 15

3.2 Effectiviteit nader onderzoek In 2015 zijn er in de regio s 188 nader onderzoeken aangevraagd. In 83% van de gevallen is het nader onderzoek ook uitgevoerd. Reden voor het niet uitvoeren van nader onderzoeken zijn: al ontslagen en onbekend. In 2014 is 76% van de aangevraagde onderzoeken (n=306) uitgevoerd. In 2015 werd bij 3% van de uitgevoerde nader onderzoeken de diagnose tuberculose vastgesteld. In 2014 lag dit percentage op 6%. 3.3 Opbrengst screening In 2015 is op basis van de screening bij vier justitiabelen tuberculose gediagnosticeerd. Dit komt neer op een prevalentie van: 10 per 100.000 onder het totaal aantal justitiabelen; 28 per 100.000 onder het totaal aantal gescreende justitiabelen (=risicogroep); 42 per 100.000 onder in het buitenland geboren justitiabelen; 0 per 100.000 in de groep justitiabelen geboren in Nederland. In 2014 was de prevalentie onder de totale populatie justitiabelen 30 per 100.000 en onder gescreende justitiabelen 85/100.000 (Figuur 1). In 2015 is de prevalentie gezakt onder de grenswaarde van 50 per 100.000. Daarbij dient wel in acht genomen te worden dat de betrouwbaarheidsinterval zeer ruim is en dat de prevalentiewaarde onder de groep justitiabelen in het buitenland geboren niet significant verschilt van de grenswaarde 50 per 100.000. Figuur 1 toont het aantal gemaakte röntgenfoto s en de tuberculoseprevalentie vanaf 2011 dat alle justitiabelen ouder dan 18 jaar in aanmerking kwamen voor tuberculosescreening. 16

Figuur 1 Aantal instroom, aantal MRU röntgenfoto s, prevalentie tbc en dekkingsgraad MRUscreening 2011-2015 In 2015 zijn bij de röntgenscreening geen tbc-patiënten gevonden onder de Nederland geboren justitiabelen (n=3.691). De prevalentie van het aantal gevallen van open (ZNpositieve) tuberculose was in 2015 14 per 100.000 (n=2). In 2014 20 per 100.000 (n=3) en in 2013 13 per 100.000 (n=5). In 2015 voldeed de opbrengst van de MRU-screening niet aan het in Nederland gehanteerde criterium voor screening (>50/100.000). Onder de justitiabelen werd in 2015 geen MDR tuberculosepatiënt gevonden. In 2013 en 2014 werd wel MDR geconstateerd bij één patiënt (in 2011 en 2012 geen). 17

Tabel 2 Prevalentie van tuberculose gevonden door MRU-screening van justitiabelen na triage in Nederland in 2011-2012-2013-2014-2015 (naar indeling postcode patiënt) 2011 2012 2013 2014 2015 Regio Totaal tbc Sputum ZN+ Totaal tbc Sputum ZN+ Totaal tbc Sputum ZN+ Totaal tbc Sputum ZN+ Totaal tbc Sputum postcode longtbc longtbc longtbc longtbc ZN+ patiënt longtbc (indeling NTR) Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aantal Prev* Aan tal Prev* 1. Noord 2. Noord Holland/ Flevoland 3. Utrecht 4. Zuid Holland 5. Brabant/ Zeeland 6. Zuidoost Nederland 7. Oost Totaal 2 2 0 0 1 0 0 0 0 0 9 3 5 2 3 2 3 2 1 1 1 0 2 0 1 0 3 0 1 0 7 4 9 5 9 2 4 1 1 1 3 0 1 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 2 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 23 94 9 38 17 83 8 38 17 92 5 26 13 85 3 20 4 28 2 14 * Door de kleine aantallen patiënten ontstaan er per regio enorme verschillen ten aanzien van de prevalentie. In combinatie met een betrouwbaarheidsinterval worden tussen de regio s geen relevante verschillen meer gevonden. 18

3.4 Kenmerken justitiabelen met tuberculose gevonden door screening In 2015 is de gemiddelde leeftijd van de justitiabelen met tuberculose jaar en 33.8 jaar. In 2015 zijn alle vier justitiabelen mannen. In 2014 waren drie van de 13 justitiabelen vrouw. In 2015 is 80% van de justitiabelen met tbc gevonden middels de screening. Voor 2014 ligt dit percentage op 81%. Tabel 3 kenmerken van gedetineerden met tuberculose gevonden door screening 2011 Aantal (% van totaal) 2012 Aantal (% van totaal) 2013 Aantal (% van totaal) 2014 Aantal (% van totaal) 2015 Aantal (% van totaal) Man 23 (100%) 17 (100%) 17 (100%) 10 (77%) 4 (100%) Geboren in 2 (9%) 0 (0%) 2 (12%) 2 (15%) 0 (0%) Nederland Pulmonale tbc 22 (96%) 15 (88%) 16 (94%) 13 (100%) 4 (100%) ZN-positieve tbc 9 (39%) 8 (36%) 5 (25%) 3 (19%) 2 (%) Gemiddelde 37,1 jaar 33,7 jaar 34,2 jaar 34,5 jaar 33,8 jaar leeftijd Totaal (% van 23 (77%) 17(77%) 17 (85%) 13 (81%) 4 (80%) alle gedetineerden met tbc) Totaal gedetineerden met tbc inclusief buiten screening om (% van alle tbc in NL) 30 / 1004 (3,0%) 22 / 956 (2,3%) 20 / 844 (2,4%) 16 / 823 (1,9%) 5 / 867 (0,6%) In 2015 zijn vier justitiabelen met tuberculose (gevonden door middel van röntgenscreening) in het buitenland geboren. Er is één justitiabele buiten de screening om gevonden. Deze justitiabele is geboren in het Nederland. 19

Tabel 4 Geboorteland Geboorteland justitiabelen met tuberculose 2013-2014 (bron NTR/Cib-EPI) Aantal patiënten 2015 Gevonden d.m.v. MRU screening Estland 1 Griekenland 1 Polen 1 Roemenië 1 Totaal 4 3.5 Justitiabelen gevonden buiten tbc-röntgenscreening om In 2015 is in detentie één tuberculosegeval buiten de tbc-röntgenscreening vastgesteld. Deze justitiabele had op basis van zijn voorgeschiedenis positief uit de triage moeten komen. Hij heeft eerder TB gehad en ook andere risicofactoren die leiden tot een positieve triage. De patiënt had een besmettelijke longtuberculose (PTB). 3.6 Behandeling tuberculose Het resultaat van de behandeling van tuberculose dat wordt geregistreerd betreft alle justitiabelen met tuberculose die via de MRU screening in Nederland zijn gediagnosticeerd. De resultaten van de behandeling van de in 2015 gevonden gevallen zijn pas na 1 maart 2017 bekend. Om deze reden kunnen in dit rapport nog geen behandelresultaten van 2015 worden gegeven. 20

Van de 13 justitiabelen met tbc die in 2014 zijn gevonden, hebben er 8 (62%) de behandeling voltooid, twee (15%) hebben de behandeling elders voortgezet en bij twee (15%) is de behandelingsresultaat nog onbekend (bron NTR/Cib-EPI). Tabel 5 Resultaat behandeling pulmonale en extrapulmonale tuberculose bij justitiabelen (bron NTR/Cib-EPI) 7 Jaar Voltooid Voortijdig beëindigden Overleden* (oorzaak Behandeling elders Geen behandeling (Nog) onbekend Sub. totaal niet tb of voortgezet gestart onbekend) 1994-248(64%) 72(18%) 2 (1%) 38(10%) 14(4%) 16 (4%) 390 2010 2011 15 (68%) 3 (14%) 0 3(14%) 1 (5%) 0 22 2012 13 (76%) 2 (12%) 0 2 (12%) 0 0 17 2013 14 (82%) 0 0 2 (12%) 0 1 (6%) 17 2014 8 (62%) 1 (8%) 0 2 (15%) 0 2 (15%) 13 2015* 0 0 0 2 (50%) 0 2 (50%) 4 *2015 Definitieve behandelresultaten pas na 1 maart 2017 bekend 7 RPT 40.300; http://www.kncvtbc.org/sites/publickncv.antenna.nl/files/regelgeving/40.300.pdf 21

4. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Hieronder volgen de belangrijkste conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het verslagjaar 2015. Conclusies: In 2015 werd 35% van de totale populatie justitiabelen met MRU gescreend. Het is onbekend welk percentage van justitiabelen met risicofactoren voor tuberculose werd gescreend. Van alle ingestroomde justitiabelen geboren in het buitenland (en daarmee in aanmerking komen voor de screening) is slechts (maximaal) 55% gescreend. In 2014 was dit percentage ook al opvallend laag (58%). Op basis van de screening is in 2015 bij vier justitiabelen tuberculose gediagnostiseerd. De prevalentie onder de groep justitiabelen in Nederland geboren is 0 per 100.000. De prevalentie onder in het buitenland geboren justitiabelen is 42 per 100.000 (4/9508). Bij één geval meer is het vastgesteld criterium van meer dan 50 tbc-gevallen per 100.000 overschreden. Drie van de vier gevonden tuberculosegevallen betreft een persoon uit een land met een incidentie van 10-50/100.000. Dit onderstreept de nieuwe screeningscriteria (grens op 10/100.000) die in 2016 in de JI s wordt ingevoerd. Door de tbc-röntgenscreening werden respectievelijk twee patiënten met een besmettelijke tuberculose geïdentificeerd en behandeld. Een justitiabele met besmettelijke tuberculose die op basis van zijn voorgeschiedenis in aanmerking kwam voor de tbc screening is door de MD niet doorgestuurd naar de bus. Aanbevelingen: Onderzoeken welke oorzaken leiden tot het niet screenen van een grote groep van ingestroomde justitiabelen geboren in het buitenland. Onderzoeken wat de reden is waarom de justitiabele met tuberculose niet is doorgestuurd naar de bus. Aanbevolen wordt om de reden(en) van selectie voor de röntgenscreening te registreren ten behoeve van de evaluatie van de genoemde risicocriteria en het screeningsbeleid. 22

ANNEX Annex 1. Gegevensbronnen Annex 2. Overzicht aantal screenings per JI in 2011 t/m 2015 Annex 3. Geboorteland instroom 2011 t/m 2015 vanuit politiebureau of vrije maatschappij exclusief elektronische detentie 23

Annex 1. Gegevensbronnen Voor het opstellen van het jaarverslag 2012 is gebruik gemaakt van de gegevens die zijn aangeleverd door de backoffice GGD en, het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) binnen het RIVM, TUBIS en de gegevens van DJI. In Nederland worden de gediagnosticeerde gevallen van tuberculose aangegeven in het Infectieziekte Surveillance Informatie Systeem (ISIS). Tevens worden andere epidemiologische gegevens gerapporteerd via OSIRIS aan het Nederlands Tuberculose Register (NTR). Het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) beheert sinds 2012 dit register. Bij het Nederlands Tuberculose Register worden de volgende gegevens bij justitiabelen opgevraagd: aantal gevonden tbc-gevallen; aantal gevonden tbc-gevallen door middel van passieve opsporing; soort tbc; aantal gevallen van tbc naar individuele gegevens (geboorteland, nationaliteit, geslacht, leeftijd, soort tbc en overige vormen van tbc); behandeling van tbc-gevallen (voltooid/ afgebroken/ overleden/ behandeling elders voortgezet/ mislukt/ onbekend); aantal MDR tuberculose gevallen onder justitiabelen met tuberculose; aantal justitiabelen met longtuberculose en co-infectie HIV. GGD en registeren gegevens van justitiabelen met tuberculose in TUBIS (TUBerculose Informatie Systeem). Via de beheerder van TUBIS krijgt GGD GHOR Nederland de gegevens over hoeveel justitiabelen op de foto zijn gezet uitgesplitst naar nationaliteit, geboorteland en leeftijdscohort. De GGD en rapporteren maandelijks in het kader van het DJI contract per JI de volgende gegevens: aantal verrichte screenings (röntgenfoto s); aantal nader onderzoeken; aantal tbc-gevallen. DJI levert gegevens aan bij GGD GHOR Nederland over de totale instroom van justitiabelen uit de vrije maatschappij of politiebureau uitgesplitst naar: verblijfsgrond (strafrechtelijke- of bestuursrechtelijke maatregel) per JI; type inrichting (penitentiaire inrichtingen of detentiecentra); nationaliteit, geboorteland. 24

Annex 2. Overzicht aantal screeningen per JI, 2011-2015 Regio Vestiging Locatie 2011 2012 2013 2014 2015 Noord 1 PI Ter Apel 702 459 808 353 449 2 PI Hoogeveen 579 431 291 3 PI Veenhuizen Groot Bankenbosch 129 76 27 4 PI Veenhuizen Esserheem* 34 9 38 84 21 5 PI Veenhuizen Norgenhaven* 180 74 29 83 18 6 PI Leeuwarden 388 241 357 309 258 Zuid Holland - Den Haag 7 PI Haaglanden Zoetermeer 574 635 327 526 378 Zuid Holland - Rotterdam Noord Holland/ Flevoland 8 PI Alphen aan de Rijn Maatschapslaan 591 869 723 407 401 9 PI Krimpen a/d Ijssel 644 559 373 353 467 10 PI Rotterdam De Schie 318 400 328 251 185 11 PI Rotterdam Noordsingel Rotterdam 290 221 12 PI Rotterdam Hoogvliet=stadsgevangis 483 420 306 336 232 13 PI Dordrecht Dordtse poorten 444 480 348 350 327 14 Detentiecentrum Alphen (t/m juni 2014) 336 88 385 357 PI Alphen aan de Rijn (vanaf juli 2014) Eikenlaan 452 1123 15 Detentiecentrum Rotterdam voorheen airport 1739 2199 1462 1196 755 DTC R'dam (vanaf okt 2015 voor strafrechtelijke gedetineerden) 404 16 PI Amsterdam over Amstel 980 877 960 994 765 17 PI Amsterdam Havenstraat 571 577 282 18 PI Amsterdam Tafelberg 102 113 175 101 33 19 PI Heerhugowaard Alkmaar Schutterswei Alkmaar 186 253 20 PI Heerhugowaard Alkmaar Westlinge Heerhugowaard 276 176 283 29 21 PI Heerhugowaard Alkmaar Zuyder Bos Heerhugowaard/Amerswie 264 181 113 42 64 22 PI Zwaag Hoorn 555 501 676 602 905 23 PI Almere 724 796 600 272 368 24 PI Lelystad 1411 1299 1456 1266 1104 25 PI Haarlem 912 832 613 446 130 26 Detentiecentrum Zaandam (t/m 2012) 891 402 27 Detentiecentrum Schiphol 1240 1087 1438 1018 1092 Utrecht 28 PI Nieuwegein 474 356 415 326 253 29 PI Utrecht Wolvenplein 188 163 192 15 30 Detentiecentrum Zeist 1187 972 856 764 467 31 PI Utrecht Nieuwersluis 518 551 538 579 527 Oost 32 PI Almelo De Karelskamp 270 262 194 188 33 PI Arnhem De Berg 284 319 333 534 147 34 PI Arnhem Zuid 507 307 258 132 99 35 PI Achterhoek De Kruisberg 222 173 191 19 89 36 PI Achterhoek Ooyerhoek Zutphen 260 188 228 69 337 37 PI Zwolle 374 252 326 328 125 Brabant/Zeeland 38 PI Breda De Boschpoort 767 823 449 32 39 PI Grave Oosterhoek 542 352 641 1364 1396 40 PI Vught 201 86 120 58 165 41 PI Middelburg Torentijd 366 255 208 158 230 42 PI Zuid Oost Maashegge Overloon 587 295 Limburg 43 PI Zuid-Oost Ter Peel Evertsoord 256 260 588 456 436 44 PI Zuid-Oost Roermond 568 430 492 343 404 45 Limburg Zuid De Geerhorst 390 487 493 385 407 23504 20524 18988 15583 14749 25

Annex 3. Geboorteland instroom 2011 t/m 2015 vanuit politiebureau of vrije maatschappij excl. elektronische detentie Herkomst/land 2011 2012 2013 2014 Nederland 29.559 28.641 22.162 23.204 21.498 Ned Ant. + Aruba 2.805 3.057 2.532 Indonesië, Ned Ind. 67 28 108 113 89 Suriname 574 470 2.181 2.300 1.990 Marokko 1.573 1.592 2.040 2.063 1.857 Turkije 702 661 916 847 733 Oost Europa en Rusland 4.136 4.443 5.328 4.670 4.832 Overig Nrd, Wst, Zuid Europa 1.168 1.142 1.298 1.166 1.147 Overig Afrika 3.071 2.751 3.133 3.126 2.594 Overig Azië 1.778 1.612 1.004 995 785 Midden Oosten 1.203 763 956 910 821 Overig Zuid Amerika 320 319 438 409 401 Overig Midd. Amerika & Caraïben 175 146 372 375 283 Noord Amerika 53 36 65 76 73 Australië, Nieuw Zeeland 3 1 21 11 17 Stateloos 18 27 11 12 2 Oceaaneilanden 0 1 1 2 3 Intern gebied 1 1 Land onbekend 1.831 1.719 467 881 930 Totaal 46.231 44.352 43.307 44.218 40.587 Bron: DJI 26